Akademia Medyczna
Im.. Piastów Śląskich

We Wrocławiu
Wydział Zdrowia Publicznego

Pielęgniarstwo licencjat rok II
2006 / 2007 r.

Pielęgnowanie w chorobach 

nowotworowych jelita grubego

WYKONANIE:

Agnieszka Nowak

Joanna Nowak

Dominika Orawiec

 Jelito grube ( intestinum crassum ) rozciąga się od ujścia jelita cienkiego, gdzie znajduje się zastawka 
krętniczo – kątnicza , aż do odbytu. 

Jelito grube dzieli się na:

1. jelito ślepe lub kątnicę ( caecum),
2. okrężnicę ( colon) 

•

Okrężnicę wstępującą (colon ascendes)

•

Okrężnicę poprzeczna ( colon transversum)

•

Okrężnicę zstępującą (colon descendens)

•

Okrężnicę esowata ( colon sigmoideum)

3. odbytnice ( rectum) 

W jelicie grubym odbywa się końcowy proces formowania kału. Śluzówka jelita grubego nie tworzy 
kosmków jelitowych, jest jednak silnie pofałdowana, co zwiększa jego powierzchnię. W jelicie grubym 

zachodzi końcowy etap wchłaniania wody i soli mineralnych z resztek pokarmowych.

Rak jelita grubego (carcinoma colonis)

Rak jelita grubego może występować w różnych miejscach: najczęściej, bo w 50% umiejscawia 

się   w   odbytnicy,   w  25%   w   esicy,   w   innych   miejscach   pojawia   się   rzadziej.   Nowotwór   najczęściej 

występuje u osób starszych. Jego wzrost w pierwszym okresie obejmuje błony: śluzowa i mięśniową oraz 
tkankę podśluzową jelita, w drugim okresie zmiana nowotworowa przekracza ścianę jelita i szerzy się na 

otoczenie, w trzecim okresie stwierdza się przerzuty w węzłach chłonnych lub innych narządach.

Objawy kliniczne ­ zależą od umiejscowienia procesu nowotworowego, jego zaawansowania oraz rodzaju 

rozrostu.   Jeżeli   guz   umiejscowiony   jest   w   wyższym   odcinku   jelita   grubego,   a   więc   wstępnicy   i 
poprzecznicy, objawy są niecharakterystyczne: uczucie pełności, biegunki na przemian z zaparciami. Guz 

w niższym odcinku jelita grubego powoduje zaparcia, stolce cienkie, uformowane jak ołówki. Rak odbytu 
powoduje stale uczucie parcia na stolec; po defekacji chory ma uczucie niepełnego wypróżnienia i po 

chwili odczuwa potrzebę oddania stolca. 

Do innych objawów należą: 

•

krwawienie utajone lub jawne 

•

stolce śluzowe 

•

wyczuwalny badaniem per rectum guz 

•

bóle w dole brzucha 

•

niezamierzone chudnięcie 

•

wzdęcia brzucha 

•

brak łaknienia 

•

niedrożność 

•

zmiana rytmu wypróżnień 

•

naprzemienne biegunki i zaparcia 

•

powiększenie wątroby 

•

wyczuwalny przez powłoki guz 

EPIDEMIOLOGIA

Polska   należy   do   krajów   o   średniej   zachorowalności   na   nowotwory   złośliwe   jelita   grubego. 

Stanowią one ok. 8% wszystkich nowotworów u mężczyzn i 9% u kobiet.

W   różnych   rejonach   świata   obserwuje   się   istotne   różnice   w   zachorowalności.   Do   krajów   o 
największym ryzyku zachorowania na raka jelita grubego należą Stany Zjednoczone i kraje Europy 

Zachodniej, natomiast najmniejszym kraje azjatyckie i afrykańskie.          Nowotwory jelita grubego 
w krajach  o  wysokich  wskaźnikach  zachorowalności   są drugim  co  do  częstości  występowania  i 

można przypuszczać, że już wkrótce znajdą się na pierwszym miejscu, wyprzedzając nowotwory 
tytoniozależne.

W Polsce w ciągu roku u obu płci nowotwory jelita grubego, a wiec okrężnicy i odbytnicy, łącznie 

stanowią trzecią co do częstości występowania przyczynę zachorowań i zarazem trzecia przyczynę 

zgonów z powodu wszystkich nowotworów złośliwych.

