Ośrodek Mediacji
Rodzinnych i Społecznych
przy Fundacji „Zadbać o Świat”

• Mediacja – podstawowe informacje

Mediacja to zaangażowanie w negocjacje lub konflikt akceptowanej przez uczestników

neutralnej i bezstronnej trzeciej strony, której zadaniem jest asystowanie stronom i
wspomaganie ich w osiąganiu obopólnie akceptowalnego porozumienia.

W procedurze mediacji uczestnicy sporu, korzystają z pomocy trzeciej strony, jednakże kontrola,

poza kontrolą samego procesu, o który dba mediator, spoczywa w głównej mierze na samych
zainteresowanych. Uczestnicy mają wpływ na podnoszone kwestie, rezultat, same także ustalają
konsekwencje nie stosowania się do zawartego porozumienia. Kluczową kwestią jest owa
„pomocnicza” bądź „wspomagająca” rola mediatora. Co to oznacza? Zadaniem mediatora nie jest
rozwiązanie sporu – w przeciwieństwie do, np.: sędziego lub arbitra, który dysponuje uprawnieniem
do podjęcia decyzji, rozstrzygnięcia po czyjej stronie spoczywa racja. W mediacji nie rozstrzyga się o
słuszności poczynań, roszczeń lub oczekiwań, którejkolwiek ze stron w konflikcie, próbuje się
natomiast wspólnie dojść do realizującego interesy wszystkich porozumienia.

Mediator w sporze nie jest „ekspertem od rozwiązań”, lecz „ekspertem od procedury”. Jego

rolą w sporze jest dbanie, aby komunikacja między stronami w trakcie negocjowania porozumienia
przebiegała sprawnie i poprawnie jeśli chodzi o klimat. Z czego wynika taka rola mediatora, skoro
można sądzić, iż będąc osobą doświadczoną w rozwiązywaniu konfliktów mógłby zaproponować
stronom najkorzystniejsze rozwiązanie? Otóż w mediacji kładzie się nacisk na odpowiedzialność
uczestników i ich wpływ zarówno na zawartość procesu, jego treść, jak również jego wynik w postaci
spisanego porozumienia. Uznaje się, iż to strony sporu są ekspertami we własnym konflikcie, opierając
się więc na własnej wiedzy i doświadczeniu, znając najlepiej swe potrzeby i interesy będą w stanie
znaleźć rozwiązanie najlepsze z możliwych, o ile tylko zapewni się im warunki sprzyjające dla takiego
procesu. Samodzielne poszukiwanie rozwiązań przez strony, w przeciwieństwie do sytuacji, kiedy
uprawnienia do podjęcia decyzji cedowane są na inne osoby, tak jak w przypadku sądu lub arbitrażu,
spełnia również istotną rolę we wzbudzaniu poczucia autorstwa porozumienia. Osoby będące w
konflikcie mają poczucie, iż nie tylko udało im się dogadać, pomimo dzielących ich różnic czy
wzajemnych uprzedzeń, ale także znalezione rozwiązania należą do nich – nie są narzucone z
zewnątrz.

Ażeby rzeczywiście oddać stronom autorstwo porozumienia spełnione muszą być warunki

neutralności i bezstronności mediatora, zarówno wobec samych uczestników mediacji, jak i
osiąganych przez nich rezultatów. Oznacza to, iż mediator nie zabiera głosu w kwestiach rzeczowych,
a więc nie doradza stronom, nie sugeruje swoich rozwiązań, nie dąży do osiągnięcia określonych
wyników, nie faworyzuje żadnej ze stron. Wyklucza się sytuacje, kiedy istnieje jakakolwiek relacja
pomiędzy mediatorem a którąkolwiek ze stron wynikająca z pokrewieństwa czy przeszłych lub
obecnych kontaktów oraz takie, kiedy fakt zawarcia ugody w ogóle lub w pewnym konkretnym
kształcie mógłby leżeć w osobistym interesie mediatora.

