Fizjologia

1)Skład płynów w organizmie

Płyn zewnątrzkomórkowy – nie jest jednorodny pod względem składu i rozmieszczenia. Obejmuje
osocze krwi, płyn tkankowy i chłonkę oraz płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn w komorach oka, maź
stawową, płyn surowiczy w jamie opłucnej, płyn osierdziowy i soki trawienne. Zawartośd skł.
Nieorganicznych w p. zewnątrz kom. Jest dośd stała tylko poszczególne płyny ustrojowe różnią się
dośd znacznie pod wzgl. Zawartości niektórych skł. Organicznych. Występuje w nich stosunkowo duże
stężenie jonów sodowych i chlorkowych oraz małe stężenie jonów potasowych.

Płyn wewnątrzkomórkowy – stężenie jonów sodowych i chlorkowych jest niewielkie, natomiast jony
potasowe wyst. w stosunkowo dużym stężeniu.

2)Struktura komórki i rola organelli komórkowych

Komórka to elementarna jednostka życia. Najmniejsza strukturalna i funkcjonalna jednostka
organizmu żywego. Do struktury kom. Zalicza się : błonę kom., siateczkę śródplazmatyczną (retikulum
endoplazma tyczne), rybosomy, aparat Golgiego, mitochondria, lizosomy, jądro kom. I cytoplazma.

Jądro kom. – chromosomy zwinięte i ściśle do siebie przylegające. Nadrzędna organella każdej kom.,
warunkuje właściwy jej metabolizm, reprodukcję i wzrost.

Cytoplazma – ciągliwa, lepka, galaretowata masa, w której znajdują się poszczególne elementy
komórki. Mikrotubule (częśd cytoszkieletu) odgrywają zasadniczą rolę w czasie podziałów komórki,
tworząc wrzeciono podziałowe.

Błona kom. – odgranicza od otoczenia kom. Ma płynną mozaikową strukturę. Składa się z
fosfolipidów, glikolipidów i cholesterolu i jest selektywnie przepuszczalna. W błonie kom. „pływają”
białka globularne, w zależności od spełnianych funkcji są to : białka integralne, b. nośnikowe, b.
tworzące kanały jonowe, b. receptorowe i b. enzymatyczne. Oddziela i chroni wnętrze kom. Od
środowiska zew., reguluje procesy transportu substancji, uczestniczy w pobieraniu i wydalaniu przez
kom. różnych subst., umożliwia przewodzenie impulsów dzięki wytworzeniu różnicy potencjałów,
umożliwia zachodzenie przeciwstawnych reakcji chem., zapewnia rozpoznawanie się komórek.

Retikulum endoplazmatyczne – wyst. w dwóch formach : szorstkiej i gładkiej. Szorstką stanowi błona
tworząca kanaliki. Na zew. pow. tej błony znajdują się rybosomy. Bierze udział w transporcie
wewnątrzkom. różnych subst., w syntezie białek (r.e. szorstkie), izolacji przeciwstawnych procesów
metabolicznych zachodzących w różnych obszarach cytoplazmy, w przemianach węglowodanowych,
lipidowych (r.e. gładkie) oraz w obronie przed toksycznym działaniem zw. chem. , np. leków.

Aparat Golgiego – skł. się z szeregu wydłużonych pęcherzyków, nałożonych jeden na drugi. Produkuje
białka, lizosomy, wydziela zbędne produkty przemiany materii. Gromadzi wydzieliny oraz produkty
syntezy.

Mitochondria – skł. się z dwóch błon : wew.(silnie pofałdowana, tworzy grzebienie mitochondrialne) i
zew. Błony otaczają przestrzeo zamkniętą wypełnioną macierzą(matrix). Centrum energetyczne kom.
Odbywają się w nim procesy utleniania biol., a więc oddychania wewnatrzkom. Synteza ATP
(uniwersalny przenośnik energii w komórce).

Lizosomy – pęcherzyki otoczone pojedynczą błoną lipidowo – białkową, zawierające enzymy
hydrolityczne, zdolne do degradowania większości biol. makrocząsteczek. Funkcją lizosomów jest
trawienie wewnątrzkomórkowe.

3) Transport błonowy

Dyfuzja – proces, w wyniku którego następuje przemieszczanie się czasteczek subst. rozp. od stężenia
większego do mniejszego celem wyrównania stężeo w kom. – woda, witaminy, lipidy.