W   Polsce   w   1991   roku   zgłoszono   7849   zachorowań   na   nowotwory   jelita   grubego.   Liczba 

zachorowań na nowotwory jelita grubego jest podobna u obu płci. U mężczyzn jest nieco większa 
zachorowalności na raka odbytnicy niż okrężnicy, u kobiet odwrotnie.

Uważa się, ze rolę pierwszo planowa we wzroście zachorowalności na nowotwory jelita grubego 

odgrywają składniki pokarmowe. Dieta uboga w nie podlegające strawieniu włókna roślin, a bogata w 

tłuszcze zwierzęce wydaje się sprzyjać procesom nowotworowym w obrębie jelita grubego. Niedobór 
świerzych warzyw powoduje zwolnienie pasażu treści jelitowej, obfitość tłuszczów zaś dostarcza 

potencjalnego substratu do powstania karcynogenów w obrębie jelita grubego pod wpływem bakterii 
beztlenowych.   Wolny   pasaż   wydaje   się   wydłużać   czas   dziania   karcynogenów,   zawartych   w 

pożywieniu i powstałych w jelicie grubym. Duża częstość zachorowań po 50 roku życia świadczy o 
wpływie na rozwój raka przewlekłej ekspozycji na karcynogeny błony śluzowej jelita.

ETIOPATOGENEZA

Rozwój raka jelita grubego warunkuje wiele czynników. Najważniejsze z nich to:



Czynniki genetyczne

1. Większość raków sporadycznych jelita grubego rozwija się w wynika nakładających się mutacji 

genów supresorowych ­ 

APC, DCC, p53. Prowadzą one do rozrostu nabłonka gruczołowego i 

powstania gruczolaka, a następnie do przemiany złośliwej w wyniku inaktywacji onkogenów ­ 

K­

ras.

2. Dziedziczny rak niezwiązany z polipowatością

 

  ­ unieczynnienie genów naprawczych prowadzące 

do niekontrolowanego rozrostu komórek nabłonka. Wyrazem tych zaburzeń jest niestabilność 
mikrosatelitarna stwierdzana w prawie wszystkich przypadkach HNPCC i w 15 % przypadków 

raka sporadycznego.

3. Mechanizm epigenetyczny prowadzący do funkcjonalnego wyłączenia genów i hipermetylacja 

DNA w regionach promotorowych genów hMLH1, APC i p16.



Czynniki środowiskowe

1. Sposób odżywiania ­ dieta bogata w krwiste mięso i tłuszcze zwierzęce, uboga w naturalne 

witaminy i wapń. Prewencyjnie działa dieta bogato­błonnikowa, oparta o produkty świeże.

2. Palenie papierosów.

3. Brak wysiłku fizycznego.
4. Powtarzające się zaparcia.

5. Wiek.



Stany przedrakowe

1. Pojedyńcze polipy gruczołowe jelita grubego.
2. Zespół Lyncha

 

 .

3. Zespół gruczolakowatej polipowatości rodzinnej

 

 .

4. Inne zepoły polipowatości ­ zespół Peutza­Jeghersa, zespół polipowatości młodzieńczej.

5. Choroby zapalne jelita grubego   

→ wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba 

Leśniowskiego­Crohna.

PATOMORFOLOGIA

Makroskopowo wyróżnia się cztery typy raka jelita grubego:

•

Typ   polipowaty­   rośnie   egzofitycznie   do   światła   przewodu   pokarmowego.   Tendencja   do 
występowania ognisk martwicy jest niewielka. Naciek w ścianie jelita rozwija się powoli.

•

Typ   wrzodziejący­   penetruje   stosunkowo   szybko   w   głąb   ściany   jelita   w   części   centralnej   i 
otoczony jest wałkowatymi brzegami. Jego rozrost odbywa się obwodowo. Rokuje gorzej niż typ 
polipowaty

•

Typ   pierścieniowaty­   zwęża   światło   jelita   i   doprowadza   do   jego   niedrożności,   Występuje 
najczęściej w okrężnicy esowatej i lewej polowie okrężnicy.

