PSYCHIATRIA

8

GDY DZIECKO
SIĘ BOI...

dr n. med. Iwona Grobel

Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:58 Page 8

PSYCHIATRIA

9

Wśród zaburzeń lękowych, najczęstszych zaburzeń psy-
chicznych u dzieci i młodzieży, rozróżnia się:

•

lęk separacyjny (SAD – Separation Anxiety Disorder),

•

lęk uogólniony (GAD – General Anxiety Disorder),

•

zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
(OCD – Obsessive-Compulsive Disorder),

•

różnego rodzaju fobie,

•

zespół stresu urazowego

(PTSD – Post Traumatic Stress Disorder).

L

LĘ

ĘK

K S

SE

EP

PA

AR

RA

AC

CY

YJJN

NY

Y

Taką nazwę przyjęto dla lęku przed separacją (rozdzie-
leniem) z bliską osobą, najczęściej z matką. Lęk ten ma
nieproporcjonalne nasilenie w stosunku do okresu roz-
wojowego dziecka. Konsekwencją tego zaburzenia
mogą być problemy rozwojowe, a także w później-
szych etapach życia, może on być wstępem do rozwo-
ju innego rodzaju lęków i fobii. Dzieci z lękiem separa-
cyjnym boją się, że się zgubią, lub że komuś z rodziny
stanie się coś złego w czasie, gdy będą rozdzieleni.
Lęk separacyjny to nie to samo, co lęk przed obcymi,
który jest normalną fazą w rozwoju dzieci w wieku 7-11
miesięcy.

C

Co

o m

mo

ożże

e b

byyć

ć p

prrzzyyc

czzyyn

ną

ą llę

ękku

u sse

ep

pa

arra

ac

cyyjjn

ne

eg

go

o??

Lęk separacyjny i inne zaburzenia lękowe mogą mieć
podłoże biologiczne i środowiskowe. Dziecko może
odziedziczyć biologiczną tendencję do intensywniejsze-
go doświadczania lęku lub też może on być zachowa-
niem przejętym od osób z otoczenia dziecka, które czę-
sto reagują w sposób nadmiernie lękowy. Traumatycz-
ne wydarzenia mogą wywołać również taką reakcję.

O

Ob

bjja

aw

wyy llę

ękku

u sse

ep

pa

arra

ac

cyyjjn

ne

eg

go

o::

• odmawianie spania osobno, w swoim łóżku,
• częste koszmary senne, w których dziecko jest od-

dzielane od bliskich,

• niepokój i protest w sytuacjach oddzielenia od bliskich

– pozostawienie w żłobku lub przedszkolu, wyjazd sa-
mego dziecka lub członków rodziny, a także w sytu-
acjach, gdy taka rozłąka jest tylko spodziewana,

• nadmierne zamartwianie się bezpieczeństwem

członka rodziny,

• lęk i zamartwianie się możliwością zaginięcia lub

zgubienia się,

• odmawianie chodzenia do szkoły,
• niechęć do pozostawania samemu,
• częste objawy somatyczne – bóle brzucha, głowy,

uskarżanie się na stan zdrowia,

• napięcie mięśni,
• lęk o swoje bezpieczeństwo,
• objawy paniki, wybuchy złości lub płaczu w sytu-

acjach separacji od bliskich.

L

LĘ

ĘK

K U

UO

OG

GÓ

ÓL

LN

NIIO

ON

NY

Y

Zespół lęku uogólnionego to chroniczne, nadmierne
zamartwianie się i lęk bez konkretnej, uchwytnej przy-
czyny. Pacjenci z lękiem uogólnionym martwią się o to
co jest, było i co będzie. Równie trudny do opanowania
może być dla nich lęk przed brakiem akceptacji w śro-
dowisku rówieśniczym, jak też przed wybuchem wojny
czy potencjalną ciężką chorobą.

C

Co

o m

mo

ożże

e b

byyć

ć p

prrzzyyc

czzyyn

ną

ą llę

ękku

u u

uo

og

gó

ólln

niio

on

ne

eg

go

o??