Zasadniczą rolą mediatora jest stworzenie forum, na którym uczestnicy będą mogli

swobodnie się wypowiedzieć, gdzie ich racje, potrzeby i interesy zostaną wysłuchane przez drugą
stronę i uwzględnione w tworzeniu obopólnie satysfakcjonującego porozumienia. Pomocne w
budowaniu przychylnego klimatu dla interakcji jest wprowadzenie reguł proceduralnych, a więc zasad
zachowania się w trakcie negocjacji. Sprawia to, iż uczestnicy spostrzegają proces jako bardziej

Ośrodek Mediacji
Rodzinnych i Społecznych
przy Fundacji „Zadbać o Świat”

Wszelkie prawa zastrzeżone

© Autorki: Agata Gójska, Izabella Kwiatek

5

przewidywalny, ustrukturalizowany. Co więcej, zasady te ustalane są w porozumieniu ze stronami
konfliktu i aby zostały wprowadzone konieczna jest ich zgoda. Prowadzi to do sytuacji, kiedy już na
wstępie procesu mediacji strony razem podejmują decyzję. „Tak” dla reguł proceduralnych pokazuje,
iż porozumienie się jest możliwe i stanowi pierwszy osiągnięty wspólnie sukces. Możliwość zmiany
reguł w trakcie procesu stanowi okazję do modyfikowania kształtu procesu i dostosowywania go do
potrzeb, możliwości i oczekiwań uczestników na każdym jego etapie.

Mediacja łączy więc w sobie wszelkie zalety bezpośrednich negocjacji, jednocześnie minimalizując

ewentualne ich wady, jakie wynikać mogą z nadmiernych emocji i utrudnionej komunikacji. Jej
skuteczność w rozwiązywaniu konfliktów, wynikająca stąd satysfakcja dla stron i korzyść dla ich
wzajemnych relacji związana jest z możliwością maksymalnego zaangażowania uczestników w
kształtowanie jej formy, treści i rezultatu, przy jednoczesnym zapewnieniu sprzyjającej
konstruktywnej pracy atmosfery, stabilnego procesu i równowagi między stronami.

• Specyfika mediacji rodzinnych

Mediacja rodzinna dotyczy trzech obszarów, czy też trzech typów konfliktów: konfliktów

małżeńskich i rodzicielskich (spory między rodzicami a dziećmi), pojawiających się w toku
funkcjonowania rodziny, oraz konfliktów mających miejsce w sytuacji rozwodu. Specyfiką tego typu
konfliktów jest fakt, iż uczestnicy pozostają ze sobą w bliskiej, osobistej i często trwałej relacji, stąd
tym istotniejsza jest potrzeba reagowania na te konflikty przy użyciu metod pozwalających na
pokojowe rozwiązanie sporu, promujących wzajemny szacunek i zrozumienie, a minimalizujących
negatywne emocje, stres i napięcia. Taką możliwość oferuje właśnie mediacja rodzinna. Odmienna w
swych założeniach od terapii czy poradnictwa małżeńskiego (choć często zachęca się pary do
równoległego korzystania z obu tych rodzajów pomocy psychologicznej), gdzie kładzie się nacisk na
analizę przeszłych wzorców funkcjonowania rodziny oraz dostarczenie wiedzy oraz umiejętności
psychologicznych mogących przyczynić się do poprawy jakości relacji małżeńskiej, mediacja skupia
się przede wszystkim na znalezieniu rozwiązań „na przyszłość”, których autorami są sami
zainteresowani - najlepsi eksperci od własnych potrzeb, preferencji i oczekiwań.

W przeciwieństwie do konfliktów małżeńskich i rodzicielskich, które, poza szczególnymi

przypadkami związanymi m.in. z przemocą lub uzależnieniami, rozwiązywane są przede wszystkim na
drodze nieformalnej i między zainteresowanymi stronami, konflikty wokół rozwodów stają się
najczęściej przedmiotem publicznej „analizy” i rozstrzygnięć w postaci zaangażowania wymiaru
sprawiedliwości. Mediacja sporów rozwodowych stwarza możliwość uniknięcia stresu, napięcia i
niepotrzebnego pogorszenia relacji związanego z koniecznością walki na sali sądowej. Oferuje
ponadto szereg korzyści, istotnych zarówno z punktu widzenia samych małżonków, dzieci i dalszej
rodziny, ale również z perspektywy szerszej społeczności oraz samego sądownictwa.

