WYDZIAŁ ELEKTROTECHNIJKI

I INFORMATYKI

Katedra Sieci Elektrycznych i Zabezpieczeń

Laboratorium Pomiarów i Eksploatacji

w Elektroenergetyce

Ćwiczenie

Badanie instalacji elektrycznej nn

Obowiązkiem nałożonym na właściciela lub zarządcę budynku, wynikającym

z ustawy Prawo Budowlane, jest użytkowanie budynku zgodnie z jego przeznaczeniem
i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywanie go w należytym stanie technicznym
i estetycznym, a także poddawanie, w czasie jego użytkowania, okresowym kontrolom,
polegającym na sprawdzeniu stanu sprawności technicznej i wartości użytkowej całego
budynku, estetyki budynku oraz jego otoczenia.

Przed odrabianiem ćwiczenia studenci powinni powtórzyć wiadomości

z wykładu lub przeczytać odpowiednie rozdziały literatury z zakresu: budowy sieci
i instalacji elektrycznych, ochrony przeciwporażeniowej, oraz zapoznać się z projektem
badanej instalacji (Zał. Nr 3 Projekt) jak również instrukcjami do mierników parametrów
instalacji (Zał. Nr 1)

MPI 520

firmy Sonel [www.snel.pl], którym instalacja będzie

sprawdzana.

Wykonywanie pomiarów odbiorczych i okresowych

1. Wstęp

Instalacja elektryczna powinna być sprawdzana w czasie montażu i po jego ukończeniu, a
przed przekazaniem do eksploatacji. Instalacje po rozbudowie lub przebudowie podlegają
sprawdzeniom w zakresie zgodności z wymaganiami norm PN-HD 60364 i stanu
bezpieczeństwa. Norma PN-HD 60364-6:2008 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część
6: Sprawdzanie, zawiera:

a) wymagania dotyczące sprawdzania odbiorczego za pomocą oględzin i prób instalacji
elektrycznej, by określić, czy wymagania PN-HD 60364 zostały spełnione. Sprawdzanie
odbiorcze odbywa się po wykonaniu nowej instalacji oraz po rozbudowie lub przebudowie
istniejącej instalacji,
b) wymagania dotyczące sprawdzania okresowego instalacji elektrycznej, obejmujące
oględziny oraz szczegółowe badania instalacji właściwe próby i pomiary oraz sprawdzenie
czasów wyłączania RCD.
W czasie prób i pomiarów odbiorczych i okresowych, należy zastosować niezbędne
techniczne i organizacyjne środki ostrożności tak, aby sprawdzenie nie spowodowało
niebezpieczeństwa dla osób lub zwierząt, a także uszkodzenia obiektu i wyposażenia nawet,
gdy stwierdzono niezgodności.

1.1 Zakres wykonywania pomiarów odbiorczych i okresowych

Ocena stanu technicznego instalacji elektrycznych jest wymagane po zakończeniu

budowy, przebudowy (rozbudowy, modernizacji) bądź remontu instalacji jako sprawdzanie
odbiorcze oraz w określonych odstępach czasu w trakcie jej eksploatacji jako sprawdzanie
okresowe. Charakter jednego i drugiego sprawdzania jest niemal jednakowy, ale zakres
sprawdzania odbiorczego jest nieporównanie większy, gdyż w porównaniu z okresowym
obejmuje teraz jeszcze:



sprawdzanie poprawności dokumentacji technicznej stanowiącej podstawę budowy,

przebudowy bądź remontu,



sprawdzanie protokołów odbiorów częściowych, tzn. oględzin i badań, które można

przeprowadzić tylko podczas budowy obiektu bądź instalowania urządzeń,

np. przy odbiorach robót zanikowych (trasy przewodowe i kablowe, ekranowanie w
ścianach i stropach, uziomy fundamentowe i bezpośrednio w gruncie, ułożenie
i łączenie zwodów i przewodów odprowadzających naturalnych).

Osobie dokonującej sprawdzania odbiorczego należy udostępnić informacje wymienione

w Rozdziale 514.5 Części 5-51 normy i inne informacje niezbędne do wykonania tego
sprawdzania. Chodzi o kompletne schematy i plany instalacji (Zał. Nr 3 Projekt) oraz
zestawienia przedstawiające pełny jej układ i następując dane poszczególnych obwodów:



obciążenie szczytowe,



liczba i przekrój przewodów oraz sposób ich ułożenia,



długość obwodu,



umiejscowienie łączników izolacyjnych i łączników roboczych (obie funkcje może

spełniać jeden łącznik: rozłącznik izolacyjny lub wyłącznik izolacyjny),



umiejscowienie, rodzaj, typ oraz nastawienie zabezpieczeń nadprądowych i innych,

jeśli występują,



prąd zwarciowy początkowy oraz prąd zwarciowy wyłączalny zabezpieczeń

nadprądowych (wyłączników i bezpieczników).

Właściciel bądź zarządca instalacji powinien aktualizować tę dokumentację,

zwłaszcza po każdej przebudowie i rozbudowie oraz każdej zmianie warunków
zasilania.

1.2. Definicje zamieszczone w normie PH-HD 60364-6:2008

Sprawdzanie – wszystkie czynności, za pomocą których kontroluje się zgodność instalacji

elektrycznej z odpowiednimi wymaganiami HD 60364 (uwaga: obejmuje ono
oględziny, próby i protokołowanie),

Oględziny – kontrola instalacji elektrycznej za pomocą zmysłów w celu upewnienia się czy

wyposażenie elektryczne zostało prawidłowo dobrane i zainstalowane,

Próba – użycie w instalacji elektrycznej środków, za pomocą których sprawdzana jest ich

skuteczność; (uwaga: obejmuje ona ustalania wartości za pomocą odpowiednich
przyrządów pomiarowych, innymi słowy wartości niewykrywalnych za pomocą
oględzin),

Protokołowanie – zapisywanie wyników oględzin i prób,
Konserwacja – powiązanie wszystkich technicznych i administracyjnych czynności, łącznie

z czynnościami nadzoru, przeznaczonych do utrzymania instalacji, w których
można spełniać wymagane funkcje, lub do przywrócenia tego stanu.

1.3. Dwie części pomiarów ochronnych

Pierwsza to oględziny stwierdzające, czy zainstalowane na stałe urządzenia elektryczne

spełniają wymagania bezpieczeństwa podane w odpowiednich normach przedmiotowych, i
czy zainstalowanie wyposażenia jest zgodne z instrukcjami wytwórcy tak, aby zapewniało
jego prawidłowe działanie.

Druga część to próby i pomiary mające dać odpowiedź czy zachowane są wymagane

parametry techniczne i spełnione są podane w normach i dokumentacji wymagania, dotyczące
instalacji elektrycznych i zainstalowanych w nich urządzeń.

Przed przystąpieniem do prób przez sprawdzającego instalację należy udostępnić

dokumentację techniczną wraz z protokołami oględzin i prób cząstkowych wykonanych
podczas montażu instalacji elektrycznej.

Postanowienia ogólne normy w punktach:

61.1.1 Każda instalacja powinna być sprawdzana podczas montażu, na ile jest to
w praktyce możliwe, i po jego ukończeniu, a przed przekazaniem użytkownikowi do
eksploatacji.
61.1.2 Osobie dokonującej sprawdzania odbiorczego należy udostępnić informacje
o wymaganiach 514.5 z Części 5-51 i inne informacje niezbędne do wykonania tego
sprawdzania.
61.1.3

Sprawdzanie

odbiorcze

powinno

obejmować

porównanie

wyników

z odpowiednimi kryteriami w celu stwierdzenia, że wymagania HD 60364 zostały spełnione.
61.1.4 Należy zastosować środki ostrożności w celu upewnienia się, że sprawdzanie nie
spowoduje niebezpieczeństwa dla osób lub zwierząt domowych oraz nie spowoduje to
uszkodzenia obiektu i wyposażenia nawet, gdy obwód jest wadliwy.
61.1.5 W przypadku rozbudowy lub zmiany istniejącej instalacji należy sprawdzić czy ta
rozbudowa lub zmiana jest zgodna z HD 60364 i czy nie spowoduje pogorszenia stanu
bezpieczeństwa istniejącej instalacji[8].
61.1.6 Sprawdzanie odbiorcze powinno być wykonane przez osobę wykwalifikowaną,
kompetentną w zakresie sprawdzania[8].
W załączniku C norma PN-HD 60364.6 2008 podaje wskazówki stosowania postanowień
rozdziału 61: Sprawdzanie odbiorcze (oględziny).
W załączniku E norma PN-HD 60364-6 2008 wskazuje zalecenia odnoszące się do
wyposażenia elektrycznego, które po raz kolejny zastosowano w instalacjach elektrycznych.

Podczas sprawdzania instalacji powinny być udostępnione dokumenty dotyczące

ponownie zamontowanego wyposażenia, zawierające przynajmniej informacje dotyczące:
- typu wyposażenia zainstalowanego ponownie,
- producenta,
- stosownych szczegółów instalacyjnych,
- urządzeń probierczych,
- wyników oględzin,
- wykonanych prób, łącznie ze sprawdzeniem czasów wyłączania urządzeń RCD

i wynikami innych prób.

1.4. Oględziny

Oględziny to pierwszy etap sprawdzania instalacji elektrycznej, który powinno się

wykonać przed przystąpieniem do prób przy odłączonym zasilaniu, z zachowaniem
ostrożności w celu zapewnienia bezpieczeństwa ludziom i uniknięcia uszkodzeń obiektu lub
zamontowanego wyposażenia.

Jest to kontrola instalacji elektrycznej przy użyciu zmysłów, celem potwierdzenia czy

wyposażenie elektryczne zostało właściwie dobrane i zainstalowane.

Oględziny mają stwierdzić, że urządzenia:



spełniają oczekiwania bezpieczeństwa podane w odpowiednich normach,



zostały poprawnie dobrane i zainstalowane zgodnie z wymaganiami normy,



nie mają uszkodzeń zaburzających bezpieczeństwo,



mają należyty sposób ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym,



należycie dobrano przekroje i oznaczono przewody neutralne, ochronne,

i fazowe,



należycie dobrano i oznaczono zabezpieczenia i aparaturę,



są wyposażone w schematy i tablice ostrzegawcze i informacyjne,



umożliwiony jest dostęp do urządzeń dla funkcjonalnej obsługi, identyfikacji,

konserwacji i napraw.

W obecnym ujęciu normy oględziny są kontrolą instalacji elektrycznej realizowaną za

pomocą wszelkich zmysłów, bez użycia aparatury. Stwierdzenie za pomocą wszelkich

zmysłów oznacza, że sprawdzający ma obowiązek wykorzystywać nie tylko wzrok, ale
również słuch, powonienie, dotyk .

Nowa norma przykłada ogromną wagę do solidnego przeprowadzania oględzin, prac

dotychczas w Polsce lekceważonych nagminnie. Załącznik G, zawiera długą listę rzetelnych
czynności jakie należy przeprowadzać w podczas oględzin.

1.5. Próby

Opisane w normie metody przeprowadzania prób, podane są jako zalecane, dopuszcza

się stosowanie innych metod, pod warunkiem, że zapewnią równie wiarygodne wyniki.

