Cirkowiroza, czyli choroba gołębi młodych

 

Dr n. wet. Tomasz Stenzel

Katedra Chorób Ptaków Wydziału Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

 

  W ciągu ostatnich kilku lat obserwuje się niepokojący wzrost zachorowań gołębi sportowych oraz ozdobnych (głównie młodych, ale również rocznych i starszych) na trudne w terapii zespoły chorobowe. Główną przyczyną takiego stanu jest z jednej strony rosnąca lekooporność drobnoustrojów chorobotwórczych występujących u gołębi, a z drugiej szeroko pojęta immunosupresja.

  Do głównych przyczyn immunosupresji u gołębi zaliczyć należy stres związany z systemem chowu, immunosupresję tła zakaźnego (np. zakażenia wirusowe), nadmierne stosowanie antybiotyków, stosowanie dopingu oraz zawartość mikotoksyn w paszach i czynniki genetyczne. Spośród immunosupresorów tła zakaźnego na szczególną uwagę zasługują wirusy. Najbardziej znanym gołębim wirusem o działaniu supresyjnym na

układ odpornościowy jest cirkowirus gołębi (Pigeon circovirus-PiCV, Columbid circovirus-CoCV). Opracowanie metod biologii molekularnej pozwoliło na zsekwemcjonowanie genomu PiCV (Mankertz A. i wsp. 2000, Todd D. i wsp. 2001). Określone w ten sposób podobieństwo w budowie genomu omawianego wirusa stało się podstawą do sklasyfikowania PiCV wraz z wirusem choroby dzioba i piór papug (PBFDV), cirkowirusem

świń typu 1 i 2, cirkowirusem gęsi, cirkowirusem kanarków oraz cirkowirusem kaczek, do rodziny Circoviridae i rodzaju Circovirus. Do rodziny tej należy również rodzaj Gyrovirus, którego reprezentantem jest wirus anemii zakaźnej kurcząt (Chicken Infectious Anemia Virus, CAV).

  Głównym miejscem replikacji PiCV są narządy układu immunologicznego – torba Fabrycjusza (bursa of Fabrycius, BF), grasica, śledziona, ale stwierdzany był on także w jelitach, nerkach, wątrobie a nawet w mózgu (Smyth J. i Caroll B., 1995). Skutkiem replikacji wirusa w narządach układu odpornościowego (głównie w BF) jest martwica i atrofia grudek limfatycznych, co jest główną przyczyną narastania immunosupresji.
Objawowe zakażenia cirkowirusami dotyczą przede wszystkim gołębi młodych, co wynika z silnego u ptaków niedojrzałych płciowo rozwoju narządów odpornościowych, a więc organizmy gołębi w tym wieku stwarzają idealne warunki do replikacji cząstek cirkowirusowych.

  Cirkowirus gołębi rozprzestrzenia się przede wszystkim drogą horyzontalną i wydalany jest wraz z kałem ptaków zarażonych, do którego dostaje się z jelit oraz bursy Fabrycjusza. Główną drogą zakażenia jest więc przewód pokarmowy (zanieczyszczona kałem woda i karma), a czynnikiem sprzyjającym temu jest transport gołębi na loty konkursowe (mieszanie się ptaków z różnych stad, wspólne picie wody podczas dłuższych
transportów). Do zakażenia ewentualnie może dochodzić przez układ oddechowy (wdychanie cząstek wirusa wraz z kurzem gołębników w miesiącach letnich przy nieodpowiedniej wentylacji pomieszczeń). Istnieje również możliwość przeniesienia wirusa na inne obiekty w danej hodowli (np. z gołębnika rozpłodowego na lotowy) za pośrednictwem obuwia opiekuna stada.