Ośrodek Mediacji
Rodzinnych i Społecznych
przy Fundacji „Zadbać o Świat”

Wszelkie prawa zastrzeżone

© Autorki: Agata Gójska, Izabella Kwiatek

6

• Zalety mediacji rodzinnej

Mediacja pozwala zwaśnionym stronom na wypracowanie porozumień „szytych na miarę”

konkretnych związków, ich preferencji i potrzeb, zarówno małżeńskich, jak i rodzicielskich.
Możliwe są wówczas porozumienia niestandardowe, elastyczne i mogące zmieniać się w czasie wraz
ze zmianą interesów wszystkich zaangażowanych stron (na przykład wraz z dorastaniem dzieci i
zmianą relacji rodzicielskich).

Rozwodzący się małżonkowie mają poczucie autorstwa przyjętych rozwiązań, co zwiększa

zarówno poczucie kontroli nad swoim losem, jak i poczucie odpowiedzialności zań, jak również
gotowość do przestrzegania warunków porozumienia. Zwiększa to przede wszystkim trwałość
ugód rozwodowych, lecz również przyczynia się do wzrostu satysfakcji uczestników mediacji z
samodzielnie wypracowanych pomysłów. Mediator, wspierając strony poprzez stworzenie warunków
efektywnego rozwiązywania problemu, sam nie proponuje żadnych rozwiązań, ani też nie podejmuje
decyzji za swych klientów, dba jednak by przyjęte rozwiązania były realistyczne, a więc mające szansę
przetrwania próby czasu przy jednoczesnej dbałości o potrzeby dzieci i rodziców. Również format
samej procedury umożliwia dostosowanie do indywidualnych potrzeb uczestników, kiedy to od nich
samych zależy zarówno ile czasu poświęci się poszczególnym kwestiom i jakie będzie podejście do
nich. Dobrowolność mediacji sprawia, iż decyzja o skorzystaniu z tej formy pomocy zależna jest
wyłącznie od chęci i gotowości samych zainteresowanych, kiedy więc zostaje podjęta, samodzielnie i
autonomicznie, zwiększa zaangażowanie i poczucie odpowiedzialności uczestników, zwiększając tym
samym szansę obopólnie satysfakcjonujących i korzystnych porozumień. Tym samym, zmniejsza się
ryzyko związane z zaangażowaniem się w tę stosunkowo nową w naszym kraju formę rozwiązywania
konfliktów, gdyż uczestnicy na każdym etapie mogą zrezygnować z niej, np.: kiedy dzięki
modelowaniu przez mediatora zachowań efektywnych w rozwiązywaniu sporu strony same stają się
gotowe do radzenia sobie z własnymi problemami.

Mediacja rozwodowa pozwala na kontynuowanie relacji pomiędzy rozwodzącą się parą w

oparciu o więzi i role rodzicielskie, a nie, jak w trakcie trwania związku, małżeńskie. Tradycyjna
procedura sądowa przyczynia się w większości przypadków do pogorszenia wzajemnych stosunków,
kiedy strony próbują udowodnić wyższość swoich racji i przekonać do nich sąd. Mediacja nie wymaga
„ogłoszenia oficjalnego zwycięzcy”, lecz umożliwia wygraną wszystkim zainteresowanym poprzez
przyjęcie rozwiązań zaspokajających interesy wszystkich członków rodziny. Ten fakt, będący
niewątpliwą zaletą mediacji, może być jednocześnie potencjalnym problemem dla osób, które w
konflikcie poszukują wygranej, które pragną maksymalizować przewagę nad drugą stroną i narzucać
korzystne jedynie dla siebie rozwiązania siłowe.
Mediacja, jako procedura poufna, pozwala na uniknięcie publicznego roztrząsania kwestii
osobistych, intymnych, dotyczących tak delikatnej materii jak relacje między małżonkami oraz
rodzicami i dziećmi. Mediator pomaga stronom w przyjrzeniu się i głębszej analizie ich potrzeb przy
jednoczesnym zachowaniu, na ile to możliwe, prywatności sporu.
Jedną z najważniejszych zalet mediacji jest wpływ jaki pośrednio wywiera na dzieci. Uważa się, że
w procesie mediacji rolą mediatora jest przede wszystkim dbałość o dobro dziecka, o znalezienie
takich rozwiązań i porozumień, które będą w optymalnym stopniu zabezpieczały jego interesy,
bezpośrednio poprzez zapisy dotyczące dzieci oraz pośrednio poprzez dbałość o satysfakcję rodziców.
Minimalizowanie negatywnych emocji, zachęcanie do kooperacji, uświadamianie rodzicom tkwiącego

