Technik_geodeta_311[10].Z1.10

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Projektowanie i pomiar osnowy pomiarowej z jednym punktem

węzłowym

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Prowadzenie pomiaru tachimetrycznego

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Opracowanie mapy sytuacyjno-wysokościowej techniką komputerową

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny podczas ćwiczeń geodezyjnych dotyczących opracowania

mapy sytuacyjno-wysokościowej.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy juŜ opanowałeś określone treści,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[10].Z1

Mapa sytuacyjno-wysokościowa

311[10].Z1.02

Opracowywanie mapy sytuacyjnej

311[10].Z1.03

Aktualizacja mapy sytuacyjnej na

podstawie pomiarów terenowych

311[10].Z1.04

Opracowywanie przekrojów

podłuŜnych i poprzecznych

311[10].Z1.05

Wykonywanie mapy warstwicowej

311[10].Z1.06

Stosowanie rachunku współrzędnych

w obliczeniach geodezyjnych

311[10].Z1.07

Wykorzystywanie teorii błędów do

opracowywania pomiarów

geodezyjnych

311[10].Z1.10

Sporządzenie mapy sytuacyjno-

wysokościowej na podstawie

pomiarów terenowych

311[10].Z1.09

Wykonywanie pomiarów sytuacyjnych

i sytuacyjno-wysokościowych

311[10].Z1.08

Projektowanie, pomiar i wyrównanie

szczegółowej osnowy geodezyjnej

311[10].Z1.11

Stosowanie technologii GPS

w pomiarach geodezyjnych

311[10].Z1.01

Stosowanie instrumentów

geodezyjnych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się instrukcjami technicznymi dotyczącymi zakładania osnowy pomiarowej
i wykonywania pomiarów sytuacyjno-wysokościowych,

−

określać zasady projektowania osnów pomiarowych,

−

opracować opis topograficzny punktu osnowy pomiarowej,

−

dobrać sprzęt do pomiarów sytuacyjno-wysokościowych,

−

określać zasady obsługi instrumentów tachimetrycznych,

−

wykonać pomiary długości i kątów w celu określenia współrzędnych punktów osnowy
pomiarowej,

−

obliczać współrzędne punktów ciągów poligonowych,

−

kontrolować poprawność obliczeń geodezyjnych,

−

wykonać niwelację geometryczną i obliczyć wysokości punktów,

−

określać wymagania dotyczące dokładności pomiaru szczegółów,

−

organizować stanowisko pracy do wykonywania pomiarów sytuacyjno-wysokościowych,

−

wykonać pomiar sytuacyjno-wysokościowy terenu metodą tachimetryczną,

−

prowadzić dziennik pomiarów wykonanych metodą tachimetryczną,

−

opracować szkic polowy na podstawie pomiaru szczegółów terenowych metodą
tachimetryczną,

−

przetwarzać wyniki pomiaru terenowego na dane numeryczne i graficzne
z wykorzystaniem techniki komputerowej,

−

wygenerować warstwice przy uŜyciu geodezyjnych programów komputerowych,

−

stosować zasady bezpiecznej pracy podczas obsługi przyrządów geodezyjnych,

−

zabezpieczać przed uszkodzeniem i zniszczeniem sprzęt geodezyjny,

−

stosować zasady ochrony środowiska podczas pomiarów geodezyjnych,

−

określać zasady pracy zespołu podczas wykonywania pomiarów sytuacyjnych,

−

organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,

−

stosować zasady bezpiecznej i higienicznej pracy z komputerem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określać zadania Ośrodka Dokumentacji Geodezyjno-Kartograficznej po otrzymaniu
zgłoszenia pracy geodezyjnej,

−

dobrać prace przygotowawcze do wykonania pomiaru,

−

dokonać analizy otrzymanych materiałów geodezyjno-kartograficznych,

−

wykonać wywiad terenowy i opracować mapę wywiadu,

−

określić warunki techniczne pomiaru,

−

zaprojektować geodezyjną osnowę pomiarową z punktem węzłowym, nawiązaną do
osnowy szczegółowej,

−

zorganizować pracę zespołu pomiarowego,

−

dobrać odpowiedni sprzęt,

−

dokonać stabilizacji punktów osnowy pomiarowej,

−

opracować szkic topograficzny zastabilizowanych punktów osnowy pomiarowej,

−

dobrać metodę pomiaru boków i kątów zaprojektowanej osnowy pomiarowej,

−

określić wysokości punktów osnowy pomiarowej,

−

wykonać pomiar sytuacyjno-wysokościowy metodą tachimetryczną,

−

przetworzyć dane pomiarowe na dane numeryczne lub graficzne,

−

sporządzić mapę sytuacyjno-wysokościową,

−

sporządzić dokumentację techniczną wykonanych prac pomiarowych i obliczeniowych,

−

stosować zasady bhp oraz ochrony środowiska podczas realizacji geodezyjnych ćwiczeń
terenowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Projektowanie i zakładanie osnowy pomiarowej z jednym

punktem węzłowym

4.1.1. Materiał nauczania

Zgłoszenie roboty geodezyjnej

Prace geodezyjne związane z pomiarem sytuacyjno wysokościowym naleŜy zgłaszać

do Powiatowego (Miejskiego) Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej zgodnie
z właściwością miejscową – tam gdzie połoŜony jest teren objęty pomiarem.