•

Typ rozlany­ nacieka rozlegle ścianę jelita, a sama błona śluzowa pozostaje przez długi czas nie 
zmieniona

W wyniku rozrostu może dojść do przedziurawienia ściany jelita lub jego niedrożności.

OCENA HISTOLOGICZNA

Gruczolakorak jelita grubego ze względu na zakres zróżnicowania Komorek dzieli się na cztery stopnie 
( G1­G4) ; dobrze zróżnicowany, srednio zróżnicowany, zle zróżnicowany, niezróżnicowany.

Klasyfikacja histologiczna wedlug Światowej Organizacji Zdrowia wyroznia siedem postaci raka:

1. Rak gruczołowy (adenocarcinoma).
2. Rak gruczołowo­śluzowy (adenocarcinoma mucinosum).

3. Rak śluzowo­komórkowy (adenocarcinoma mucocellulare)
4. Rak plaskonablonkowy (carcinoma planoepithaliale)

5. Rak gruczołowo­plaskonablonkowy (carcinoma adenosquamosum)
6. Rak niezróżnicowany (carcinoma nondifferentiatum).

7. Niesklasyfikowany

Rozsiew procesu nowotworowego może następować pięcioma drogami:

•

Przez ciągłość

•

Przez sedymentacje w jamie otrzewnej

•

Przez układ chłonny

•

Drogą naczyniową

•

Przez inplantację w czasie operacji

OCENA STOPNIA ZAAWANSOWANIA

Rozległość procesu nowotworowego ma bezpośredni wpływ na rokowanie. Najczęściej stosowany 

podział   patologiczny   opracował   w   latach   trzydziestych   Dukes,   a   najczęściej   stosowaną   jego 
modyfikacją jest podział Astlera i Collera. W chwili obecnej najbardziej rozpowszechniona i zalecana 

jest klasyfikacja TNM. Klasyfikacja ta nie poprzedzona litera „p” oznacza ocenę histologiczna przed 
lub w czasie operacji. Natomiast poprzedzona litera „p” klasyfikacja pTNM wyraża ocenę stopnia 

zaawansowania   oparta   na   badaniu   histologicznym   usuniętego   odcinka   jelita   wraz   z   okolicznym 
układem chłonnym.

Klasyfikacja Dukesa:

Klasa

Opis

A Rak nie przerasta ściany jelita na zewnątrz,  nie ma przerzutów w węzłach chłonnych

B

Rak przerasta ścianę jelita,  nie ma przerzutów w węzłach chłonnych

C1

Zajęte węzły chłonne regionalne ( przyokrężnicze i okooodbytnicze)

C2

Zajęte węzły chłonne wzdłuż głównych pni naczyniowych i okoloaortalnie

Klasyfikacja Astlera­Collera:

Klasa

Opis

A rak ograniczony do błony śluzowej i podśluzowej ( rak wczesny)

B1

rak dochodzi do błony mięśniowej ale jej nie przekracza

B2

rak nacieka całą ścianę jelita, bez zajęcia węzłów chłonnych

C1

jak w B1, ale z zajęciem węzłów chłonnych

C2

jak w B2, ale z zajęciem węzłów chłonnych

D

przerzuty odległe

Klasyfikacja 

 

 TNM

 

 

M ­ przerzuty odległe

MX

nie można 
ocenić 

występowania 
przerzutów 

odległych

M0

nie stwierdza 
się przerzutów 

odległych

M1

stwierdza się 

przerzuty 
odległe

T ­ guz pierwotny

TXnie można ocenić guza 

pierwotnego

T0 nie stwierdza się guza 

pierwotnego

Tis

carcinoma in situ ­ komórki raka 
widoczne w nabłonku, naciek nie 

przekracza błony podstawnej lub 
blaszki właściwej błony śluzowej, 

nie stwierdza się przekraczania 
blaszki mięśniowej błony 

śluzowej

T1 guz nacieka błonę podśluzową
T2 guz nacieka warstwę mięśniową

T3

guz nacieka przez warstwę 

mięśniową do warstwy 
podsurowiczej lub do 

niepokrytych otrzewną tkanek 
okołookrężniczych bądź 

okołoodbytniczych

T4

guz nacieka przez ciągłość inne 

tkanki i narządy i/lub przerasta 
otrzewną trzewną; naciekanie 

przez ciągłość dotyczy też innych 
okolic jelita grubego zajętych w 

wyniku przerastania błony 
surowiczej (np. naciekanie pętli 

esicy przez raka odbytnicy)