Tak jak w przypadku lęku separacyjnego, bezpośred-
nia przyczyna nie jest znana. Istotne mogą być czynni-
ki środowiskowe i biologiczne oraz długotrwały stres
i traumatyczne przeżycia.
W przeciwieństwie do osób dorosłych, dzieci i mło-
dzież z lękiem uogólnionym często nie zdają sobie
sprawy, że poziom ich lęku jest nieadekwatny do po-
ziomu zagrożenia. Dlatego często oczekują i wyma-
gają wsparcia od dorosłych oraz potwierdzania ich po-
czucia bezpieczeństwa.

Dzieci postrzegają rzeczywistość w sposób inny niż dorośli. Często drobiazgi
urastają do rangi problemów, a naturalne sytuacje i przedmioty wywołują lęk.
Z czasem, w miarę nabierania doświadczenia, kiedy dziecko już przekona się,
że w zamkniętej szafie nie mieszka potwór, a w ciemnym pokoju można bez-
piecznie przespać noc, zaczyna sobie radzić z nadmiarem emocji. Gorzej jed-
nak, kiedy lęki te nie znikają w miarę upływu czasu i utrudniają normalne, pra-
widłowe funkcjonowanie. Wówczas możemy podejrzewać, że dziecko cierpi na
zaburzenia lękowe i konieczna będzie wizyta u specjalisty w celu zdiagnozowa-
nia problemu i podjęcia ewentualnego leczenia.

Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:58 Page 9

PSYCHIATRIA

10

O

Ob

bjja

aw

wyy llę

ękku

u u

uo

og

gó

ólln

niio

on

ne

eg

go

o::

• zamartwianie się związane z tym, co może się wydarzyć,
• liczne zmartwienia związane z kolegami, szkołą i inny-

mi zajęciami,

• ciągłe myśli i lęki dotyczące bezpieczeństwa własne-

go i bliskich,

• odmawianie chodzenia do szkoły,
• częste skargi różnego rodzaju, bóle – brzucha, gło-

wy itp.,

• bóle i napięcie mięśni,
• problemy ze snem,
• szukanie kontaktu fizycznego (przytulanie) do człon-

ków rodziny,

• uczucie ściskania w gardle,
• ciągłe zmęczenie,
• trudności w nauce i skupieniu uwagi,
• irytacja,
• niemożność zrelaksowania się.

Z

ZA

AB

BU

UR

RZ

ZE

EN

NIIE

E O

OB

BS

SE

ES

SY

YJJN

NO

O--K

KO

OM

MP

PU

UL

LS

SY

YJJN

NE

E

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne lub inaczej nerwica
natręctw składają się z dwóch elementów, od których
wzięły swą nazwę: obsesji i kompulsji.
O

Ob

bsse

essjje

e to nawracające, natrętne myśli i wyobrażenia,

które wymykają się spod kontroli. Charakteryzują się in-
tensywnością i wyjątkową uporczywością. Pojawiają się
w najmniej pożądanym momencie i pomimo wysiłku
woli nie chcą ustąpić. Najczęściej są niezgodne z uzna-
wanymi normami, dlatego powodują poczucie winy.
K

Ko

om

mp

pu

ullssjje

e natomiast to natrętne czynności, wykony-

wane w reakcji na obsesje, często rozbudowane do ca-
łych serii rytualnych zachowań. Nierzadko zajmują
mnóstwo czasu i są realizowane pomimo dezaprobaty
bliskich czy otoczenia. Ich zaniechanie lub skrócenie
wywołuje lęk i poczucie dyskomfortu, a to z kolei stano-
wi powód kontynuowania kompulsyjnych rytuałów.
Pewna doza obsesji i kompulsji pojawia się u każde-
go dziecka i jest prawidłowa. Przedszkolaki np. czę-
sto wymyślają jakieś rytuały wokół jedzenia, kąpieli
czy przygotowań do snu, co pozwala im uporządko-
wać i zrozumieć otaczający je świat oraz wyciszyć się
i uspokoić.