Pierwszym podstawowym obowiązkiem ośrodka dokumentacji jest potwierdzenie

przyjęcia  zgłoszenie  poprzez  wpisanie  roboty  do  Księgi  Ewidencji  Robót  Geodezyjnych
(KERG).  Dopiero  ten  dokument  nadaje  geodecie  status  wykonawcy  prac  geodezyjnych
i kartograficznych  a  tym  samym  uprawnia  go  do  czynności  wynikających  z  Art.  13  ustawy
Prawo Geodezyjne i Kartograficzne.

Ośrodek po otrzymaniu zgłoszenie roboty geodezyjnej w terminie 10 dni od daty

zgłoszenia przekazuje dokumenty niezbędne do wykonania między innymi zaprojektowania
osnowy pomiarowej dwufunkcyjnej. Te dokumenty to:
1. Wykaz współrzędnych punktów osnowy poziomej znajdujące się na terenie objętym

pomiarem.

2.  Opisy topograficzne tych punktów osnowy.
3.  Mapa przeglądowa osnowy poziomej na tym terenie.
4.  Wykaz  wysokości  punktów  osnowy  wysokościowej  znajdujące  się  na  terenie  objętym

pomiarem.

5. Opisy topograficzne tych punktów osnowy.
6. Mapa przeglądowa osnowy wysokościowej na tym terenie.

Rys. 1. Opis topograficzny punktu osnowy wysokościowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Fragment mapy przeglądowej osnowy poziomej III klasy

Ośrodek takŜe informuje, jakie dokumenty muszą zostać oddane do ośrodka i będą

włączone do zasobu geodezyjnego i kartograficznego.

Zasady BHP podczas ćwiczeń geodezyjnych „Opracowywania mapy sytuacyjno-

wysokościowej na podstawie pomiarów terenowych”.

Materiał nauczania dotyczący zasad BHP podczas wykonywania prac geodezyjnych

został opracowany dokładnie w pakiecie edukacyjnym dotyczącym jednostki O1.01.
Opracowanie w tej jednostce słuŜy tylko przypomnieniu podstawowych wiadomości
o zasadach BHP.

Podczas trwania tej jednostki modułowej moŜna podzielić przepisy BHP na stosowane

podczas prac terenowych i kameralnych.

Etap prac polowych. MoŜna wyeliminować negatywne skutki działania słońca i wysokich

temperatur wykonując pomiary w nakryciu głowy oraz w okularach przeciwsłonecznych. Nie
moŜna  zapominać  o  zabezpieczeniu  grupy  w  odpowiednią  ilość  wody.  Przed  niskimi
temperaturami i wiatrem zabezpieczymy się poprzez odpowiedni strój. NaleŜy zawsze wziąć
w  teren  odzieŜ  zabezpieczającą  od  deszczu.  Nie  zaleŜnie  od  pogody  trzeba  stosować
odpowiednie  przerwy,  nie  przekraczać  dopuszczalnej  ilości  godzin  pracy.  Ze  względu  na
coraz większy ruch samochodowy bezwzględny jest nakaz stosowania kamizelek ochronnych.
Podczas  etapu  prac  polowych  nie  naleŜy  zapominać  o  stosowaniu  przepisów  ochrony
ś

rodowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Etap prac kameralnych. W dzisiejszych czasach zdecydowana większość prac jest

związana  z  komputerem.  Oprócz  wymogów,  jakie  ma  pracownia  komputerowa
(np. odpowiednie  oświetlenie,  odpowiedni  metraŜ  przypadający  na  jedno  stanowisko)
musimy  pamiętać  o  zgodnej  z  przepisami  postawie:  siedząc  trzeba  być  opartym,  takŜe  ręce
powinny  mieć  oparcie  na  blacie  stolika.  Szczególnie  przy  monitorze  nie  moŜna  zapominać
o przerwach i nie przekraczaniu dopuszczalnej ilości godzin pacy.

Osnowy pomiarowe

Do wykonania pomiaru sytuacyjno-wysokościowego niezbędnym jest zaprojektowanie

i załoŜenie  osnowy  pomiarowej.  Materiał  nauczania  dotyczący  projektowania  i  zakładania
osnów  pomiarowych  został  opracowany  dokładnie  w  pakiecie  edukacyjnym  dotyczącym
jednostki  Z1.08.  Opracowanie  w  tej  jednostce  słuŜy  tylko  przypomnieniu  podstawowych
wiadomości o osnowach pomiarowych.

Osnowy pomiarowe sytuacyjne słuŜą do bezpośredniego pomiaru szczegółów

sytuacyjnych. Zgodnie z instrukcją G-4 sytuacyjna osnowa pomiarowa musi spełniać warunki
ogólne:

−

ma być jednorzędowa,

−

wyrównana ściśle,

−

błąd połoŜenia m

≤

0,10,

−

kaŜdy z punktów osnowy ma co najmniej dwa punkty sąsiednie – tej samej osnowy lub
osnowy wyŜszego rzędu,

−

istnieje wizura między sąsiednimi punktami.
Projektując sytuacyjną osnowę pomiarową musimy wziąć pod uwagę następujące

wymagania:
1. Sytuacyjna osnowa pomiarowa musi być dowiązana do punktów osnowy poziomej co

najmniej III klasy.

2. Długości boków sytuacyjnej osnowy pomiarowej muszą zawierać się w przedziale

<50,00 m ; 400,00 m>.