  Odnotowany w literaturze, jak również stwierdzany w zeszłym sezonie wśród przypadków, które trafiły do autora jest fakt występowania zachorowań piskląt pochodzących po konkretnych parach rodzicielskich, co nasuwa podejrzenie występowania możliwości zakażenia się piskląt poprzez mleczko z wola rodziców. Przeprowadzone przez Duchatela i wsp.  badania nie wykazały obecności wirusa w nabłonku wyścielającym
wole gołębi, co wyklucza tę możliwość transmisji zarazka (Duchatel i wsp. 2005). Zachorowania piskląt oraz obecność cirkowirusa w zarodkach gołębich, jak również w gonadach ptaków rodzicielskich wskazują zatem na wystąpienie możliwości pionowej transmisji tego drobnoustroju (Duchatel i wsp. 2006).

  W naszym kraju zachorowania obserwowane są najczęściej u odsadzonych młódków w wieku 6-10 tygodni w okresach późnej wiosny i lata i charakteryzują się bardzo szerokim spektrum objawów klinicznych takich jak apatia, utrata masy ciała, objawy oddechowe, biegunka oraz pogorszenie się kondycji lotowej. Jednakże zdarzają się zachorowania piskląt dużo młodszych - poniżej drugiego tygodnia życia. Za główny czynnik
wystąpienia objawów chorobowych w okresie okołoodsadzeniowym należy uznać związany z przenoszeniem młódków do nowego gołębnika i rozłąką z rodzicami silny stres.

  Ze względu na możliwość wystąpienia różnych objawów chorobowych obraz kliniczny stwierdzany w przypadkach cirkowirozy jest bardzo mało specyficzny i zależy przede wszystkim od zakażeń towarzyszących chorobie oraz wieku ptaków.  

  Do najczęściej spotykanych objawów u ptaków młodych należą nagłe padnięcia, z wolem wypełnionym wodą, silna apatia (Fot. 1), przesiadywanie w rogu pomieszczenia, lub na podłodze pod ścianami, opuszczanie skrzydeł, brak apetytu i zwiększone pragnienie oraz wydalanie silnie rozrzedzonego pomiotu o barwie zielonkawo-żółtej (Fot. 2), co w konsekwencji prowadzi do śmierci z wyniszczenia. Bardzo często do tych mało
specyficznych objawów chorobowych dołączają się bardzo wyraźne objawy wskazujące na inne choroby, co jest wynikiem nadkażeń wynikających z immunosupresji. Należą do nich silne objawy ze strony układu oddechowego lub rozległe naloty dyfteroidalne w jamie dziobowej (Fot. 3).

 

 

Fot. 1. Apatia i opuszczenie prawego skrzydła u gołebia w przebiegu cirkowirozy.

 

 

 

Fot. 2. Silnie rozrzedzony pomiot wydalony przez chorego na cirkowiroze gołębia.

 

 

 

Fot. 3. Rozległe naloty dyfteroidalne w jamie dziobowej.

 

 

  U ptaków przechodzących pierzenie lub opierzających się stwierdzane są często zaburzenia tych procesów takie jak nierównomierny wzrost wszystkich piór, zahamowanie wzrostu lotek i sterówek, wyrastanie piór z nieuformowaną chorągiewką. Zdarza się często, że pióra wyrastające w trakcie pierzenia (głównie lotki i sterówki) zaczynają się łamać po wyrośnięciu na długość 3-7 cm. W miejscu ułamania stosiny widoczne jest

pogrubienie (Fot.. 4). Zespół opisanych wyżej objawów choroby zwie się potocznie „chorobą młodych” (YPDS - Young Pigeons Disease Syndrome).

 

 

 

Fot. 4. Zaburzenia w pierzeniu u zakażonego cirkowirusem gołębia.

 

 

 

  Warto dodać, że cirkowiroza może występować również u gołębi dorosłych, które w miesiącach letnich przechodzą zakażenie bezobjawowo lub stwierdza się u nich różnego stopnia objawy ze strony układu oddechowego. Notowane w ostatnim czasie przypadki objawowej paramyksowirozy gołębi pojawiającej się jesienią i manifestującej się występowaniem objawów ze strony nerek, rzadziej objawami nerwowymi należy
również wiązać z zakażeniami cirkowirusowymi. Ciekawym jest fakt, że chorują wówczas gołębie zarówno młode jak i roczne oraz dwulatki, a objawy wskazujące na paramyksowirozę stwierdzane są niekiedy nawet u ptaków kilkuletnich, które przechodziły regularne szczepienia przeciwko tej chorobie. Powyższe może sugerować przełamanie przez wirus barier immunologicznych u ptaków z immunosupresją.

  Postawienie pewnej diagnozy na podstawie objawów klinicznych i wyników sekcji zwłok nie jest łatwe i wymaga pewnego doświadczenia. Za podejrzane o zakażenie należy uznać stada, w których często pojawiają się problemy zdrowotne różnego tła dotyczące przede wszystkim ptaków młodych, jak również stada w których obserwuje się zaburzenia w pierzeniu, zamieranie zarodków po konkretnych parach rodzicielskich oraz
obniżenie się efektywności szczepień.

  Aby potwierdzić zakażenie cirkowirusem gołębim konieczne jest wykonanie badań dodatkowych. Do niedawna zakażenia cirkowirusowe mogły być diagnozowane jedynie badaniem histopatologicznym. W tym celu należało pobrać podczas sekcji zwłok ptaków podejrzanych o zakażenie wycinki torby Fabrycjusza i śledzoiny i po odpowiednim ich zabezpieczeniu przesłać do laboratorium. Obecnie wkraczające do użytku
diagnostycznego metody biologii molekularnej (PCR, RT-PCR) zastępują tradycyjną histopatologię. W naszym kraju badania diagnostyczne cirkowirozy gołębi metodą PCR można wykonać w Zakładzie Chorób Drobiu na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, w Zakładzie Chorób Ptaków Wydziału Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie oraz w Zakładzie Chorób Ptaków na Wydziale
Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

  Główną zaletą badań tą metodą jest możliwość przesyłania prób pobranych zarówno przyżyciowo (wymaz z kloaki, kropla krwi, pióro w trakcie wzrostu) jak i pośmiertnie (wycinki torby Fabrycjusza, śledziony, wyrwane pióra lub pióra z wyciętymi fragmentami skóry).

  W celu pewnego rozpoznania choroby lekarz weterynarii opiekujący się stadem poza badaniami wirusologicznymi powinien zlecić wykonanie badań bakteriologicznych oraz parazytologicznych w celu prawidłowego rozpoznania czynników wikłających chorobę. W przypadkach własnych często stwierdzane były nadkażenia bakteriami takimi jak hemolityczne E. coli, Staphyloccocus (St.) aureus, St. intermedius, Salmonella
typhimurium, a także Klebsiella pneumonie i Streptococcus galloliticus. Ponadto od tych samych ptaków izolowano często pasożyty takie jak Trichomonas gallinae, Eimeria spp., a także (rzadko) Capillaria spp.

  Zwalczanie choroby jest dosyć skomplikowane i powinno przede wszystkim opierać się na likwidacji zakażeń jej towarzyszących, co ze względu na stan immunosupresji gołębi może być kłopotliwe. W przypadku niektórych stad konieczne może okazać się zmodyfikowanie programów szczepień. W leczeniu samego zakażenia wirusowego pomocne może być stosowanie immunomodulatorów, z których na czoło wysuwa się
metizoprinol -skuteczny w łagodzeniu skutków zakażenia. W Katedrze Chorób Ptaków UWM opracowano doświadczalnie dawkę tego immunomodulatora dla gołębi.

  Podsumowując powyższe rozważania oraz obserwacje terenowe należy z pewnością stwierdzić, że zakażenia cirkowirusowe u gołębi hodowanych w Polsce należą do częstych, jednak brak konkretnych badań monitoringowych uniemożliwia stwierdzenie rzeczywistego rozmiaru tego zjawiska. W związku z faktem, że wprowadzenie zasad typowej bioasekuracji w stadach gołębi sportowych jest praktycznie niemożliwe (ze
względu na loty konkursowe) należy dołożyć wszelkich starań by opracowywane programy profilaktyczne dla konkretnych stad działały bez zarzutu jak również należy regularnie monitorować stada, w których często pojawiają się problemy zdrowotne i bezwzględnie eliminować osobniki, u których potwierdzono zakażenie cirkowirusem gołębim.