Transport bierny – zgodny z gradientem stężeo ( dyfuzja prosta i wspomagana) – fruktoza, pentozy,
mocznik, aminokwasy.

Transport aktywny – odbywający się z udziałem energii dostarczonej przez ATP nawet wbrew
gradientowi stężeo – glukoza, galaktoza, witaminy.

Endocytoza – obejmuje fagocytozę i pinocytozę – duże peptydy, drobiny białkowe.

Egzocytoza – hormony, białka osocza, enzymy trawienne.

Kanały jonowe i pompy jonowe – służą przenoszeniu określonych jonów.

Kanały jonowe

Umożliwiają i regulują przemieszczanie się jonów przez błonę kom. Ważną ich cechą jest
selektywnośd. Mają one zdolnośd rozpoznawania poszczególnych jonów, dzięki czemu wybiórczo
przepuszczają 1 lub kilka rodzajów kationów lub anionów. Istnieją oddzielne kanały dla K+, Na+, Ca2+,
Cl-. Jony przedostają się przez kanały zawsze zgodnie z gradientem stężeo – od wyższego do niższego.
Częśd kanałów jonowych w blonie jest stale otwartych, jednak wiele z nich ma możliwośd zmiany
struktury przestrzennej, co prowadzi do ich otwierania lub zamykania (tzw. bramkowanie) i reguluje
przepływ jonów przez błonę. Bodźcem, który powoduje otwieranie się kanału jonowego może byd
zmiana potencjału elektrycznego błony, przyłączenia ligandu, czyli cząsteczki przekaźnika chem. ale
niekiedy także bodźce mech.(np. rozciągnięcie lub uciśnięcie błony kom.).

4)Przekazywanie informacji między komórkami

- substancje biologicznie czynne (autokody) – pochodne kwasu arachidonowego;

- hormony;

- neurotransmitery;

- receptory kom. – jądrowe, błonowe, cytoplazmatyczne;

Ligand – substancja łącząca się swoiście z receptorem.

5)Cykl komórkowy

Zmiany zachodzące w komórce między koocem jednego a koocem następnego podziału. Cykl
komórkowy składa się z interfazy oraz samego podziału, mitozy lub mejozy. Rozpoczyna się interfazą,
która następuje po podziale jądra i cytokinezie (faza M). Wyróżnia się 3 fazy interfazy. Podczas fazy
G1 następuje wzrost komórki uwarunkowany intensywnym wytwarzaniem materiałów budulcowych.

Niektóre z kom. po fazie G1 mogą przejśd w fazę G0 zaprzestając aktywności podziałowej czasowo
lub na stałe. Wszystkie pozostałe wchodzą w następną fazę cyklu. W fazie S następuje replikacja oraz
synteza białek związanych z chromosomami. W fazie G2 kom. wytwarza białka potrzebne do
zbudowania wrzeciona kariokinetycznego, powiększa się jądro, dzielą się centriole oraz mitochondria.

Mitoza – podział jądra kom. prowadzący do powstania dwóch identycznych jąder, a następnie dwóch
identycznych komórek potomnych, o takim samym zespole chromosomów jak w jądrze komórki
wyjściowej. Zachodzi w komórkach o diploidalnej liczbie chromosomów w jądrze. Warunkuje stałośd
zespołu czynników dziedzicznych w powstających komórkach somatycznych organizmu.

Mejoza – podział jądra a następnie całej komórki, prowadzący do powstania gamet, w czasie którego
następuje zmniejszenie się liczby chromosomów o połowę. Zachodzi w komórkach macierzystych
gamet (komórki jajowe, plemniki).

Nekroza – martwica; powodują ją czynniki fizyczne i chem. uszkadzające, utrata równowagi
osmotycznej, rozerwanie błony komórkowej, zmiany zapalne.

Apoptoza – genetycznie programowana śmierd komórki. Proces kontrolowany. Prowadzi do
utrzymania prawidłowej liczby komórek w organizmie. Reguluje w trakcie rozwoju liczbę komórek
nerwowych, eliminuje niewłaściwe limfocyty oraz usuwa komórki, które już spełniły swoją funkcję.

