Rehabilitacja osób starszych w

wybranych chorobach

Rehabilitacja powinna rozpocząd się
od momentu przyjęcia pacjenta
pod opiekę medyczną
i nigdy nie należy jej opóźniad,
jeżeli nie ma przeciwwskazao do jej stosowania.

Zaczynaj pomału i kontynuuj pomału

CELE

Ustalenie jasnych celów w rehabilitacji jest istotne w
prowadzeniu osób starszych z wieloma złożonymi
Problemami. Cele powinny osiągalne, możliwe do pomiaru
oraz mied znaczenie dla pacjenta

.

Ocena osiągnięcia w rehabilitacji osób starszych, z dużym deficytem funkcjonalnym

dokonywana jest również metodą GAS (z ang. Goal Attainment Scaling). Skala

Oceny osiągnięd GAS jest metodą jasno określającą cele. Wymaga hierarchicznego
uporządkowania możliwych do osiągniącia wyników od: znacznie gorszy do znacznie
lepszy niż się spodziewano.

Podstawową konsekwencję choroby stanowi niesprawnośd,
która może dotyczyd każdej części ciała. Proces degeneracji
wywolany unieruchomieniem dotyka wszystkich ukladów.
Powodowany jest zmianą sil grawitacyjnych, dzialających na
organizm oraz ograniczeniem funkcji motorycznych.
Ograniczenie sprawności czy unieruchomienie bardzo szybko
wywoluje zmiany w ukladzie mięśniowo-szkieletowym i
związane jest glównie z ograniczeniem zakresu ruchu w stawach

oraz ze zmianą dlugości mięśni (przykurcze). Podstawową
funkcją ukladu mięśniowo-szkieletowego jest przeciwstawianie

się sile grawitacji oraz przemieszczaniu ciala w przestrzeni.
Układ ten ma zatem decydujący wpływ na możliwości
funkcjonalne człowieka, to jest poruszanie się.

Niesprawnośd stwierdzona u osób starszych bywa związana

z ograniczeniami dotyczącymi aktywności fizycznej, jak
i umysłowej. Postrzeganie ludzi w podeszlym wieku jako mniej

sprawnych nasila ich poczucie braku aktywności i wiąże się ze
poczuciem społecznej bezużyteczności, co zwiększa
rzeczywistą, związaną z wiekiem utratę wytrzymałości, siły
i sprawności prowadząc do dalszego, jeszcze większego
ograniczenia aktywności osób w tej grupie wiekowej. Może
nasilad również wcześniejsze dolegliwości i przyczynid się do

rozwoju otyłości wewnątrzbrzusznej, nietolerancji glukozy,

osteopenii, nadciśnienia, dyslipidemii oraz chorób układu

krążenia. Badania dowodzą, że poziom aktywności fizycznej jest

odwrotnie proporcjonalny do ryzyka śmiertelności

Unieruchomienie

Może byd wynikiem zmian w zakresie jednego z organów

lub dysfunkcji całego systemu. Istnieje pojęcie rezerwy

funkcjonalnej, określające umiejętnośd przystosowania
się jednostki do fizjologicznej degeneracji – upośledzenia
funkcji. U wielu osób w podeszłym wieku rezerwy te
zostały w znacznym stopniu wyczerpane. Wiedza
na temat rezerwy funkcjonalnej, postępującej degeneracji ,

stopniowej utraty funkcji oraz możliwości kompensacji

pozwala na określenie postępowania w przypadku
Starszego pacjenta

Jeśli określi się unieruchomienie jako podstawową

konsekwencję choroby czy starzenia, to znaczna
większośd starszych osób identyfikowana będzie

jako te, które utraciły pewien stopieo ruchomości

funkcji. Według WHO stopieo zmian dotyczący

utraty funkcji anatomicznych, fizjologicznych,
psychologicznych określany jest jako ograniczenie.