3. Stosunek długości sąsiednich boków osnowy nie mniejszy niŜ 1–4.

Pomiarowe osnowy wysokościowe słuŜą do bezpośredniego pomiaru wysokości

punktów terenu. Zgodnie z instrukcją G-4 wysokościowa osnowa pomiarowa musi spełniać
warunki ogólne:

−

ma być jednorodna, bez podziału na rzędy,

−

wyrównywana ściśle,

−

błąd średni wysokości m

≤ 0,10.

Projektując wysokościową osnowę pomiarową z wykorzystaniem metody niwelacji

geometrycznej naleŜy wziąć pod uwagę następujące wymagania:
1. Pomiarowa osnowa wysokościowa musi być dowiązana do reperów co najmniej IV klasy.
2. Nie dopuszcza się ciągów jednostronnie nawiązanych.

Pomiarowa osnowa dwufunkcyjna (osnowa sytuacyjno-wysokościowa) słuŜy do

bezpośredniego  pomiaru  zarówno  sytuacyjnego  jak  i  wysokościowego  lub  jednoczesnemu
pomiarowi  sytuacyjno-wysokościowemu.  Zgodnie  z  instrukcją  G–4  dwufunkcyjna  osnowa
pomiarowa  musi  spełniać  warunki  ogólne  zarazem  dla  osnowy  pomiarowej  sytuacyjnej
i wysokościowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Etapy prac związanych z projektowaniem i załoŜeniem osnowy pomiarowej
dwufunkcyjnej
Odszukanie punktów osnowy geodezyjnej w terenie

Po otrzymaniu zestawów punktów osnowy geodezyjnej w terenie naleŜy odnaleźć te

punkty korzystając głównie z opisów topograficznych, ale takŜe z pozostałych dokumentów
otrzymanych z odrodka dokumentacji.

Po odszukaniu znaku geodezyjnego nadziemnego a w przypadku jego zniszczenia

podziemnego, naleŜy:
1. Sprawdzić wszystkie miary znajdujące się na opisie topograficznym.
2. Zaktualizować opis topograficzny.

Zaprojektowanie osnowy pomiarowej

Projekt osnowy pomiarowej dla pomiaru sytuacyjno-wysokościowego jest to szkic

w skali przybliŜonej. Na ten szkic naleŜy nanieść:

−

punkty osnowy pomiarowej wraz z numeracją,

−

punkty osnowy pomiarowej będące punktami węzłowymi,

−

punkty osnowy geodezyjnej będące dowiązaniem naszej osnowy pomiarowej,

−

boki osnowy.

Stabilizacja punktów osnowy pomiarowej

Zgodnie z instrukcją G–4 na terenach o znacznym zainwestowaniu punkty osnowy

sytuacyjnej stabilizuje się znakami z trwałego materiału. Dla punktów osnowy pomiarowej
wysokościowej oprócz stabilizacji trwałej dopuszcza się wykorzystywanie innych punktów
juŜ zastabilizowanych. W obu przypadkach obowiązuje wykonanie opisów topograficznych.

Stabilizując punkty postępujemy według algorytmu:

1.  Stabilizacja wstępna.
2.  Sprawdzenie wizury między sąsiednimi punktami osnowy.
3.  Sprawdzenie  w  sposób  przybliŜony,  czy  stosunek  sąsiednich  boków  jest  zgodny

z instrukcją.

4. Stabilizacja trwała.
5. Wykonanie opisów topograficznych punktów osnowy pomiarowej.

Pomiar osnowy pomiarowej sytuacyjno-wysokościowej.

Aby wykonać pomiar sytuacyjno-wysokościowy punktów osnowy naleŜy dobrać

odpowiedni sprzęt zgodnie z wymaganiami instrukcji G-4 dotyczącymi dokładności pomiaru
kąta, odległości i róŜnic wysokości.
1. Pomiar osnowy sytuacyjnej przy pomocy tachimetru.

Pomiar  osnowy  sytuacyjnej  polega  na  pomierzeniu  kierunków  tak,  aby  uzyskać  miary
wszystkich kątów w ciągach oraz na pomierzeniu wszystkich długości boków.
Pomiar  kątów  naleŜy  wykonywać  w  jednym  poczcie  (jednej  serii  w  dwóch  połoŜeniach
lunety). Boki osnowy naleŜy obserwować dwukrotnie, raz w kaŜdym kierunku.
JeŜeli  mamy  do  dyspozycji  tachimetr,  następuje  automatyczna  rejestracja  danych.
W przypadku  braku  takiej  moŜliwości,  naleŜy  wyniki  pomiaru  wpisywać  w  dzienniki
pomiarowe.

2. Pomiar osnowy wysokościowej przy pomocy niwelatora.

Pomiar osnowy wysokościowej wymaga zastosowania metody niwelacji geometrycznej
i polega na pomierzeniu wszystkich róŜnic wysokości w ciągach.
Pomiar ciągów wysokościowych wykonuje się w dwóch kierunkach: głównym
i powrotnym. Długość celowych nie powinna przekraczać 50 metrów. Pomiar na jednym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

stanowisku powinien być wykonywany dwukrotnie ze zmianą osi celowej. RóŜnica na
stanowisku między wynikami nie powinna być większa niŜ 0,004 m.
Wyniki pomiaru naleŜy wpisywać w dzienniki pomiaru.