Ośrodek Mediacji
Rodzinnych i Społecznych
przy Fundacji „Zadbać o Świat”

Wszelkie prawa zastrzeżone

© Autorki: Agata Gójska, Izabella Kwiatek

7

w nich potencjału skutecznego rozwiązania problemu, poszerzanie zrozumienia poprzez zapewnienie
dostępu do potrzebnych informacji przyczynia się do zmniejszenia poziomu stresu związanego z
rozwodem, umożliwia rozstanie w sposób pokojowy, co w wymierny sposób redukuje negatywne
skutki, jakie rozstanie rodziców wywiera na dzieci. Możliwość włączania dzieci we fragmenty sesji
mediacyjnych sprawia, iż lepiej rozumieją one proces, w jakim uczestniczą rodzice, czują się
zaangażowane w podejmowanie decyzji lub przynajmniej poinformowane o jego wielorakich
aspektach, mają również poczucie, że ich potrzeby, troski i obawy są uwzględniane i brane pod uwagę.

Mediacja rodzinna ma szansę stać się jedną z metod wspierania rodziny, co jednocześnie nie

wyklucza korzystania z pomocy innych ekspertów: psychoterapeutów, prawników, psychologów
rozwojowych, a wręcz przeciwnie, daje szansę wzbogacenia wiedzy i umiejętności stron poprzez
spojrzenie z perspektywy różnych profesji i filozofii myślenia o rodzinie i konflikcie. Włączenie
mediacji do repertuaru działania sądów i ośrodków pomocy społecznej umożliwia zaoferowanie
rodzinom i osobom indywidualnym szerokiego wachlarza środków radzenia sobie z konfliktami,
dając szansę wyboru metody najlepszej na danym etapie zaawansowania sporu lub wobec
określonych kwestii spornych.

Mediacja oferuje również wymierne korzyści społeczne: uczy efektywnych, a przy tym

pokojowych metod rozwiązywania sytuacji spornych, zmniejsza poziom napięć w rodzinach, a w
konsekwencji w społecznościach lokalnych, przyczyniając się do poprawy sytuacji rodzin i
zapobiegając narastaniu patologii społecznych. W przypadku nawiązania współpracy pomiędzy
samorządami lokalnymi a działającymi lokalnie organizacjami pozarządowymi, działającymi na rzecz
poprawy sytuacji rodzin, w tym proponującymi pomoc mediacyjną, zwiększa się również poczucie
wspólnego zaangażowania w sprawy lokalne, u członków społeczności pojawia się również
świadomość, iż lokalne władze dbają i troszczą się o ich potrzeby, co owocuje poprawą wizerunku
lokalnych władz. Wówczas możliwa jest faktyczna współodpowiedzialność i poczucie wspólnego
wpływu na losy lokalnych wspólnot zarówno ze strony ich członków, jak i osób powołanych do
dbałości o ich interesy, a więc lokalnych samorządów.

Z punktu widzenia wymiaru sprawiedliwości, mediacja rozwodowa oznacza skrócenie czasu

potrzebnego na postępowanie rozwodowe przy jednoczesnym wzroście zadowolenia i zabezpieczenia
interesów stron. Przyczynia się do zmniejszenia przeciążenia sądów, który to argument dotyczy nie
tylko sporów rozwodowych, ale i wszelkich sporów rodzinnych, które często trafiają na drogę sądową
z powództwa cywilno-skargowego. Wówczas sąd staje się ostateczną instancją, do której można się
odwołać, gdy inne drogi poszukiwania rozwiązań zawiodą, nie zaś pierwszą metodą z jakiej
korzystamy w konflikcie. W takim przypadku mediator funkcjonować zaczyna w pewnym sensie jako
urzędnik, wspierający zainteresowane strony w poszukiwaniu rozwiązań możliwie korzystnych i
sprawiedliwych według ich własnych standardów, sąd zaś staje się faktyczną trzecią władzą,
ucieleśnieniem nadrzędnej i ostatecznej Sprawiedliwości. We wstępnej fazie wdrażania mediacji,
przede wszystkim przy braku szerokiej kampanii informacyjnej, można się spodziewać przywiązania
ludzi do tradycyjnego wymiaru sprawiedliwości i przekonania, że jedynie sąd może być gwarantem
wykonania porozumienia. Rodzi się również konieczność szczególnej dbałości o zapewnienie
profesjonalnego poziomu usług mediacyjnych, który to poziom nie odbiegałby od poziomu
gwarantowanego przez sądy, a więc kwestia zapewnienia odpowiedniego poziomu wyszkolenia i
weryfikacji standardu oferowanych przez mediatorów usług.