C

Co

o jje

esstt p

prrzzyyc

czzyyn

ną

ą ii kktto

o c

ch

ho

orru

ujje

e n

na

a zza

ab

bu

urrzze

en

niia

a o

ob

bsse

essyyjj--

n

no

o--kko

om

mp

pu

ullssyyjjn

ne

e??

Badania wskazują na neurobiologiczną przyczynę za-
burzeń obsesyjno-kompulsyjnych (deficyty substancji
zwanych neuroprzekaźnikami) oraz genetyczne podło-
że tego zaburzenia.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne diagnozowane
są czasem u dzieci, jednakże jest to przede wszyst-
kim dość powszechna choroba występująca wśród
młodzieży, pojawiająca się zwykle ok. 15. roku życia.
Częściej zapadają na nią chłopcy niż dziewczynki.

O

Ob

bjja

aw

wyy zza

ab

bu

urrzze

eń

ń o

ob

bsse

essyyjjn

no

o--kko

om

mp

pu

ullssyyjjn

nyyc

ch

h::

• bardzo silne koncentrowanie się na zdrowiu,

a zwłaszcza na ewentualnych możliwościach zaraże-
nia, bakteriach, brudzie itp.,

• ciągle pojawiające się wątpliwości (np. czy na pewno

żelazko jest wyłączone?),

• natrętne myśli dotyczące przemocy, skrzywdzenia

kogoś, zabicia lub zrobienia krzywdy sobie,

• spędzanie dużej ilości czasu na dotykaniu przedmio-

tów, liczeniu, myśleniu o liczbach lub sekwencjach,

• nadmierne zwracanie uwagi na symetrię, porządek,

dokładność,

• natrętne myśli na temat dokonywania odrażających

aktów seksualnych lub zakazanych zachowań, wy-
wołujące poczucie winy,

• niechciane myśli przeczące wierzeniom religijnym

danej osoby,

• przywiązywanie wagi do drobiazgów i silna potrzeba

pamiętania o mało istotnych sprawach,

• nadmierne koncentrowanie się na szczegółach,
• obsesyjne zamartwianie się, że coś strasznego się

może wydarzyć,

• agresywne i autoagresywne myśli, impulsy i zacho-

wania.

F

FO

OB

BIIE

E

Fobie charakteryzują się nieuzasadnionym i nieade-
kwatnym lękiem przed określonymi sytuacjami, zja-
wiskami lub przedmiotami, które nie są obiektywnie
niebezpieczne. Najczęstszym rodzajem fobii jest

Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:58 Page 10

PSYCHIATRIA

11

agorafobia, czyli lęk przed otwartą przestrzenią oraz
takimi miejscami, które uniemożliwiają natychmia-
stową ucieczkę do bezpiecznego zakątka. Może to
być wejście do hipermarketu, w tłum, do miejsc pu-
blicznych, czy samotne podróżowanie pociągiem,
autobusem lub samolotem. Może też zdarzyć się, że
lęk ten dotyczy konkretnych przedmiotów, zwierząt
czy widoku krwi.
U dzieci i młodzieży lęk musi być obecny przez co naj-
mniej sześć miesięcy, by był zdiagnozowany jako fo-
bia (a nie jako lęk przemijający, pojawiający się w roz-
woju większości dzieci).

C

Co

o jje

esstt p

prrzzyyc

czzyyn

ną

ą ffo

ob

biiii??

Badania wskazują na genetyczne i środowiskowe pod-
łoże fobii.
Rodzaje fobii występujące u dzieci i młodzieży:
• fobie specyficzne (tj. związane z określonym obiek-

tem lub sytuacją),

• ataki paniki z agorafobią lub bez agorafobii,
• fobia społeczna (lęk w sytuacjach, w których dziecko

przebywa w grupie rówieśniczej).

S

Syym

mp

ptto

om

myy,, jja

akkiie

e m

mo

ożżn

na

a zza

ao

ob

bsse

errw

wo

ow

wa

ać

ć u

u d

dzziie

ec

ckka

a

c

ciie

errp

piią

ąc

ce

eg

go

o n

na

a ffo

ob

biię

ę::

• przyspieszone bicie serca,
• pocenie się,
• drżenie,
• trudności ze złapaniem powietrza,
• uczucie duszenia się,
• ucisk w klatce piersiowej,
• bóle brzucha,
• uczucie omdlewania i zawroty głowy,
• lęk przed śmiercią,
• odrętwienie,
• dreszcze lub ataki gorąca,
• lęk przed utratą kontroli lub postradaniem zmysłów.

Z

ZE

ES

SP

PÓ

ÓŁ

Ł S

ST

TR

RE

ES

SU

U P

PO

OU

UR

RA

AZ

ZO

OW

WE

EG

GO

O

Zespół stresu pourazowego jest zespołem specyficz-
nych symptomów, które mogą pojawić się po przeży-
ciu ekstremalnego, traumatycznego zdarzenia. Osoba,
która przeżyła takie zdarzenie często miewa uporczy-
we, przerażające myśli i wspomnienia z nim związane.
Zespół stresu pourazowego u dzieci często staje się
stanem chronicznym.

P

Prrzzyyc

czzyyn

ną

ą zze

essp

po

ołłu

u ssttrre

essu

u p

po

ou

urra

azzo

ow

we

eg

go

o m

mo

ożże

e b

byyć

ć w

wyy--

d

da

arrzze

en

niie

e,, kkttó

órre

e::

• miało miejsce w życiu dziecka lub w życiu osoby bli-

sko związanej z dzieckiem,

• dziecko obserwowało w charakterze świadka.
Przykłady wydarzeń, które mogą wywołać zespół stre-
su pourazowego jeżeli wystąpiły w życiu dziecka lub
dziecko było ich świadkiem:
• poważne wypadki (samochodu, pociągu, samolotu),
• żywioły (powodzie, trzęsienia ziemi),
• tragedie spowodowane przez człowieka (rozboje,

ataki terrorystyczne),

• bycie ofiarą ataku lub przemocy fizycznej (napadu,

tortur, porwania itp.),

• molestowanie lub napaść seksualna,
• przemoc psychiczna,
• zaniedbanie.

JJa

akkiie

e ssą

ą o

ob

bjja

aw

wyy zze

essp

po

ołłu

u ssttrre

essu

u p

po

ou

urra

azzo

ow

we

eg

go

o??

Dzieci i adolescenci w zetknięciu z sytuacją, która
przypomina im o traumatycznym wydarzeniu, mogą
doświadczać bardzo silnych emocjonalnych, intelek-
tualnych i fizycznych zakłóceń w normalnym funkcjo-
nowaniu. Niektóre z nich mogą ciągle na nowo
przeżywać traumę w formie koszmarów nocnych
i zakłócających wspomnień w ciągu dnia. Mogą rów-
nież doświadczać niektórych lub wszystkich z poniż-
szych objawów:
• zakłócenia snu,
• depresji,
• lęku,
• utraty zainteresowania tym, co wcześniej sprawiało

przyjemność i radość,

• irytacji,
• zwiększonej agresji, a nawet stosowania przemocy,
• unikania miejsc i sytuacji, które przywołują określo-

ne wspomnienia,

• natrętnie powracających obrazów, zapachów,

dźwięków i uczuć związanych z wydarzeniem (oso-
ba zwykle ma wrażenie, że traumatyczne zdarzenie
dzieje się na nowo),

• problemów w szkole, trudności z koncentracją,
• lęku przed śmiercią w młodym wieku,
• zachowań właściwych dla dzieci młodszych (np.

ssanie kciuka, moczenie się),

• objawów somatycznych (bóle brzucha, głowy, itp.).

Wszystkie powyższe zaburzenia wymagają konsulta-
cji ze specjalistami – lekarzem psychiatrą lub psycho-
logiem dziecięcym – oraz podjęcia prawidłowej tera-
pii. Wczesne zdiagnozowanie problemu i przeciw-
działanie rozwojowi zaburzeń lękowych, pozwala na
szybkie zapanowanie nad niebezpieczną sytuacją.
Nigdy nie należy bagatelizować problemów dzieci
i młodzieży, nawet jeśli wydają się nam one całkowi-
cie niezrozumiałe.

„

Nr3w3.qxd 2007-07-03 19:59 Page 11