Obliczenie współrzędnych (X,Y,H) punktów osnowy sytuacyjno-wysokościowej

Obliczenia współrzędnych punktów osnowy wymagają wyrównania ścisłego. Stąd

najlepiej wykorzystać do tego programy komputerowe, np.: Winkal, C-geo. Przez jedno
wyrównanie otrzymamy współrzędne X i Y punktów osnowy. Wyrównując ciągi niwelacyjne
otrzymujemy współrzędną H kaŜdego punktu osnowy.

Po otwarciu odpowiedniego programu i otwarciu nowego obiektu czy projektu

(w zaleŜności  od  programu)  naleŜy  otworzyć  zakładkę:  wyrównanie  ścisłe.  Potem  zgodnie
z poleceniami  naleŜy  podać  wyniki  z  pomiaru  kodując  wcześniej  ograniczenia
dokładnościowe  wynikające  z  instrukcji.  Następnie  komputer  obliczy  współrzędne  punktów
osnowy. Poda takŜe błędy połoŜenia punktów.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.

1.  Jakie warunki musi spełniać osnowa pomiarowa sytuacyjna?
2.  Jakie warunki musi spełniać osnowa pomiarowa wysokościowa?
3.  Kiedy zakładamy osnowę sytuacyjno-wysokościową?
4.  Co zawiera projekt osnowy pomiarowej?
5.  Jak postępujemy stabilizując punkty sytuacyjno-wysokościowej osnowy pomiarowej?
6.  Jakie czynności naleŜy wykonać, aby pomierzyć kąty przy pomiarze osnowy?
7.  Jakie czynności naleŜy wykonać, aby pomierzyć boki osnowy?
8.  Jakie  czynności  naleŜy  wykonać,  aby  pomierzyć  róŜnicę  wysokości  podczas  pomiaru

osnowy?

9. Jakie dane są potrzebne do obliczania współrzędnych X i Y punktów osnowy

pomiarowej?

10. Jakie dane są potrzebne do obliczania współrzędnych H punktów osnowy pomiarowej?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj w terenie wszystkie punkty osnowy geodezyjnej znajdujące się na obszarze

objętym pomiarem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) pobrać od nauczyciela dane dotyczące osnowy geodezyjnej poziomej i wysokościowej

znajdującej się na terenie pomiaru (wykaz punktów, wykaz współrzędnych, mapy
przeglądowe osnowy, opisy topograficzne punktów osnowy geodezyjnej),

2)  ustalić podział prac przy odszukiwaniu punktów osnowy dla całego zespołu,
3)  dobrać sprzęt do wykonania tego ćwiczenia,
4)  odszukać znaki geodezyjne – nadziemne lub podziemne,
5)  wykonać pomiary sprawdzające,
6)  wykonać aktualizację opisów topograficznych punktów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tachimetr,

–

komplet luster,

–

niwelator,

–

statywy,

–

łaty,

–

abki,

–

komplet tyczek,

–

ruletki,

–

szkicowniki,

–

dzienniki pomiarowe,

–

szpadel,

–

młotek,

–

komplet palików,

–

komplet znaków do trwałej stabilizacji,

–

kamizelki ochronne.

Ćwiczenie 2

Zaprojektuj osnowę pomiarową z jednym punktem węzłowym w celu oparcia pomiarów

sytuacyjno-wysokościowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić do jakich punktów osnowy poziomej będzie dowiązana osnowa pomiarowa,
2)  ustalić jakie repery wykorzystacie do dowiązania osnowy pomiarowej,
3)  ustalić podział prac przy projektowaniu osnowy,
4)  dobrać sprzęt do wykonania tego ćwiczenia,
5)  zaprojektować będąc w terenie wstępnie połoŜenie punktów osnowy pomiarowej, wybrać

połoŜenie punktu węzłowego,

6) zastabilizować wstępnie punkty osnowy pomiarowej,
7) sprawdźić w sposób przybliŜony zgodność z warunkami występującymi w instrukcji:

–

wizura na sąsiednie punkty osnowy,

–

długość ciągów sytuacyjnych do punktu węzłowego porównywalnej długości,

–

stosunek sąsiednich boków nie jest mniejszy niŜ 1–4,

8)  opracować na komputerze szkic osnowy pomiarowej,
9)  zatwierdzić u nauczyciela projekt osnowy pomiarowej,
10)  zastabilizować trwale punkty osnowy pomiarowej,
11)  wykonać opisy topograficzne punktów osnowy przy pomocy programu komputerowego.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tachimetr,

–

komplet luster,

–

niwelator,

–

statywy,

–

łaty,

–

abki,

–

komplet tyczek,

–

ruletki,

–

szkicowniki,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

dzienniki pomiarowe,

–

szpadel,

–

młotek,

–

komplet palików,

–

komplet znaków do trwałej stabilizacji,

–

kamizelki ochronne.