Ośrodek Mediacji
Rodzinnych i Społecznych
przy Fundacji „Zadbać o Świat”

Wszelkie prawa zastrzeżone

© Autorki: Agata Gójska, Izabella Kwiatek

8

• Potencjalne problemy

Wydaje się, że głównym problemem, jaki może pojawić się w przypadku skorzystania z procedury

mediacji, jest kwestia zabezpieczenia realizacji porozumienia przez strony. Porozumienia sądowe
mają tę zaletę, iż strony wyraźnie odczuwają zewnętrzny nakaz zastosowania się do narzuconych
rozwiązań, jasne są również sankcje w przypadku naruszenia warunków ugody. Z drugiej jednak
strony, ów nakaz poza funkcją motywującą (zewnętrznie) odbierany jest jako przymus, co często
wywołuje opór, podczas gdy samodzielnie wypracowane w trakcie mediacji rozwiązania wyzwalają
wewnętrzną motywację do ich realizacji i konsekwentnego przestrzegania.

Drugim problemem, jaki może mieć miejsce, jest wykorzystywanie mediacji do przedłużenia

procedury sądowej, „grania na czas” w celu zapewnienia sobie lepszej pozycji w przyszłym
postępowaniu sądowym poprzez mobilizowanie sił, gromadzenie informacji o partnerze, jednoczesne
angażowanie adwokatów etc. Efektowi temu przeciwdziałać można na kilka sposobów. Po pierwsze,
poprzez konsekwentne przestrzeganie zasady poufności, na wstępie mediacji uzyskując zgodę
uczestników mediacji na podpisanie zobowiązania, iż żadne informacje ujawnione w trakcie mediacji
nie mogą być wykorzystane w postępowaniu sądowym w przypadku nie dojścia do porozumienia. Po
drugie, „graniu na czas” zapobiega skutecznie wprowadzenie odpłatności za mediację w wysokości,
która będzie zniechęcać strony do lekceważenia i marnotrawienia czasu w trakcie trwania procesu.

Kolejnym problemem, nad którym warto zastanowić się w przypadku rozważania skorzystania z

pomocy mediatora, jest kwestia przemocy w rodzinie. Zarówno wśród mediatorów, jak i
psychologów i pracowników pomocy społecznej, zdania są tutaj podzielone. Z jednej strony, sądzi się,
że tego typu relacje uniemożliwiają osiągnięcie porozumienia korzystnego dla obu zainteresowanych
stron, iż ofiara przemocy nie będzie w stanie negocjować z równej pozycji co jej prześladowca, a
mediacja wzmacniać będzie jedynie już istniejącą polaryzację i różnicę sił między uczestnikami. Z
drugiej strony, przypadki przemocy w rodzinie często zbiegają się z ogólną trudną sytuacją materialną,
małżeńsko-rodzicielską i społeczną rodziny, a więc dotykać mogą rodzin, których możliwość
skorzystania z profesjonalnej pomocy psychologicznej może być poważnie ograniczona. Wobec tego
wydaje się, że o takie rodziny należałoby zadbać w sposób szczególny, oferując im możliwość
skorzystania z pomocy mediatora na równi z dostępem do np.: pomocy społecznej. Jednocześnie
jednak zawsze należy pamiętać o koniecznych środkach ostrożności w takich sytuacjach, zwracając
również szczególną uwagę na zapewnienie równowagi sił między stronami, dbając by zawierane
porozumienia nie były nadużywające wobec żadnej ze stron, ani żadnej z nich nie faworyzowały.

