Na krawędzi wojny

3 lis, 11:56Franciszek Puchała

/

Polska Zbrojna

Śmigłowiec amerykańskiej marynarki wojennej HSS-1 Seabat i sowiecki okręt podwodny B-59. Morze
Karaibskie, październik 1962 rok, fot. CIA / Polska Zbrojna

Kryzys kubański sprawił, ze 23 października 1962 roku minister Marian Spychalski wydał
dyrektywę o postawieniu sił zbrojnych PRL w stan podwyższonej gotowości bojowej.

W pierwszych dniach grudnia 1956 roku oddział Fidela Castro wylądował na Kubie. Gdy
rewolucjoniści otrzymali pomoc radziecką, podjęli ofensywę partyzancką i 2 stycznia 1959 roku
obalili reżim współpracującego z USA dyktatora Fulgencia Batisty. Wkrótce powstała Komunistyczna
Partia Kuby i powołano komunistyczny rząd. Jesienią 1959 roku Castro zawarł umowę z ZSRR na
dostawy broni i w sprawie pomocy (wysłanie doradców). Amerykanie podjęli działania, których
celem było izolowanie Kuby na kontynencie oraz niedopuszczenie do podobnej rewolucji w innych
częściach Ameryki Łacińskiej. Plan przygotowany przez Centralną Agencję Wywiadowczą (CIA)
obejmował

wyposażenie

i szkolenie kubańskich uchodźców.

W kwietniu 1961 roku emigranci wspierani przez USA podjęli próbę obalenia rządu Castro (inwazja
w Zatoce Świń). Wystarczyły jednak trzy dni, by siły inwazyjne zostały zniszczone przez
komunistów.

CZOŁGI W BERLINIE

W tym czasie w Europie wybuchł konflikt dotyczący próby rewizji statusu Berlina Zachodniego przez
ZSRR. Początkowy kryzys został szybko zażegnany. Żeby jednak zapobiec dalszym masowym
ucieczkom ludności NRD do Berlina Zachodniego, 13 sierpnia 1961 roku wzdłuż granic pojawił się
kordon wojsk radzieckich, Narodowej Armii Ludowej, policji i milicji robotniczej NRD. Przystąpiono
do budowy zapór z drutu kolczastego i słynnego muru berlińskiego. Czołgi radzieckie i
amerykańskie stanęły naprzeciw siebie gotowe do otwarcia ognia. W armiach państw Układu
Warszawskiego ogłoszono stan podwyższonej gotowości bojowej. Z ostrej reakcji Zachodu
wynikało, że lada chwila wybuchnie III wojna światowa. Kryzys został jednak zażegnany, ale mur
berliński pozostał i stał się symbolem podziału Niemiec oraz trwającej zimnej wojny.

W tym samym roku USA rozmieściły we Włoszech 30 rakiet nuklearnych typu Jupiter, a między
listopadem 1961 i marcem 1962 roku 15 w Turcji, tuż przy granicy z ZSRR.

W 1962 roku Stany Zjednoczone dysponowały arsenałem nuklearnym znacznie przewyższającym
potencjał jądrowy ZSRR. Proporcje w

rakietach

o charakterze międzykontynentalnym wynosiły na

przykład 9:1 (180:20) na korzyść USA.
W kwietniu 1962 roku władze ZSRR na prośbę Fidela Castro zgodziły się zaopatrzyć Kubę w 180
przeciwlotniczych rakiet konwencjonalnych typu ziemia-powietrze, mających ją bronić przed
ewentualnym atakiem ze strony USA. Miesiąc później Nikita Chruszczow przedstawił członkom
radzieckiego Komitetu Obrony projekt idący znacznie dalej: zainstalowania na Kubie 36 rakiet
atomowych SS-4 o zasięgu 1,1 tysiąca mil morskich i 24 rakiet SS-5 o dwa razy większym zasięgu.
Prace zaplanowano na okres od sierpnia do listopada 1962 roku. Przewidziano też budowę bazy dla
radzieckich okrętów podwodnych z głowicami nuklearnymi. Rakiety SS-4 i SS-5 byłyby w stanie
dosięgnąć wszystkich ważnych celów, w tym bazy bombowców strategicznych na prawie całym
terytorium USA.