Ćwiczenie 3

Dokonaj odpowiednich pomiarów w celu uzyskania danych do obliczenia współrzędnych

X i Y punktów osnowy pomiarowej zastabilizowanej w terenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić podział prac przy pomiarze,
2)  dobrać sprzęt do wykonania tego ćwiczenia,
3)  przygotować instrument do pomiaru,
4)  ustawić instrument na pierwszym punkcie osnowy,
5)  wykonać nawiązanie,
6)  dokonać pomiarów kierunków i długości zgodnie z obowiązującymi przepisami,
7)  pomierzyć na punkcie węzłowym wszystkie kierunki,
8)  powtórzyć punkt 5 i 6 dla wszystkich ciągów,
9)  kontrolować bezpośrednio na stanowisku pomiar,
10)  zapisać wszystkie pomiary w dziennikach (jeŜeli tachimetr nie ma rejestratora),
11)  dokonać wszystkich obliczeń w dziennikach,
12)  sprawdzić, czy błędy pomiaru mieszczą się w wartościach dopuszczalnych,
13)  opracować  szkic  osnowy  pomiarowej  i  nanieść  na  ten  szkic  obliczone  wartości  kątów

i długości boków.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tachimetr,

–

komplet luster,

–

niwelator,

–

statywy,

–

łaty,

–

abki,

–

komplet tyczek,

–

ruletki,

–

szkicowniki,

–

dzienniki pomiarowe,

–

szpadel,

–

młotek,

–

komplet palików,

–

komplet znaków do trwałej stabilizacji,

–

kamizelki ochronne.

Ćwiczenie 4

Dokonaj odpowiednich pomiarów w celu uzyskania danych do obliczenia wysokości

punktów osnowy pomiarowej zastabilizowanej w terenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  ustalić podział prac przy pomiarze,
2)  dobrać sprzęt do wykonania tego ćwiczenia,
3)  przygotować instrument do pomiaru,
4)  ustawić instrument,
5)  wykonać nawiązanie,
6)  dokonać pomiarów róŜnic wysokości zgodnie z obowiązującymi przepisami,
7)  powtórzyć punkt 5 i 6 dla wszystkich ciągów,
8)  kontrolować bezpośrednio na stanowiskach pomiar,
9)  zapisywać wszystkie pomiary w dziennikach,
10)  dokonać wszystkich obliczeń w dziennikach,
11)  sprawdzić, czy błędy pomiaru mieszczą się w wartościach dopuszczalnych.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tachimetr,

–

komplet luster,

–

niwelator,

–

statywy,

–

łaty,

–

abki,

–

komplet tyczek,

–

ruletki,

–

szkicowniki,

–

dzienniki pomiarowe,

–

szpadel,

–

młotek,

–

komplet palików,

–

komplet znaków do trwałej stabilizacji,

–

kamizelki ochronne.

Ćwiczenie 5

Oblicz współrzędne X i Y punktów osnowy pomiarowej załoŜonej przez Was w terenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować dane z pomiaru niezbędne do wykonani obliczeń przy pomocy programu

komputerowego,

2)  załoŜyć swój projekt,
3)  zakodować ograniczenia dokładnościowe wynikające z instrukcji technicznych,
4)  otworzyć  obliczeniowy  geodezyjny  program  komputerowy  do  wyrównania  ścisłego

osnowy poziomej,

5) wpisać dane z pomiaru: numery punktów, wszystkie pomierzone kąty, wszystkie

pomierzone boki osnowy,

6) sprawdzić dokładność obliczeń,
7) opracować wykaz współrzędnych X i Y punktów osnowy poziomej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tachimetr,

–

komplet luster,

–

niwelator,

–

statywy,

–

łaty,

–

abki,

–

komplet tyczek,

–

ruletki,

–

szkicowniki,

–

dzienniki pomiarowe,

–

szpadel,

–

młotek,

–

komplet palików,

–

komplet znaków do trwałej stabilizacji,

–

kamizelki ochronne.

Ćwiczenie 6

Oblicz współrzędne H punktów osnowy pomiarowej załoŜonej przez Was w terenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować dane z pomiaru niezbędne do wykonania obliczeń przy pomocy programu

komputerowego,

2)  otworzyć wcześniej załoŜony projekt,
3)  zakodować ograniczenia dokładnościowe wynikające z instrukcji technicznych,
4)  otworzyć  obliczeniowy  geodezyjny  program  komputerowy  do  wyrównania  ścisłego

osnowy poziomej,

5)  wpisać dane z pomiaru niwelacyjnego,
6)  sprawdzić dokładność obliczeń,
7)  uzupełnić wykaz współrzędnych punktów osnowy pomiarowej o współrzędne H.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

tachimetr,

–

komplet luster,

–

niwelator,

–

statywy,

–

łaty,

–

abki,

–

komplet tyczek,

–

ruletki,

–

szkicowniki,

–

dzienniki pomiarowe,

–

szpadel,

–

młotek,

–

komplet palików,

–

komplet znaków do trwałej stabilizacji,

–

kamizelki ochronne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zadania ośrodka dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej

po otrzymaniu zgłoszenia roboty geodezyjnej?

2) dokonać analizy materiałów otrzymanych przed projektowaniem

osnowy pomiarowej?

3) zaktualizować opis topograficzny?

4) zaprojektować geodezyjną osnowę pomiarową z punktem węzłowym?

5) dokonać stabilizacji punktów osnowy pomiarowej?

6) wykonać opis topograficzny punktu osnowy przy pomocy programu

komputerowego?

7) ustalić jakie kierunki naleŜy pomierzyć dla wyrównania osnowy

z jednym punktem węzłowym?

8) dokonać pomiaru danych do obliczenia wysokości punktów osnowy

pomiarowej?

9) obliczyć współrzędne X, Y punktów osnowy przy pomocy

programów komputerowych?