N ­ okoliczne węzły chłonne
NX nie można ocenić okolicznych węzłów 

chłonnych

N0 regionalne węzły chłonne bez przerzutów 

nowotworu

N1 przerzuty nowotworu w 1­3 regionalnych 

węzłach chłonnych

N2 przerzuty nowotworu w 4 i więcej 

regionalnych węzłach chłonnych

Klasyfikacja kliniczno­patomorfologiczna (na podstawie 

 

 TNM

 

 )  

Stopień 0

Tis

N0

M0

Stopień I

T1

N0

M0

T2

N0

M0

Stopień II

T3

N0

M0

T4

N0

M0

Stopień III

każdy T

N1

M0

każdy T

N2

M0

Stopień IV

każdy T

kazdy N

M1

RAK OKRĘŻNICY

Rak okrężnicy­jak większość nowotworów przewodu pokarmowego­nie daje przez długi czas 

charakterystycznych objawów klinicznych. Jednym z pierwszych objawowo jest zmiana rytmu, ilości 
i jakości oddawanego stolca ( np. zaparcia na zmianę z biegunkami) oraz pojawienie się krwi w 

stolcu. Późniejsze objawy to niedokrwistość, utrata masy ciała i stopniowo nasilające się objawy 
niepełnej niedrożności. Jako badanie skriningowe powszechna akceptacje zyskał test na krew utajona 

w stolcu ( Haemocult).
Objawy   kliniczne   sa   najczęściej   związane   w   znacznym   stopniu   z   zaawansowaniem   nowotworu, 

nierzadko po wieloletnim, bezobjawowym przebiegu.
Wyróżnia się:

•

Objawy raka prawej polowy okrężnicy:

­ niecharakterystyczny, trudny do określenia tępy ból w okolicy podbrzusza po stronie prawej w 

okolicy   pępka   i   nadbrzusza;   objawy   sugerujące   zapalanie   wyrostka   robaczkowego   u   osób 
starszych

­ stolec ciemny, brunatny lub zmieszany z krwią
­ niedokrwistość

­ guz wyczuwalny w pod­ lub śródbrzuszu po prawej stronie

•

Objawy raka lewej polowy okrężnicy:

­ wzdęcia i(lub) bóle o charakterze kolki
­ świeża jasnoczerwona krew pokrywająca stolec

­ zmiana tzw. rytmu wypróżnienia , zaparcia wymagające użycia środków przeczyszczających, 

stolce zwężone (tzw. olowkowate)
­ niedrożność podostra lub ostra (narastające wzdęcia, ból, nudności, wymioty)

RAK ODBYTNICY

Rak   odbytnicy   (carcinoma   recti)   stanowi   ponad   50%   nowotworów   jelita   grubego   i   ok.   4% 

wszystkich rodzajów raka u człowieka.  Rozwija  się najczęściej  u osób po 50 roku życia,  nieco 
częściej u mężczyzn niż u kobiet (M/K=6/5) . Histologicznie jest identyczny z rakiem okrężnicy. 

Rak odbytnicy wymaga osobnego omówienia ponieważ:

•

Umiejscowienie anatomiczne nowotworu utrudnia usunięcia go od strony jamy brzusznej.

•

Kanał miednicy mniejszej ogranicza zakres resekcji sąsiadujących tkanek, a w szczególności 
układu chłonnego.

•

W   celu   uzyskania   odpowiedniego   marginesu   zdrowych   tkanek   ze   strony   dystalnej   często 
konieczne jest usuniecie zwieraczy odbytu i wytworzenie odbytu sztucznego w powłokach 

jamy brzusznej ( colostomia)

•

Można go łatwo zdiagnozować przez odbyt

•

Dostęp   przez   odbyt   umożliwia   zastosowanie   w   wybranych   przypadkach   różnych   technik 
chirurgicznych w celu zachowania zwieraczy

•

Kierunek przerzutów droga chłonną zależy od umiejscowienia guza. Rak umiejscowiony w 
górnej części odbytnicy daje przerzuty do węzłów chłonnych krezki odbytnicy i dalej wzdłuż 

tętnicy   odbytniczej   górnej   i   krezkowej   dolnej   do   węzłów   chłonnych   okołoaortalnych. 
Przerzuty   z   guzów   nisko   umiejscowionych   kierują   się   na   boki   ku   węzłom   chłonnym 

pachwinowym i biodrowym.