W przypadku, gdy wynik którejkolwiek próby jest sprzeczny z normą, to próbę tą

i próby poprzedzające, jeżeli mogą mieć wpływ na jej rezultat, należy powtórzyć po usunięciu
przyczyny sprzeczności.

Jeżeli korzysta się z innych urządzeń pomiarowych, muszą mieć one nie mniejszy

stopień sprawności oraz bezpieczeństwa.

W zależności od potrzeb, należy przeprowadzić następujące próby i wykonać je

najlepiej w następującej kolejności:

1. ciągłość przewodów,
2. rezystancja izolacji instalacji elektrycznej,
3. ochrona za pomocą SELV, PELVF lub separacji elektrycznej,
4. rezystancja/impedancja podłóg i ścian,
5. samoczynne wyłączenie zasilania,
6. ochrona uzupełniająca,
7. sprawdzenie biegunowości,
8. sprawdzenie kolejności faz,
9. próby funkcjonalne i operacyjne,
10. spadek napięcia.

1.5. Zakres wykonywania pomiarów okresowych

Zgodnie z PN-HD 60364-6:2008: okresowe badania instalacji elektrycznych wykonuje się

w celu sprawdzenia, czy parametry instalacji lub ich części nie pogorszyły się w takim
stopniu, że użytkowanie ich jest niebezpieczne.

Zgodnie z PN-HD 60364-6:2008 okresowe sprawdzania i próby muszą obejmować, co

najmniej:
- oględziny dotyczące ochrony podstawowej (przed dotykiem bezpośrednim) i ochrony
przeciwpożarowej,
- pomiary rezystancji izolacji,
- badania ciągłości przewodów ochronnych,
- badania ochrony przy uszkodzeniu (przed dotykiem pośrednim); czyli sprawdzenie

skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,

- próby działania urządzeń różnicowoprądowych.

Okresowe sprawdzanie obejmujące szczegółowe badanie instalacji elektrycznej, które

należy przeprowadzić bez jej demontażu lub z częściowym jej demontażem i dopełnić
właściwymi próbami i pomiarami. Razem ze sprawdzeniem wykazującym, że spełnione są
oczekiwania dotyczące czasów wyłączania RCD aby zagwarantować:
a) bezpieczeństwo osób i zwierząt domowych przed skutkami porażenia elektrycznego i
oparzenia,
b) ochronę mienia przed uszkodzeniem spowodowanym pożarem lub ciepłem powstałym na

wskutek uszkodzenia instalacji,

c) przekonanie, że instalacja nie jest uszkodzona lub obniżone jej właściwości nie pogorszą

bezpieczeństwa,

d) identyfikację wad instalacji i odchyleń od wymagań normy, które mogą spowodować

niebezpieczeństwo.

Jeśli poprzedni protokół nie jest dostępny, potrzebne jest dodatkowe badanie.

Zgodnie z postanowieniem nowego wydania PN-HD 60364-4-41 podczas sprawdzania

czasów wyłączania RCD, próba powinna być wykonana prądem 5 I

Δn

.

Okresowe badania i pomiary przeprowadzamy takimi samymi metodami jak próby

odbiorcze.

Osoba wykonująca badania okresowe powinna mieć możliwość zapoznania się z

protokołami badań poprzednich badań. Jeżeli protokoły z poprzednich badań są nie dostępne,
mogą być niezbędne dalsze badania.

W normie podkreślono, że instalacja może być zaprojektowana i zbudowana zgodnie z

wcześniejszymi wymaganiami norm, co nie oznaczać, że instalacje takie wykonane są
niebezpieczne.

W czasie przeprowadzania badań okresowych należy zachować specjalne środki

ostrożności, aby nie spowodować zagrożenia dla ludzi i inwentarza żywego. Jednocześnie nie
spowodować zniszczenia obiektu i jego wyposażenia nawet wówczas, gdy obwód jest
uszkodzony. Urządzenia pomiarowe, monitorujące i metody badań powinny być dobrane
zgodnie z odpowiednimi częściami normy PN-EN 61557. Jeśli użyty jest inny sprzęt
pomiarowy, to powinien on zagwarantować nie mniejszy stopień dokładności pomiarów
i bezpieczeństwa.

1.6. Częstość sprawdzania okresowego
Zgodnie z ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane [Dz.U.06.156.1118], obiekty
powinny być w czasie ich użytkowania poddawane przez właściciela lub zarządcę okresowej
kontroli, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego
i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego
otoczenia;

kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej

i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków
ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów.

Zalecenia 62.2 PN-HD 60364-6-2008 Instalacje elektryczne niskiego napięcia. Część 6:
Sprawdzanie; dotyczą również częstości sprawdzania okresowego instalacji użytkowanej
w pomieszczeniu, w którym może wystąpić większe ryzyko uszkodzenia lub zniszczenia.
Częstość sprawdzania okresowego instalacji powinna być ustalana z uwzględnieniem
rodzaju instalacji i wyposażenia, jej zastosowania i działania, częstości i jakości konserwacji
oraz wpływów zewnętrznych, na które jest narażona.
Dla podanych niżej przypadków, w których w zależności od warunków środowiskowych
może wystąpić większe ryzyko eksploatacji urządzeń i instalacji elektrycznych, mogą być
wymagane krótsze okresy. Do nich w szczególności należą:
- miejsca pracy lub pomieszczenia, w których występuje ryzyko porażenia elektrycznego,
pożaru lub wybuchu spowodowanego degradacją;
- miejsca pracy lub pomieszczenia, w których znajdują się instalacje zarówno niskiego
jak i wysokiego napięcia;
- obiekty gromadzące publiczność;
- tereny budowy;
- instalacje bezpieczeństwa (np. oświetlenia awaryjnego).
Według normy PN-HD 60364-6:2008, "dla budownictwa mieszkaniowego można
stosować dłuższe okresy (np. 10 lat). Gdy użytkownicy lokali mieszkalnych zmieniają się,
sprawdzenie instalacji elektrycznej jest bardzo zalecane".

W protokóle sprawdzenia okresowego należy podać informację - dla osoby wykonującej
sprawdzenie okresowe - o ustalonym przedziale czasu do następnego sprawdzenia
okresowego.
Wyniki i zalecenia zawarte w protokółach z poprzedniego sprawdzenia, powinny być
wzięte pod uwagę przez osobę wykonującą sprawdzenie okresowe.
Wytyczne wykonywania okresowych badań sprawności technicznej urządzeń oraz
instalacji elektrycznych i piorunochronnych”, opracowane przez COBR „Elektromontaż”
Warszawa 1999 r. przestawia Tablica 1

Tablica 1 Częstość sprawdzania okresowego

Podane w Tablicy 1 okresy między kolejnymi sprawdzeniami powinny być wykorzystane
jako zasady w instrukcjach eksploatacyjnych instalacji i urządzeń użytkowanych w trudnych
warunkach środowiskowych.

1.7. Dokumentacja z prób i pomiarów
Po zakończeniu sprawdzenia nowej instalacji, albo rozbudowanej lub
przebudowanej instalacji istniejącej, należy sporządzić protokół odbiorczy zawierający
szczegóły instalacji objętej protokółem, łącznie z zapisem z oględzin i wyników prób.
Stwierdzone podczas sprawdzania instalacji wady lub braki należy usunąć zanim wykonawca
zadeklaruje, że instalacja spełnia wymagania PN-HD 60364.
Po zakończeniu sprawdzania okresowego istniejącej instalacji, należy sporządzić
protokół sprawdzenia okresowego instalacji. Dokumentacja powinna zawierać szczegóły
dotyczące sprawdzanych części instalacji i ograniczeń w sprawdzeniu objętym protokółem,
a także opis oględzin, łącznie z wadami i usterkami oraz wyniki prób. Protokół sprawdzenia
okresowego może zawierać uszkodzenia, pogorszenia stanu, wady lub niebezpieczne warunki
dotyczące ograniczenia zalecenia dotyczące modernizacji instalacji w celu doprowadzenia do
zgodności z wymaganiami aktualnych norm lub przepisów.

Wszystkie

usterki

zakresu

sprawdzenia

okresowego

w

stosunku

do

normy

PN-HD 60364-6 i ich powinny być odnotowane w protokole. Odnotowane powinny być
również znana przyczyny.
Zgodnie z PN-HD 60364-6 protokół z badań odbiorczych lub okresowych powinien zawierać
informacje, które pozwolą powtórzyć badania, oraz wyniki badań, wyniki oceny badań i
wypływające z nich wnioski, a także dane identyfikacyjne osób, które wykonywały badania.
Powinny to być informacje i dane dotyczące:



rodzaju i zakresu badań,



lokalizacji obiektu, w którym przeprowadzono badania (adres, nazwa),



opisu oraz oznaczenia instalacji lub jej części (urządzenia), którą badano,



zakresu wykonanych oględzin,



oceny wyników oględzin,



zastosowanych metod i przyrządów pomiarowych,



zastosowanych kryteriów oceny wyników pomiarów,



sposobu wykonania obliczeń niezbędnych do otrzymania wyników pomiarów wartości

końcowych służących do porównania z wartościami dopuszczalnymi,



wyników pomiarów (najczęściej zestawionych w tabeli),



ocena wyników pomiarów,



wniosków wypływających z oceny wyników oględzin, pomiarów i prób,



daty i warunków wykonywanych pomiarów,



datę następnych badań okresowych,



dane osobowe i dane identyfikacyjne uprawnień osób wykonujących pomiary,

oględziny, oceny i wnioski oraz podpisy.

Osoba odpowiedzialna za sprawdzenie instalacji, lub osoba upoważniona do działania w jej
imieniu, powinna przekazać protokół sprawdzenia okresowego osobie zlecającej sprawdzenie.
Protokół powinien być opracowany i podpisany przez osobę kompetentną w zakresie
sprawdzania instalacji elektrycznej.

1.8. Dokładność wykonywania pomiarów
Dokładność wykonywania pomiarów jest podstawową cechą zarówno narzędzi pomiarowych
jak i wyników pomiarów. Dokładność charakteryzuje się pośrednio podając właściwość
przeciwną:



niepewność niedokładność, czyli ryzyko uzyskania błędnego wyniku w pomiarze)

albo



niezgodność (błąd, uchybienie).

Niepewność pomiarowa to parametr związany z wynikiem pomiaru, charakteryzujący
rozrzut wartości, które można w uzasadniony sposób przypisać wielkości mierzonej.
Niepewność pomiaru jest wynikiem oddziaływania szeregu przyczyn, do których można
zaliczyć m. in.:



niepełne uwzględnienie oddziaływania czynników otoczenia (np. temperatury,

wilgotności),



niedoskonałości charakterystyk technicznych przyrządu (histereza, rozrzut wskazań,

określona rozdzielczość),



błędy odczytu ze skal analogowych (błąd paralaksy),



niedokładność użytych wzorców,



przyjęte uproszczenia i założenia co do metody pomiaru.

Niedokładność pomiaru wynika głównie z istnienia dopuszczalnego błędu systematycznego
narzędzia pomiarowego określonego jego klasą dokładności

Klasa dokładności przyrządu jest to maksymalny błąd bezwzględny ΔX popełniany w
dowolnym miejscu skali, obliczony jako błąd procentowy w stosunku do pełnego zakresu
pomiarowego, zaokrąglony do jednej szeregu znormalizowanych klas dokładności, np:
0,1; 0,2; 0,5; 1; 1,5; 2,5 i 5:

1.9. Ogólne zasady bezpieczeństwa przy wykonywaniu prób i pomiarów elektrycznych
W czasie prób i pomiarów elektrycznych należy stosować niezbędne techniczne
i organizacyjne środki ochrony tak, aby sprawdzenie nie spowodowało niebezpieczeństwa dla
osób lub zwierząt domowych, a także uszkodzenia obiektu i wyposażenia nawet, gdy
stwierdzono niezgodności. Badania powinny być zorganizowane i wykonane według
sprawdzonych bezpiecznych metod pomiarowych oraz zgodnie z wymaganiami norm
i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

1) Oględziny obiektu badanego
Według PN-HD 60364-6:2008 oględziny instalacji objętej sprawdzeniem należy wykonać
przed próbami, w celu potwierdzenia czy zainstalowane na stałe instalacje i urządzenia
elektryczne: spełniają wymagania odpowiednich norm wyrobu i przepisów bezpieczeństwa
ludzi i mienia, zostały prawidłowo dobrane i zainstalowane zgodnie z HD 60364 i
instrukcjami producenta, nie mają widocznych uszkodzeń, wpływających na pogorszenie
stanu bezpieczeństwa.
W czasie oględzin nie wolno zbliżać się na odległość niebezpieczną do części czynnych. Nie
należy również, bez istotnej potrzeby, dotykać części przewodzących dostępnych części
obcych, na których mogą wystąpić napięcia dotykowe.

2) Organizacja stanowiska pomiarowego
Zgodnie z wymaganiami rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 17 września 1999 r. w
sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych,
prace przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych, w tym prace kontrolno-
pomiarowe, w zależności od zastosowanych metod i środków zapewniających
bezpieczeństwo pracy, mogą być wykonywane:



przy całkowicie wyłączonym napięciu,



w pobliżu napięcia,



pod napięciem,

przy zachowaniu wymaganych odległości wokół nie osłoniętych urządzeń i instalacji
elektroenergetycznych lub ich części znajdujących się pod napięciem
Wszystkie części przewodzące dostępne na stanowisku pomiarowym podlegające ochronie
powinny być pewnie połączone z przewodem ochronnym instalacji. Przed przystąpieniem do
montażu układu pomiarowego należy sprawdzić:



brak napięcia na zaciskach wejściowych,



poprawność doboru i stan techniczny zastosowanych środków ochrony, narzędzi,

przewodów pomiarowych i wyposażenia elektrycznego.

Montaż układu pomiarowego należy wykonać starannie i zgodnie z uprzednio sprawdzonym
elektrycznym schematem pomiarowym. Zapewnić należy możliwość natychmiastowego
odłączenia układu od napięcia zasilania.
Po połączeniu układu pomiarowego ze źródłem zasilania nie wolno wykonywać żadnych
zmian w układzie pomiarowym, które mogłyby stworzyć zagrożenie.
3) Wykonywanie prób i pomiarów.
O planowanych pomiarach należy powiadomić osoby, które mogą być w czasie badań
narażone na niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym. Obszar prowadzonych

pomiarów, na którym w czasie prób mogą powstać zagrożenia, należy w sposób przejrzysty i
widoczny oznakować odpowiednimi tablicami i znakami bezpieczeństwa.
Przed przystąpieniem do pomiarów należy:
- zapoznać się z dokumentację techniczną (eksploatacyjną) obiektu w celu ustalenia, na
podstawie aktualnych schematów elektrycznych, stosowanych w obiekcie układów sieci,
środków ochrony oraz obwodów z wyłącznikami różnicowoprądowymi,
- zapoznania się z protokółami z poprzednich badań,
- dokonać wyboru metody badań,
- określić kryteria oceny wyników pomiarów,
- ocenić dokładność pomiarów i przeanalizować możliwość popełnienia błędów
pomiarowych,
- przeanalizować konieczność zastosowania współczynników poprawkowych do wartości
pomierzonych,
- usunąć ze stanowiska pomiarowego wszystkie zbędne przedmioty, a zwłaszcza
niepotrzebne przewody i narzędzia.
Wykonanie prób i pomiarów instalacji i urządzeń elektrycznych, zaliczonych do prac
wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego,
wymaga od osób wykonujących pomiary przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, a w szczególności:
a) przy załączonym pod napięcie układzie pomiarowym nie należy dokonywać zmian
połączeń,
b) układ pomiarowy należy wyłączać tylko za pomocą łącznika,
c) zwrócić uwagę na sprawdzane urządzenia o dużej pojemności, które nawet po
wyłączeniu napięcia mogą stanowić zagrożenie porażeniowe. W takich przypadkach badany
obiekt należy zarówno przed pomiarem jak i po jego zakończeniu rozładować,
d) używać odpowiednich i bezpiecznych urządzeń pomiarowych. Urządzenia pomiarowe,
monitorujące i metody badań należy dobrać zgodnie z odpowiednimi częściami normy PN-
EN 61557. Przyrządy służące do sprawdzania skuteczności ochrony przeciwporażeniowej,
podlegają okresowej prawnej kontroli metrologicznej.
Przyrządy należy sprawdzać przed użyciem i w razie potrzeby po wykonaniu pomiarów,
e) w przypadku, gdy istnieje ryzyko dotknięcia nieosłoniętych części pod napięciem,
osoby wykonujące pomiary powinny stosować odpowiedni sprzęt ochronny i sprzęt ochrony
osobistej oraz podjąć niezbędne środki zapobiegające porażeniom elektrycznym, zwarciom
oraz skutkom wyładowań łukowych,
f) demontaż układu pomiarowego należy wykonać jedynie po uprzednim wyłączeniu
napięcia zasilającego.

W czasie pomiarów wykonywanych w pobliżu maszyn wirujących należy zachować

szczególna ostrożność; nie dotykać części wirujących ani zbliżać się do nich na niebezpieczną
odległość.
Nie należy wykonywać badań w warunkach, w których wyładowanie atmosferyczne
mogłyby stworzyć zagrożenie dla osób wykonujących badania.
Próby i pomiary elektryczne powinny być wykonywane przez osoby wykwalifikowane,
kompetentne w zakresie sprawdzania parametrów urządzeń i instalacji elektrycznych.

2. Oględziny
Oględziny wykonuje się w zasadzie przed próbami; zwykle przed włączeniem zasilania
instalacji, w celu potwierdzenia, czy urządzenie elektryczne:
- spełnia wymagania bezpieczeństwa odpowiednich norm wyrobu;
- zostało prawidłowo dobrane i zainstalowane zgodnie z PN-HD 60364
i instrukcjami producenta;

- nie ma widocznych uszkodzeń wpływających na pogorszenie bezpieczeństwa.
Załącznik F normy PN-HD 60364.6 2008 (Zał. Nr 2 do instrukcji) zawiera wymaganie opisu
instalacji przeznaczonej do sprawdzania, zawierający tabele opisujące instalację.
Norma wymaga, aby podać rodzaj sprawdzania: odbiorcze, czy okresowe, nazwisko i adres
użytkownika, adres instalacji, nazwisko instalatora oraz opis instalacji, podając czy jest to
instalacja nowa; istniejąca; modyfikowana, czy rozbudowywana. Należy podać
charakterystyki zasilania i układy uziemienia, oraz szczegóły uziomu odbiorcy. Należy podać
dane dotyczące przewodów uziemiających i wyrównawczych głównych, oraz opisać
urządzenia izolacyjne i ochronne przy złączu instalacji
W załączniku G.1 podano formularz oględzin instalacji elektrycznych, gdzie wymaga się
opisu ochrony przed dotykiem bezpośrednim, opisu wyposażenia oraz podania sposobu
identyfikacji elementów instalacji.
W załączniku G2 normy PN-HD 60364.6 2008 (Zał. Nr 2 do instrukcji) szczegółowo podano
przykłady tematów, które należy sprawdzić podczas oględzin instalacji, zostały one
przytoczone w 4.2.1:
Według PN-HD 60364-6:2008 oględziny instalacji elektrycznej i wyposażenia powinny
obejmować co najmniej następujące sprawdzenia:
a) sposób ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym;
b) obecność przegród ognioodpornych i innych środków zapobiegających
rozprzestrzenianiu się ognia oraz ochrony przed skutkami działania ciepła (określone w
innych częściach PN-HD 60364);
c) dobór przewodów z uwagi na obciążalność prądową i spadek napięcia, uwzględniający
przede wszystkim ich materiał, sposób zainstalowania i przekrój;
d) dobór i nastawienie urządzeń monitorujących i sygnalizacyjnych;
e) występowanie i prawidłowe umieszczenie właściwych urządzeń do odłączania
izolacyjnego i łączenia;
f) dobór urządzeń i środków ochrony, właściwych ze względu na wpływy zewnętrzne;
g) prawidłowe oznaczenie przewodów neutralnych i ochronnych;
h) przyłączenie łączników jednobiegunowych do przewodów fazowych;
i) występowanie schematów, napisów ostrzegawczych lub innych podobnych informacji
(istnienie schematów jest szczególnie niezbędne, gdy instalacja zawiera kilaka rozdzielnic
tablicowych);
j) oznaczenie obwodów, zabezpieczeń nadprądowych, łączników, zacisków itp.;
k) poprawność połączeń przewodów; należy sprawdzić, czy zaciski są odpowiednio
dobrane do przewodów i czy łączenie jest wykonane poprawnie. W razie wątpliwości zaleca
się pomiar rezystancji połączeń. Rezystancja ta nie powinna być większa niż rezystancja
przewodu o długości 1 m i o przekroju równym najmniejszemu przekrojowi łączonych
przewodów ;
l) obecność i poprawność połączeń przewodów ochronnych, w tym przewodów
ochronnych połączeń wyrównawczych głównych i połączeń wyrównawczych dodatkowych;
m) dostępność urządzeń, umożliwiająca wygodną obsługę, identyfikację i konserwację.
Sprawdzić należy czy zastosowane urządzenia manewrowe są rozmieszczone w sposób
umożliwiający ich łatwą obsługę i konserwację.
Oględziny instalacji i wyposażenia elektrycznego powinny uwzględniać także wszystkie
wymagania szczególne, dotyczące specjalnych instalacji lub lokalizacji.

3. Sprawdzanie (próby) środków ochrony

Definicje:
Część czynna - przewód lub część przeznaczona do pracy pod napięciem w warunkach
normalnych, łącznie z przewodem neutralnym, lecz z wyjątkiem przewodu PEN oraz
przewodów PEM lub PEL.
Część przewodząca dostępna - część przewodząca urządzenia, której można dotknąć, nie
będąca normalnie pod napięciem, i która może znaleść się pod napięciem, jeżeli zawiedzie
izolacja podstawowa.
Część przewodząca obca - część przewodząca nie będąca częścią instalacji elektrycznej i
mogąca przyjmować potencjał elektryczny, zwykle potencjał elektryczny lokalnej ziemi.
Napięcie dotykowe rażeniowe - napięcie pomiędzy częściami przewodzącymi, które są
dotykane jednocześnie przez człowieka lub zwierzę.
Napięcie dotykowe spodziewane - napięcie pomiędzy jednocześnie dostępnymi częściami
przewodzącymi, kiedy części te nie są dotykane przez człowieka lub zwierzę.
Prąd dotykowy, prąd rażeniowy - prąd elektryczny, który przepływa przez ciało człowieka
lub zwierzęcia, w przypadku dotyku jednej części dostępnej lub większej ich liczby
elektrycznej instalacji lub urządzenia.
Środowisko nieprzewodzące (izolowane stanowisko) - zespół czynników, dzięki którym
człowiek lub zwierzę dotykając części przewodzącej dostępnej, która może stać się częścią
czynną niebezpieczną, są chronieni dzięki dużej impedancji środowiska (na przykład
izolowanych ścian i izolowanych podłóg), oraz w wyniku nieistnienia uziemionych
części przewodzących.

3.1 Sprawdzenie ciągłości przewodów
Próba ta jest wymagana dla sprawdzenia warunków ochrony za pomocą samoczynnego
wyłączenia zasilania. Wynik sprawdzenia jest zadawalający, jeżeli wskazania użytego
miernika są właściwe.
Sprawdzenie ciągłości przewodów wykonuje się dla:

a) przewodów ochronnych oraz przewodów ochronnych w połączeniach

wyrównawczych,
b) przewodów liniowych (czynnych i neutralnych) - w przypadku pomiarów pętli
pierścieniowych obwodów odbiorczych.
Próbę tę wykonuje się przy użyciu źródła prądu stałego lub przemiennego
o niskim napięciu od 4 do 24 V oraz prądem pomiarowym co najmniej 0,2 A. Prąd stosowany
podczas próby powinien być dostatecznie mały, aby nie stwarzał ryzyka pożaru lub wybuchu.
Sprawdzenie może być również wykonane przy użyciu mostka lub omomierza z
wbudowanym źródłem napięcia pomiarowego lub metodą techniczną.
Pomiar rezystancji przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych głównych
polega na przeprowadzeniu pomiaru rezystancji R między każdą częścią przewodzącą
dostępną a najbliższym punktem głównego przewodu wyrównawczego, który ma zachowaną
ciągłość z uziomem. Pomierzona rezystancja R powinna spełniać następujący warunek:

gdzie:
U

c

- spodziewane napięcie dotykowe podane w tabeli 2, określone na podstawie

IEC 479 -1,
I

a

- prąd zapewniający samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w wymaganym

czasie 0,2; 0,4 lub 5 s.

Tablica 2 Spodziewane napięcie dotykowe

Pomiar rezystancji przewodów ochronnych w połączeniach wyrównawczych
dodatkowych oraz we wszystkich przypadkach budzących wątpliwość co do wartości
napięcia dopuszczalnego długotrwale, należy sprawdzać czy rezystancja R między
równocześnie osiągalnymi częściami przewodzącymi dostępnymi i częściami przewodzącymi
obcymi spełnia warunek:

gdzie:
U

L

- dopuszczalne długotrwale napięcie dotyku: 50 V-warunki normalne, 25 V- np. plac

budowy,
I

a

- prąd zapewniający samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego w wymaganym

czasie.
Układ do sprawdzania ciągłości elektrycznej i pomiaru rezystancji przewodów
instalacji elektrycznej zasilany z obcego źródła o napięciu przemiennym do 24 V - metoda
techniczna (Rys.1).
Pomiar rezystancji przewodów można również wykonać przy użyciu mostka
Wheatstone’a lub mostka Thomsona, albo np. z wykorzystaniem miernika do pomiaru małych
rezystancji.
.

Rys. 1 Układ do pomiaru rezystancji przewodów ochronnych

Oznaczenia: U

1

- napięcie w stanie bezprądowym; U

2

- napięcie pod obciążeniem; I - prąd

obciążenia;

R

L

-

rezystancja

przewodów

pomiarowych;

T - transformator zasilający min. 150 VA; W - wyłącznik, P - potencjometr regulacyjny; GSU
– główny zacisk uziemiający

Rezystancję odcinka przewodu ochronnego obliczamy ze wzoru:

3.2. Pomiary rezystancji izolacji

Mierząc rezystancję izolacji sprawdzamy stan ochrony podstawowej (ochrony przed

dotykiem bezpośrednim).
Definicje:
- Izolacja - izolacja może być stała, ciekła lub gazowa (na przykład powietrze) lub stanowić
ich kombinację.
- Izolacja podstawowa - izolacja części czynnych niebezpiecznych, która zapewnia ochronę
podstawową.
- Izolacja dodatkowa - izolacja niezależna zastosowana jako uzupełnienie izolacji
podstawowej do zapewnienia
ochrony w przypadku uszkodzenia.
- Izolacja podwójna - izolacja składająca się z izolacji podstawowej i izolacji dodatkowej.
- izolacja wzmocniona - izolacja niebezpiecznych części czynnych, która zapewnia stopień
ochrony przed porażeniem
elektrycznym równoważny izolacji podwójnej.

3.2.1 Wstęp
Wykonywanie badań i pomiarów rezystancji izolacji pozwala na określenie stanu izolacji
instalacji, urządzeń i sieci elektroenergetycznych. Stan izolacji przewodów i uzwojeń ma
decydujący wpływ zarówno na bezpieczeństwo obsługi jak i prawidłowe funkcjonowanie
urządzeń elektrycznych.
Systematyczne wykonywanie badań i pomiarów rezystancji izolacji przewodów instalacji
i uzwojeń urządzeń elektrycznych oraz ewidencjonowanie uzyskanych wyników badań,
pozwala na:
- wcześniejsze wykrycie pogarszającego się stanu izolacji,
- zapobiega awariom i pożarom, które mogą wystąpić wskutek pogorszenia właściwości
izolacji,
- prowadzenie właściwej i bezpiecznej eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci
elektroenergetycznych.

3.2.2 Czynniki wpływające na stan izolacji
Na eksploatacyjne pogorszenie stanu izolacji mają wpływ: narażenia elektryczne,
mechaniczne, termiczne, chemiczne oraz często zanieczyszczenie środowiska.
Całkowity prąd płynący przez izolację jest sumą trzech prądów składowych:
1. prądu ładowania pojemności obiektu C,
2. prądu upływowego (przewodzenia), składającego się z dwóch składowych:
a) prądu skrośnego, płynącego przez materiał izolacji,
b) prądu powierzchniowego, płynącego po powierzchni materiału izolacji,
3. prądu ładowania pojemności absorpcyjnej.

Prąd upływowy powoduje polaryzację dielektryka zależną od czasu jaki upłynął od chwili
przyłożenia napięcia.
Rezystancja izolacji zależy od następujących czynników:



wilgotności,



temperatury,



wartości napięcia probierczego,



czasu pomiaru,



czystości powierzchni materiału izolacyjnego.

Wpływ wilgotności

Wilgotność ma niewątpliwie wpływ na rezystancję izolacji. Jednak stopień absorbowania
wilgoci przez izolację jest różny w zależności od rodzaju i stanu izolacji. W sytuacji
wykonywania pomiaru rezystancji izolacji uzwojeń transformatora suchego, należy
uwzględnić wilgotność względną.

Wpływ temperatury

Zmiany temperatury mogą mieć znaczący wpływ na wyniki pomiarów rezystancji izolacji.
Rezystancja izolacji spada znacząco ze wzrostem temperatury (rys.2). Każdy typ materiału
izolacyjnego ma różny stopień zmiany rezystancji w zależności od temperatury.
Przy pomiarze izolacji w temperaturze innej niż 20

o

C wynik pomiaru R

x

należy

pomnożyć przez współczynnik korekcyjny K

p

, według wzoru:

R

20

= R

x

∙ K

p

gdzie:

R

20

- rezystancja przeliczona (rzeczywista),

R

x

- rezystancja w temperaturze t,

K

20

- współczynnik przeliczeniowy (korekcji temperaturowej).

Pomiar rezystancji izolacji powinien być przeprowadzany w odpowiednich warunkach:
temperatura 10 do 25

o

C, wilgotność 40% do 70%, urządzenie badane powinno być czyste i

niezawilgocone.
Dla urządzeń nagrzewających się podczas pracy, pomiar rezystancji izolacji wykonuje się
w stanie nagrzanym.



Tablica 3. Wartość współczynnika przeliczeniowego K

p

Dla kabli z izolacją polietylenową z uwagi na wysoką wartość rezystancji izolacji nie
stosuje się współczynnika przeliczeniowego.

Rys. 2 Zależność rezystancji izolacji od:
a) temperatury, b) wartości napięcia probierczego, c) czasu pomiaru

Wpływ napięcia przy jakim przeprowadzamy pomiar (rys.2)

Prąd upływu przez izolację nie jest proporcjonalny do napięcia w całym zakresie. Ze
wzrostem napięcia rezystancja maleje początkowo szybciej, potem wolniej po czym ustala
się. Po przekroczeniu pewnej granicy następuje przebicie izolacji i rezystancja spada do
małych wartości lub zera. Pomiar należy wykonywać napięciem wyższym od nominalnego
zgodnie z wymaganiami norm.

Wpływ czasu pomiaru (rys.2)

Przy utrzymywaniu przez pewien czas napięcia podczas pomiaru rezystancji izolacji, jej
wartość nie jest stała, lecz stopniowo wzrasta, co spowodowane jest zmianami fizycznymi lub
chemicznymi zachodzącymi w materiale izolacyjnym pod wpływem pola elektrycznego i
przepływającego prądu. Izolowane części metalowe (np. w kablu ) stanowią kondensator i
początkowo płynie prąd pojemnościowy - (ładowanie kondensatora) większy od docelowego
prądu upływowego.

Wpływ czystości powierzchni materiału izolacyjnego

Rezystancja izolacji kabla elektroenergetycznego to połączona równolegle rezystancja
skrośna

-

zależna

od

rodzaju

materiału

izolacyjnego

i powierzchniowa - zależna od czystości powierzchni. W przypadku materiałów o dużej
rezystywności, rezystancja powierzchniowa może być znacznie mniejsza od skrośnej. Przy
pomiarach należy wyeliminować prąd powierzchniowy jako niemiarodajny dla oceny
izolacji.


3.2.3 Wykonywanie pomiarów rezystancji izolacji

Pomiar rezystancji izolacji opiera się na pomiarze natężenia prądu płynącego przez

izolację pod wpływem przyłożonego napięcia pomiarowego. Najprostszym sposobem kontroli
stanu izolacji jest pomiar punktowy. Polega on na pomiarze rezystancji badanej izolacji, raz
na określony czas. Pomiar wykonujemy prądem stałym, aby wyeliminować wpływ
pojemności na wynik pomiaru. Odczyt wyniku pomiaru następuje po ustaleniu się wskazania
(po ok. 0,5 do 1 min). Odczytujemy wtedy natężenie prądu płynącego przez izolację pod
wpływem przyłożonego napięcia na skali przyrządu wyskalowanej w MΩ. Wymagana
dokładność pomiaru rezystancji wynosi do 20%.

Pomiary rezystancji izolacji wykonujemy:

- miernikami rezystancji izolacji o własnym źródle napięcia probierczego d.c. (induktor lub
bateria z przetwornicą elektroniczną) - dla uniknięcia wpływu pojemności. Stosuje się
napięcia 250 V, 500 V, 1000 V i 2500 V, a odpowiednie do tych napięć zakresy pomiarowe
wynoszą 50 MΩ, 200 MΩ, 1 GΩ, 20 GΩ.
- napięciem sieciowym za pomocą miliamperomierza (w instalacjach d.c.),
- innymi metodami specjalnymi.

Pomiar rezystancji skrośnej lub powierzchniowej układu izolacyjnego wymaga

odpowiednich połączeń tak wykonanych, aby prąd mierzony był prądem płynącym przez

skrośną rezystancję izolacji (rys. 3). Przy pomiarach dużych rezystancji stosuje się
ekranowanie. W tym celu umieszcza się na powierzchni izolacji dodatkową elektrodę
połączoną z tzw. zaciskiem ekranującym miernika. Zacisk ten jest połączony z biegunem
dodatnim źródła napięcia pomiarowego. Wysoki potencjał ekranu powinien uniemożliwiać
przepływ prądu na niepożądanej drodze (np. po zawilgoconej lub uszkodzonej powierzchni
przewodu, izolatora). Przyrządy do pomiaru dużej rezystancji mają wyprowadzony zacisk
ekranu - oznaczony literą E.

Rys. 3 Przykład ekranowania i układ połączeń przy pomiarach rezystancji izolacji
skrośnej żył kabla. Oznaczenia: 1,2 - żyły kabla, 3 - ekran pomiarowy

Rezystancję izolacji mierzy się przykładając napięcie stałe między żyły przewodów,

mierząc prąd płynący przez izolację. Mierzoną rezystancję oblicza się z prawa Ohma:

gdzie:
R

x

– rezystancja izolacji,

U – napięcie probiercze,
I – prąd płynący przez izolację


3.2.4 Pomiar rezystancji izolacji instalacji elektrycznej
Wymagania PN-HD 60364-6:2008.
a)

Rezystancję izolacji należy zmierzyć pomiędzy przewodami czynnymi

a przewodem ochronnym, przyłączonym do układu uziemiającego. Do tego pomiary
przewody czynne można połączyć razem(zewrzeć). Przewody ochronne PE i PEN (ochronno-
neutralne) uważać należy jako ziemię. W układzie TN-S do celów pomiarowych przewód
neutralny N odłącza się, na czas pomiaru, od przewodu ochronnego PE, a przewód N traktuje
się jako czynny.
b) W pomieszczeniach zagrożonych pożarem, rezystancję izolacji należy mierzyć
pomiędzy kolejnymi parami przewodów czynnych oraz pomiędzy każdym przewodem
czynnym i ziemią.
W praktyce, pomiary rezystancji izolacji przewodów wykonuje się podczas montażu
instalacji, przed przyłączeniem wyposażenia. Minimalne wartości rezystancji izolacji podane
są w Tablicy 4.



Tablica 4 Minimalne wartości rezystancji izolacji

Rezystancja izolacji jest zadawalająca, jeżeli jej wartość, zmierzona przy napięciu
pomiarowym według Tablicy 4, w każdym obwodzie z odłączonymi odbiornikami, jest nie
mniejsza niż odpowiednia wartość podana w Tablicy 4.
Pomiar rezystancji izolacji jest zwykle wykonywany przy złączu instalacji (od strony
zasilania).
Jeżeli zmierzona rezystancja jest mniejsza niż wymieniona w Tablicy 4, to należy ustalić
drogą kolejnych prób, miejsce i przyczynę niższej od wymaganej rezystancji izolacji. W tym
celu instalację można podzielić na szereg grup obwodów i zmierzyć rezystancję izolacji
każdej grupy. Jeżeli dla pewnej grupy obwodów zmierzona wartość jest mniejsza niż podana
w Tablicy 4, to należy zmierzyć rezystancję izolacji każdego obwodu tej grupy.
Uwagi:
-

Pomiary powinny być wykonywane w instalacji odłączonej od zasilania

.

- Jeżeli ograniczniki przepięć (SPD) lub inne urządzenia mogą wpływać na wynik
pomiaru albo ulec uszkodzeniu, to przed pomiarem rezystancji izolacji należy je odłączyć. Po
wykonaniu pomiaru odłączone urządzenia należy ponownie podłączyć.
Jeżeli odłączenie urządzeń przeciwprzepięciowych jest w sposób uzasadniony
niemożliwe, napięcie probiercze dotyczące tego obwodu może być obniżone do 250 V d.c.,
przy zachowaniu wymaganej rezystancji izolacji co najmniej 1 MΩ.
Wartości podane w Tablicy 4 należy także stosować do sprawdzania rezystancji izolacji
między nieuziemionymi przewodami ochronnymi a ziemią.
Przy urządzeniach elektrycznych z układami elektronicznymi pomiar rezystancji izolacji
należy wykonać między przewodami czynnymi połączonymi razem a ziemią, celem
uniknięcia uszkodzenia elementów elektronicznych. Bloki (panele) zawierające elementy
elektroniczne, o ile to możliwe, należy na czas pomiarów wyjąć z obudowy urządzenia.
Urządzenia nagrzewające się w czasie pracy powinny być mierzone w stanie nagrzanym.
3.2.5 Pomiar rezystancji izolacji kabli
Pomiar rezystancji izolacji linii kablowej wykonuje się po wyłączeniu jej spod napięcia i
rozładowaniu.

Pomiar wykonuje się:

- miernikiem rezystancji izolacji o napięciu 1000 V - dla linii kablowych o napięciu
znam. do 250 V,
- miernikiem rezystancji izolacji o napięciu 2500 V- dla linii kablowych do 1 kV
- miernikiem rezystancji izolacji o napięciu co najmniej 2500 V- dla linii kablowych
powyżej 1 kV,
Przed odłączeniem przewodów miernika od żył kabla, kabel należy rozładować.
Wskazanie miernika izolacji należy odczytać po 1 minucie od chwili rozpoczęcia pomiaru.

Ocena wyników pomiarów

Zgodnie z normą SEP- E- 004 Elektroenergetyczne i sygnalizacyjne linie kablowe.
Projektowanie i budowa (zamiast PN-76/E-05125) , rezystancja izolacji każdej żyły kabla

względem pozostałych zwartych i uziemionych, przeliczona na temperaturę 20

o

C , w linii o

długości do 1 km", nie powinna być mniejsza niż:
1) w linii kablowej o napięciu znamionowym do 1 kV:
75 MΩ - w przypadku kabla o izolacji gumowej,
20 MΩ - w przypadku kabla o izolacji papierowej,
20 MΩ - w przypadku kabla o izolacji polwinitowej,
100 MΩ - w przypadku kabla o izolacji polietylenowej,

2) linii kablowej o napięciu znamionowym powyżej 1 kV:
50 MΩ - w przypadku kabla o izolacji papierowej,
40 MΩ - w przypadku kabla o izolacji polwinitowej,
100 MΩ - w przypadku kabla o izolacji polietlenowej,
1000 MΩ - w przypadku kabla o napięciu znamionowym 110 kV.


Jeżeli wymaga się rezystancji izolacji wymienionych w punktach 1) i 2) dla odcinka o
długości 1 km, to wymaga się tej samej wartości również dla odcinków krótszych.

Rezystancja izolacji w kablu o długości powyżej 1 km.

Można przyjąć, że rezystancje izolacji poszczególnych odcinków kabla są ze sobą
połączone równolegle. Dla odcinka kabla o długości L wyrażonej w kilometrach, wymaga się
rezystancji izolacji w megaomach nie mniejszej niż:

R

iz.1km

/ L w MΩ/km

gdzie:

R

iz.1km

-

rezystancja

izolacji

odcinka

kabla

o

długości do 1 km,

L - długość kabla w km,


3.3 Ochrona za pomocą SELV, PELV lub separacji elektrycznej

1) Ochrona za pomocą SELV

Rys. 4 Separacja części czynnych SELV

W obwodach SELV ochrona powinna być badana przez pomiar rezystancji izolacji
pomiędzy częściami czynnymi badanego obwodu SELV a częściami czynnymi innych
obwodów i od ziemi. Uzyskane wartości rezystancji izolacji powinny być zgodne z
podanymi w Tablicy 4.

2) Ochrona za pomocą PELV

Rys. 5 Separacja części czynnych PELV

W obwodach PELV ochrona powinna być badana przez pomiar rezystancji izolacji
pomiędzy częściami czynnymi badanego obwodu PELV a częściami czynnymi innych
obwodów. Uzyskane wartości rezystancji izolacji powinny być zgodne z podanymi w Tablicy
4 j.w.
W każdym z wyżej omówionych przypadków zmierzona wartość rezystancji izolacji
powinna być zgodna z wymaganiami stawianymi dla obwodu o najwyższym z występujących
napięć.

3) Ochrona za pomocą separacji elektrycznej

Separacja elektryczna polega zwykle na zasilaniu pojedynczego odbiornika przez
transformator separacyjny o przekładni 1:1, wykonany w drugiej klasie ochronności, lub z
przetwornicy separacyjnej.
Separacja elektryczna pojedynczego obwodu ma na celu zabezpieczenie przed prądem
rażeniowym przy dotyku do części przewodzących dostępnych, które mogą znaleźć się pod
napięciem w wyniku uszkodzenia izolacji podstawowej obwodu.
Zaleca się, aby w obwodzie separowanym, iloczyn napięcia znamionowego U (
nieprzekraczającego 500 V) i łącznej długości przewodów łączących L (nieprzekraczającej
500 m), spełniał warunek:
U ∙ L ≤ 100 000
Jeżeli z obwodu separowanego jest zasilanych kilka urządzeń, to ich dostępne części
przewodzące powinny być połączone ze sobą nieuziemionymi połączeniami wyrównawczymi
(środek

ochrony

przy

dotyku

pośrednim),

a zasilające je gniazda wtyczkowe muszą być wyposażone do tego celu w styki ochronne.

Rys. 6. Schemat separacji elektrycznej
Oznaczenia: PBU - przewód ochronny wyrównawczy nieuziemiony,

Separację części czynnych jednego obwodu od części czynnych innych obwodów i od
ziemi, należy sprawdzić, mierząc rezystancję izolacji. Uzyskane wartości rezystancji izolacji
powinny być zgodne z podanymi w Tablicy 4, dla obwodu o najwyższym z występujących
napięć.
W celu dokonania badań i pomiarów ochrony przez zastosowanie separacji elektrycznej
należy:
a) sprawdzić, czy iloczyn napięcia znamionowego obwodu separowanego i łącznej
długości przewodów tego obwodu, nie przekracza 100 000 V·m;
b) sprawdzić ciągłość i rezystancję nieuziemionych połączeń wyrównawczych;
c) sprawdzić stan przewodów oraz gniazd wtyczkowych;
d) jeżeli separacja elektryczna obejmuje więcej niż jeden odbiornik, to za pomocą
pomiaru lub obliczeń należy sprawdzić, czy w przypadku dwóch jednoczesnych zwarć o
pomijalnej impedancji różnych przewodów czynnych z ochronnym przewodem
wyrównawczym albo połączoną z nim częścią przewodzącą dostępną, co najmniej jeden z
obwodów dotkniętych zwarciem zostanie wyłączony.
e) jeżeli urządzenie zawiera zarówno obwód separowany, jak i inne obwody, to
wymaganą rezystancję izolacji zapewnia się przez konstrukcję urządzenia zgodną z
wymaganiami bezpieczeństwa stosowanych norm,
f) dokonać oceny wyników prób i pomiarów skuteczności ochrony przez zastosowanie
środków ochron dodatkowej.

3.4 Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe

Nieuziemione połączenia wyrównawcze miejscowe mają na celu zapobieżenie pojawieniu
się na częściach przewodzących dostępnych niebezpiecznych napięć dotykowych. Istota tej
ochrony polega na łączeniu między sobą wszystkich części przewodzących jednocześnie
dostępnych oraz części przewodzących obcych za pomocą nieuziemionych miejscowych
połączeń wyrównawczych.
W czasie przeglądu należy sprawdzić: ciągłość nieuziemionego przewodu
wyrównawczego oraz rezystancję przewodu wyrównawczego nieuziemionego.
Rezystancja połączeń wyrównawczych powinna być tak dobrana, aby największy
spodziewany prąd niepowodujący samoczynnego wyłączenia zasilania, wywoływał na niej
spadek napięcia nieprzekraczający dopuszczalnej w danych warunkach środowiskowych
wartości napięcia dotykowego bezpiecznego. Powinien być spełniony warunek:

gdzie:
I – największy spodziewany prąd nie powodujący samoczynnego wyłączenia,
R – rezystancja połączenia wyrównawczego,
U

L

– napięcie bezpieczne dopuszczalne długotrwale, np. 50 V, 25 V w zależności od

warunków środowiskowych.
Należy przewidzieć środki ostrożności zapobiegające narażeniu na niebezpieczną różnicę
potencjałów osób wchodzących do przestrzeni z połączeniami wyrównawczymi
miejscowymi, szczególnie w przypadku, gdy przewodząca podłoga izolowana od ziemi jest
połączona z nieuziemionym systemem połączeń wyrównawczych.

3.5 Samoczynne wyłączenie zasilania

Sprawdzenie skuteczności ochrony przy uszkodzeniu (ochrony przed dotykiem
pośrednim) przez samoczynne wyłączenie zasilania powinno być wykonane w następujący
sposób:

3.5.1 w układzie TN

Wszystkie części przewodzące dostępne instalacji powinny być przyłączone do
uziemionego punktu sieci za pomocą przewodów ochronnych PE lub PEN, jak na rys. 7.

Rys. 7 Przykład sieci o układzie mieszanym TN-C-S

W przypadku układu TN, spełnienie wymagań PN-HD 60364-4-41 Instalacje elektryczne
niskiego napięcia--Część 4-41: Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa--Ochrona przed
porażeniem elektrycznym, powinno być wykonane w następujący sposób:
1) pomiar impedancji pętli zwarciowej (po przeprowadzeniu próby ciągłości elektrycznej
zgodnie z wymaganiami 61.3.6.3 PN-HD 60364-6,
2) sprawdzenie charakterystyki i/lub skuteczności zastosowanych urządzeń ochronnych.
-Sprawdzenie powinno być wykonane w przypadku urządzeń nadprądowych przez
oględziny.
- Dla wyłączników różnicowoprądowych sprawdzenie powinno być wykonane przez
oględziny i wymagane próby.
Skuteczność ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania za pomocą urządzeń RCD
należy sprawdzić przy zastosowaniu odpowiednich urządzeń pomiarowych zgodnie z PN-
EN61557-6 potwierdzając, że są spełnione odpowiednie wymagania punktów normy PN-HD
60364-4-41.
Zalecane jest sprawdzenie czasu wyłączania RCD tylko w przypadku:
- stosowania urządzeń RCD z odzysku,
- rozbudowy lub przebudowy instalacji, jeżeli istniejące urządzenia RCD mają służyć
również do wyłączania obwodów, których dotyczy rozbudowa lub przebudowa.
PN-HD 60364-4-41 stanowi odpowiednio dla układów TN, TT i IT: "Jeżeli urządzeniem
ochronnym jest wyłącznik różnicowoprądowy, to czasy wyłączenia zgodnie z Tablicą 41.1
odnoszą się do przewidywanych różnicowych prądów zwarcia większych niż znamionowy
prąd różnicowy RCD I

Δn

(zwykle 5 I

Δn

)".

Jeżeli urządzenia RCD są stosowane również do ochrony przed pożarem, to sprawdzenie
warunków ochrony za pomocą samoczynnego wyłączenia zasilania można uważać za
sprawdzenie postanowień zawartych w PN-IEC 60364-4-42:1999 Instalacje elektryczne w
obiektach budowlanych--Ochrona dla zapewnienia bezpieczeństwa--Ochrona przed skutkami
oddziaływania cieplnego.

Jeżeli urządzenie RCD jest użyte do ochrony przy uszkodzeniu i do ochrony
uzupełniającej, to wystarczająca jest próba według odpowiednich wymagań Części 4-41
dotyczących ochrony przy uszkodzeniu.
Sprawdzenie skuteczności ochrony przez samoczynne wyłączenie zasilania w układzie
TN polega na sprawdzeniu, czy zmierzona impedancja pętli zwarciowej spełnia wymagania
PN-HD 60364-4-41. Powinien być spełniony jest warunek:


Z

s

x I

a

≤ U

o

w którym:
Z

s

- impedancja pętli zwarciowej obejmującej źródło zasilania, przewód czynny aż do

punktu zwarcia, i przewód ochronny między punktem zwarcia a źródłem,
I

a

- prąd powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia wyłączającego, w

określonym czasie,
U

o

- wartość skuteczna napięcia znamionowego prądu przemiennego względem ziemi.

Tok postępowania

1) ustala się prąd znamionowy I

n

urządzenia ochronnego (wkładki topikowej, wyłącznika

nadmiarowo- prądowego, oraz prąd znamionowy różnicowy I

Δn

w przypadku urządzenia

różnicowoprądowego)
2) z charakterystyki czasowo - prądowej (praktycznie z tabeli) wyznaczamy prąd I

a

powodujący samoczynne zadziałanie urządzenia ochronnego tak, aby wyłączenie nastąpiło w
wymaganym

czasie 0,2;

0,4;

lub

5 s;
3) oblicza się impedancję dopuszczalną w badanym obwodzie:

4) wykonuje się pomiar impedancji pętli zwarciowej; Z

pom.

5) spełnienie warunku potwierdza jednocześnie, że impedancja pętli zwarciowej L- PE

ma wartość nie większą niż największa dopuszczalna dla danego obwodu: Z

pom.

≤ Z

dop.

Skuteczność

ochrony

przed

porażeniem

elektrycznym będzie

spełniona

( oczywiście po uwzględnieniu pozytywnych wyników innych prób, np.: sprawdzenie
ciągłości elektrycznej przewodów ochronnych i przewodów ochronnych połączeń
wyrównawczych, oględziny i przeglądy wyłączników ochronnych różnicowoprądowych itp.).
Maksymalne czasy wyłączenia dla układów TN i TT podane są w tablicy 41.1 normy.
W układzie TN mogą być stosowane następujące urządzenia ochronne:
- urządzenia ochronne przetężeniowe;
- urządzenia ochronne różnicowoprądowe (poza TN-C od strony obciążenia).

3.5.4 Pomiar impedancji pętli zwarciowej

Przed pomiarem impedancji pętli zwarciowej należy przeprowadzić próbę ciągłości
elektrycznej.

1) Pomiar metodą techniczną

Pomiar ten wykonuje się przy użyciu woltomierza i amperomierza (praktycznie metody
tej obecnie nie stosuje się). Przy tej metodzie osobno mierzymy i obliczymy: rezystancję Rx a
następnie reaktancję Xx badanej pętli zwarcia. Impedancja pętli zwarcia Zs jest sumą
geometryczną rezystancji i reaktancji i wynosi:

Stosowanie tej metody grozi pojawieniem się niebezpiecznego napięcia dotykowego na
chronionych odbiornikach, które może wystąpić przy przerwie w przewodzie ochronnym.
Dlatego przed właściwym pomiarem należy włączyć w badaną pętlę rezystor kontrolny R
rzędu 6 kΩ.

2) Pomiar metodą spadku napięcia.

Rys. 11 Pomiar impedancji pętli zwarciowej metodą spadku napięcia


Impedancję pętli zwarcia sprawdzanego obwodu należy zmierzyć załączając na krótki
okres obciążenie o znanej rezystancji. Impedancja pętli zwarcia obliczana jest ze wzoru:

gdzie:
- Z

S

- impedancja pętli zwarciowej;

- U

1

- napięcie pomierzone bez włączonej rezystancji obciążenia;

- U

2

- napięcie pomierzone z włączoną rezystancją obciążenia;

- I

R

- prąd płynący przez rezystancję obciążenia.

Uwaga: różnica pomiędzy U

1

i U

2

powinna być znaczna. Na tej metodzie oparta jest zasada

działania prawie wszystkich mierników impedancji pętli zwarciowej.

Zaleca się, ażeby przed wykonaniem pomiaru impedancji pętli zwarciowej wykonać próbę
ciągłości między głównym zaciskiem uziemiającym a dostępnymi częściami przewodzącymi.
Jeżeli pomiary impedancji pętli zwarciowej wykonuje się w temperaturze pokojowej
małym prądem, to należy uwzględnić zwiększenie rezystancji przewodów ze wzrostem
temperatury na skutek zwarcia, aby potwierdzić w przypadku układu TN zgodność
zmierzonej wartości impedancji pętli zwarciowej z wymaganiami PN-HD 60364-4-41.
Wymagania te będą spełnione jeżeli zmierzona impedancja pętli zwarciowej spełnia
następującą zależność:

w której:
Z

s

(m) - jest zmierzoną wartością impedancji pętli zwarciowej przy zwarciu w

rozpatrywanym miejscu, w Ω;

U

o

- jest napięciem przewodu fazowego względem uziemionego przewodu neutralnego,

w V;
I

a

- jest prądem powodującym samoczynne zadziałanie zabezpieczenia w czasie

określonym w Tablicy 41.1 (patrz art. "Ochrona przeciwporażeniowa"/środki ochrony
dodatkowej), lub

w

ciągu

5

s,

zgodnie

z warunkami określonymi w PN-HD 60364-4-41, w A.
Jeżeli zmierzona wartość impedancji pętli zwarciowej przekracza wartość 2U

o

/ 3I

a

, to

zgodność z HD 60364-4-41 można dokładniej ocenić, określając wartość pętli zwarciowej w
następujący sposób:
a) najpierw mierzy się impedancję pętli zwarciowej Ze przy złączu instalacji, obejmującej
przewód fazowy i uziemiony punkt neutralny;
b) następnie mierzy się rezystancję przewodu fazowego i przewodu ochronnego w
obwodzie rozdzielczym;
c) następnie mierzy się rezystancję przewodu fazowego i przewodu ochronnego w
obwodzie odbiorczym;
d) wartości rezystancji zmierzonych według a), b) i c) zwiększa się stosownie do
przyrostu temperatury, przyjmując za podstawę w przypadku zwarcia całkę Joule'a
wyłączania urządzenia zabezpieczającego*,
e) te zwiększone wartości rezystancji według d) dodaje się odpowiednio do impedancji
pętli zwarciowej Ze, otrzymując realną wartość Zs w rzeczywistych warunkach zwarcia.
*Z charakterystyk czasowo –prądowych bezpieczników wynika, że czym większy prąd, tym
czas przerywania obwodu jest krótszy. Do zadziałania bezpiecznika potrzebna jest
odpowiednia ilość energii cieplnej. Ciepło to powstaje podczas przepływu prądu przez
rezystancję bezpiecznika – jest to tak zwane ciepło Joule’a. Powstającą ilość ciepła określa
wzór: E = (I

2

R) ∙ t

Czas od momentu powstania zwarcia do wyłączenia prądu zwarciowego powinien być na
tyle krótki, aby temperatura żył przewodów nie przekroczyła wartości granicznej
dopuszczalnej przy zwarciu dla danego typu przewodów. Czas ten nie powinien przekroczyć
wartości dopuszczalnej wyznaczonej wg. wzoru: t = k

2∙

s

2

/ I

2

gdzie

:

I

– wartość prądu zwarciowego w, w amperach

s – przekrój przewodu w milimetrach kwadratowych,
t – czas zadziałania urządzenia zabezpieczającego, w sekundach
k – współczynnik, którego wartość zależy od rodzaju materiału i warunków użytkowania,
Jeżeli czas ten będzie krótszy od 0,1 s to należy sprawdzić, czy wyznaczona całka Joul’a
dla zabezpieczenia jest mniejsza od dopuszczalnej obciążalności cieplnej zwarciowej dla
przewodów. czyli:
I

2·

t ≤ k

2

s

2

gdzie

:

I

2

t· - *Całka Joule’a wyłączania urządzenia zabezpieczającego, wyznaczona z katalogu

producenta.
Wytrzymałość zwarciowa przewodu jest wystarczająca, gdy: k

2∙∙

s

2

≥ I

2∙∙

t.

3) Pomiar przy zastosowaniu oddzielnego zasilania

Pomiar impedancji pętli zwarciowej w układzie jak na rys. 12 przy zastosowaniu
oddzielnego źródła zasilania, należy wykonać: po wyłączeniu zasilania podstawowego i
zwarciu uzwojenia pierwotnego transformatora.

Rys. 12 Pomiar impedancji pętli zwarciowej przy zastosowaniu oddzielnego zasilania


Impedancja pętli zwarcia obliczana jest ze wzoru:

gdzie:
Z - impedancja pętli zwarcia;
U - napięcie zmierzone podczas próby,
I - prąd zmierzony podczas próby.

3.6. Badanie wyłączników różnicowoprądowych

3.6.1 Przeglądy wyłączników RCD

Podstawowe

wymagania

dotyczące

budowy

i

działania

wyłączników

różnicowoprądowych podane są w normach:
- PN-EN 61008-1:2007/ISI:2008 Wyłączniki różnicowoprądowe bez wbudowanego
zabezpieczenia nadprądowego do użytku domowego i podobnego (RCCB)--Część 1:
Postanowienia ogólne.
- PN-EN 61009-1:2008 Wyłączniki różnicowoprądowe z wbudowanym zabezpieczeniem
nadprądowym do użytku
domowego i podobnego (RCBO)--Część 1: Postanowienia ogólne,
- PN-IEC 755+A1+A2:1996 Wymagania ogólne dotyczące urządzeń ochronnych
różnicowoprądowych.
Przedmiotowe normy określają wymagania dotyczące budowy i działania wyłączników
różnicowoprądowych oraz przeprowadzania prób i pomiarów wyłączników o wyzwalaniu
typu AC, A oraz B. Badania wyłączników typu AC przeprowadza się przy prądzie
różnicowym sinusoidalnie zmiennym, typu A przy prądzie różnicowym sinusoidalnie
zmiennym, a także przy prądach różnicowych jednokierunkowych o różnym kącie opóźnienia
zapłonu. Wyłączniki o wyzwalaniu typu B przeprowadza się podobnie jak wyłączniki dla
typu A oraz przy prądzie stałym o niedużym tętnieniu.
Skuteczność funkcjonowania systemu ochrony przeciwporażeniowej w instalacji
elektrycznej zależy w znacznej mierze od poprawności działania wyłączników ochronnych
różnicowoprądowych (RCD). Przeglądy RCD przeprowadza się w trakcie okresowego
przeglądu stanu ochrony przeciwporażeniowej instalacji elektrycznej.
W zakresie przeglądu należy uwzględnić:

1. badanie stanu ochrony przeciwporażeniowej, w tym prawidłowości połączeń

przewodów L, N, PE;

2. kontrolne sprawdzenie działania wyłącznika przyciskiem „T”;
3. sprawdzenie rzeczywistej wartości różnicowego prądu zadziałania RCD;
4. pomiar czasu wyłączania RCD (nie jest wymagany);
5. sprawdzenie napięcia dotykowego dla wartości prądu wyzwalającego.

3.6.2 Sprawdzanie ochrony przeciwporażeniowej w układzie TN

Pomiar impedancji pętli zwarciowej w obwodzie z wyłącznikiem RCD

Sprawdzenie

stanu

ochrony

przeciwporażeniowej

w

instalacji

TN

z wyłącznikiem RCD należy wykonać po zbocznikowaniu wyłącznika (rys. 13).
W szczególności należy sprawdzić:
- czy działanie wyłącznika jest prawidłowe;
- czy impedancja pętli zwarciowej L-PE ma wartość nie większą niż największa
dopuszczalna dla badanego obwodu;
- czy wszystkie części przewodzące dostępne podlegające ochronie są w sposób pewny
przyłączone do przewodu PE.
.

Rys. 13 Pomiar impedancji pętli zwarciowej w układzie TN-S
.
Niektóre mierniki wielofunkcyjne, przystosowane są do pomiaru impedancji pętli
zwarciowej prądem co najmniej równym lub mniejszym niż połowa znamionowego
różnicowego

prądu

zadziałania,

bez

potrzeby

bocznikowania

wyłączników

różnicowoprądowych w badanym obwodzie. Taki pomiar może być obarczony znaczącym
błędem i w konsekwencji nie uzyska się pewnego potwierdzenia spełnienia warunków
skuteczności ochrony przeciwporażeniowej.
Pomiar różnicowego prądu zadziałania RCD
Pomiar różnicowego prądu zadziałania może dotyczyć:
- prądu różnicowego sinusoidalnego dla wyłączników o wyzwalaniu typu AC,
- prądu różnicowego jednokierunkowego pulsującego (wyzwalanie A).
- prądu wyprostowanego o małym tętnieniu (wyzwalanie B).
Kontrolne sprawdzenie działania wyłącznika przyciskiem „T”

Badanie wyłącznika rozpoczyna się w zasadzie od sprawdzenia jego działania
przyciskiem kontrolnym „T” (TEST). Natychmiastowe zadziałanie wyłącznika potwierdza
jego sprawność. W sytuacji, gdy po naciśnięciu przycisku „T” wyłącznik nie zadziała,
wskazane jest zaprzestanie dalszych prób. Wyłącznik należy uznać za niesprawny, nie
nadający się do dalszej eksploatacji. Sprawdzenie zadziałania wyłącznika po naciśnięciu
przyciskiem „T” ogranicza się wyłącznie do spowodowania przepływu przez wyłącznik
zmodelowanego prądu zwarcia, który w rzeczywistości może być kilkakrotnie większy od
znamionowego różnicowego prądu zadziałania wyłącznika I

Δn

. Tego rodzaju próby należy

wykonywać okresowo, zgodnie z instrukcją eksploatacji lub zgodnie ze wskazaniem
producenta.
Sprawdzenie rzeczywistej wartości różnicowego prądu zadziałania:
Dopuszcza się, aby rzeczywisty prąd różnicowy zadziałania wyłącznika mieścił się w
granicach powyżej 0,5 I

Δn

do I

Δn

.

gdzie: I

Δn

– jest znamionowym prądem różnicowym.

1) Badanie próbnikiem
Jest to najprostszy, ale niewystarczający sposób badania poprawności działania
wyłącznika. Pomiar próbnikiem (testerem) pozwala sprawdzić, czy prąd, przy którym
wyłącznik zadziałał, nie przekracza wartości znamionowego różnicowego prądu I

Δn

.

Wartość różnicowego prądu zadziałania oraz prądu niezadziałania wyłącznika sprawdza
się próbnikiem w sposób następujący:
a) zwiększa się narastająco, w czasie ok. 5 s, prąd od wartości 0,3·I

Δn

do wartości 1,0 I

Δn

sprawdzając, czy wyłącznik zadziała, oraz
b) przykłada się nagle, w czasie ok. 0,2 s, prąd o wartości 0,5·I

Δn

sprawdzając, czy

wyłącznik nie zadziała.
2) Pomiary miernikiem
Pomiar rzeczywistego różnicowego prądu zadziałania miernikiem należy wykonać
podobnie jak w pkt. 1) lecz przy odłączonym obciążeniu, zwiększając płynnie wartość prądu
od 0,3·I

Δn

do 1,3·I

Δn

. Wartość różnicowego prądu niezadziałania wyłącznika sprawdzamy

przykładając nagle, prąd o wartości 0,5·I

Δn.

Rys. 14 Pomiar rzeczywistego różnicowego prądu zadziałania
oraz badanie niezadziałania wyłącznika przy 0,5 I

Δn

3.7. Pomiary rezystancji uziomu

Pomiar rezystancji uziomu powinien być wykonany odpowiednią metodą techniczną lub
kompensacyjną. Rezystancję uziomu mierzy się prądem przemiennym, ze względu na
elektrolityczny charakter przewodności gruntu. Prąd dopływający do uziomu rozpływa się w
gruncie promieniście na wszystkie strony. Gęstość prądu jest największa koło uziomu,
powodująca powstanie lejowatej krzywej potencjału, której kształt jest zależny od
rezystywności gruntu.

3.7.1 Pomiar metodą techniczną
Pomiar rezystancji uziomu metodą techniczną należy wykonać z użyciem dwóch
uziomów pomocniczych. Układ do pomiaru rezystancji uziomu metodą techniczną ( rys.17)
tworzą:
Obwód prądowy układu pomiarowego składa się z amperomierza o większym zakresie od
spodziewanego prądu i wysokiej klasy dokładności., uziomu badanego T i uziomu
pomocniczego T

1

.

Obwód napięciowy układu pomiarowego składa się z woltomierza o dużej rezystancji
wewnętrznej, magnetoelektryczny lub lampowy wysokiej klasy dokładności do 0,5 i uziomu
pomocniczego T

2.

Przygotowanie układu uziomów pomocniczych względem badanego uziomu:
- pogrążenie w gruncie uziomów pomocniczych T

1

i T

2

na głębokość co najmniej 0,5 m,

zachowując
odległości ≥ 20 m między uziomem badanym T a uziomem pomocniczym T

2

oraz

między uziomami
pomocniczymi T

1

i T

2

, niezależnie od konfiguracji ich rozmieszczenia względem uziomu

badanego T;
- zapewnienie, aby rezystancja uziomu pomocniczego po jego pogrążeniu nie
przekraczała 30 Ω;
- pogrążenie uziomu pomocniczego T

2

w przestrzeni o potencjale zerowym ( V = 0).

Rys. 17 Pomiar rezystancji uziomu metodą techniczną
Oznaczenia: T- uziom badany, T

2

- uziom pomocniczy (sonda napięciowa), T

1

- uziom

pomocniczy (sonda prądowa,
Tr - transformator, V - przebieg potencjału między uziomem badanym i uziomem
pomocniczym prądowym.
W czasie pomiaru prąd przemienny o stałej wartości przepływa między uziomem
badanym T a uziomem pomocniczym T

1

umieszczonym w takiej odległości od uziomu

badanego, że oba uziomu nie oddziaływają na siebie.

Wartość rezystancji uziomu jest równa napięciu między uziomem badanym T a uziomem
pomocniczym T

2

, podzielonemu przez prąd przepływający między uziomem badanym T a

sondą pomocnicza T

1

:

Metoda techniczna pomiaru rezystancji uziomu nadaje się do pomiaru małych rezystancji
w granicach od 0,01-1Ω.

Wadami metody technicznej są:
a) konieczność stosowania pomocniczych źródeł zasilania;
b) na wynik pomiaru mogą mieć wpływ prądy błądzące;
c) niemożliwość bezpośredniego odczytu mierzonej rezystancji.

Sprawdzenie pomiaru rezystancji uziomu (rys. 18).
Aby sprawdzić, że zmierzona rezystancja uziomu jest wartością prawidłową, należy
wykonać dwa dodatkowe pomiary z przesuniętą sondą pomocniczą T

2

- raz o 6 metrów dalej

od uziomu T - a drugi raz o 6 metrów w kierunku uziomu T.
Jeżeli wyniki trzech wykonanych pomiarów są w przybliżeniu zgodne, to średnią z tych
trzech pomiarów przyjmuje się jako rezystancję uziomu T. Jeżeli nie ma takiej zgodności
, pomiary należy powtórzyć zwiększając odległość pomiędzy uziomem T a uziomem
pomocniczym T

1

.

Rys. 18 Schemat sprawdzenia pomiaru rezystancji uziomu
Oznaczenia: T: uziom badany, odłączony od wszystkich innych źródeł zasilania;
T

1

T

2

:uziomy pomocnicze, X - usytuowanie T

2

zmienione do sprawdzenia pomiaru,

Y - kolejne usytuowanie T

2

zmienione do drugiego sprawdzenia pomiaru

3.7.2 Pomiar metodą kompensacyjną

Rys. 19 Czołowa płyta miernika IMU

Rys. 20. Układ do pomiaru rezystancji uziomu metodą kompensacyjną
Do pomiaru rezystancji uziomu używany jest induktorowy miernik IMU oparty na
metodzie kompensacyjnej. Metoda ta stosowana jest do pomiarów rezystancji uziomów od
kilku do kilkuset Ω.
Źródłem pomiarowym jest prądnica (induktor korbkowy z napędem ręcznym) generująca
napięcie o częstotliwości 65 Hz przy 160 obr./min. Napięcie znamionowe wynosi
kilkadziesiąt woltów i nie musi być regulowane. Napięcie uziomu T

względem elektrody

napięciowej kompensuje się spadkiem napięcia na potencjometrze R

r

.

Wskazania odczytuje się na podziałce potencjometru R

r

wycechowanej w Ω , po

skompensowaniu napięcia na rezystancji uziomu T napięciem na potencjometrze i uzyskania
zerowego wskazania galwanometru. Ze względu na małą moc źródła prądu miernika IMU
wymuszony prąd jest niewielki i miernik ma ograniczony zakres zastosowania.
Znamionowe

wartości

zakresów

pomiarowych

miernika

IMU

wynoszą:

5 - 50 - 500 Ω lub 10 - 100 - 1000 Ω przy znamionowym napięciu pomiarowym wynoszącym
300 V.
Tok postępowania:
- przygotowanie układu uziomów pomocniczych względem badanego uziomu - jak przy
metodzie
technicznej;
- sprawdzić poprawność działania miernika zgodnie z instrukcją producenta;

- ustawić przełącznik zakresów w pozycji odpowiadającej przewidywanej wartości
pomiaru;
- obracając korbką przyrządu (160 obr./min.) regulować potencjometrem do czasu
uzyskania
zerowego wskazania galwanometru;
- odczytać wartość wskazaną na podziałce potencjometru w omach, pomnożyć przez
ustawiony mnożnik przełącznika zakresów.
- wartość zmierzoną R

x

należy pomnożyć przez współczynnik korekcyjny K

p

(współczynnik sezonowych zmian rezystywności gruntu).

Wartości współczynnika korekcyjnego K

p

podane są w Tablicy 8.

Tablica 8 Współczynniki korekcyjne K

p

Rezystancja uziemienia uziomu zależy od sposobu jego wykonania, głównie od
głębokości pogrążenia. Przez zwiększenie głębokości pogrążenia uziomu uzyskuje się
zmniejszenie jego rezystancji. Głębokość pogrążenia uziomu wpływa również na
niezmienność rezystancji w czasie. Rezystancja uziomu głębokiego jest stabilna, gdyż nie
wpływa na nią wysychanie ani zamarzanie gruntu.
3.7.3 Pomiar rezystancji pętli zwarcia doziemnego metodą cęgową

Przedstawiona metoda pomiarowa ma zastosowanie do istniejących pętli uziemienia w
obrębie kratowego układu uziemiającego jak przedstawiono na rys. 21.

Rys. 21 Pomiar rezystancji pętli uziemienia z użyciem zacisków prądowych

Oznaczenia: R

T

- uziemienie transformatora, R

x

- nieznana rezystancja uziomu, którą należy

zmierzyć,
R

1

...R

n

- równoległe uziemienia połączone połączeniem wyrównawczym lub przewodem PEN

W metodzie tej pierwsze cęgi indukują w pętli napięcie pomiarowe U, drugie cęgi mierzą
prąd I w pętli. Rezystancję pętli można obliczyć dzieląc napięcie U przez prąd I. Każde z
cęgów mogą być osobno połączone z miernikiem albo mogą być wykonane jako cęgi
zespolone.
Wypadkowa rezystancja połączonych równolegle rezystancji R

1

...R

n

jest zazwyczaj

wartością małą i nie wpływa praktycznie na wynik pomiarów. Zmierzona rezystancja pętli
uziemienia jest równa rezystancji zmierzonej lub nieznacznie niższa.
W praktycznych rozwiązaniach każdy zacisk może być indywidualnie podłączony do
miernika cęgowego lub zespolony w jeden specjalny zacisk.
Ten sposób pomiarów rezystancji pętli uziemienia t.j. z użyciem zacisków prądowych
stosuje się bezpośrednio do układów TN oraz w obwodach pętli zwarciowej układów TT.
W układzie TT, w którym jest dostęp tylko do uziemienia objętego pomiarem, pętlę
można zamknąć łącząc krótkotrwale, na czas pomiaru, to uziemienie z przewodem
neutralnym (układ quasi TN).
Dla zapewnienia bezpieczeństwa w czasie wykonywania pomiarów, a w szczególności
uniknięcia ryzyka wystąpienia prądu spowodowanego różnicą potencjałów pomiędzy
przewodem neutralnym a ziemią, wspomniane wyżej przyłączanie zaleca się wykonać i
rozłączać po wyłączeniu zasilania instalacji.

3.8 Badanie ochrony uzupełniającej

Sprawdzenie skuteczności środków zastosowanych dla ochrony uzupełniającej wykonuje
się przez oględziny i odpowiednie próby.
Tam, gdzie wymagane jest stosowanie dla ochrony uzupełniającej wyłącznika
różnicowoprądowego, skuteczność samoczynnego wyłączenia zasilania przez wyłącznik
powinna być sprawdzona przy użyciu odpowiednich urządzeń pomiarowych zgodnie z normą
PN-EN 61557-6 dla potwierdzenia spełnienia odpowiednich wymagań PN-HD 60364-4-41.
W przypadku gdy wyłącznik różnicowoprądowy jest przewidziany do ochrony
uzupełniającej i do ochrony przy uszkodzeniu, to wystarczającym jest sprawdzenie go jako
urządzenia wyłączającego w ochronie przez samoczynne wyłączenie zasilania.

3.9 Pozostałe sprawdzenia odbiorcze i okresowe

1) Ochrona uzupełniająca

Skuteczność środków zastosowanych do ochrony uzupełniającej należy sprawdzić
poprzez oględziny i wykonanie prób. Jeżeli do ochrony uzupełniającej zastosowano
wymagane urządzenia różnicowoprądowe, to skuteczność samoczynnego wyłączania
zasilania przez RCD należy sprawdzić zgodnie z wymaganiami Części 4-41.
2) Sprawdzenie biegunowości

Jeżeli przepisy zabraniają instalowania łączników jednobiegunowych w przewodzie
neutralnym, należy sprawdzić czy wszystkie te łączniki są włączone jedynie w przewody
liniowe.
3) Próby funkcjonalne

Zespoły, takie jak rozdzielnice i sterownice, napędy, urządzenia sterownicze i blokady,
powinny być poddane próbie działania w celu stwierdzenia, czy są one właściwie
zamontowane, nastawione i zainstalowane zgodnie z odpowiednimi wymaganiami normy PN-
HD 60364-6:2008.

4) Sprawdzenie kolejności faz

W przypadku obwodów wielofazowych należy sprawdzić czy kolejność faz jest
zachowana.
5) Spadek napięcia

W razie potrzeby należy sprawdzić zgodność z Rozdziałem 525 Części 5-52. Spadek
napięcia może być określony:
- na podstawie pomiaru impedancji obwodu;
- na podstawie diagramu, którego przykład podano w Załączniku D normy
PN-HD 60364-6:2008 Rys. 23.

4. Przebieg ćwiczenia

Podczas ćwiczenia studenci mają za zadanie wykonie Badań odbiorczych

zamodelowanej instalacji elektrycznej (Zał. Nr 3).
- Opis instalacji przeznaczonej do sprawdzenia.
- Oględziny instalacji elektrycznej.
- Sprawdzenie (pomiary) instalacji elektrycznej.

5. Wyniki sprawdzeń instalacji

Przedstawiony w normie załączniki zawierają formularze w formie tablicy, która

zawierają opis sprawdzanej instalacji i wyniki sprawdzeń (Zał. Nr 2 do instrukcji).

Wyniki sprawdzeń można zamieścić w formie protokółów.

Rys.23. Przykład diagramu odpowiedniego do wyznaczania wartości spadku napię

cia[8]