10) obliczyć współrzędne H punktów osnowy pomiarowej przy pomocy

programów komputerowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Prowadzenie pomiaru tachimetrycznego

4.2.1. Materiał nauczania

Materiał nauczania dotyczący pomiaru tachimetrycznego został opracowany dokładnie

w pakiecie edukacyjnym dotyczącym jednostki Z1.09. Materiał w tej jednostce słuŜy tylko
przypomnieniu podstawowych wiadomości o pomiarze tachimetrycznym.

Pomiar tachimetryczny jest to pomiar sytuacyjno-wysokościowy. Wykorzystuje on

metodę biegunowa dla pomiaru sytuacyjnego i metodę niwelacji trygonometrycznej dla
pomiaru wysokościowego.

Punkty terenu, które naleŜy zamierzyć wynikają z zasad pomiaru omówionych

szczegółowo w poprzednich jednostkach. Jakie elementy terenu i jak będziemy je zamierzać
wynikają z:

−

skali opracowania,

−

wartości cięcia warstwicowego,

−

sposobach pomiaru róŜnych szczegółów terenowych,

−

szczegółach terenowych nie podlegających pomiarom,

−

podziale szczegółów na grupy dokładnościowe,

−

generalizacji szczegółów.

JeŜeli nie ma Ŝadnych dodatkowych wymagań dotyczących opracowania mapy

sytuacyjno-wysokościowej, zakres pomiaru jest identyczny jak dla mapy zasadniczej.

Rozpoczynając pomiar naleŜy posiadać obliczone współrzędne (X, Y, H) kaŜdego punktu

osnowy, które będą dla nas takŜe stanowiskami pomiaru tachimetrycznego.

Pomiar tachimetryczny rozpoczynamy od ustawienia sprzętu:

1. Spoziomowanie i scentrowanie instrumentu nad stanowiskiem (punktem osnowy).
2. Ustawienie odpowiednich parametrów tachimetru w zaleŜności od temperatury i ciśnienia

panującego w dniu pomiaru.

3. Zakodowanie wysokości stanowiska do pamięci instrumentu.
4. Ustawienie lustra na wysokości osi celowej instrumentu.

Pomiar na stanowisku:

1. Wycelowanie na lustro ustawione na 1 punkcie nawiązania (poprzedni punkt osnowy

w ciągu) – ustawienie odczytu limbusa na 0,0000, pomiar odległości.

2. Wycelowanie na lustro ustawione na 2 punkcie nawiązania (następny punkt osnowy

w ciągu) – pomiar kierunku, pomiar odległości.

3. Wycelowanie na lustro ustawione na szczególe sytuacyjnym – pomiar kierunku, pomiar

odległości.

4. Wycelowanie na lustro ustawione na punkcie sytuacyjnym o konieczności pomiaru

wysokości (pikiecie) – pomiar kierunku, pomiar odległości, pomiar kąta pionowego lub
od razu przewyŜszenia względem stanowiska lub wysokości.
Czynności 3. i 4. powtarzamy, aŜ „pomierzymy” wszystkie punkty nas interesujące.

5. Ostatnie wycelowanie jest na lustro ustawione na 1 punkcie nawiązania – pomiar kąta

(powinien być 0,0000 lub róŜnić się o dopuszczalną wartość), pomiar odległości.
NaleŜy pamiętać, Ŝe stanowiskiem w pomiarze tachimetrycznym moŜe być oprócz

punktów osnowy kaŜdy dowolny punkt leŜący na boku osnowy (punkt na prostej).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

punkt

osnowy

poziomej

punkt

osnowy

poziomej

1204

1205

Rys. 3. Punkty 1204, A, B, C, 1205 mogą być stanowiskami pomiaru tachimetrycznego

Aby otrzymać dane do obliczenia współrzędnych X, Y, H takiego stanowiska naleŜy:

1.  Wyznaczyć i zamarkować punkt leŜący na boku osnowy – A, B lub C.
2.  Ustawić instrument na najbliŜszym punkcie osnowy – np. 1204.
3.  Ustawić lustro na punkcie na prostej – A, B lub C.
4.  Pomierzyć  odległość  do  punktu  na  prostej  –  do  A,  B  i  C  oraz  kontrolnie  do  punktu

osnowy 1205.

5. Pomierzyć kąt pionowy lub od razu przewyŜszenie względem stanowiska lub wysokość

punktów na prostej – A, B lub C.
Efektem pomiaru tachimetrycznego jest:

−

szkic polowy z rysunkiem i numeracją punktów „pomierzonych”,

−

dziennik  pomiarowy,  w  którym  dla  kaŜdego  numeru  punktu  zapisuje  się  pomierzone:
odległość,  kąt,  wysokość,  (w  przypadku  rejestratora  danych  w  instrumencie  nie
otrzymamy  dziennika,  a  potrzebne  dane  moŜemy  wydrukować  bezpośrednio
z komputera).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj pomiar tachimetryczny na stanowisku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  dobrać instrumenty i sprzęt geodezyjny do wykonania pomiaru,
2)  ustalić podział prac przy pomiarze,
3)  ustalić z jakiego stanowiska będzie wykonywany pomiar tachimetryczny,
4)  ustalić zakres pomiaru z ustalonego stanowiska,
5)  ustalić punkty nawiązania dla tego pomiaru,
6)  przygotować sprzęt geodezyjny do pomiaru,
7)  przygotować szkic tachimetryczny,
8)  przygotować dziennik pomiarowy – jeŜeli brak rejestratora danych,
9)  wykonać nawiązanie,
10)  jednocześnie:  wykonać  pomiar  terenu,  wpisać  dane  z  pomiaru  w  dzienniki  pomiarowe,

prowadzić szkic tachimetryczny,

11) wykonać nawiązanie kontrolne.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

sprzęt geodezyjny,

–

dziennik pomiarowy,

–

materiały piśmienne.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) dobrać sprzęt do pomiaru tachimetrycznego?