Choroby sercowo-naczyniowe

Rehabilitacja kardiologiczna znajduje coraz większe
zastosowanie u osób w starszym wieku. Dotyczy to w
szczególności pacjentów z chorobą niedokrwienną
serca, po zawale mięśnia sercowego
i z niewydolnością krążenia.

Regularny trening fizyczny powoduje szereg zmian
łagodzących wpływ wieku na układ sercowo-
naczyniowy: zwiększa podatnośd komór i rolę wczesnej
fazy napełniania komór, poprawia inotropizm i zwiększa
objętośd wyrzutową serca, zmniejsza sztywnośd tętnic i
obciążenie następcze i wreszcie poprawia ukrwienie i
podwyższa próg niedokrwienia mięśnia sercowego.
Trening fizyczny zwiększa wydolnośd fizyczną i opóźnia
spadek maksymalnego pochłaniania tlenu (VO

2max

) o

około 10 do 20 lat u aktywnych fizycznie w porównaniu
do prowadzących siedzący tryb życia osób.

Trening w rehabilitacji kardiologicznej może odbywad się
po wnikliwej kwalifikacji lekarskiej, w tym po wykonaniu
kardiologicznej próby wysiłkowej. Intensywnośd dwiczeo
nie powinna przekraczad 60-80% rezerwy częstości
skurczów serca (tętno spoczynkowe + 60-80% różnicy
maksymalnego tętna osiągniętego w czasie
submaksymalnej próby wysiłkowej i tętna
spoczynkowego). W czasie dwiczeo należy oceniad
tolerancję wysiłku pacjenta i regularnie kontrolowad
tętno.

Tradycyjnie, w rehabilitacji kardiologicznej i
pulmonologicznej dominującą rolę pełnią wysiłki o
charakterze wytrzymałościowym. Ostatnie lata
przyniosły jednak wzrost zainteresowania wysiłkiem
siłowym u pacjentów z chorobami serca i płuc, również
u osób w zaawansowanym wieku. Wynika to m.in. z
obserwacji, że do wykonywania dwiczeo fizycznych u
tych pacjentów wymagany jest pewien minimalny próg
siły mięśniowej. Wykazano również możliwośd poprawy
wydolności układu sercowo-naczyniowego (VO

2max

) w

wyniku treningu siłowego u osób z niską sprawnością
układu ruchu, oraz potwierdzono inne korzyści i
bezpieczeostwo stosowania treningu siłowego u
pacjentów z chorobą wieocową, niewydolnością
krążenia oraz przewlekłymi chorobami płuc.

Układ ruchu

Proces starzenia się związany jest z szeregiem zmian
strukturalnych i czynnościowych: zmniejszaniem się
beztłuszczowej masy ciała (lean body mass – LBM),
wzrostem procentowej zawartości tkanki tłuszczowej,
zmniejszaniem się masy (sarkopenia) i siły mięśni
szkieletowych, spadkiem elastyczności mięśni, ścięgien i
więzadeł. Spadek masy, siły i mocy mięśni szkieletowych
jest częstą przyczyną niepełnosprawności i braku
stabilności posturalnej.

Układ ruchu

Badania z ostatnich lat wykazują, że możliwy jest wzrost
masy i siły mięśniowej pod wpływem treningu o
charakterze siłowym (oporowym) u osób starszych, nawet
w bardzo zaawansowanym wieku. Osoby starsze poddane
treningowi siłowemu mają procentowy przyrost masy i siły
mięśniowej podobny do osób młodych. Poprawie ulega
również gibkośd, równowaga i koordynacja ruchów.

Układ ruchu

W

rehabilitacji

układu

ruchu

u

osób

starszych

szczególnymi

problemami

są

złamania,

zwłaszcza

szyjkowo-krętarzowe kości udowej oraz rehabilitacja po
amputacji kooczyny dolnej. W rehabilitacji po leczeniu
operacyjnym złamao należy dążyd do jak najszybszej
mobilizacji pacjenta. W leczeniu zachowawczym główny
nacisk należy położyd na zapobieganie zanikom mięśni,
przykurczom i odleżynom.