Ostatnią kwestią, która może lecz nie musi być spostrzegana jako problematyczna, jest kwestia

odpłatności za mediację. Odpłatność związana jest przede wszystkim z prawnymi i instytucjonalnymi
ramami działania ośrodków i programów mediacyjnych. Niektóre z nich z założenia działają jako
organizacje udzielające pomocy nieodpłatnie, inne wyznaczają stawkę za godzinę lub za całą mediację
na podstawie określonych rozporządzeń prawnych (jak to ma miejsce w przypadku mediacji w sporach
między ofiarą i sprawcą przestępstwa) lub wewnętrznych ustaleń danego ośrodka. Zróżnicowanie w
ramach płatności jest nieodłącznym elementem systemu rynkowego i wraz z powstawaniem coraz
liczniejszych ośrodków mediacyjnych, różnice te będą się naturalnie pogłębiały. Warto jednak
przyjrzeć się, jakie mogą być konsekwencję wprowadzenia odpłatności za prowadzenie sesji
mediacyjnych lub jego braku.

Ośrodek Mediacji
Rodzinnych i Społecznych
przy Fundacji „Zadbać o Świat”

Wszelkie prawa zastrzeżone

© Autorki: Agata Gójska, Izabella Kwiatek

9

Za odpłatnością przemawiają następujące argumenty:

ƒ Mediator jest zatrudniony przez strony, które mają wówczas wyraźne przekonanie, że będzie

on dbał o ich interesy i potrzeby, niezależnie od instytucji, którą reprezentuje. Związane jest to
również z potocznym przekonaniem „Klient płaci, klient wymaga”. Uczestnicy mediacji mają
wówczas przekonanie, iż to one same dokonały wyboru procedury rozwiązania sporu i
mediatora, nie muszą korzystać z niczyjego wsparcia i pomocy materialnej, a więc nie muszą
czuć się niesłusznie zobowiązane do osiągnięcia porozumienia. Jeżeli więc widzą, iż ugoda
mogłaby być niekorzystna, mogą śmiało z niej zrezygnować. I przeciwnie, jeśli porozumienie
jest korzystne, mają poczucie że zawdzięczają je wyłącznie sobie i zatrudnianemu przez siebie
mediatorowi.

ƒ W mediacji strony ponoszą koszty po równo lub w ustalonych przez siebie proporcjach, co

stanowi jeden z dowodów bezstronności procesu. Często mediator nie wie nawet, w jakich
proporcjach strony go opłacają, nie pojawia się więc pokusa faworyzowania któregokolwiek z
uczestników. Niezależnie od możliwości finansowych, strony w mediacji mają równy wpływ
i równą kontrolę nad procesem. Przekłada się te bezpośrednio na poczucie sprawiedliwości
społecznej.

ƒ Według doświadczeń brytyjskich, koszty rozwiązania małżeństwa, podobnie jak koszty jego

budowania powinny być ponoszone przez same strony. Zasada ta odwołuje się do
odpowiedzialności jednostek, gotowości do przyjmowania konsekwencji własnych wyborów i
samodzielnego radzenia sobie z nimi.

ƒ Chroni przed trwonieniem czasu w mediacji, „graniem na czas”, koncentruje rozmowy na

meritum, a nie na kwestiach pobocznych. Jak pokazują badania, mediacje odpłatne w krótszym
czasie przyczyniają się do osiągnięcia ugody.

ƒ Powyższy argument związany jest również z często pojawiającym się przekonaniem, iż rzeczy

tanich się nie ceni. Konieczność poniesienia kosztów skłania do refleksji nad wartością np.:
otrzymanej w zamian usługi (ze wszelkimi konsekwencjami doceniania usługi wysokiej jakości
i odmawiania przyjęcia usługi niskiej jakości), sprawia iż szanujemy jej wartość.

ƒ Mediacje bezpłatne lub płatne symbolicznie działają niekorzystnie z punktu widzenia

mediatora. Wywołuje to konieczność znalezienia innego głównego źródła utrzymania, nie
pozwalając na rozwój i specjalizację mediacyjną. Prowadzi także do stawiania na ilość, a nie na
jakość usług mediacyjnych, kiedy to mediator wykazuje 5 spraw zakończonych
porozumieniem dziennie. Może to prowadzić do szybszego wypalenia zawodowego, braku
satysfakcji z pracy i niemożności poświęcenia się przede wszystkim działalności mediacyjnej.

Ośrodek Mediacji
Rodzinnych i Społecznych
przy Fundacji „Zadbać o Świat”

Wszelkie prawa zastrzeżone

© Autorki: Agata Gójska, Izabella Kwiatek

10

Najczęściej pojawiające się argumenty przeciw wprowadzeniu odpłatności:
ƒ Często spotyka się argument, iż w większości przypadków mediacja rodzinna jest bezpłatna,

taka bowiem jest praktyka w Polsce. Związane jest to z faktem, iż większość mediacji
prowadzonych jest przy ośrodkach i instytucjach, których inna działalność statutowa także jest
nieodpłatna. Wydaje się jednak, że wprowadzenie przynajmniej symbolicznej odpłatności za
mediację zapewnić może przynajmniej zwrot kosztów administracyjnych, co w przypadku
trudności z jakimi boryka się wiele ośrodków publicznych i pozarządowych może być
znaczącym czynnikiem finansowym.

ƒ Odpłatność za mediacje może pogłębić istniejące nierówności społeczne w dwóch wymiarach.

Po pierwsze, kiedy osoby bardziej zamożne mają możliwość skorzystania z pomocy droższego
prywatnego mediatora bez konieczności oczekiwania i mając gwarancję wysokiej jakości
wykonania usługi, zaś rodziny mniej zamożne zmuszone są np.: oczekiwać na wolne miejsce w
puli pomocy społecznej. Po drugie, takie różnice mogą wystąpić pomiędzy członkami jednej
rodziny, uniemożliwiając osiągniecie konsensu z jakiego mediatora skorzystać. W tym drugim
przypadku mediator może zaproponować możliwość poniesienia tych kosztów przez
zainteresowane strony proporcjonalnie do ich zarobków, odpłatność za część mediacji (reszta
finansowana z grantów, funduszy publicznych etc.) przy pisemnej deklaracji stron o
niemożności poniesienia pełnych kosztów. W pierwszym przypadku możliwe jest ustalenie w
ramach ośrodka mediacyjnego puli mediacji pełnopłatnych oraz mediacji odpłatnych
częściowo lub nieodpłatnych, kiedy czas oczekiwania a nie kwestia wypłacalności stron może
stać się rozstrzygającym czynnikiem. Same strony wówczas mogą podjąć decyzję czy
skorzystać z droższej usługi natychmiast, czy też zaczekać kilka tygodni na wolne miejsce
nieodpłatne.

ƒ Mediator może mieć osobisty interes w przyspieszaniu lub opóźnianiu zakończenia procesu. W

przypadku płatności za całość postępowania mediacyjnego może dojść do bicia rekordów w
liczbie załatwianych dziennie spraw, utraty neutralności i naciskania stron do porozumienia;
przy płatności od godziny mediator może stać się zainteresowany jak najdłuższym
prowadzeniem sprawy. Wydaje się, że remedium na obie te skrajności może być wprowadzenie
jakiegoś rodzaju kryterium weryfikacji działania mediatora, np.: na podstawie ankiety
wypełnianej przez strony. Pomimo iż praktycy często określają średni czas postępowania
mediacyjnego na 6 do 12 godzin, należy pamiętać, że możliwe jest zarówno znaczne obniżenie
tego czasu, jak też i znaczne jego przekroczenie. Wydaje się więc, że satysfakcja stron może
być tutaj jedynym kryterium weryfikacji.

ƒ Odpłatność za mediację rodzi również kwestię rozumienia roli mediatora. Często utożsamia się

prowadzenie mediacji z misją społeczną, działaniem na rzecz dobra społecznego, którego to
działania nie należy podejmować z pobudek materialnych. Prywatne ośrodki mediacyjne
spostrzega się wówczas jak firmy działające w systemie wolnorynkowym i kładzie się większy
nacisk na jakość usług, mniejszy zaś na wymiar społeczny ich działania, jakim może być
choćby promocja opartych na współpracy relacji międzyludzkich i społecznych. Można jednak
sądzić, że znalezienie „złotego środka” pomiędzy tymi skrajnościami przeciwdziała wypaleniu
zawodowemu mediatora, pozwalając mu rzeczywiście realizować mediację jako misję
społeczną, jednocześnie będąc spokojnym o zaspokojenie swych podstawowych interesów
materialnych związanych z pracą zarobkową.