2) przygotować sprzęt do pomiaru tachimetrycznego?

3) nawiązać się na inne punkty osnowy przed pomiarem tachimetrycznym?

4) prowadzić szkic tachimetryczny?

5) zapisywać dane do dziennika pomiarowego?

6) rejestrować wyniki w tachimetrze?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do opracowania mapy sytuacyjno-wysokościowej metodą komputerową słuŜy wiele

programów geodezyjnych. Jednym z nich jest pogram Micromapa. Mapa opracowana
w sposób numeryczny charakteryzuje się pewnymi cechami niezaleŜnie od programu:
1. Wszystkie pomierzone punkty terenu musza mieć przypisany numer oraz współrzędne –

aby to osiągnąć naleŜy wykorzystując dane z pomiaru terenowego obliczyć współrzędne
kaŜdego „pomierzonego” punktu.

2. Poszczególne elementy sytuacji umieszczone są na warstwach.

Prace nad opracowaniem mapy sytuacyjno-wysokościowej przy pomocy programów

komputerowych moŜna podzielić na etapy:
1.  Wpisanie wszystkich punktów objętych pomiarem (numerów i ich współrzędnych).
2.  Ustalenie warstw opracowania.
3.  Na  poszczególnych  warstwach  wprowadzanie  odpowiednich  szczegółów  łącząc  punkty

lub oznaczając symbolem.

4.  Kreślenie warstwic.
5.  Ustalenie formatu opracowania.
6.  Opisanie mapy.
7.  Wyplotowanie opracowania.
8.  Podpisanie otrzymanego wydruku.

Sporządzanie

dokumentacji

technicznej

wykonanych

prac

pomiarowych

i obliczeniowych

KaŜde opracowanie geodezyjne, które jest zgłaszane do Ośrodka Dokumentacji

Geodezyjnej i Kartograficznej musi być w postaci operatu. Kompletowanie operatu musi być
zgodne

instrukcją

O-3

„Zasady

kompletowania

dokumentacji

geodezyjnej

i kartograficznej”. Jedną z podstawowych zasad kompletowania jest podział wszystkich
dokumenty na trzy zasoby: zasób bazowy, zasób uŜytkowy, zasób przejściowy.

Skład dokumentacji – mapa sytuacyjno-wysokościowa.
Zasób bazowy ZB:

1.  Sprawozdanie techniczne.
2.  Wykazy współrzędnych punktów nawiązania.
3.  Opisy topograficzne punktów nawiązania.
4.  Szkice polowe osnowy pomiarowej.
5.  Obliczenia i wykazy współrzędnych punktów osnowy pomiarowej.
6.  Dzienniki pomiaru sytuacyjno i sytuacyjno-wysokościowego.
7.  Szkic przeglądowy szkiców polowych.
8.  Szkice polowe pomiarów sytuacyjnych i sytuacyjno-wysokościowych.
9.  Pierworys mapy.
10.  Inne dokumenty o wartości dokumentacyjnej.

Zasób uŜytkowy ZU:

1. Wykazy współrzędnych punktów zestawionych według narastającej numeracji.
2. Inne dokumenty o wartości uŜytkowej.

Zasób przejściowy OT:

1.  Obliczenia pomocnicze.
2.  Protokoły kontroli technicznej.
3.  Inne dokumenty o charakterze przejściowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonywania ćwiczeń.

1.  Jakie treści zawiera mapa sytuacyjno-wysokościowa?
2.  W jakich skalach jest opracowywana mapa sytuacyjno-wysokościowa?
3.  Co rozumiesz pod pojęciem warstwa?
4.  Według jakiej instrukcji kompletuje się operaty geodezyjne?
5.  Jak dzieli się kaŜda dokumentacja geodezyjna?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj mapę sytuacyjno-wysokościową z wykorzystaniem własnych pomiarów

terenowych oraz programów komputerowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  wpisać wszystkie punkty objęte pomiarem (numery i ich współrzędne),
2)  ustalić warstwy opracowania,
3)  wprowadzić  na  odpowiednich  warstwach  odpowiednie  szczegóły  łącząc  punkty  liniami

lub wstawiając symbol,

4)  wykreślić warstwice,
5)  ustalić format opracowania,
6)  opisać mapę,
7)  wyplotować mapę sytuacyjno-wysokościową,
8)  podpisać otrzymany wydruk.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

program komputerowy,

–

materiały piśmienne.