Udar mózgu

Rehabilitacja po udarze mózgu jest u osób starszych szczególnie
trudna, ze względu na niewielki potencjał rehabilitacyjny i mniejszą
poprawę stanu neurologicznego i funkcjonalnego w porównaniu z
pacjentami w młodszym wieku. W postępowaniu rehabilitacyjnym
należy wyznaczad realistyczne cele i terminy ich osiągnięcia. W
pierwszym okresie usprawniania podstawową rolę odgrywa
prawidłowa pielęgnacja (ułożenie zapobiegające wadliwemu
ustawieniu kooczyn, profilaktyka odleżyn, zapobieganie
powikłaniom płucnym, zakrzepicy żylnej), a także kinezyterapia.

Udar mózgu

Kinezyterapia ma na celu przeciwdziałanie następstwom
unieruchomienia, m.in. zapobieganie przykurczom, a także
przeciwdziałanie rozwojowi nadmiernej spastyczności i
pobudzenie mechanizmów plastyczności ośrodkowego
układu nerwowego. Duże znaczenie ma wczesna
pionizacja (nawet 1-2 doba po udarze niedokrwiennym) i
szybkie uruchamianie chorego.

Depresja staje się jednym z najważniejszych problemów
geriatrycznych XXI wieku. Od dawna sugerowano, że
systematyczny wysiłek fizyczny odgrywa znaczącą rolę w
lepszym subiektywnym postrzeganiu jakości życia.
Ostatnie lata przyniosły szereg danych potwierdzających
korzystny wpływ rehabilitacji na różne aspekty jakości
życia i mniejsze prawdopodobieostwem wystąpienia
depresji u osób starszych wykonujących systematyczny
wysiłek fizyczny w porównaniu z mniej aktywnymi
seniorami.

Niedożywienie białkowo-energetyczne.

Aktywnośd ruchowa odgrywa istotną rolę w
zapewnieniu prawidłowego stanu odżywienia u
osób starszych. Wraz z wiekiem stopniowo ulega
obniżaniu się LBM (spadek o 15% między 3 i 8
dekadą życia) i podstawowa przemiana materii
(basal metabolic rate - BMR).

Niedożywienie białkowo-energetyczne.

Zahamowanie związanego z wiekiem spadku BMR i ochrona LBM
powinno opierad się na zwiększeniu "przepływu energii" (energy
flux) u osób starszych. Można to osiągnąd poprzez jednoczesne
zwiększenie wydatku energetycznego i ilości energii uzyskiwanej
przez organizm w pożywieniu. Aktywnośd ruchowa poprzez
zwiększenie wydatku energetycznego i pośrednio, przez wzrost ilości
energii uzyskiwanej przez organizm w pożywieniu, przyczynia się do
utrzymania prawidłowej równowagi metabolicznej i umożliwia
rehabilitację w wielu stanach chorobowych.

Rehabilitacja niewidomych obejmuje naukę chodzenia,
korzystania ze środków komunikacji, posługiwania się
sprzętem pomocniczym, poznawania nowych metod
orientacji w przestrzeni, porozumiewania się z
otoczeniem.

Terapia zaburzeo mowy
należy do kompetencji logopedów. (afazji, apraksji,

dyzartrii, stanach po wycięciu krtani) ma na celu
nauczenie pacjenta jak najsprawniejszego
komunikowania się z otoczeniem. Są to dwiczenia
m.szkieletowych, działających na struny głosowe,
umożliwiające artykulację słów

Źródła:

o Tomasz Kostka Rehabilitacja osób starszych

w: Geriatria z elementami gerontologii
ogólnej, T.Grodzicki, J.Kocemba, A.Skalska
(red.), Via Medica, Gdaosk 2006

o Renata Zimna, Jarosław Derejczyk

Unieruchomienie, rehabilitacja i jej cele oraz
wpływ dwiczeo na pacjenta w starszym wieku,
Przewodnik Lekarza, 7/2002, 58-63