Przedstawicielstwa dyplomatyczne

Protokół Dyplomatyczny. Ceremoniał & etykieta. Tomasz Orłowski

ROZDZIAŁ 4

Misja dyplomatyczna
Ambasador, szef misji i personel misji dyplomatycznej

4.1. Przedstawicielstwo dyplomatyczne

Przedstawicielstwo dyplomatyczne (ang. diplomatic representation, franc. representation diplomatique)

służy każdemu państwu jako ważny, choć nie jedyny, instrument utrzymywania i rozwijania stosunków
zagranicznych. We współczesnych warunkach nazwą tą określa się 'stały organ państwa działający poza jego
granicami'. Tworzą go: pełnomocny i uwierzytelniony przedstawiciel, którym obecnie jest zazwyczaj ambasador,
oraz kierowana przez niego misja dyplomatyczna (ang. diplomatic mission, franc. mission diplomatique).

Od czasów opublikowania przez Jeana Bodin w 1576 roku rozprawy Les six livres de la république (Sześć

ksiąg o Rzeczypospolitej, wyd. polskie 1958 r.) prawo utrzymywania stosunków dyplomatycznych jest uznawane za
jeden z najważniejszych atrybutów suwerenności państwa. Stały charakter przedstawicielstwa dyplomatycznego
oznacza natomiast ciągłość jego pracy, której w stosunkach między dwoma państwami nie mogą zastąpić
rozmowy i uzgodnienia odbywane przy okazji okresowych spotkań lub wzajemnych wizyt ich najwyższych
przedstawicieli. Jego istnienie pozwala na harmonijne rozwijanie stosunków między dwoma państwami, a także
na lepsze obustronne poznanie i zrozumienie, co z kolei powinno umożliwiać łatwiejsze i szybsze dotarcie do
rozmówcy poprzez trafniejszy dobór argumentacji.

Przedstawicielstwa dyplomatyczne są tworzone przez suwerenne państwa bilateralnie (dwustronnie) - z

innymi państwami, oraz multilateralnie (wielostronnie) - przy organizacjach międzynarodowych, których są
pełnoprawnymi członkami. W pierwszym przypadki reprezentują one głównie własne państwo wobec innego,
podczas gdy w drugim - współdecydują również o działaniach organizacji. Postępujący od zakończenia zimnej
wojny istotny wzrost znaczenia organizacji międzynarodowych jako miejsc tworzenia i normowania ładu
globalnego, gwarantów bezpieczeństwa regionalnego lub centrów integracji gospodarczej spowodował, że obecnie
wiele państw nie będących ich członkami może ustanawiać przy nich swe przedstawicielstwa dyplomatyczne.
Nie mają one jednak równie szerokich uprawnień jak przedstawicielstwa państw członkowskich organizacji i
służą raczej podkreśleniu politycznej woli ściślejszej z nią współpracy. Konwencja wiedeńska zezwala bowiem, by
państwo reprezentował przed organizacją międzynarodową każdy jego przedstawiciel dyplomatyczny (ang.
diplomatic agent, franc. agent diplomatique) akredytowany w kraju goszczącym jej siedzibę.

Stosunki dyplomatyczne mogą zatem utrzymywać wyłącznie państwa suwerenne, czyli - zgodnie z

klasyczną definicją Georga Jellinka - mające wyodrębnione terytorium, zamieszkującą je ludność i zwierzchni
rząd, a fakt nawiązania stosunków dyplomatycznych jest jednocześnie wzajemnym uznaniem tej suwerenności.
Istnieją jedynie dwa wyjątki od tej reguły. Pierwszy z nich stanowi Watykan, siedziba papieża jako głowy Kościoła
rzymskokatolickiego. Włosko-watykańskie traktaty laterańskie (Patii del Laterano, na które składają się
traktat i konkordat) z 11 lutego 1929 roku zadecydowały o powstaniu na terenie części Rzymu suwerennego i
eksterytorialnego Państwa-Miasta Watykańskiego (Sfato delia Citta del Vaticano, skrót międzynarodowy SCV).
To niewielkie, choć realnie istniejące państwo jest uznawane międzynarodowo jako Stolica Apostolska (Santa
Sede, odpowiednik ang. Holy See, franc. Saint-Siege) i utrzymuje stosunki dyplomatyczne ze 172 państwami.
Drugim wyjątkiem jest inny podmiot prawa międzynarodowego z siedzibą w Rzymie, Suwerenny Wojskowy

Zakon Maltański (Soivrano Militare Ordine di Malta, odpowiednik ang. Soverain Military Order of Malta,
franc. Souverain Militare Ordre de Maltę, skrót międzynarodowy SMOM). Stanowi on pozostałość zakonu
rycerskiego władającego przed wiekami wyspami na Morzu Śródziemnym, w tym Maltą, broniącego Europy
przed Turkami i z tytułu tych zasług cieszącego się statusem suwerenności przyznanym mu przez Karola V. Po
utracie Malty Zakon nie ma już suwerennego terytorium ani własnej ludności, ale nadal jest uznawany na równi z
innymi państwami. Obecnie stosunki dyplomatyczne ze SMOM utrzymują 93 państwa. Są lo państwa o tradycji
katolickiej, jak Polska, bądź beneficjanci pomocy humanitarnej, którą Zakon organizuje na skalę światową.
Ambasadorami przy Zakonie Maltańskim - którego nie należy mylić z Republiką Malty - są w większości szefowie
misji dyplomatycznych przy Stolicy Apostolskiej. Inne państwa, na przykład Francja, odmawiają mu
utrzymywania pełnych stosunków dyplomatycznych ze względu na brak wyodrębnionego terytorium.

Funkcjonowanie przedstawicielstwa dyplomatycznego jednego państwa na terytorium drugiego może się

odbywać wyłącznie za zgodą państwa przyjmującego i z zachowaniem wzajemności, która nie musi jednak
oznaczać, że oba państwa są zobowiązane do otwarcia stałej ambasady w stolicy drugiego. Realizują się w ten
sposób zasady suwerennej równości państw, gdyż kandydaturę przyszłego przedstawiciela dyplomatycznego
uzgadnia się uprzednio z państwem przyjmującym (ang. receiving State, franc. Etat accreditaire), które z
kolei przyznaje misji dyplomatycznej państwa wysyłającego (ang. sending State, franc. Etat accréditant) daleko
idące przywileje i immunitety (ang. privileges and immunities, franc. privileges et immunités) ułatwiające mu
sprawne działanie. Zarówno uzgodnienia dotyczące kandydatury szefa misji i następnie jego uwierzytelnienia,
jak i przyznawanie, stosowanie oraz egzekwowanie przywilejów i immunitetów dyplomatycznych należą do
kompetencji protokołu dyplomatycznego.

4.2. Stałe misje dyplomatyczne

Powstanie stałych misji dyplomatycznych, ujednolicenie ich rang i nazewnictwa oraz przyjęcie w miarę

jednorodnego systemu stopni dyplomatycznych było procesem wielowiekowym. Zwyczaj wysyłania przez jedno
państwo do drugiego swych upełnomocnionych przedstawicieli, określanych zazwyczaj mianem posłów,
cywilizacja europejska zna od starożytności. Ich zadaniem było prosić o pokój i ustalać jego warunki, jeśli między
państwami trwała wojna, zachęcać do zawarcia przymierza, by wzajemnie się wspierać wobec państw
trzecich, lub dążyć do zawarcia małżeństwa dynastycznego jeszcze ściślej wiążącego dwa państwa. Posłowie byli
upełnomocnieni do rozmów osobistym pismem monarchy do jego odpowiednika, które potwierdzało zleconą im
misję, wiarygodność ich słów i zwykle gwarantowało im bezpieczny przejazd przez obce terytorium.