Ćwiczenie 2

Skompletuj operat geodezyjny dokumentacji technicznej wykonanych prac pomiarowych

i obliczeniowych dla opracowania mapy sytuacyjno-wysokościowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  napisać sprawozdanie techniczne z wykonanych prac geodezyjnych,
2)  przygotować wszystkie opracowane wcześniej dokumenty,
3)  posegregować dokumenty na odpowiednie zasoby,
4)  przygotować „przekładki”,
5)  ponumerować strony,
6)  opracować spis treści,
7)  oddać operat wraz z mapą do sprawdzenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

–

materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA

1.  Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test  zawiera  30  zadań.  Do  kaŜdego  zadania  dołączone  są  4  moŜliwości  odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem

poprawnego wyniku.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Przed rozpoczęciem pomiaru sytuacyjno-wysokościowego naleŜy zapoznać się

z instrukcja techniczną
a)  G-3.
b)  O-2.
c)  G-4.
d)  K-5.

2. Prace geodezyjne naleŜy zgłaszać do

a)  Głównego Geodety Kraju.
b)  ośrodka dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej.
c)  wydziału geodezji i kartografii.
d)  geodety powiatowego.

3. Od zgłoszenia roboty geodezyjnej do otrzymania materiałów wyjściowych powinno

upłynąć maksymalnie
a)  10 dni.
b)  3 dni.
c)  3 miesiące.
d)  materiały powinny być wydane natychmiast.

4. Właściwość

miejscowa

zgłaszanej

roboty

„Opracowanie

mapy

sytuacyjno-

wysokościowej” jest uzaleŜniona od
a)  miejsca zamieszkania wykonawcy.
b)  miejsca zamieszkania inwestora.
c)  miejsca połoŜenia terenu.
d)  rodzaju mierzonego terenu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Osnowa pomiarowa dwufunkcyjna jest to osnowa

a)  tylko sytuacyjna.
b)  tylko wysokościowa.
c)  sytuacyjno-wysokościowa.
d)  sytuacyjna lub wysokościowa.

11. Opis topograficzny punktu osnowy pomiarowej nie zawiera

a)  skali opracowania opisu.
b)  numeru opisywanego punktu osnowy.
c)  miar pozwalających na odnalezienie znaku.
d)  nazwiska geodety opracowującego opis.

12. Odszukując znak osnowy geodezyjnej naleŜy sprawdzić

a)  trzy miary znajdujące się na opisie.
b)  wszystkie miary znajdujące się na opisie.
c)  tylko tyle miar, aby odnaleźć znak.
d)  maksimum trzy miary znajdujące się na opisie.

13. Nowy opis topograficzny wykonujemy, gdy

a)  zmieniła się treść opisu w min. 60%.
b)  zmieniła się chociaŜ jedna miara.
c)  zawsze podczas aktualizacji opisu.
d)  zmieniła się treść opisu w min. 75%.

14. Pomiar długości boków osnowy wykonujemy

a)  dwukrotnie (w jednym kierunku).
b)  dwukrotnie dla boków dłuŜszych od 200 m.
c)  dwukrotnie (w dwóch kierunkach).
d)  jednokrotnie (w dowolnym kierunku).

15. Niwelacje punktów osnowy wykonujemy zmieniając wysokość osi celowej

a)  na kaŜdym stanowisku.
b)  kontrolnie na co trzecim stanowisku.
c)  tylko przy duŜych przewyŜszeniach.
d)  tylko na stanowiskach nawiązujących.

16. Osnowa została załoŜona poprawnie, jeŜeli błąd połoŜenia punktu wynosi

a)  0,00.
b)  0,05.
c)  0,10.
d)  0,15.

17. Aby odnaleźć znak geodezyjny niezbędny jest

a)  szkic polowy opracowania osnowy.
b)  dziennik pomiaru długości boków osnowy.
c)  wykaz współrzędnych punktów osnowy.
d)  opis topograficzny punktu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

= 3 00

- 50,00 -

18. Wysokość punktu C wynosi

a)  219,75 m.
b)  222,50 m.
c)  223,84 m.
d)  246,34 m.

instr.

= 1,340 m

st.

= 220,00 m

sin α  = 0,05
cos α  = 1,00
tg α  = 0,05
ctg α  = 21,20

19. Pomiary, których nie moŜna wykonywać tachimetrem to

a)  niwelacja geometryczna.
b)  niwelacja trygonometryczna.
c)  pomiary sytuacyjne.
d)  pomiary sytuacyjno-wysokościowe.

20. Przy pomiarach wysokościowych tachimetrem lustro powinno być ustawione na

wysokości
a)  dowolnej.
b)  górnej krawędzi spodarki.
c)  najniŜszej moŜliwej.
d)  osi celowej instrumentu.

21. Niwelacja trygonometryczna wykorzystuje zaleŜności funkcji kąta

a)  sinus.
b)  cosinus.
c)  tangens.
d)  arcsinus.

22. Po zakończeniu pracy na stanowisku tachimetrycznym wykonujemy nawiązanie

kontrolne
a)  na punkt sytuacyjny I grupy dokładnościowej.
b)  na dowolny punkt osnowy.
c)  na punkt, na który nawiązaliśmy się rozpoczynając pomiar.
d)  na punkt sytuacyjny I grupy dokładnościowej wcześniej zamierzony.

23. Stanowiskiem w pomiarze tachimetrycznym nie moŜe być punkt

a)  osnowy geodezyjnej.
b)  osnowy pomiarowej.
c)  wcięty z punktów osnowy pomiarowej.
d)  leŜący na boku osnowy pomiarowej.

24. Fragment szkicu tachimetrycznego przedstawia rysunek

a)  A.
b)  B.
c)  C.
d)  D.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Sporządzenie mapy sytuacyjno-wysokościowej na podstawie pomiarów
terenowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem: