Otyłość i nadwaga ORAZ JEJ KONSEKWENCJE

1. Wprowadzenie
Jednym z najbardziej powszechnych problemów związanych ze
stylem życia jest nadmierna waga. Nadwaga lub otyłość jest
czynnikiem ryzyka w rozwoju wielu chorób przewlekłych, takich
jak choroby układu krążenia i oddechowego, cukrzyca typu 2,
nadciśnienie tętnicze, niektóre nowotwory oraz przedwczesna
śmierć. Nowe badania naukowe i dane pochodzące z towarzystw
ubezpieczeniowych pokazują, że ryzyko zdrowotne związane z
nadmiarem tłuszczu wzrasta nawet przy stosunkowo małym
wzroście wagi ciała, a nie tylko przy wyraźnej otyłości.
Otyłość i nadwaga to poważne problemy, które przyczyniają się
do poważnego i ciągle narastającego obciążenia budżetu
państwa. Jednak zmniejszenie częstości występowania nadwagi i
oty

łości jest realne poprzez dokonanie rozsądnych zmian stylu

życia.

2. Czym jest otyłość i nadwaga?
Otyłość jest często definiowana jako stan anormalnej lub
nadmiernej akumulacji tłuszczu w tkance tłuszczowej, prowadzący
do zaburzeń stanu zdrowia. Podstawowy powód to dodatni bilans
energetyczny prowadzący do wzrostu wagi, co oznacza, że
kalorie konsumowane przewyższają kalorie wydawane.
Po to, żeby pomóc ludziom poznać, czy waga jest prawidłowa,
używany jest prosty wskaźnik nazywany Indeksem Masy Ciała
(BMI)

czyli relacja pomiędzy wagą a wzrostem.

BMI jest przydatnym narzędziem powszechnie stosowanym przez
lekarzy i innych specjalistów ochrony zdrowia, by określić stan
niedowagi, nadwagi i otyłości u dorosłych. Jest definiowany jako
waga w kilogramach podzielona na wzrost do kwadratu podany w
metrach (kg/m2). Na przykład dorosły , który waży 70 kg i którego
wzrost wynosi 1,75 m będzie miał BMI równe 22,9 kg/m2.
BMI pomiędzy 18,5 a 25 jest określane zwykle jako prawidłowe.
Nadwaga jest definiowana jako BMI pomi

ędzy 25 a 30, a otyłość

jako wartość BMI powyżej 30. Wartość BMI pomiędzy 25 a 29 jest
„zwiększonym ryzykiem” rozwoju chorób, a BMI większe od 30
jest uważane jako „ umiarkowane lub wysokie ryzyko” rozwoju
wielu chorób.

INDEKS MASY CIAŁA

< 18,5

Niedowaga

18,5 – 25 Prawidłowa waga

25 – 30

Nadwaga

> 30

Otyłość

Najprostszy podział: jabłka i gruszki
Wartość BMI nie dostarcza nam informacji o całkowitej ilości tłuszczu,
ani jak jest on rozmieszczony w naszym organizmie , co jest istotne dla
nadmiernej akum

ulacji tłuszczu w jamie brzusznej mającego

konsekwencje w późniejszych problemach zdrowotnych.
Sposobem na określenie dystrybucji tłuszczu jest pomiar obwodu w talii.
Obwód w talii nie jest związany z wysokością ciała i stanowi prostą i
praktyczną metodę identyfikacji ludzi z nadwagą, którzy mają
zwiększone ryzyko związanych z otyłością chorób.
Jeżeli obwód w talii jest większy niż 94-102 cm dla mężczyzn i 80-88 cm
dla kobiet, to oznacza, że mają oni nadmiar tłuszczu w jamie brzusznej i
zwiększone ryzyko problemów zdrowotnych, nawet jeśli ich BMI jest
prawidłowe.
Obwód w talii dzieli ludzi na dwie kategorie : osoby z androidalnym
rozmieszczeniem tłuszczu (często nazywane „jabłkami”), co oznacza, że
większość tłuszczu w ich organizmie jest rozmieszczona w jamie
brzusznej i klatce piersiowej. Te osoby mają zwiększone ryzyko rozwoju
chorób związanych z nadmierną masą ciała. Osoby z gynoidalnym
rozmieszczeniem tłuszczu (często nazywane „gruszkami”), oznaczające,
że większość ich tłuszczu w ich organizmie jest rozmieszczona wokół
bioder, ud i dolnej części ciała. Te osoby mają wysokie ryzyko
problemów ortopedycznych (zwyrodnienia stawów biodrowych lub
kolanowych). Otyłość typu „jabłko” częściej występuje u mężczyzn,
natomiast typu „gruszka” częściej u kobiet.

3. Podstawy bilansu energetycznego
Podstawową zasadą bilansu energetycznego jest następujący wzór:
Energia dostarczona - energia wydatkowana = magazynowanie
zasobów

Na występowanie otyłości i nadwagi wpływa wiele czynników, w tym
uwarunkowania dziedziczne, c

zynniki środowiskowe i behawioralne,

starzenie się, ciąże. Jest oczywiste, że otyłość nie zawsze jest skutkiem
nadmiernego pobłażania sobie w spożywaniu smacznej żywności lub
braku aktywności fizycznej. Czynniki biologiczne (hormony, genetyka),
stres, leki

i starzenie się również mają znaczenie.

Jednak czynniki dietetyczne i aktywność fizyczna silnie wpływają na
wyrównanie bilansu energii i to one są głównymi czynnikami
modyfikowalnymi. Wysokotłuszczowy i wysokoenergetyczny sposób
żywienia oraz siedzący tryb życia to czynniki najsilniej związane ze
wzrostem występowania otyłości na świecie.
Z kolei utrata wagi występuje, gdy energii dostarczanej jest mniej niż
energii wydatkowanej w dłuższym okresie czasu. Stosowanie diety o
obniżonej kaloryczności połączonej ze zwiększoną aktywnością fizyczną
jest podstawową radą proponowaną przez dietetyków dla osiągnięcia

trwałej utraty wagi.
Diety-

cud, które radykalnie ograniczają liczbę kalorii lub ograniczają

jedzenie poszczególnych grup produktów powinny być unikane,
ponieważ często są ubogie w ważne składniki odżywcze i dlatego nie
mogą być stosowane przez dłuższy okres czasu. Poza tym nie uczą one
prawidłowych nawyków żywieniowych i mogą doprowadzić do
wystąpienia efektu jo-jo (przybieranie i tracenie na wadze zachodzące
cyklicznie). Efekt jo-

jo może być niebezpieczny dla długotrwałego

zdrowia fizycznego i psychicznego. Osoby odchudzające się nie
powinny podchodzić zbyt ambitnie do celu, ponieważ strata już 10%
początkowej wagi ciała przyniesie wymierne korzyści dla zdrowia.

4. Jakie są trendy występowania otyłości i nadwagi ?
Dowody sugerują, ze występowanie nadwagi i otyłości wrasta
dramatycznie na całym świecie i że problem ten dotyczy zarówno dzieci
jak dorosłych.
Najbardziej wszechstronne dane na temat występowania otyłości na
świecie dostarcza projekt MONICA („MONItoring of trends and
determinants in Cardiovascular diseases study”) Światowej Organizacji
Zdrowia. Razem z informacjami dostarczonymi przez poszczególne
państwa dane te pokazują, że występowanie otyłości w krajach
europejskich wzrosło o około 10-40% w ciągu ostatnich dziesięciu lat i
wynosiło 10-20% w populacji mężczyzn i 10-25% w populacji kobiet.
Najbardziej alarmujący wzrost został dostrzeżony w Wielkiej Brytanii,
gdzie prawie 2/3 dorosłych mężczyzn i ponad połowa dorosłych kobiet
mają nadwagę lub otyłość. W populacji chłopców w Anglii, między
1995r. a 2002r. częstość występowania otyłości dwukrotnie wzrosła, od
2,9% populacji do 5,7%, a u dziewcząt wzrosła od 4,9 do 7,8%. Jeden
na pięć chłopców i jedna na cztery dziewczęta ma nadwagę lub otyłość.
Wśród młodych mężczyzn w wieku 16-24 lat otyłość wzrosła od 5,7% do
9,3%, a wśród młodych kobiet wzrosła od 7,7% do 11,6%.

5. Jakie są konsekwencje zdrowotne otyłości i nadwagi?
Konsekwencji zdrowotnyc

h związanych z otyłością i nadwagą jest wiele,

począwszy od większego ryzyka przedwczesnej śmierci a skończywszy
na wielu dolegliwościach, które mogą mieć niepomyślny wpływ na
jakość życia.
Główne problemy zdrowotne związane z otyłością i nadwagą to:

Cukrzyca typu 2

Choroby sercowo-

naczyniowe na tle miażdżycy i

nadciśnienie tętnicze

Choroby układu oddechowego (zespół bezdechu nocnego)

Niektóre nowotwory złośliwe

Choroby zwyrodnieniowe kości

Problemy psychologiczne

Spadek jakości życia

Stopień ryzyka zależy od względnej ilości dodatkowej masy ciała,
lokalizacji tłuszczu, ilości wzrostu masy ciała podczas dorosłego życia i
poziomu aktywności fizycznej. Większość tych problemów może ulec
poprawie przy stosunkowo skromnej utracie wagi (10 do 15%),
szczeg

ólnie jeśli aktywność fizyczna jest również zwiększana.

5.1. Cukrzyca typu 2
Cukrzyca typu 2 (typ cukrzycy, który zwykle rozwija się w wieku
dorosłym i jest związany z nadwagą) ma najsilniejsze powiązanie z
otyłością i nadwagą, wśród wszystkich poważnych chorób. Ryzyko
rozwoju cukrzycy typu 2 wzrasta wraz ze wzrostem BMI. Kobiety, które
są otyłe, mają 12 razy większe prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy
typu 2 niż kobiety mające prawidłową wagę ciała. Ryzyko wystąpienia
cukrzycy typu 2 wzrasta wraz z wartością BMI, szczególnie u osób z
obecnością cukrzycy w rodzinie i maleje wraz z utratą wagi.

5.2. Choroby sercowo-

naczyniowe na tle miażdżycy (CVD) i

nadciśnienie tętnicze
Do chorób sercowo-naczyniowych na tle miażdżycy (CVD) zalicza się
wieńcową chorobę serca (CHD), zawał serca, miażdżycę tętnic
obwodowych. Te choroby stanowią 1/3 przypadków śmierci u mężczyzn
i kobiet w większości uprzemysłowionych krajów, a ich częstotliwość
wzrasta również w krajach rozwijających się.
U osób otyłych częściej występuje kilka sercowo-naczyniowych
czynników ryzyka, włączając w to nadciśnienie i podwyższone stężenie
cholesterolu we krwi. U kobiet otyłość jest trzecim co do znaczenia,
najbardziej potężnym czynnikiem predysponującym do wystąpienia
CVD, po starszym wieku i nadci

śnieniu.

Ryzyko zawału serca dla otyłej kobiety jest około trzy razy wyższe niż
dla szczupłej kobiety w tym samym wieku.
Osoby otyłe mają większe prawdopodobieństwo występowania
podwyższonego poziomu trójglicerydów, lipoprotein o niskiej gęstości
LDL („zły” cholesterol) i zmniejszonego poziomu lipoprotein o wysokiej
gęstości HDL („dobry” cholesterol). Ten profil metaboliczny jest często
obserwowany u otyłych ludzi z wysoką akumulacją tłuszczu w jamie
brzusznej , tzw. „jabłka” i odnosi się do zwiększonego ryzyka
wystąpienia CHD. Obniżenie wagi ciała wpływa na poprawę poziomu

trójglicerydów. Utrata wagi 10 kg może doprowadzić do 15% obniżenia
poziomu cholesterolu LDL i 8% wzrostu cholesterolu HDL.
Związek pomiędzy nadciśnieniem i otyłością jest dobrze
udoku

mentowany, a odsetek nadciśnienia związanego z otyłością

oszacuje się na 30-65% przypadków w zachodniej populacji. Ciśnienie
tętnicze krwi wzrasta z wartością BMI. Dla każdego wzrostu masy ciała
o 10 kg ciśnienie krwi podnosi się o około 2-3 mmHg. Utrata wagi
wywołuje spadek ciśnienia krwi, dla każdej 1% redukcji masy ciała
ciśnienie krwi obniża się o 1-2 mmHg.
Występowanie nadciśnienia u ludzi z nadwagą jest prawie trzy razy
wyższe niż u dorosłych bez nadwagi , ryzyko wystąpienia nadciśnienia u
osób z nadwagą w wieku 20-44 lat jest prawie sześć razy większe niż u
osób o prawidłowej wadze ciała.

5.3. Nowotwory złośliwe
Chociaż związek pomiędzy otyłością a niektórymi nowotworami
złośliwymi jest pośredni, to wiele badań naukowych wykazało zależność
między nadwagą i częstotliwością pewnych nowotworów złośliwych,
szczególnie hormonozależnych i nowotworów złośliwych przewodu
pokarmowego. W populacji kobiet otyłych zostało udokumentowane
większe ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego piersi, macicy, jajnika
i sz

yjki macicy, natomiast w populacji otyłych mężczyzn występuje

większe ryzyko wystąpienia nowotworu prostaty i raka jelita grubego.
Najsilniejszy związek dotyczy raka jelita grubego, dla którego otyłość
zwiększa ryzyko wystąpienia prawie trzy razy zarówno u mężczyzn jak i
u kobiet.

5.4. Choroby zwyrodnieniowe kości
Choroby zwyrodnieniowe obciążonych nadwagą stawów, takich jak
stawy kolanowe, są bardzo powszechnym powikłaniem otyłości i
nadwagi. Uważa się, że przyczyną tego stanu są mechaniczne
uszkodzenia s

tawów wynikające z nadwagi. Ból w dolnej części pleców

jest również powszechny u ludzi otyłych i jest jedną z głównych
przyczyn związanej z otyłością absencji w pracy.

5.5. Aspekty psychologiczne
Otyłość jest niekorzystnie postrzegana w wielu krajach europejskich.
Dostrzegane są zarówno niepożądany wygląd ciała jak i „domniemane”
wady charakteru. Nawet małe dzieci w wieku 6 lat postrzegają otyłe
dzieci jako „leniwe, brudne, głupie, brzydkie, kłamców i oszustów”. Otyli
ludzie muszą walczyć z dyskryminacją. Badanie z udziałem młodych
kobiet z nadwagą pokazało, że zarabiają one mniej niż zdrowe kobiety,
które nie są otyłe i nie cierpią na inne choroby przewlekłe.
Przymusowe (kompulsywne) objadanie się także występuje ze
zwiększoną częstością wśród otyłych.

6

. Jaki jest koszt ekonomiczny otyłości i nadwagi?

Międzynarodowe badania nad ekonomicznymi kosztami otyłości
wykazały , że stanowią one od 2% do 7% całkowitych kosztów opieki
zdrowotnej, przy czym poziom zależy od sposobu analizy. Na przykład
we Francji be

zpośredni koszt chorób związanych z otyłością

(zawierającej koszty opieki zdrowotnej, hospitalizacji, rehabilitacji i
leków) równał się do około 2% całkowitych wydatków opieki zdrowotnej.
W Holandii całkowity wydatek lekarza ogólnego w proporcji kraju
możliwy do przypisania otyłości i nadwadze wynosi około 3-4%.
W Anglii oszacowano roczny finansowy koszt otyłości na 0,5 miliarda
funtów, w odniesieniu do kosztów Narodowej Służby Zdrowia, a szerszy
wpływ na gospodarkę jest oszacowany na około 2 miliardy funtów.
Oszacowane „osobowe” koszty otyłości to 18 milionów dni zwolnienia
lekarskiego oraz 30 000 zgonów rocznie, doprowadzające do 40 000
straconych lat aktywnego życia zawodowego.

7. Kto jest odpowiedzialny za promowanie zdrowego stylu życia ?
Za promowanie

zdrowego sposobu żywienia i zwiększonego poziomu

aktywności fizycznej, tak aby przeciwdziałać nadwadze i otyłości,
powinno włączyć się aktywnie wiele grup społecznych, takich jak rząd,
samorządy lokalne, specjaliści opieki zdrowotnej, przemysł spożywczy,
środki przekazu, konsumenci. Tylko ich wspólna odpowiedzialność
może wypromować zdrowe sposoby żywienia (polegające na diecie
niskotłuszczowej, bogatej w węglowodany złożone i zawierającej duże
ilości świeżych owoców i warzyw).
W warunkach wzrastającej urbanizacji i tendencji do siedzącego trybu
życia wyraźnie potrzebny jest większy nacisk na poprawę możliwości
korzystania ze środków i sprzętów służących uprawianiu aktywności
fizycznej.