14 października 1962 roku w dyspozycji administracji USA znalazły się zdjęcia wykonane za
pomocą samolotu rozpoznawczego U-2, które potwierdziły, że Rosjanie montują na Kubie wyrzutnie
rakietowe. Sześć dni później Komitet Wykonawczy Rady Bezpieczeństwa Narodowego USA podjął

decyzję o zmuszeniu ZSRR do zlikwidowania wszystkich wyrzutni na Kubie. W tym czasie prezydent
John Kennedy skierował w rejon konfliktu znaczne siły morskie, aby przechwyciły statki wiozące
zaopatrzenie dla radzieckich baz na Kubie. Oświadczenia Białego Domu świadczyły o determinacji
prezydenta w zablokowaniu instalacji rakiet. W grę wchodziło zatapianie okrętów podwodnych
Związku Radzieckiego, a nawet statków zaopatrzeniowych. 22 października Kennedy postawił siły
strategiczne USA w stan najwyższej gotowości bojowej. Samoloty B-47 i B-52, wyposażone w
ładunki nuklearne, zaczęły pełnić całodobowe dyżury w powietrzu.

Równocześnie na Florydzie rozpoczęły się przygotowania do inwazji na Kubę. W przemówieniu
telewizyjnym Kennedy poinformował o wprowadzeniu morskiej blokady wyspy od 24 października i
zażądał zdemontowania wyrzutni. U wschodnich wybrzeży tego kraju zostało rozmieszczonych 180
amerykańskich okrętów z zadaniem przechwycenia i przeszukania wszelkich podejrzanych statków.
Odpowiedzią na ten krok była ogłoszona 23 października dyrektywa naczelnego dowódcy
Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego marszałka Andrieja Greczki, wprowadzająca
stan podwyższonej, a w

części

wojsk – pełnej gotowości bojowej.

PODWYŻSZONA GOTOWOŚĆ

Polski minister obrony narodowej generał broni Marian Spychalski w związku „z zaostrzoną sytuacją
międzynarodową na skutek prowokacyjnych działań USA” (odręczny dopisek ministra na projekcie
Sztabu Generalnego WP) i propozycjami naczelnego dowódcy Zjednoczonych Sił Zbrojnych wydał
23 października 1962 roku o godzinie 22.00 dyrektywę numer 0027/oper. o postawieniu sił
zbrojnych PRL w stan podwyższonej gotowości bojowej. W efekcie do godziny 21.00 następnego
dnia w Wojsku Polskim wprowadzono dyżury

operacyjne

w instytucjach centralnych MON,

dowództwach okręgów wojskowych i rodzajów sił zbrojnych oraz w wojskowych komendach
wojewódzkich i rejonowych.
W Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych przygotowano dowództwo i sztab frontu do
wyprowadzenia i rozwinięcia na polowych stanowiskach dowodzenia. To samo wykonano w
odniesieniu do dowództw okręgów wojskowych i armii. Wprowadzono zakaz udzielania urlopów oraz
odwołano żołnierzy wypoczywających czy pracujących na rzecz gospodarki narodowej. Przerwano
prowadzone inspekcje kontrolne. Sprawdzono systemy łączności i alarmowania wojsk. W Sztabie
Generalnym WP opracowano plany stopniowego osiągania pełnej gotowości bojowej,
przegrupowania i rozwinięcia dowództw na polowych stanowiskach dowodzenia i uzupełnienia
części sił zbrojnych do etatów czasu wojennego.

24 października w całych siłach zbrojnych wykonano czynności niezbędne do osiągnięcia pełnej
gotowości bojowej. Instytucje centralne MON zaplanowano przegrupować i rozwinąć na zapasowych
stanowiskach dowodzenia. W wyniku dodatkowego zarządzenia szefa Sztabu Generalnego 16
Dywizja Pancerna, 5 Batalion Saperów Pomorskiego Okręgu Wojskowego oraz 10 Dywizja Pancerna
miały być przegrupowane na poligony w Drawsku i Wędrzynie, położone w pobliżu zachodniej
granicy państwa. W porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych zabezpieczono
przegrupowanie wojsk Armii Radzieckiej przez terytorium kraju. W Wojskach Obrony Powietrznej
Kraju wzmocniono dyżury bojowe w pododdziałach radiotechnicznych, na stanowiskach dowodzenia
i węzłach naprowadzania. Na każdym lotnisku OPK wprowadzono dyżury par samolotów w
gotowości numer 2. Zapewniono uruchomienie łączności między jednostkami bazowymi a
lotniskami zapasowymi oraz między tymi drugimi a dowództwami korpusów. Sprzęt niezbędny
do

działalności

lotnisk zapasowych wycofano z konserwacji. Lotnictwo myśliwskie osiągnęło

gotowość do przebazowania na lotniska zapasowe. Podobne czynności wykonano w lotnictwie
myśliwskim podległym dowódcy Lotnictwa Operacyjnego. Główny inspektor lotnictwa wprowadził
stan alarmowy w podległych mu jednostkach, a lotniska zapasowe w Jasionce i Rudnikach zostały
przygotowane do bazowania lotnictwa myśliwskiego OPK. Po sprawdzeniu stanu lotnictwa
cywilnego uaktualniono plan jego wykorzystania w celach wojskowych.
W Marynarce Wojennej wzmocniono system obserwacji Wybrzeża, zorganizowano dozorowanie i
systematyczne patrolowanie z powietrza podejść do baz morskich. Przygotowano przebazowanie sił
MW do rejonów i punktów rozśrodkowanego bazowania. Nawiązano kontakt z cywilną żeglugą
morską w celu ustalenia pobytu okrętów i ruchu floty handlowej. Uaktualniono też plany
wojskowego wykorzystania statków żeglugi morskiej.

Zgodnie z dyrektywą ministra obrony narodowej numer 0028/oper. z 27 października 1962 roku z
godziny 8.00 stan pełnej gotowości bojowej osiągnęła 16 Dywizja Pancerna POW. Dwa dni później
według systemu alarmowego wyprowadzono ją do zasadniczych rejonów ześrodkowania. 29 i 30

października dywizję uzupełniano do etatów czasu wojennego. Poborowych przeznaczonych do
jednostek 16 DPanc przekazano w celu

szkolenia

do 23 Dywizji Piechoty. Do końca 4 listopada

jednostki 16 Dywizji miały się przegrupować sposobem kombinowanym po dwóch drogach i
ześrodkować na poligonie drawskim. Czołgi i inny sprzęt gąsienicowy miały być przewiezione
transportem kolejowym. Tam też planowano przeprowadzić ćwiczenia zgrywające z udziałem
oddziałów dywizji do czasu otrzymania nowego zadania.
KRYZYS ROZWIĄZANY

Na szczęście nowego zadania nie było. 29 października 1962 roku Zjednoczone Siły Zbrojne Układu
Warszawskiego i Wojsko Polskie powróciły do stałej gotowości bojowej (właściwej dla
czasu

pokoju

). Znaleziono bowiem polityczne wyjście z kryzysu. Pod naciskiem USA przywódca

ZSRR Nikita Chruszczow zgodził się na demontaż radzieckich rakiet na Kubie. Zrobił to pod dwoma
warunkami: Amerykanie zobowiążą się do rezygnacji z przeprowadzenia w przyszłości inwazji na
Kubę oraz usuną swoje rakiety Jupiter rozlokowane w Turcji przy granicy z ZSRR. Kennedy w liście
wysłanym do Chruszczowa 27 października przyrzekł, że USA zaniechają działań militarnych
przeciwko Kubie. Za pośrednictwem swego brata Roberta (wówczas prokuratora generalnego USA)
poufnie poinformował ambasadora ZSRR w Waszyngtonie, że Stany Zjednoczone spełnią również
drugi warunek Chruszczowa.
W kwietniu 1963 roku zdemontowano 15 rakiet Jupiter rozmieszczonych w Turcji. Raz
jeszcze

pokój

został uratowany. Co ciekawe, nieformalne porozumienie w sprawie bezpieczeństwa

Kuby zostało potwierdzone przez prezydenta USA Richarda Nixona na piśmie dopiero w sierpniu
1970 roku, na spotkaniu z sekretarzem generalnym KPZR Leonidem Breżniewem.