•

Zaawansowany rak odbytnicy może naciekać narządy sąsiednie, takie jak: gruczoł krokowy, 
pęcherz, macice i pochwę.

Objawy:

Krwawienie podczas oddawania stolca jest najwcześniejszym objawem. Kolejny objaw do zaburzenie 
oddawania stolca. Ich charakter zależy od umiejscowienia raka. Rak umiejscowiony w odcinku esico­

odbytniczym   rośnie   okrężnie   i   doprowadza   do   znacznego   zwężenia   światła   jelita.   Daje   objawy 
wynikające ze zwężenia, takie  jak: wzdęcia, gwałtowne odchodzenie gazów, zwężony stolec, kolki 

jelitowe. 
Rak umiejscowiony w kanale odbytu rozwija się w sąsiedztwie zwieraczy, charakteryzuje się bólami 

podczas   oddawania   stolca,   uczuciem   niepełnego   wypróżnienia   i   permanentnego   parcia   na   stolec 
(pseudobiegunki). Często chory wydala czerwony śluz ( czerwona galaretka). Ból brzucha lub krocza 

jest objawem późnym.

RAK ODBYTU

Ze   względu   na   umiejscowienie   dzielmy   na   nowotwory   brzegu   odbytu   i   kanału   odbytu.   W 

porównaniu z rakiem okrężnicy i odbytnicy rak odbytu występuje niezwykle rzadko. 

Rak   kanału   odbytu   szerzy   się   ku   górze   do   dolnej   części   odbytnicy   i   należy   go   odróżniać   od 
gruczolakoraków   wywodzących   się   z   tej   okolicy.   Przerzuty   występują   w   węzłach   chłonnych 

pachwinowych. 
Rak brzegu odbytu rozwija się w miejscu połączenia skóry z dolną częścią błony śluzowej kanału 

odbytu, pokrytej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Występuje 4 razy częściej u mężczyzn, 

zwykle w postaci  owrzodzenia  bądź tworu kalafiorowato­  brodawkowego. Jest to zwykle wolno 

rosnący, rogowaciejący rak płaskonabłonkowy dobrze zróżnicowany

DIAGNOSTYKA CHORÓB JELIT, ODBYTU I ODBYTNICY

 W chorobach dolnego odcinka przewodu pokarmowego wykonujemy badania:



PODMIOTOWE: wywiad dotyczący:

•

lokalizacji bólu,

•

obecności krwawienia,

•

wycieku z odbytu,

•

wypróżnień (charakter i tryb),

•

nietrzymania stolców,

•

rodzinnego występowania raka,

•

przebytych chorób zapalnych jelit,

•

występowania polipów jelita grubego.



PRZEDMIOTOWE: dokładne zbadanie chorego

•

oglądanie,

•

badanie palpacyjne per rectum.



RADIOLOGICZNE:

•

wlew cieniujący z barytem lub gastrografiną (pozwala na ocenę patologii w obrębie jelita 
grubego),

•

badanie pasażu jelitowego,

•

tomografia komputerowa,

•

rezonans magnetyczny.





ENDOSKOPOWE:

•

anoskopia (wziernikowania odbytnicy),

•

rektosigmoidoskopia (wziernikowanie odbytnicy i okrężnicy esowatej),

•

kolonoskopia (wykonywane w diagnostyce całego jelita grubego),



  LABORATORYJNE:

•

 CEA (markery nowotworowe) – oznacza się zarówno przed rozpoczęciem leczenia jak i po nim. 
Stężenie CEA powyżej 20 ng/ml oznacza przerzuty do wątroby,

•

badanie kału na krew utajoną,

•

oznaczenie enzymów wątrobowych, poziomu cholesterolu, wapnia, żelaza (dla oznaczenia stopnia 

niedokrwistości z niedoboru żelaza w wyniku przewlekłego krwawienia),



  CZYNNOŚCIOWE:

•

czas pasażu jelitowego – test służący do określenia przyczyn zaparć,

•

manometria (polega na pomiarze ciśnienia w kanale odbytniczym (prawidłowe ciśnienie wynosi 
30 – 80 mm Hg).

ODBYT BRZUSZNY –STOMIA

1. Rodzaje stomii.

•

kolostomia,

•

ileostomia

Wyróżnia się także:

•

stomię jednolufową (ujście przewodu pokarmowego kończy się na powłokach jamy brzusznej, a 
pozostała część jest wycięta lub zaszyta na ślepo)

•

stomia dwulufową (czyli pętlowa, jeden otwór jest końcowym odcinkiem jelita, a drugi otwór jest 
naturalną drogą dla odbytu)

2. Kiedy dokonuje się stomii?

KOLOSTOMIĘ wykonuje się z powodu:



 nowotworu jelita grubego,



 wrzodziejącego zapalenia,



choroby Leśniowskiego – Crohna, 



powikłań choroby uchyłkowej okrężnicy,



niedrożności – najczęściej nowotworowej,



w następstwie urazów okrężnicy lub odbytnicy.

                 ILEOSTOMIĘ wykonuje się z powodu:


 wrzodziejącego zapalenia,



choroby Leśniowskiego – Crohna, 



zmian w następstwie niedokrwienia jelit,



uszkodzenia jelita grubego w następstwie urazów lub niedrożności,



niedrożności mechanicznej jelita grubego,



ciężkiej postaci porażennej jelita grubego,



mnogiej polipowatości rodzinnej jelita grubego,

 

3. Pielęgnacja stomi.

Pilęgnacja stomii rozpoczyna się w pierwszej dobie po operacji. Należy przestrzegać następujących 
zasad:


skórę brzucha należy myć ciepłą wodą i delikatnym mydłem (pH 5,5), nie należy używać do zmywania 

spirytusu, eteru ani benzyny – powodują podrażnienia i wysuszają skórę,


nie należy obawiać się dotykania stomii i spłukiwania błony śluzowej jelita wodą,



osuszać skórę wokół stomii gazą lub delikatnym ręcznikiem,



przy odklejaniu sprzętu stomijnego wykonywać wszystkie czynności delikatnie, nie uszkadzając skóry.

IRYGACJA STOMII

Irygacja to zabieg oczyszczający jelito grube ze stolca za pomocą wlewu. Jest to metoda bardzo 
rozpowszechniona na świecie, ułatwiająca życie ludziom, którzy mają stomię na jelicie grubym, czyli 

kolostomię. Zabieg jest wykonywany codziennie, wytwarza odruch oddawania stolca o tej samej porze 
dnia, zapobiegając niekontrolowanym wypróżnieniom. Irygacja trwa około 30 – 40 minut i wykonuje się 

ją podobnie jak typowy wlew czyszczący, z małymi wyjątkami:

•

dren wprowadzany do stomii musi być miękki, najlepiej w kształcie stożka,

•

woda używana do irygacji stomii musi mieć temperaturę ciała i nie może zawierać mydła.

Zabieg ten, zwłaszcza początkowo musi być wykonywany pod ścisłym nadzorem doświadczonego 

lekarza lub pielęgniarki stomijnej, aby nie doszło do uszkodzenia ściany jelita.

POSTĘPOWANIE PRZEDOPERACYJNE:

1. Sprawdzenie i skompletowanie całej dokumentacji lekarskiej i pielęgniarskiej.
2. Oczyszczenie jelita grubego, np. poprzez podanie doustnie ok.10l odpowiednio przygotowanych 

roztworów elektrolitów w przeddzień operacji.

3. Wykonanie płuczącego wlewu doodbytniczego.

4. Podanie pacjentowi doustnie antybiotyku, wieczorem w dniu poprzedzającym operację i dożylnie 

tuż przed operacją.

5. Stosowanie diety płynnej lub kleikowej na kilka dni przed operacją.
6. Podawanie pacjentowi parafiny 3x dziennie.

7. Wykonanie niezbędnych badań diagnostycznych (m.in. badanie krwi na układ krzepnięcia, badanie 

moczu)

8. Przygotowanie pola operacyjnego, w operacjach odbytu należy okolice odbytu ogolić w promieniu 

20cm.