Poselstwa tego typu, które trwały przez całe europejskie średniowiecze, miały charakter jednorazowy,

były organizowane ad hoc i trwały w zależności od potrzeb. Do takich misji wyznaczano zazwyczaj duchownych
wysokiej rangi lub szczególnie zaufanych dworzan. Wysłanników monarszych nazywano bardzo różnie, choć
najwcześniej i najczęściej używano łacińskich określeń oratore albo legatus. To pierwsze - oratore, czyli 'mówca'
- odwoływało się do podstawowej zdolności, której oczekiwano od posła: umiejętności perswazji i przekonania
słuchacza. Tytuł legatus natomiast - co znaczy dosłownie 'wysłannik' - służył do określenia nie tylko posłów
wysyłanych przez swych władców z konkretną misją, ale też osobistego przedstawiciela papieża wysłanego do
lokalnego kościoła.

Prawdopodobnie w XIII wieku pojawia się po raz pierwszy we Włoszech termin „ambasador", w wersji

ambaxiator albo ambassiator. Szybko się on rozpowszechnił, by móc odróżniać posłów władców świeckich od

wysłanników papieskich. Niejasne do końca jest pochodzenie samego terminu. Kataloński prawnik Bernard de
Roserigo utrzymywał w traktacie Ambaxiator breivilogus z 1436 roku, że pochodzi on od słowa ambo, jako że
posłowie podróżują we dwóch, by wzajem się pilnować. Inni autorzy wyprowadzają go od hiszpańskiego embiar,
'posyłać', lub - co najbardziej prawdopodobne - od prowansalskiego ambaissada, pochodzącego od
późnołacińskiego terminu ambactia, oznaczającego misję i zapożyczonego z celtyckiego amb(i)-ag-to, co znaczy
'który podróżuje wokół'.

Niezależnie od upowszechniania się tytułu ambasadora przez następne wieki utrzymywała się mnogość

terminów określających przedstawicieli dyplomatycznych, takich jak poseł (ang. envoy, franc. envoyé) lub
minister (ang. minister, franc. ministre) - dla wysłanników im dwory, oraz komisarz (ang. commissioner, franc.
commissaire) lub pełnomocnik (ang. plenipotentiary, franc. plenipotentaire) - dla negocjujących traktaty.

Funkcje wysłanników papieskich natomiast ulegały podczas średniowiecza zmianie. Jako legaci byli

coraz częściej wysyłani / Rzymu duchowni wysokiej rangi, z czasem wyłącznie kardynałowie, określani mianem
„legatów przy boku" (legati a latere), czyli 'zaufanych'. Watykan zachował ten zwyczaj do dziś i wyznacza
kardynałów legatów do jednorazowych misji, na przykład przewodniczenia celebracji liturgicznej w zastępstwie
papieża. Niezależnie od tego funkcje legatów mogły być powierzane na stałe arcybiskupom kierującym lokalnymi
kościołami, nazywanym wówczas legati nati. Od 1515 roku takim „urodzonym legatem" (legatus natus) jest każdy
kolejny arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski. Pełnienie funkcji legatów przez najwyższe duchowieństwo
wymogło potrzebę powierzania bardziej szczegółowych misji duchownym niższego szczebla, których zwano
nuncjuszami, od łacińskiego terminu nunzio, 'zwiastun'.

Powszechnie przyjmuje się, że pierwszą stałą misję dyplomatyczną, czyli zaczątek obecnej ambasady,

ustanowili w 1455 roku pod nazwą oratore residente książęta Mediolanu przy Republice Genueńskiej. Wynikało to
z potrzeby utrzymywania stałych kontaktów i możliwości lepszego poznania rozmówców w państwie, w którym
ustanawiano taką misję. Najnowsze badania rachunków stałych poselstw w XVI-wiecznym Londynie wskazują
przy tym, że takie misje były dużo tańsze w utrzymaniu niż wysyłanie ambasadorów z jednorazową misją, która
mogła zresztą trwać parę miesięcy, a nawet lat. Stąd bardzo szybkie rozpowszechnienie się stałych ambasad,
których na przykład Francja utrzymywała w XVII wieku już dwadzieścia. Ówczesny system ustanawiania stałych
misji dyplomatycznych, w przeciwieństwie do współczesnego, nie wymagał jednak wzajemności.

Istniały jednocześnie przeciwwskazania do tworzenia stałych misji. Sejm Rzeczypospolitej konsekwentnie

przeciwstawiał się ustanawianiu przez Polskę stałych ambasad i ustanawianiu ich przez państwa obce u nas.
Przyczyny tego były prozaiczne: niechęć do wzmacniania władzy królewskiej i obawa przed ingerencją
obcych państw w politykę wewnętrzną. Nie było to zresztą naszą wyłącznością. Rząd brytyjski do końca XVIII wieku
zakazywał własnym parlamentarzystom utrzymywania kontaktów z obcymi dyplomatami. Jednak użyteczność
stałych misji dyplomatycznych była silniejsza od zakazów. Brak zgody Polski na ustanawianie stałych
ambasad obchodzono, przysyłając kolejną misję niestałą przed wyjazdem poprzedniego posła.

Powstający w Europie system obejmował zatem w coraz większej mierze stałe poselstwa lub ambasady, na

równi z nadal wysyłanymi poselstwami jednorazowymi, którym tradycyjnie powierzano specjalne misje dworskie,
takie jak negocjowanie małżeństw dynastycznych czy traktatów dwustronnych. Aby odróżnić zadania takich
przedstawicieli dyplomatycznych, wprowadzono wówczas określenie posła lub ambasadora zwyczajnego (ang.
ordinary envoy / ambassador, franc. envoyé/ ambassadeur ordinaire) dla dyplomaty rezydującego na stałe oraz
posła lub ambasadora nadzwyczajnego (ang. extraordinary envoy /ambassador, franc. envoyé/ambassadeur
extraordinaire) dla przedstawicieli wysyłanych w misjach jednorazowych.

Istniały też szczególne typy misji. Państwa katolickie wysyłały poselstwa specjalne do Rzymu z początkiem

każdego pontyfikatu jako tak zwane ambasady obediencyjne (ang. embassy of obedience, franc. ambassade
d'obedience), by potwierdzić swe posłuszeństwo papieżowi (jak na przykład słynne poselstwo portugalskie
wysłane przez króla Manuela do Leona X w 1514 roku wiodące do Rzymu słonia, nosorożca i lamparty czy też
gubiące złote podkowy poselstwo kanclerza Jerzego Ossolińskiego do Urbana VIII w 1633 roku). Nieco zbliżone
funkcje pełniły ambasady hołdownicze (ang. tribute embassy, franc. ambassade tributaire), wysyłane na dwór
sułtana przez państewka półzależne od Turcji, na przykład przez kupiecką Republikę Dubrownika. Innym
rodzajem jednorazowego poselstwa były tak zwane ambasady przeprosin (franc. ambassade d'excuses). Był to
upokarzający pokonane państwo wymóg złożenia ceremonialnych przeprosin zwycięskiemu przeciwnikowi.
Najsłynniejszym przykładem była ambassade d'excuses, którą w 1685 roku musiał odbyć osobiście doża
Republiki Genueńskiej, by błagać w Wersalu Ludwika XIV o wybaczenie mu poparcia udzielonego Hiszpanii w
wojnie z Francją. Podobnie, po zatrzymaniu siłą w 1708 roku przez londyńskich wierzycieli rosyjskiego posła
Matwiejewa, rząd brytyjski został zmuszony do powierzenia swemu stałemu posłowi w Moskwie Charlesowi
Whitworthowi misji ambasadora nadzwyczajnego, by przekazać Piotrowi l formalne przeprosiny królowej.

