95 tez ks. Marcina Lutra

przybite na drzwiach ko

ś

cioła zamkowego w Wittenberdze

dnia 31 X 1517 r.

Amore et studio elucidande veritatis: hec subscripta disputabuntur
Wittenberge. Presidente Reverendo Patre Martino Lutther Eremitano
Augustiniano Artium et Sacrae Theologie Magistro: eiusdemque
iibidem lectore Ordinario. Quare petit: ut qui non possunt verbis
presentes nobiscum disceptare: agant id litteris absentes. In
nomine domini nostri Hiesu Christi. Amen.

Miło

ść

do prawdy i pragnienie ujawnienia jej s

ą

przyczyn

ą

,

ż

e

zamierza si

ę

przeprowadzi

ć

w Wittenberdze dysput

ę

nad ni

ż

ej

podanymi tezami. Przewodzi

ć

temu b

ę

dzie czcigodny ojciec Marcin

Luter,

magister

sztuk

wyzwolonych

i

ś

wi

ę

tej

teologii

i

jednocze

ś

nie nauczyciel tych

ż

e. Dlatego prosi on tych, którzy nie

b

ę

d

ą

mogli osobi

ś

cie wzi

ąć

udziału i dysputowa

ć

z nami ustnie,

ż

eby uczynili to na pi

ś

mie. W imi

ę

Pana naszego Jezusa Chrystusa.

Amen.

1.Gdy Pan i Mistrz nasz Jezus Chrystus powiada: ,,Pokutujcie'', to chce, aby
całe

ż

ycie wiernych było nieustann

ą

pokut

ą

.

2.W

ż

aden sposób nie mo

ż

na pod wyrazem ,,pokutujcie'' rozumie

ć

Sakramentu

pokuty, to jest spowiedzi i zado

ść

uczynienia, które kapłan sprawuje.

3.Nie chce jednak Pan rozumie

ć

tu tylko wewn

ę

trznej pokuty, gdy

ż

pokuta

wewn

ę

trzna, bez zewn

ę

trznego u

ś

miercenia ciała, nie jest pokut

ą

.

4.Kara Bo

ż

a trwa dopóki człowiek czyni s

ą

d nad sob

ą

(to jest prawdziwa

wewn

ę

trzna pokuta), a wi

ę

c a

ż

do wej

ś

cia do Królestwa Niebieskiego.

5.Papie

ż

nie chce, ani nie mo

ż

e odpuszcza

ć

innych kar za grzechy jak tylko te,

które nało

ż

ył wedle rozumienia swego lub wedle ustaw ko

ś

cielnych.

6.Papie

ż

nie mo

ż

e winy odpu

ś

ci

ć

inaczej, jak tylko zwiastuj

ą

c i upewniaj

ą

c,

ż

e

Bóg j

ą

odpu

ś

cił. Ponadto w wypadkach, które s

ą

zastrze

ż

one dla papie

ż

a do

odpuszczenia. Kto by w tym wzgl

ę

dzie papie

ż

a sobie lekcewa

ż

ył, tego wina

pozostałaby niezgładzona.

7.Bóg nie odpuszcza nikomu win, je

ś

li zarazem nie przywodzi go do upokorzenia

si

ę

przed kapłanem, jako swoim zast

ę

pc

ą

.

8.Ustawy ko

ś

cielne, traktuj

ą

ce o nakładanej pokucie, dotycz

ą

tylko

ż

ywych i

nie mog

ą

by

ć

stosowane do umieraj

ą

cych.

9.Dlatego te

ż

Duch

Ś

wi

ę

ty przychyla nam dobrodziejstw przez papie

ż

a tak, i

ż

ten

ż

e w postanowieniach swoich zawsze pozostawał na uboczu wypadek

ś

mierci i

ostatniej potrzeby.

10.Z tego powodu

ź

le i nierozs

ą

dnie post

ę

puj

ą

kapłani, którzy odkładaj

ą

umieraj

ą

cemu do czasu czy

ść

ca pokuty ko

ś

cielne.

11.Zamiana kary ko

ś

cielnej na kar

ę

w czy

ść

cu - to k

ą

kol, posiany oczywi

ś

cie

wówczas, gdy biskupi spali.

2

12.Dawnymi czasy kary kanoniczne nakładano nie przed, ale po absolucji, a to
aby si

ę

przekona

ć

, czy

ż

al okazany jest szczery.

13.Umieraj

ą

cych

ś

mier

ć

zwalnia z pokuty; s

ą

oni prawnie wolni od wszystkich

ko

ś

cielnych ustanowie

ń

, bo umieraj

ą

.

14.Im bardziej umieraj

ą

cy tkwi w grzechach swoich lub brakuje mu miło

ś

ci, tym

wi

ę

ksz

ą

to rodzi w nim obaw

ę

.

15.B

ę

d

ą

c blisko boja

ź

ni poł

ą

czonej z rozpacz

ą

, ta wielka obawa wystarcza

(pomijaj

ą

c ju

ż

inne rzeczy), by zgotowa

ć

m

ę

k

ę

czy

ść

cow

ą

.

16.Piekło, czy

ś

ciec i niebo, s

ą

wzgl

ę

dem siebie tak ró

ż

ne, jak rozpacz,

blisko

ść

rozpaczy i pewno

ść

zbawienia.

17.Zdaje si

ę

by

ć

,

ż

e duszom w czy

ść

cu potrzeba zmniejszenia boja

ź

ni i

pomno

ż

enia miło

ś

ci.

18.Ani rozumem, ani z Pisma nie udowodniono,

ż

eby dusze w czy

ść

cu znajdowały

si

ę

w stanie niezdolnym do zasługi i do wzrostu miło

ś

ci.

19.I to zdaje si

ę

by

ć

niemo

ż

liwe do udowodnienia, jakoby dusze w czy

ść

cu,

przynajmniej niektóre, były pewne swego zbawienia i o nie si

ę

nie troszczyły,

jakkolwiek my pewni tego jeste

ś

my zupełnie.

20.Dlatego papie

ż

pod przebaczeniem kary nie rozumie odpuszczenia wszelkich

kar, ale tych tylko, które sam nało

ż

ył.

21.Myl

ą

si

ę

przeto kaznodzieje odpustowi twierdz

ą

c,

ż

e przez odpust papieski

człowiek staje si

ę

wolny od wszelkiej kary i zbawiony.

22.Papie

ż

nie odpuszcza duszom w czy

ść

cu

ż

adnej kary, któr

ą

dusze te, wedle

postanowie

ń

ko

ś

cielnych, w

ż

yciu tym winny były ponie

ść

.

23.Je

ż

eli jest mo

ż

liwe odpuszczenie wszystkich kar, to tylko wzgl

ę

dem

najdoskonalszych, a wi

ę

c wzgl

ę

dem bardzo niewielu.

24.Dlatego te

ż

wi

ę

ksz

ą

cz

ęść

ludu oszukuje si

ę

przez bezwzgl

ę

dne przyrzeczenie

odpustu wszystkich kar.

25.Władza,

jak

ą

ma

papie

ż

w

ogólno

ś

ci

nad

czy

ść

cem,

przysługuje

w

szczególno

ś

ci ka

ż

demu biskupowi i proboszczowi w jego diecezji lub parafii.

26.Papie

ż

bardzo dobrze czyni,

ż

e nie z władzy klucza, której nie posiada nad

czy

ść

cem, ale sposobem pro

ś

by przyczynnej udziela duszom przebaczenia.

27.Ludzkie brednie opowiadaj

ą

ci, którzy głosz

ą

,

ż

e gdy grosz w skrzynce

zabrz

ę

czy, dusza z czy

ść

ca uleci.

28.Jest to pewne,

ż

e gdy grosz w skrzynce brz

ę

knie, urosn

ąć

mo

ż

e sk

ą

pstwo i

ch

ęć

zysku; skuteczno

ść

modlitwy przyczynnej Ko

ś

cioła zale

ż

y natomiast od

upodobania Bo

ż

ego.

29.Któ

ż

wie, czy wszystkie dusze w czy

ść

cu pragn

ą

by

ć

wybawione, jak nas

wła

ś

nie poucza legenda o Sewerynie i Paschalisie* .

30.Nikt nie jest pewny, czy jego

ż

al był szczery, tym mniej mo

ż

e by

ć

pewny,

czy otrzymał zupełne odpuszczenie.

3

31.Jak rzadkim zjawiskiem jest człowiek prawdziwie pokutuj

ą

cy i

ż

ałuj

ą

cy, tak

równie rzadkim jest taki, który by zyskał odpust prawdziwy, to znaczy,

ż

e jest

ich niewielu.

32.Ci, którzy s

ą

dz

ą

, i

ż

mog

ą

zapewni

ć

sobie zbawienie przez listy odpustowe,

b

ę

d

ą

wiecznie pot

ę

pieni wraz z mistrzami swymi.

33.Nale

ż

y si

ę

strzec tych, którzy powiadaj

ą

,

ż

e odpust papieski jest

najszacowniejszym darem Bo

ż

ym, przez który człowiek mo

ż

e pojedna

ć

si

ę

z Bogiem.

34.Łaska odpustowa dotyczy kary i zado

ść

uczynienia nało

ż

onych przez ludzi.

35.Nie jest to chrze

ś

cija

ń

ska nauka,

ż

e nie potrzeba pokuty i

ż

alu temu, kto z

czy

ść

ca wykupuje dusze, lub chce naby

ć

prawo wyboru spowiednika.

36.Ka

ż

dy chrze

ś

cijanin, prawdziwie

ż

ałuj

ą

cy za swoje grzechy, ma i bez listu

odpustowego zupełne odpuszczenie m

ę

ki i winy.

37.Ka

ż

dy prawdziwy chrze

ś

cijanin,

ż

ywy czy umarły, ma udział we wszelkich

darach Chrystusowych i ko

ś

cielnych; Bóg mu ich udzielił i bez listów

odpustowych.

38.Nie nale

ż

y jednak gardzi

ć

odpustem papie

ż

a, gdy

ż

, jak to ju

ż

powiedziałem,

stanowi on obja

ś

nienie Boskiego przebaczenia.

39.Zachwala

ć

ludowi obfit

ą

łask

ę

odpustów, a jednocze

ś

nie zaleca

ć

prawdziwy

ż

al i pokut

ę

, jest to rzecz nad wszelk

ą

miar

ę

trudna nawet dla najbardziej

uczonych teologów.

40.Skrucha prawdziwa po

żą

da i łaknie kary, obfity za

ś

odpust uwalnia od

karania i wradza niech

ęć

do kary, lub sprzyja co najmniej do zrodzenia si

ę

takiej niech

ę

ci.

41.O apostolskim odpu

ś

cie trzeba przezornie naucza

ć

, by lud nie powzi

ą

ł

bł

ę

dnego

mniemania,

ż

e

odpust

przewy

ż

sza

inne

dobre

uczynki

miło

ś

ci

chrze

ś

cija

ń

skiej.

42.Wszystkich chrze

ś

cijan nale

ż

y naucza

ć

,

ż

e papie

ż

bynajmniej nie sadzi, i

ż

zakupywanie odpustu mo

ż

e by

ć

stawiane na równi z uczynkami miłosierdzia.

43.Nale

ż

y naucza

ć

chrze

ś

cijan,

ż

e lepiej wspiera

ć

ubogich lub pomaga

ć

potrzebuj

ą

cym, ni

ż

kupowa

ć

odpusty.

44.Przez uczynek miło

ś

ci wzmaga si

ę

w nas miło

ść

, a człowiek staje si

ę

lepszy;

przez odpust za

ś

nie staje si

ę

lepszy, tylko wolny od kary.

45.Nale

ż

y naucza

ć

chrze

ś

cijan,

ż

e ten, kto bli

ź

niego widzi w niedoli, a mimo

to kupuje odpust, nie zyskuje odpustu papieskiego, ale

ś

ci

ą

ga na siebie gniew

Bo

ż

y.

46.Nale

ż

y naucza

ć

chrze

ś

cijan,

ż

e je

ż

eli nie s

ą

nadmiernie bogaci, powinni

zachowa

ć

grosz oszcz

ę

dzony na potrzeby domowe, a nie marnowa

ć

go na zakupienie

odpustu.

47.Nale

ż

y naucza

ć

chrze

ś

cijan,

ż

e zakupienie odpustu jest zostawione ka

ż

demu

do woli i nie jest zakazane.

48.Nale

ż

y naucza

ć

chrze

ś

cijan,

ż

e udzielaj

ą

c odpustu, papie

ż

potrzebuje i

domaga si

ę

raczej modlitw pobo

ż

nych, ni

ż

pieni

ę

dzy, które mu znosz

ą

.

4

49.Nale

ż

y naucza

ć

chrze

ś

cijan,

ż

e odpust papieski jest dobry, je

ż

eli si

ę

na

nim nie buduje zbawienia; lecz jest nader szkodliwy, je

ś

li z powodu niego

tracimy boja

źń

Bo

żą

.

50.Nale

ż

y naucza

ć

chrze

ś

cijan,

ż

e gdyby papie

ż

wiedział o wszystkich

szachrajstwach kaznodziejów odpustowych, raczej by w stos popiołów zamienił
katedr

ę

ś

w. Piotra, ani

ż

eliby miała by

ć

budowana kosztem skóry, krwi i ciała

jego owieczek.

51.Nale

ż

y naucza

ć

chrze

ś

cijan,

ż

e papie

ż

nie szcz

ę

dziłby swych własnych

pieni

ę

dzy, chocia

ż

by nawet ko

ś

ciół

ś

w. Piotra miał by

ć

a ten cel sprzedany, byle

udzieli

ć

wsparcia potrzebuj

ą

cym, od których obecnie kaznodzieje odpustowi

wyłudzaj

ą

ostatni grosz.

52.Nawet wówczas płonna jest ufno

ść

tych, którzy przez odpusty dost

ą

pi

ć

chc

ą

zbawienia, gdyby nie tylko sprzedawcy odpustów, ale nawet sam papie

ż

za to

r

ę

czy

ć

chcieli dusz

ą

swoj

ą

.

53.Wrogami Chrystusa i papie

ż

a s

ą

ci, którzy z powodu kaza

ń

odpustowych w

ko

ś

ciołach nakazuj

ą

zamilkn

ąć

Słowu Bo

ż

emu.

54.Krzywda si

ę

dzieje Słowu Bo

ż

emu, je

ż

eli w kazaniu tyle a mo

ż

e i wi

ę

cej

czasu po

ś

wi

ę

ca si

ę

głoszeniu odpustów, co i Ewangelii.

55.Zdanie papie

ż

a jest oczywiste,

ż

e skoro odpust, maj

ą

cy tylko podrz

ę

dne

znaczenie, jednym dzwonem oraz zwykł

ą

ceremoni

ą

i wystawno

ś

ci

ą

nale

ż

y obchodzi

ć

,

to Ewangeli

ę

, maj

ą

c

ą

stokro

ć

wi

ę

ksz

ą

warto

ść

, nale

ż

y sławi

ć

stokrotnymi dzwonami

i stokro

ć

wi

ę

kszymi ceremoniami i wystawno

ś

ci

ą

.

56.,,Skarb Ko

ś

cioła'', z którego papie

ż

czerpie odpust, nie jest dostatecznie

ś

ci

ś

le okre

ś

lony ludowi chrze

ś

cija

ń

skiemu, ani przeze

ń

znany.

57.

ś

e nie s

ą

to skarby doczesne, łatwo st

ą

d pozna

ć

,

ż

e nimi ksi

ęż

a tak

szczodrze szafuj

ą

, poniewa

ż

wiadomo o wielu duchownych,

ż

e oni tego rodzaju

skarby (doczesne) raczej pilnie zbieraj

ą

ani

ż

eli pragn

ą

rozdawa

ć

.

58.Skarby te nie s

ą

tak

ż

e z zasługi Chrystusa i

ś

wi

ę

tych, bo zasługa Chrystusa

i bez przyczynienia si

ę

papieskiego przychyla łaski wewn

ę

trznemu człowiekowi,

dla zewn

ę

trznego sprawia krzy

ż

,

ś

mier

ć

i pot

ę

pienie.

59.

Ś

w. Wawrzyniec nazwał ubogich, jako członków Ko

ś

cioła, skarbem ko

ś

cielnym;

u

ż

ył jednak zapewne wyrazu tego w ówczesnym znaczeniu.

60.Skarbem tym s

ą

klucze Ko

ś

cioła, podarowane nam przez zasług

ę

Chrystusa.

61.Oczywiste jest,

ż

e do odpuszczenia kar i wybaczania grzechów w wypadkach

zale

ż

nych jedynie od papie

ż

a, najzupełniej wystarcza władza papieska.

62.Prawdziwym skarbem Ko

ś

cioła jest naj

ś

wi

ę

tsza Ewangelia chwały i łaski

Bo

ż

ej.

63.Lecz skarb ten jest w pogardzie u ludzi, bo on to sprawia,

ż

e pierwsi b

ę

d

ą

ostatnimi.

64.Skarb odpustowy za to jest bardzo miły, gdy

ż

ostatnich czyni pierwszymi.

65.Dlatego te

ż

skarby Ewangelii s

ą

sieciami, w które niegdy

ś

łowiono ludzi

słu

żą

cych mamonie.

66.Skarby odpustowe s

ą

sieciami, w które obecnie łowi

ą

mamon

ę

ludzk

ą

.

5

67.Odpust zachwalany przez kaznodziejów, jako wielka łaska, jest istotnie
łask

ą

wielk

ą

, gdy

ż

im przynosi wiele pieni

ę

dzy.

68.W rzeczywisto

ś

ci jednak jest najmniejsz

ą

łask

ą

w porównaniu z łask

ą

Bo

żą

i

błogosławie

ń

stwem krzy

ż

a.

69.Biskupi i duszpasterze s

ą

obowi

ą

zani z nale

ż

nym uszanowaniem przyjmowa

ć

delegatów apostolskiego odpustu.

70.Ale równocze

ś

nie s

ą

obowi

ą

zani uwa

ż

a

ć

pilnie, aby komisarze ci zamiast

rozkazów papieskich nie wygłaszali własnych uroje

ń

.

71.Kto przeciw prawdzie apostolskiego odpustu mówi, niech b

ę

dzie przekl

ę

ty.

72.Kto przeciw samowolnym i kłamliwym słowom kaznodziei odpustowego wyst

ę

puje

niech b

ę

dzie błogosławiony!

73.Jak papie

ż

słusznie niełask

ą

i kl

ą

tw

ą

karze tych, którzy podst

ę

pnie

działaj

ą

na szkod

ę

odpustów.

74.Tak równie

ż

słusznie dotyka niełask

ą

i kl

ą

tw

ą

tych, którzy pod osłon

ą

odpustu u

ż

ywaj

ą

swoich sztuczek na szkod

ę

ś

wi

ę

tej miło

ś

ci i prawdy.

75.Niedorzeczno

ś

ci

ą

jest twierdzenie,

ż

e przez odpust papieski rozgrzeszony

jest nawet taki człowiek, który by - co przecie

ż

nie mo

ż

na sobie wyobrazi

ć

-

zbezcze

ś

cił Matk

ę

Bo

żą

.

76.Wprost przeciwnie twierdzimy,

ż

e odpust papieski nawet najmniejszego

grzechu odpu

ś

ci

ć

nie mo

ż

e - o ile b

ę

dziemy pod odpustem rozumieli zmazanie winy

tego grzechu.

77.Twierdzenie,

ż

e i Piotr

ś

w., gdyby był teraz papie

ż

em, nie mógłby

ś

wiatu

ogłosi

ć

wi

ę

kszych łask jest blu

ź

nierstwem przeciw Piotrowi

ś

w. i papie

ż

owi.

78.My za

ś

twierdzimy,

ż

e i ten i ka

ż

dy inny papie

ż

rozporz

ą

dza wi

ę

kszymi

łaskami, ani

ż

eli odpust, a mianowicie i Ewangeli

ą

, darami miłosierdzia, darem

uzdrawiania itp. (1 l. do Kor. 12).

79.Obraz

ą

Bosk

ą

jest głosi

ć

,

ż

e wystawiany w ko

ś

ciołach krzy

ż

odpustowy z

herbem papie

ż

a równie jest mocny i skuteczny jak krzy

ż

Chrystusa Pana.

80.Biskupi, kaznodzieje i teolodzy, którzy dozwalaj

ą

, aby nauki podobne były

wygłaszane ludowi, odpowiada

ć

b

ę

d

ą

za to przed obliczem Boga.

81.Nast

ę

pstwem koniecznym bezczelnych kaza

ń

odpustowych jest to,

ż

e i uczonemu

trudno obroni

ć

papie

ż

a przed zarzutami i bezsprzecznie ostrymi oskar

ż

eniami

prostaczków.

82.Na przykład: dlaczego papie

ż

dla

ś

wi

ę

tej miło

ś

ci i dla cierpie

ń

, jakie

dusze w czy

ść

cu ponosz

ą

, dusz tych naraz nie wyzwoli z czy

ść

ca; gdy tymczasem

dla tak małej przyczyny, jak

ą

jest budowa ko

ś

cioła

ś

w. Piotra, za pieni

ą

dze tyle

dusz wyzwala?

83.Albo: po co odbywaj

ą

si

ę

egzekwie i dlaczego nie wolno jest cofn

ąć

zapisów

ko

ś

cielnych, poczynionych na msze za umarłych, kiedy przecie

ż

za wybawionych nie

potrzeba si

ę

ju

ż

modli

ć

?

84.Albo: có

ż

to jest za jaka

ś

nowa doskonało

ść

Bo

ż

a i pobo

ż

no

ść

papieska,

ż

e

bezbo

ż

nemu wolno za pieni

ą

dze wyzwala

ć

dusze pobo

ż

ne, a nie chc

ą

duszy tych

wyzwala

ć

z miło

ś

ci i bez pieni

ę

dzy?

6

85.Albo: czemu

ż

owe dawne zasady pokutne, które w rzeczy samej s

ą

ju

ż

zniesione i martwe, jednak

ż

e dzi

ę

ki odpustowi nabrały znaczenia i mog

ą

by

ć

usuni

ę

te tylko za pieni

ą

dze, jak gdyby dot

ą

d istniały w całej pełni?

86.B

ę

d

ą

c bogatym ponad magnatów, czemu to papie

ż

nie za swoje własne

pieni

ą

dze, lecz za pieni

ą

dze ubogich wiernych buduje ko

ś

ciół

ś

w. Piotra?

87.Od czego uwalnia albo czym obdarza papie

ż

tych, którzy przez zupełn

ą

pokut

ę

zyskali prawo przebaczenia i odpustu?

88.Gdyby papie

ż

zechciał ka

ż

demu wierz

ą

cemu udziela

ć

rozgrzeszenia i odpustu

sto razy na dzie

ń

zamiast raz tylko, czy mogłaby nad t

ę

łask

ę

spa

ść

na Ko

ś

ciół

wi

ę

ksza?

89.Poniewa

ż

papie

ż

w odpu

ś

cie bardziej szuka zbawienia dusz, ni

ź

li pieni

ę

dzy,

dlaczego znosi dawniejsze listy odpustowe, skoro s

ą

równie wa

ż

ne?

90.Chcie

ć

takie przeciwne argumenty ludzi

ś

wieckich stłumi

ć

gwałtem, bez

wskazania przyczyn i powodów, znaczy to wystawia

ć

Ko

ś

ciół i papie

ż

na szyderstwo

wrogów, a chrze

ś

cijan na szkod

ę

duchow

ą

.

91.Gdyby odpust głoszono zgodnie z my

ś

l

ą

i zapatrywaniem papie

ż

a, łatwo byłoby

zbija

ć

wszelkie zarzuty, a mo

ż

e by nawet wcale si

ę

nie zrodziły te zarzuty.

92.Wi

ę

c precz z prorokami, którzy wołaj

ą

: pokój, pokój, pokój, a pokoju nie ma

(Ezech. 13,10.16).

93.Tym prorokom dobrze by

ć

musi, którzy powiadaj

ą

: krzy

ż

, krzy

ż

, a krzy

ż

a nie

ma.

94.Nale

ż

y upomina

ć

chrze

ś

cijan, aby usiłowali i

ść

za Chrystusem jako głow

ą

swoj

ą

, przez krzy

ż

,

ś

mier

ć

i piekło.

95.I byli pewni,

ż

e raczej cierpie

ć

, ni

ż

u

ż

ywaj

ą

c fałszywego pokoju, wej

ść

mog

ą

do niebios.

* M. Luter ma na my

ś

li legend

ę

o

ś

w. Sewerynie (zm. 482) i Paschalisie (zm.

824), którzy po

ś

mierci dla wielkich swoich zasług, uznawani byli za

ś

wi

ę

tych

zarówno przez Boga jak i wiernych. Dusze ich znalazły si

ę

w czy

ść

cu.