9. W dniu operacji sprawdzenie ciepłoty ciała, tętna i ciśnienia tętniczego.
10. Dokładne przygotowanie higieniczne (kąpiel, umycie włosów, umycie pępka).

11. Poinformowanie pacjenta, aby pozostał na czczo (12h przed operacją nie spożywać posiłków, a 

płynów nie spożywać 6h przed operacją).

12. Poinformowanie pacjenta, aby wyjął protezy zębowe, ściągnął biżuterię, krótko obciął paznokcie i 

zmył lakier do paznokci.

13. Zmniejszenie niepokoju, zapewnienie bezpieczeństwa, wyjaśnienie pacjentowi na czym polega 

zabieg, ułatwienie kontaktu z rodziną, wsparcie psychiczne.

14. Założenie przez pacjenta czystej bielizny operacyjnej.
15. Wykonanie premedykacji.

POSTĘPOWANIE POOPERACYJNE:

  

1. Prowadzenie karty pooperacyjnej.
2. Monitorowanie podstawowych funkcji życiowych (ciśnienie, tętno, ciepłota ciała, oddechy, ocena 

barwy skóry i błon śluzowych, kontrola świadomości pacjenta).

3. Podawanie pacjentowi zleconych leków i płynów infuzyjnych.

4. Obserwacja rany pooperacyjnej, czystość opatrunku.
5. Podawanie leków przeciwbólowych na zlecenie lekarza.

6. Należy ograniczyć spożywanie płynów.
7. Podawanie antybiotyku jedynie wtedy, gdy istnieją ku temu ścisłe wskazania.

8. Podawanie pacjentowi, codziennie rano doustnie, 1 łyżkę Psyllium z wodą lub sokiem, działa 

łagodząco na zaparcia pooperacyjne oraz w naturalny sposób, łagodnie rozluźnia kanał odbytu.

9. Stosowanie nasiadówki co najmniej 4x dziennie, pozwala to utrzymać czystość rany i zmniejsza 

dolegliwości bólowe. Temperatura wody powinna być zbliżona do temperatury ciała. Nasidówka 

nie powinna trwać dłużej niż 15min.

10. Stosowanie profilaktyki przeciwzakrzepowej.

11. Stosowanie działań zapobiegających zaburzeniom układu oddechowego.
12. Przygotowanie do samoopieki.

13. Dbanie o ogólny komfort chorego, poprzez umożliwienie kontaktu z rodziną, lekarzem, 

zapewnienie spokojnej atmosfery, okazywanie życzliwości, pomoc w zapewnieniu odpowiedniej 

pozycji. Wspieranie psychiczne pacjenta, okazywanie zrozumienia i pomocy w rozwiązywaniu 
problemów.

14. Stosowanie żywienia pozajelitowego.
15. Poinformowanie pacjenta o stosowaniu odpowiedniej diety ubogoresztkowej.

16. Współudział w płukaniu drenów, które służą zapewnieniu drożności.
17. Obserwacja ilości i zabarwienia wydzieliny spływającej przez dreny do zbiorniczków w czasie i po 

płukaniu.

18. Ocena żywotności stomii.

19. Kontrola stanu nawodnienia skóry.
20. Przygotowanie i podanie pacjentowi zleconych preparatów uzupełniających niedobory 

żywieniowe, poprzez żywienie pozajelitowe.

21. Obserwacja powrotu perystaltyki jelit po operacji (osłuchiwanie stetoskopem, odchodzenie gazów, 

oddanie stolca).

22. Współudział w zastosowaniu diety płynnej po powrocie perystaltyki jelit, odpowiednio od 

niewielkich ilości do coraz większych.

23. Obserwacja pacjenta w kierunku stopnia tolerancji przewodu pokarmowego na wprowadzenie 

odżywiania drogą fizjologiczną.

24. Współudział we wczesnym uruchamianiu  pacjenta po operacji zwracając uwagę na stan pacjenta.

25. Podawanie heparyny drobnocząsteczkowej zgodnie z obowiązującymi zasadami i kartą zleceń 

lekarskich.