4.3. Rangi szefów misji dyplomatycznych

Ujednolicenie tytułów i rang przedstawicieli dyplomatycznych wprowadził w 1815 roku kongres

wiedeński w Aneksie XVII swego Aktu końcowego. Ustanowiono w nim (art. l) trzy rangi:

ambasadorowie nadzwyczajni i pełnomocni, legaci albo nuncjusze,

posłowie nadzwyczajni, ministrowie pełnomocni lub inni pełnomocnicy akredytowani przy suwerenach,

chargé d'affaires, akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych.

Na kolejnym kongresie akwizgrańskim w 1818 roku wprowadzono dodatkowo rangę ministra rezydenta,

usytuowaną między klasą 1 i 2, którego odpowiednikiem w służbie papieskiej byli internuncjusze (tak samo
zresztą nazywani byli posłowie austriaccy w Stambule do 1856 roku).

Poza ujednoliceniem rang szefów placówek dyplomatycznych decyzje kongresu wiedeńskiego położyły

kres wcześniejszemu wyróżnieniu misji jednorazowych w stosunku do stałych. Ustanowiono bowiem, że
„przedstawiciele dyplomatyczni wysłani w specjalnych misjach nie korzystają na podstawie zleconych im
poruczeń z pierwszeństwa przed stałymi przedstawicielami dyplomatycznymi" (art. III). Miarą tego
postanowienia było przyznanie szefom stałych misji dyplomatycznych tytułu ambasadorów lub posłów
nadzwyczajnych, gdyż reprezentują głowę państwa, oraz pełnomocnych, ponieważ są przez nią upoważnieni do
prowadzenia wszelkich rozmów z władzami państwa przyjmującego.

Ten sam protokół ustalony na kongresie wiedeńskim nadał językowi francuskiemu charakter jedynego

języka stosunków dyplomatycznych właściwego do prowadzenia rozmów, negocjacji i sporządzania umów
międzynarodowych (art. CXX). Stąd również wiele używanych w dyplomacji terminów i nazw, takich jak na
przykład chargé d'affaires, attaché czy agrement, występuje zawsze w brzmieniu francuskim.

Rangi dyplomatyczne wprowadzone przez kongres wiedeński zostały potwierdzone w sposób prawie

niezmieniony przez konwencję wiedeńską o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku i są do dzisiaj
obowiązujące. Jej artykuł 14 stwierdza bowiem, że „szefowie misji dzielą się na trzy klasy, a mianowicie:

ambasadorów i nuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw, oraz innych szefów misji
równorzędnego stopnia (ang. ambassadors or nuncios accredited to Heads of State, and other heads

of mission of equivalent rank; franc. ambassadeurs ou nonces accredites aupres des chefs d'Etat et des
autres chefs de mission ayant un rang equivalent),

posłów, ministrów i internuncjuszów, akredytowanych przy głowach państw (ang. envoys, ministers
and intemuncios accredited to Heads of State; franc. envoyes, ministres ou internonces accredites
aupres des chefs d'Etat),

chargé d'affaires, akredytowanych przy ministrach spraw za granicznych (ang. chargés d'affaires
accredited to Ministers for Foreign Affairs; franc. chargés d'affaires accredites aupres des Ministeres
des Affaires etrangeres)".

W XIX wieku ambasadorów, czyli przedstawicieli dyplomatycznych najwyższej rangi, wymieniały między

sobą wyłącznie mocarstwa: Austro-Węgry, Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Japonia, Rosja oraz
Hiszpania i Turcja. Do pozostałych państw wysyłano posłów lub ministrów pełnomocnych. Również Stany
Zjednoczone przez długi czas nie uznawały rangi ambasadorów, nadając swym przedstawicielom
dyplomatycznym tytuł ministra pełnomocnego (minister plenipotentiary), i dopiero w 1893 roku dostosowały się
do zwyczaju europejskiego. Po l wojnie światowej grupa państw, do których wysyłano ambasadorów,
powiększyła się o Belgię, Chiny, Portugalię i Polskę. Dla Polski starania o podniesienie szczebla przedstawicielstw
dyplomatycznych do rangi ambasad były zresztą ważnym elementem umacniania międzynarodowego prestiżu
odrodzonego państwa. Mimo mnożących się trudności zabiegał o nie ze szczególną mocą minister Józef Beck. W
ten sposób na przykład Polska w 1939 roku utrzymywała stosunki dyplomatyczne na szczeblu ambasad jedynie z 10
państwami, podczas gdy z 42 - na szczeblu poselstw kierowanych przez posłów nadzwyczajnych i ministrów
pełnomocnych (tylko połowa z nich rezydowała w stolicach akredytacji).

Decyzję o ustanowieniu stosunków dyplomatycznych na szczeblu ambasadorów państwa podejmowały

wówczas w rozmowach dwustronnych, uwzględniając priorytetowe znaczenie partnera i zasadę wzajemności.
Wprawdzie regulacje kongresu wiedeńskiego stanowiły, że pomiędzy ambasadorami i posłami akredytowanymi w
tej samej stolicy nie będzie się czyniło żadnych różnic poza sprawami pierwszeństwa (precedencji) i etykiety (art.
II), w rzeczywistości jednak były one widoczne i odczuwalne.

Dopiero Karta Narodów Zjednoczonych przyjęła natomiast jako podstawową zasadę w stosunkach

międzynarodowych suwerenną równość państw (art. 2). Oznaczało to w praktyce stopniowe odchodzenie od
wcześniejszego podziału poprzez podnoszenie dotychczasowych poselstw do rangi ambasad. Można przyjąć, że
obecnie pełne stosunki dyplomatyczne między państwami oznaczają wymianę przez nie ambasadorów
nadzwyczajnych i pełnomocnych.

Istnieją dwa istotne wyjątki od tej zasady. Pierwszym z nich jest utrzymanie przez watykańską służbę

dyplomatyczną tytułu nuncjusza apostolskiego (ang. apostolic nuncio, franc. nonce apostolique) dla szefa
przedstawicielstwa nazywanego nuncjaturą apostolską (ang. apostolic nunciature, franc. nonciature
apostolique). Drugim jest tytuł wysokiego komisarza (ang. high commissioner, franc. haut-commis-saire), który
stosują między sobą państwa będące w przeszłości koloniami Korony brytyjskiej, a obecnie należące do
anglojęzycznej wspólnoty Commonwealth of Nations. Kierowana przezeń placówka dyplomatyczna, mająca
status równy ambasadzie, nazywa się wysoką komisją (ang. high commission, franc. haute commission).

4.4. Ambasador

Na podstawie Ustawy o służbie zagranicznej z 2001 roku przedstawicielstwem dyplomatycznym w innym

państwie lub stałym przedstawicielstwem przy organizacji międzynarodowej kieruje ambasador jako pełnomocny
przedstawiciel Rzeczypospolitej Polskiej (art. 15). W przypadku placówki akredytowanej przy organizacji
międzynarodowej nosi on dodatkowo tytuł stałego przedstawiciela (ang. permanent representative, franc.
représentant permanent). Zgodnie z międzynarodowym prawem zwyczajowym, wynikającym z wielowiekowej
tradycji stosowanej przez wszystkie państwa świata, przedstawiciele dyplomatyczni są wysyłani przez głowę
państwa i przy głowie państwa akredytuje się ambasadorów obcych. W prawie polskim Konstytucja stanowi, że
Prezydent Rzeczypospolitej powołuje i odwołuje ambasadorów RP oraz przyjmuje ambasadorów państw obcych (art.
133). Ustawa precyzuje, że ambasadora mianuje i odwołuje Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek ministra
spraw zagranicznych, zaakceptowany przez prezesa Rady Ministrów (art. 17). Procedura powołania ambasadora
wymaga zatem uzyskania ich zgody na kandydata proponowanego przez ministra spraw zagranicznych oraz opinii
Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu. Przesłuchanie kandydata przed Komisją wprowadzono do polskiej praktyki
po 1989 roku, na wzór procedury hearing przed Senatem USA. W przeciwieństwie do rozwiązania amerykańskiego,
opinia wyrażona przez Sejm ma jedynie charakter doradczy, co wynika z ich odmiennych prerogatyw
konstytucyjnych.

Istnieją dwa zasadnicze sposoby wyboru kandydata na stanowisko ambasadora. Wiele państw, szczególnie

tych o starej tradycji służby dyplomatycznej, stosuje zasadę mianowania wyłącznie zawodowych dyplomatów.
Mówi się wtedy o ambasadorze profesjonalnym (ang. career ambassador, franc. ambassadeur de carriere).
Specyfiką Stanów Zjednoczonych, stosowaną również przez niektóre inne państwa, jest powierzanie przez
prezydenta stanowiska ambasadora osobistości związanej z nim politycznie, na przykład byłemu
parlamentarzyście, co określa się mianem political apointee. Przyjmuje się umownie, że tacy niezawodowi
ambasadorowie wysyłani są do państw, które nie muszą mieć priorytetowego znaczenia dla Stanów
Zjednoczonych. Jest to wprawdzie duże uproszczenie - wysyłani ostatnio do Francji ambasadorowie amerykańscy
byli political apointees - ale może się to wiązać 2. osłabieniem intensywności kontaktów dwustronnych. Wiele
państw, w tym Polska, stosuje natomiast możliwość mianowania oprócz zawodowych dyplomatów pewnej liczby
polityków, naukowców lub dziennikarzy.

Poza ambasadorami wysyłanymi jako szefowie misji dyplomatycznych powołuje się również ambasadorów

ad personam, czyli ambasadorów tytularnych, których tytuł nie oznacza kierowania placówką zagraniczną. Są
nimi najbardziej doświadczeni dyplomaci, którym powierza się specjalne poruczenia lub inne szczególne zlecenia.
W terminologii brytyjskiej określani są mianem ambassador-at-large, w praktyce francuskiej jest to
ambassadeur en mission extraordinaire, wyjątkowo zaś nadaje się im tytuł ambassadeur de France. W tradycji
polskiej tytuł ambasadora przysługiwał w okresie międzywojennym dyrektorom podstawowych departamentów
MSZ; obecnie jest najwyższą rangą urzędników zatrudnionych w służbie zagranicznej.

Zgodnie ze zwyczajem usankcjonowanym przez konwencję wiedeńską przed powołaniem ambasadora na

stanowisko państwo wysyłające powinno również upewnić się, czy jego kandydat odpowiada państwu
przyjmującemu (art. 4). Może się bowiem zdarzyć, że kandydat swymi wcześniejszymi wypowiedziami lub
działaniami wzbudził zastrzeżenia władz państwa, do którego miałby zostać wysłany, i byłby przez nie źle
widziany, co byłoby niekorzystne dla stosunków dwustronnych. Prośbę o taką opinię, zwaną agrément, czyli
'przyjęciem, pozwoleniem', Protokół Dyplomatyczny państwa wysyłającego kieruje poufną drogą poprzez własną
ambasadę do Protokołu Dyplomatycznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych zainteresowanego państwa. W celu

uzyskania agrément dla swego następcy ambasador składa dyrektorowi Protokołu Dyplomatycznego notę
werbalną zawierającą taką prośbę wraz z informacją biograficzną o kandydacie. Szef Protokołu potwierdza
przyjęcie wniosku i informuje o czasie oczekiwania na odpowiedź. Agrément jest wewnętrzną procedurą
administracyjną sprawdzającą, czy nie ma przeciwwskazań dla danej kandydatury. Proces ten trwa przeciętnie
około miesiąca, a wynik jest notyfikowany zazwyczaj - z polecenia własnego Protokołu Dyplomatycznego - przez
ambasadę w państwie, które zamierza wysyłać ambasadora. Dopiero po uzyskaniu agrément kandydat może
zostać powołany na stanowisko ambasadora. Ewentualna odmowa agrément nie wymaga ze strony państwa
odpowiadającego żadnych uzasadnień, gdyż jest przejawem jego suwerenności, natomiast dla państwa
zapytującego oznacza konieczność zmiany kandydata.

Powołanie ambasadora na stanowisko nie oznacza początku jego misji, który wyznacza dopiero dokonanie

akredytacji (ang. accreditation, franc. accreditation). Akredytacja ambasadora odbywa się przez wręczenie listów
uwierzytelniających (ang. credentials, franc. lettres de creance) głowie państwa, przy której został on
ustanowiony.

Nowo przybyły do stolicy ambasador jest witany na lotnisku lub dworcu przez przedstawiciela Protokołu

Dyplomatycznego, który odnotowuje dzień i godzinę przybycia, co będzie podstawą wyznaczenia terminu
złożenia listów uwierzytelniających. Datę przybycia potwierdza też własną notą ambasada zainteresowanego
państwa. W następnych dniach nowy ambasador składa wizytę kurtuazyjną dyrektorowi Protokołu
Dyplomatycznego lub jego zastępcy. Ambasador prosi o wyznaczenie daty audiencji u głowy państwa i
przekazuje kopie swych listów (ang. true copy, franc. copie figuree) oraz listów odwołujących jego
poprzednika (ang. letter of recall, franc. lettres de rapell) szefowi Protokołu lub, jak jest przyjęte w Polsce,
podsekretarzowi stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. W okresie oczekiwania na wyznaczenie daty
ceremonii złożenia listów uwierzytelniających ambasador jest proszony o nieskładanie wizyt członkom rządu i
przewodniczącym izb parlamentu oraz o nieudzielanie wywiadów prasowych. Uznaje się, że jego pobyt ma
wówczas charakter nieformalny. Nie wolno mu umieszczać flagi swojego państwa na samochodzie i nie powinien
odwiedzać szefów innych misji dyplomatycznych, z wyjątkiem dziekana korpusu dyplomatycznego.

W tym czasie jest bowiem jeszcze tylko ambasadorem desygnowanym (ang. designate-ambassador, franc.

ambassadeur désigné) lub inaczej ambasadorem agréé, czyli zaakceptowanym. Formalnie funkcje
ambasadora pełni nadal jego poprzednik, który w rzeczywistości mógł opuścić placówkę wiele dni, tygodni, a
nawet miesięcy wcześniej, ale którego listy odwołujące zostaną wręczone dopiero przez następcę. Wprawdzie
poprzedni ambasador może opuścić stolicę przed przyjazdem następcy, jednakże jest formalnie zakazane, aby
przebywał w niej wówczas, gdy przybędzie już jego następca (niedopuszczalne jest, by w jednym kraju przebywali
w tym samym czasie dwaj ambasadorowie tego samego państwa). Na czas pomiędzy wyjazdem poprzedniego
ambasadora a uwierzytelnieniem następnego wyznacza się tymczasowego kierownika przedstawicielstwa zwanego
chargé d'affaires ad interim, czyli 'obarczonego sprawami', i informuje się o tym notą ministra spraw
zagranicznych państwa przyjmującego. Określenie chargé d'affaires wywodzi się z tytułu przysługującego
najniższemu szczeblowi szefa placówki dyplomatycznej akredytowanemu przy ministrze spraw zagranicznych, z tą
różnicą że tymczasowemu szefowi placówki do tytułu dodaje się adnotację ad interim (a./i.). Funkcję chargé
d'affaires obejmuje najwyższy rangą dyplomata, który pełni zazwyczaj stanowisko zastępcy ambasadora (w
zwyczaju anglosaskim określa się go skrótem DCM, Deputy Chief of Mission) i przysługują mu wszystkie
pełnomocnictwa do reprezentowania państwa. Jest on zatem chargé d'affaires Rzeczypospolitej Polskiej
(należy unikać często popełnianego błędu tytułowania go „chargé d'affaires Ambasady RP").

4.5. Akredytacja (uwierzytelnienie) ambasadora

Listy uwierzytelniające i odwołujące są pismami osobistymi głowy państwa wysyłającego do głowy

państwa przyjmującego. Mają uroczysty charakter i ozdobną formę, często kaligrafowaną oraz posługują
się anachronicznym słownictwem, które ma dodatkowo podkreślać ich powagę. Listy uwierzytelniające
historycznie dzielą się na listy gabinetowe (lettres de cabinet) i listy kanclerskie (lettres de chancellerie); te
ostatnie cechuje większa etykieta i obfitość epitetów (stosowane w korespondencji między głowami
koronowanymi). We współczesnym rozumieniu korespondencji dyplomatycznej listami kanclerskimi (lub
kancelaryjnymi) są uroczyste pisma wystawiane przez głowę państwa, gabinetowymi zaś - pisma
niższego szczebla.

Treść i forma listów uwierzytelniających są standardowo usta lone jako norma protokołu

dyplomatycznego, a ich wersje stosowane przez różne kraje odbiegają od siebie tylko nieznacznie. Ich osobisty
charakter - pisma głowy państwa do głowy państwa - podkreśla rozpoczynające je wezwanie: Wielki a Dobry
Przyjacielu (ang. Our Good Friend, franc. Cher et Grand Ami), informacja o osobistym wyborze nowego
ambasadora i prośba do adresata, „aby zechciał dać zupełną wiarę i posłuch wszystkiemu, co Jemu mieć będzie
do oświadczenia w Moim imieniu, tak jakbym to osobiście i własnymi usty czynił". Takie brzmienie miały listy
przygotowywane przez Protokół Dyplomatyczny II Rzeczypospolitej. Listy uwierzytelniające, które wystawia
obecnie prezydent Rzeczypospolitej, w niewielkim stopniu zmieniły formę i treść od czasów międzywojennych,
choć są prostsze i nie stosują archaizującego języka (Cf. Rozdział: Korespondencja dyplomatyczna).

Listy uwierzytelniające składają głowie państwa wszyscy ambasadorowie akredytowani w danym kraju,

choć nie wszyscy w nim rezydują. Względy oszczędnościowe i niewystarczająco intensywne kontakty dwustronne
decydują, że nie ustanawia się stałych placówek dyplomatycznych we wszystkich państwach, z którymi
utrzymuje się stosunki dyplomatyczne. Przykładowo, Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne ze 178
państwami świata, ale ustanowiła tylko 97 ambasad (stan z połowy 2004 roku). Zgodnie z konwencją wiedeńską
(art. 5) ambasador może być bowiem jednocześnie akredytowany w dwóch lub więcej państwach (ang. dual
accreditation), jeśli państwo wysyłające uzyska na to zgodę państw zainteresowanych. Oznacza ona, że poczucie
suwerenności państwa przyjmującego nie zostało naruszone. Przykładowo, państwa powstałe z rozpadu ZSRR
nie życzyły sobie, by akredytowani w nich ambasadorowie rezydowali w Moskwie. Bośnia i Hercegowina, gdy
została uznana międzynarodowo, wyrażała życzenie, by państwa trzecie reprezentowali w niej ambasadorowie z
siedzibą inną niż w Belgradzie, stolicy państwa pozostającego z nią w stanie wojny. Specyficzna konstrukcja
prawno-międzynarodowa Watykanu, oparta na traktatach laterańskich, nie zezwala na jednoczesną
akredytację ambasadorów rezydujących w Rzymie przy Stolicy Apostolskiej i Republice Włoskiej, lecz wymaga
powołania oddzielnie ambasadorów „przy Watykanie" i „przy Kwirynale", siedzibie prezydenta. Wreszcie
ambasador może również rezydować na co dzień w Ministerstwie Spraw Zagranicznych własnego kraju i do
państwa akredytacji przyjeżdżać jedynie w miarę potrzeb, jak to na przykład dotychczas czyniło Wielkie Księstwo
Luksemburga ze swym ambasadorem akredytowanym w Polsce.

Jeśli podczas pobytu ambasadora na placówce w państwie wysyłającym lub państwie przyjmującym

nastąpiła istotna zmiana -taka jak na przykład zmiana ustroju (przekształcenie monarchii w republikę) czy
zmiana nazwy państwa (jak na przykład „Jugosławia" na „Serbia i Czarnogóra") wymagająca powtórnego
uwierzytelnienia ambasadora - wówczas wystawia mu się listy rekredencyjne (ang. letter of recredentials, franc.
lettres de recreance).

Ceremonia złożenia listów uwierzytelniających ma bardzo rozbudowaną oprawę protokolarną, która może

się różnić w zależności od zwyczajów krajowych, jednak w zasadniczych zarysach przebiega podobnie. Wobec
mnogości państw utrzymujących stosunki dyplomatyczne wytworzyła się tendencja do organizowania tego
samego dnia uroczystości złożenia listów dla kilku nowo przybyłych ambasadorów (zależnie od kraju, ich liczba
waha się od trzech do pięciu). O kolejności ich przyjęcia przez głowę państwa w ciągu tego samego dnia decyduje
pierwszeństwo przybycia na placówkę. Zgodnie z konwencją wiedeńską(art. 13) kolejność złożenia listów
(dzień i godzina) decyduje bowiem o porządku precedencji szefów misji, przy czym nie czyni się rozróżnienia
między ambasadorami rezydującymi i akredytowanymi z innej stolicy (Cf. Rozdział: Precedencja).

W protokołach niektórych państw, np. w Federacji Rosyjskiej, stosuje się praktykę wspólnego

przyjmowania nowych ambasadorów. Prezydent odbiera od zebranych kolejno listy uwierzytelniające, po czym
w jednym przemówieniu wymienia poszczególne państwa, których przedstawicieli przyjmuje. Ten zwyczaj
znajduje uzasadnienie w obciążeniu głowy państwa licznymi obowiązkami, jest jednak często krytykowany -
szczególnie przez przedstawicieli mniejszych państw -za brak uwagi należnej suwerennym państwom.

Protokół Dyplomatyczny, notyfikując datę przyjęcia nowego ambasadora przez głowę państwa, przekazuje

jednocześnie pisemnie wskazówki na temat przebiegu ceremonii, liczby współpracowników, którzy mogą mu
towarzyszyć, wymogów co do ubioru, którym w zależności od zwyczajów kraju może być frak lub mundur
dyplomatyczny, jaskółka (żakiet), ciemne ubranie lub strój narodowy oraz ich odpowiedniki kobiece (Cf.
Rozdział: Ubiory). W Polsce na uroczystości złożenia listów obowiązuje ciemne ubranie.

W dniu audiencji do rezydencji ambasadora przybywa szef Protokołu Dyplomatycznego (w przypadku

Wielkiej Brytanii - marszałek korpusu dyplomatycznego) pojazdem głowy państwa, którym może być samochód
albo - zazwyczaj w monarchiach - powóz. W wielu przypadkach pojazdowi towarzyszy eskorta honorowa
motocyklistów lub gwardii konnej. Praktyka polska stosuje zwyczaj wysyłania samochodu, który w drodze z
rezydencji ambasadora do Pałacu Prezydenckiego zdobi polska chorągiewka, symbolizująca samochód głowy
państwa. W przejeździe do Pałacu ambasadorowi towarzyszą szef Protokołu Dyplomatycznego lub jego zastępca
oraz oficer pełniący obowiązki adiutanta prezydenta Rzeczypospolitej. Na dziedzińcu Pałacu Prezydenckiego
przybywającemu ambasadorowi honory wojskowe oddaje kompania reprezentacyjna Wojska Polskiego ze
sztandarem i orkiestrą która wykonuje hymn narodowy jego państwa. Ambasador przyjmuje meldunek
dowódcy kompanii, dokonuje jej przeglądu i oddaje hołd sztandarowi. Przy wejściu do Pałacu wita go
przedstawiciel Kancelarii Prezydenta i wraz z szefem Protokołu wprowadza ambasadora do sali, w której
przyjmie go głowa państwa w otoczeniu swych współpracowników: sekretarza stanu, szefa gabinetu i
podsekretarzy stanu w Kancelarii Prezydenta i w MSZ. Po przedstawieniu przez szefa Protokołu ambasador
podchodzi do głowy państwa i wręcza listy odwołujące jego poprzednika wraz z własnymi listami
uwierzytelniającymi. Zwyczaj polski nie przewiduje wygłaszania przemówień ani przez prezydenta, ani przez
ambasadora. Następnie prezydent przedstawia ambasadorowi swych współpracowników, a ambasador -
towarzyszących mu dyplomatów, po czym prezydent przyjmuje ambasadora w bibliotece na krótką rozmowę.
Przy wyjściu z Pałacu kompania reprezentacyjna ponownie oddaje honory wojskowe i wykonuje hymn
polski. Samochód, którym dyrektor Protokołu Dyplomatycznego i adiutant prezydenta Rzeczypospolitej
odwożą ambasadora do jego rezydencji, w drodze powrotnej zdobi już chorągiewka jego państwa.

Ceremonia składania listów uwierzytelniających może się nieznacznie różnić w zależności od państwa, na

przykład różne będą oczekiwania co do ubioru, na samochodzie mogą być umieszczone proporczyki obu państw,
wysyłającego i przyjmującego, głowa państwa i ambasador wygłaszają przemówienia. Szczegółowe rozwiązania
ceremonii Protokół Dyplomatyczny przekazuje z wyprzedzeniem nowemu ambasadorowi; w niektórych

państwach odwiedza w tym celu ambasadę pracownik Protokołu, w Polsce to ambasador składa wizytę dyrektorowi
Protokołu Dyplomatycznego.

Złożenie listów uwierzytelniających oznacza rozpoczęcie misji ambasadora. Ambasador informuje notą

osobistą innych szefów placówek o wręczeniu listów i może ich prosić o spotkanie kurtuazyjne (ang. curtesy call,
franc. visite de courtoisie), rozpoczynając od dziekana korpusu dyplomatycznego. Informację o złożeniu listów
uwierzytelniających wysyła się do wszystkich szefów misji akredytowanych w stolicy, natomiast o spotkania
prosi się niektórych ambasadorów, w zależności od znaczenia reprezentowanego przez nich państwa oraz od ich
precedencji. Za pośrednictwem Protokołu Dyplomatycznego ambasador prosi również o wyznaczenie mu
spotkań z najwyższymi osobistościami państwa przyjmującego.

4.6. Inni szefowie stałych misji dyplomatycznych

Stały przedstawiciel, czyli szef samodzielnej misji dyplomatycznej przy organizacji międzynarodowej w

randze ambasadora, jest powoływany i uwierzytelniany w drodze analogicznej procedury. Listy uwierzytelniające
stałego przedstawiciela wystawia również głowa państwa, a kieruje się je do sekretarza generalnego organizacji,
na przykład NATO, Rady Europy czy OBWE. Natomiast w przypadku Unii Europejskiej, organizacji sui generis
łączącej cechy tradycyjnej współpracy międzyrządowej z elementami integracji ponadnarodowej, stałego
przedstawiciela akredytuje się podwójnie: przy przewodniczącym Rady Unii Europejskiej (czyli ministrze spraw
zagranicznych państwa aktualnie jej przewodniczącego) i przy przewodniczącym Komisji Europejskiej. Oznacza
to konieczność złożenia listów uwierzytelniających każdemu z nich odrębnie.

Ceremonia złożenia listów przez stałego przedstawiciela szefowi organizacji międzynarodowej (jej

przewodniczącemu, sekretarzowi generalnemu lub dyrektorowi generalnemu) jest dużo prostsza, choć powtarza
zasadnicze elementy protokołu uwierzytelnienia ambasadora przy głowie państwa. Po jej dokonaniu stały
przedstawiciel składa w pierwszej kolejności wizyty przedstawicielom państwa goszczącego siedzibę organizacji
(ang. host country, franc. Pays hote), czyli jego ambasadorowi przy organizacji i władzom lokalnym.

Oprócz pełnych stosunków dyplomatycznych, które wyraża wzajemna akredytacja ambasadorów, w

określonych sytuacjach stosuje się możliwość utrzymywania stosunków na szczeblu chargé d'affaires. W tym
rozumieniu jest to szef stałej misji dyplomatycznej najniższej rangi wprowadzonej przez kongres wiedeński i
potwierdzonej przez konwencję wiedeńską. W celu odróżnienia od funkcji tymczasowego kierownika ambasady
określa się go mianem chargé d'affaires en pied, czyli dosłownie 'na nogach', co należy rozumieć jako 'na stałe'.
Chargé d'affaires en pied jest powoływany przez ministra spraw zagranicznych i akredytowany przy ministrze
spraw zagranicznych państwa przyjmującego. Ten pierwszy również go uwierzytelnia, wystawiając listy
przedstawiające (lettres de presentation) dla swego zagranicznego odpowiednika.

Powołanie chargé d'affaires en pied oznacza drastyczne ograniczenie stosunków międzypaństwowych

wyłącznie do kontaktów między resortami spraw zagranicznych, co jest dyplomatyczną manifestacją ich złego
stanu. Przykładowo, gdy Włochy - jako pierwsze państwo NATO - wysłały w 1998 roku do Jugosławii nowego
przedstawiciela dyplomatycznego, nadały mu rangę chargé d'affaires en pied i uwierzytelniły przy ministrze
spraw zagranicznych, aby uniknąć ewentualności akredytacji ambasadora przy osobie prezydenta Slobodana
Milosevicia, którego obciążono odpowiedzialnością za czystki etniczne. Podobnie jak w przypadku ambasadorów,
o precedencji pomiędzy chargé d'affaires decyduje data złożenia listów przedstawiających. Dla pełni obrazu
należy też wspomnieć o procedurze powoływania szefa placówki konsularnej, czyli urzędu sprawującego opiekę nad

obywatelami własnego państwa przebywającymi czasowo na terenie obcego państwa. Konsulat nie jest wprawdzie
przedstawicielstwem dyplomatycznym, a zatem nie stosują się do niego w pełni zasady protokołu, ale reprezentuje
państwo wobec cudzoziemców, co nadaje mu cechy zbliżone. Konsulaty znajdują się też często poza stolicami,
w głównych miastach regionów, których władze widzą w ich obecności element prestiżu międzynarodowego.
Zasady powoływania i cele działania konsulatów są uregulowane Konwencją wiedeńską o stosunkach
konsularnych z 24 kwietnia 1963 roku (ang. Vienna Convention on Consular Relations, franc. Convention de Vienne
sur les relations consulaires), ratyfikowaną przez Polskę 17 września 1981 roku.

Urząd konsularny (ang. consular post, franc. poste consulaire) otrzymuje uprawnienia do działania na

terytorium okręgu konsularnego (ang. consular district, franc. circonscription consulaire), którym może być całe
państwo lub jego określone jednostki podziału administracyjnego (stany, regiony, prowincje, kraje związkowe,
województwa). Urzędem może kierować konsul zawodowy (ang. career consul, franc. consul de carriere) lub
konsul honorowy (ang. honorary consul, franc. consul honoraire), czyli zasłużony obywatel państwa
przyjmującego o ugruntowanej pozycji zawodowej i zazwyczaj utrzymujący więzi z krajem, który ma
reprezentować. Konsulem honorowym może być również obywatel państwa wysyłającego lub państwa trzeciego,
jeżeli ma zgodę na pobyt stały w państwie przyjmującym. Konsul honorowy nie otrzymuje z tego tytułu żadnych
świadczeń pieniężnych i nie korzysta z żadnych przywilejów (z wyjątkiem immunitetu jurysdykcyjnego wobec
wykonywanych czynności konsularnych), ma jedynie prawo do prestiżu związanego z funkcją posługiwania się
herbem i flagą reprezentowanego państwa. Konsulom honorowym nie przysługuje prawo używania tablic
konsularnych i naklejek CC na samochodach. Placówka może mieć rangę konsulatu generalnego (ang. generał
consulate, franc. consulat generał), konsulatu (ang. consulate, franc. consulat), wicekonsulatu (ang. vice-
consulate, franc. vice-consulat) lub agencji konsularnej (ang. consular agency, franc. agence consulaire), przy
czym, jeśli kieruje nią konsul honorowy, do odpowiedniej rangi tytułu musi dodać litery a.h. (ad honorem).

Konsul kierujący urzędem powoływany jest przez ministra spraw zagranicznych, który wystawia dla niego

listy komisyjne (ang. consular commission, franc. lettres de provision albo commission consulaire). Listów tych
nowy konsul nie wręcza ministrowi spraw zagranicznych państwa przyjmującego, natomiast przekazuje je do
ministerstwa ambasada państwa wysyłającego (jedynie francuska wersja Konwencji wprowadza dla państwa
wysyłającego i przyjmującego inne terminy niż w przypadku stosunków dyplomatycznych, odpowiednio: Etat
d'envoi i Etat de residence). Jeśli państwo przyjmujące akceptuje kandydata, do ambasady odsyła się oryginalne
listy komisyjne z parafą ministra spraw zagranicznych na odwrocie oraz wystawioną przez niego zgodę na objęcie
przez konsula urzędu, zwaną exequatur, czyli 'niech czyni !'. Precedencja korpusu konsularnego (ang. consular
corps, franc. corps consulaire) rezydującego w tym samym mieście jest wyznaczana przez datę uzyskania
exequatur, z zastrzeżeniem, że konsulowie honorowi każdej rangi będą występować po konsulach zawodowych
tej samej rangi (zatem najpierw wszyscy konsulowie generalni według długości pobytu, a po nich dopiero
konsulowie generalni a.h.).

4.7. Personel dyplomatyczny misji

Pośród pracowników misji podległych ambasadorowi wyróżnia się członków personelu

dyplomatycznego, którzy mają stopień dyplomatyczny (ang. diplomatic rank, franc. qualite de diplomatie) i
korzystają, z immunitetów i przywilejów, członków personelu administracyjnego i technicznego oraz personelu
służby misji. Ukształtowane przez kilka wieków tradycji stopnie dyplomatyczne są w większości państw zbliżone.

Tworzą one drabinę służbową złożoną z ministrów, radców i sekretarzy ambasady.

Najwyższym rangą członkiem misji dyplomatycznej, zazwyczaj zastępcą ambasadora, jest minister

pełnomocny (ang. minister plenipotentiary, franc. ministre plenipotentiaire) lub po prostu minister. Pierwotnie
był to tytuł przysługujący posłowi, czyli szefowi samodzielnej misji dyplomatycznej 2. klasy. Następnie ministrów
pełnomocnych zaczęto ustanawiać w największych ambasadach, by wzmocnić ich potencjał polityczny, co
stosuje się do dziś.

Ministrowie tworzą wraz z radcami wyższy personel dyplomatyczny. Pośród radców można wyróżniać

radcę-ministra pełnomocnego (ang. minister-counsellor, franc. ministre-conseiller), I radcę lub II radcę i
radcę (ang. counsellor, franc. conseiller). Radcy są zazwyczaj szefami wydziałów ambasady (politycznego,
prasowego, kulturalnego, konsularnego, ekonomiczno-handlowego itd.). Tytuł radcy-ministra pełnomocnego,
zazwyczaj błędnie utożsamiany z ministrem pełnomocnym, oznacza najwyższe podniesienie rangi radcy.

Młodszy personel dyplomatyczny stanowią pierwsi, drudzy i trzeci sekretarze (ang. first, second, third

secretaries, franc. premier, deuxieme, troisieme secretaires) oraz attaché jako najniższy stopień
dyplomatyczny. Attaché obok nazwy stopnia może mieć również zupełnie inne znaczenie jako określenie
samodzielnego stanowiska, takiego jak attaché wojskowy, czyli przedstawiciel sił zbrojnych odpowiadający
stopniem I radcy, lub attaché prasowy, attaché kulturalny czy attaché handlowy, którym może być jeden z
sekretarzy ambasady.

Attaché wojskowy, noszący obecnie tytuł wojskowego, lotniczego, morskiego i obrony (ang. defense, army,

naval and air attaché, franc. attaché de defense, militaire, naval et de l'air), jako przedstawiciel ministra obrony
oraz wszystkich rodzajów sił zbrojnych jest przy tym jedynym członkiem personelu dyplomatycznego, którego
mianowanie wymaga uzyskania uprzedniej zgody państwa przyjmującego (art. 7 konwencji wiedeńskiej).

Stopnie dyplomatyczne są związane zarówno z osobą, wskazując na jej doświadczenie zawodowe, jak i z

zajmowanym przez nią stanowiskiem. Posługiwanie się prawie jednolitą skalą stopni we wszystkich służbach
dyplomatycznych jest bardzo użyteczne ze względów protokolarnych, gdyż pozwala przestrzegać równowagi
w randze rozmówców. Rozmówcą ministra spraw zagranicznych jest jedynie ambasador, a tylko w wyjątkowych
sytuacjach jego zastępca; dyrektor departamentu nie przyjmuje dyplomatów poniżej stopnia radcy. Prośby o
spotkania zgłaszane przez dyplomatów zbyt niskiej rangi są protokolarnym nietaktem i zazwyczaj otrzymują oni
odpowiedź odmowną lub prośby te pozostają bez odpowiedzi.

Członkowie polskiej służby zagranicznej uzyskują stopnie dyplomatyczne będące jednocześnie

stanowiskami pracy w centrali Ministerstwa Spraw Zagranicznych i na placówkach zagranicznych Ustawa o
służbie zagranicznej z 2001 roku ustanowiła następujące stopnie (art. 8):

ambasador tytularny,

radca - minister,

I radca,

radca,

I sekretarz,

II sekretarz,

III sekretarz,

attaché.

.........................................................................................................................................................................

Tekst pochodzi z :

Protokół Dyplomatyczny. Ceremoniał & etykieta. Tomasz Orłowski
Warszawa 2006

ISBN 83-89607-31-x

liczba stron: 355

Nowa próba kompleksowego ujęcia problematyki protokołu dyplomatycznego, ceremoniału i etykiety.
Publikacja zawiera zarówno informacje z zakresu kompetencji Protokołu Dyplomatycznego MSZ

(organizacja wizyt państwowych, korespondencja dyplomatyczna, etc.), jak również wskazówki
dotyczące zasad dobrego wychowania, wydawania przyjęć oraz doboru właściwego stroju.

Spis treści

Przedmowa

ROZDZIAŁ 1
Protokół dyplomatyczny. Pojęcie, historia, zadania, organizacja

1.1. Protokół dyplomatyczny w stosunkach międzynarodowych

1.2. Pojęcie protokołu dyplomatycznego
1.3. Źródła i historia protokołu dyplomatycznego

1.4. Kongres wiedeński i powstanie protokołu dyplomatycznego
1.5. Organizacja protokołu dyplomatycznego

1.6. Protokół dyplomatyczny w tradycji polskiej
1.7. Współczesny polski Protokół Dyplomatyczny

ROZDZIAŁ 2

Ceremoniał. Ceremonie oficjalne i państwowe. Przebieg i organizacja uroczystości publicznej

2.1. Ceremonie
2.2. Ceremonie państwowe

2.3. Żałoba narodowa
2.4. Organizacja uroczystości publicznej

2.5. Symbole państwowe
2.6. Ordery i odznaczenia RP

ROZDZIAŁ 3

Etykieta, czyli zasady dobrego wychowania na co dzień

3.1. Etykieta, czyli dobre maniery
3.2. Pojęcia i zasady rządzące dobrym wychowaniem

ROZDZIAŁ 4

Misja dyplomatyczna. Ambasador, szef misji i personel misji dyplomatycznej

4.1. Przedstawicielstwo dyplomatyczne
4.2. Stałe misje dyplomatyczne

4.3. Rangi szefów misji dyplomatycznych
4.4. Ambasador

4.5. Akredytacja (uwierzytelnienie) ambasadora
4.6. Inni szefowie stałych misji dyplomatycznych

4.7. Personel dyplomatyczny misji

ROZDZIAŁ 5
Precedencja. Zasady ustalania pierwszeństwa pomiędzy państwami i ich przedstawicielami

5.1. Pojęcie precedencji

5.2. Precedencja najwyższych godności w państwie
5.3. Precedencja najwyższych stanowisk w Rzeczypospolitej Polskiej

5.4. Przykłady precedencji w innych państwach
5.5. Precedencja w korpusie dyplomatycznym

5.6. Precedencja państw w organizacjach międzynarodowych
5.7. Precedencja państw i stanowisk w Unii Europejskiej

5.8. Precedencja na konferencjach międzynarodowych i spotkaniach wielostronnych

ROZDZIAŁ 6
Korespondencja. Zasady i formy pisania listów

6.1. Podstawowe zasady korespondencji
6.2. Zasadnicze części listu oficjalnego, służbowego i prywatnego

6.3. Układ listu
6.4. Wstępne i końcowe zwroty grzecznościowe

6.5. Wysyłanie listów

ROZDZIAŁ 7
Tytulatura w korespondencji i w rozmowie

7.1. Tytulatura

7.2. Nazewnictwo państw i tytułowanie ich przedstawicieli
7.3. Zasadnicze tytuły stosowane w korespondencji oficjalnej

7.4. Tytulatura w korespondencji oficjalnej
7.5. Tytułowanie najwyższych przedstawicieli państw (głów państw, szefów rządów i ambasadorów) w korespondencji i

w rozmowie
7.6. Tytułowanie w korespondencji i w rozmowie najwyższych przedstawicieli duchowieństwa

7.7. Tytulatura arystokracji brytyjskiej

ROZDZIAŁ 8
Korespondencja dyplomatyczna

8.1. Zakres korespondencji dyplomatycznej

8.2. Forma i styl korespondencji dyplomatycznej
8.3. Pisma ceremonialne w korespondencji dyplomatycznej

8.4. Pisma okazjonalne w korespondencji dyplomatycznej
8.5. Noty dyplomatyczne

ROZDZIAŁ 9

Wizytówki

9.1. Rodzaje wizytówek
9.2. Forma i wygląd wizytówki

9.3. Wizytówka jako złożenie wizyty
9.4. Wizytówka jako forma korespondencji

9.5. Wizytówka jako identyfikacja rozmówcy
9.6. Wizytówka jako karta przesyłowa lub zawiadamiająca

9.7. Używanie wizytówek we współczesnym świecie

ROZDZIAŁ 10
Wizyty zagraniczne. Organizacja i przebieg

10.1. Znaczenie wizyt w stosunkach międzynarodowych

10.2. Typy wizyt
10.3. Podróże papieskie

10.4. Przygotowanie wizyty
10.5. Przebieg wizyty zagranicznej

10.6. Nieformalne powitanie
10.7. Przejazd kolumny

10.8. Ceremonia powitania głowy obcego państwa
10.9. Rezydencja gościa

10.10. Wymiana upominków, rozmowy delegacji
10.11. Program wizyty państwowej w Polsce

10.12. Obiad oficjalny

ROZDZIAŁ 11
Przyjęcia

11.1. Przyjęcia

11.2. Wstępne przygotowanie przyjęcia
11.3. Typy przyjęć

11.4. Zaproszenia
11.5. Typy stołów

11.6. Miejsca honorowe przy stole
11.7. Rozsadzanie przy stole

11.8. Plan stołu

ROZDZIAŁ 12
Przy stole

12.1. Nakrycie

12.2. Sztućce
12.3. Zasady zachowania przy stole

12.4. Podawanie, serwis

12.5. Kolejność i dobór dań

12.6. Wybór win
12.7. Podstawowe wiadomości o winach

12.8. Dobór win do typu dań
12.9. Sposób jedzenia szczególnych potraw

12.10. Ograniczenia żywieniowe

ROZDZIAŁ 13
Ubiory. Typy strojów i zasady ich doboru

13.1. Zasady ogólne

13.2. Wskazania elegancji
13.3. Typy ubiorów

13.4. Określenia typów strojów w biznesie
13.5. Dodatki

13.6. Częste błędy popełniane w ubieraniu się

ROZDZIAŁ 14
Dobre wychowanie, czyli savoir vivre na co dzień

14.1. Powitania

14.2. Kolejność powitania
14.3. Powitanie na zewnątrz

14.4. Pozdrawianie nieznajomych
14.5. Pierwszeństwo przy wchodzeniu

14.6. Wchodzenie do miejsc publicznych
14.7. Wchodzenie po schodach

14.8. Kolejność zajmowania miejsc
14.9. Uścisk dłoni

14.10. Ucałowanie dłoni
14.11. Przedstawianie i rozmowa

14.12. Formy zwracania się w rozmowie
14.13. Rozmowa telefoniczna

14.14. Wręczanie prezentów
14.15. Wręczanie kwiatów

14.16. Wychodzenie, pożegnania
14.17. Wychodzenie po angielsku

14.18. Sytuacje niezręczne
14.19. Różnorodność kulturowa

Wybór literatury cytowanej i uzupełniającej

ILUSTRACJE I ZDJĘCIA

*************************************

http://www.pism.pl/ksiazki_content/id/45