6)Neurony i komórki glejowe – podział, morfologia i rola

Neuron (komórka nerwowa)

Budowa

- ciało komórkowe (soma, perykarion) – główne centrum metaboliczne neuronu, w którym odbywa
się synteza peptydów i białek strukturalnych oraz wydzielanych przez neuron, a także produkcja
enzymów koniecznych do syntezy większości neurotransmiterów. Na ciele komórkowym
zlokalizowanych jest wiele synaps.

- dendryty – rozszerzenia ciała kom. Niektóre są proste i krótkie, inne tworzą w przestrzeni bardziej
skomplikowaną strukturę, przypominającą drzewo. Dendryty przewodzą impulsy dośrodkowo – w
kierunku ciała komórki.

- akson – wysoka pobudliwośd, umożliwiająca generowanie potencjału czynnościowego, czyli impulsu
nerwowego, który przewodzony jest odśrodkowo – w kierunku zakooczeo aksonu. Długośd aksonu
jest zwykle nieproporcjonalnie duża w stosunku do wielkości ciała komórkowego. Od głównego pnia
aksonu odchodzą zwykle boczne odgałęzienia – kolaterale, akson dzieli się też na liczne gałązki
koocowe – telodendria.

- zakooczenia presynaptyczne aksonu – kolbkowate rozszerzenia zawierające zmagazynowany w
pęcherzykach chemiczny przekaźnik, który poprzez synapsę oddziałuje na dendryty lub ciało kom.
drugiego neuronu.

Podział

Na podstawie kształtu :

- jednobiegunowy – ma jedną wypustkę, pełniącą zarazem funkcję aksonu i dendrytów;

- dwubiegunowy – ma 2 wypustki wychodzące z dwóch przeciwległych biegunów wrzecionowatej
zwykle komórki;

- pseudojednobiegunowy – typowa komórka czuciowa;

- wielobiegunowy – najpowszechniejszy rodzaj; posiada wiele rozgałęzionych dendrytów i jeden
akson.

Ze względu na pełnioną funkcję:

- aferentne – czuciowe; przewodzą informacje bezpośrednio od receptorów;

- eferentne – ruchowe; przeciwieostwo w/w. Ich ciało wraz z dendrytami leży w rdzeniu kręgowym
lub pniu mózgu a akson biegnie na obwód, prosto do efektora;

- pośredniczące – wstawkowe, interneurony; znajdują się w ośrodkowym UN. Są najliczniejsze.
Przekazują informacje pomiędzy jedną a drugą komórką nerwową.

Rola

Zasadniczą funkcją neuronu jest przekazywanie informacji zakodowanych w postaci impulsów
nerwowych. Przewodzenie impulsów nerwowych przez neurony wiąże się z procesami
elektrochemicznymi przebiegającymi w ich błonie kom.

Komórki glejowe

Podział i rola

a) Makroglej :

- astrocyty – najliczniejsze w tej grupie; pełnią w ośr. UN funkcję podporową, niekiedy odżywczą,
tworzą wokół naczyo krwionośnych barierę krew – mózg, chroniącą przed przedostawaniem się
niepożądanych czynników, uczestniczą w regulacji gospodarki wodno – mineralnej mózgu
(regulują stężenie jonów potasu w płynie pozakomórkowym), wpływają na efektywnośd działania
synaps nerwowych m.in. przez wychwytywanie „zużytych” przekaźników chemicznych;

- oligodendrocyty – wytwarzają mielinę i tworzą osłonki wokół włókien nerwowych;

- komórki Schwanna – odpowiednik w/w w obwodowym UN. Odgrywają też znaczącą rolę w
procesach regeneracji włókien nerwowych po uszkodzeniach.

b) mikroglej – są to komórki żerne (fagocyty), których zadaniem jest usuwanie uszkodzonych i
obumarłych komórek. Uaktywniają się one w przypadku urazów, zakażeo, chorób (np. choroba
Alzheimera, Parkinsona, AIDS i inne).

7)Pobudliwośd i przewodnictwo

Pobudliwośd komórki polega na tym, że pod wpływem bodźca następuje bardzo szybkie przejście ze
stanu spoczynku w stan pobudzenia, natomiast zdolnośd rozprzestrzeniania się stanu pobudzenia

nosi nazwę przewodnictwa. Bodźce wywołują stan zwiększenia bądź zmniejszenia czynności, co
odpowiednio nazywa się pobudzeniem lub hamowaniem. Miarą pobudliwości jest najmniejsza siła
bodźca lub najkrótszy czas jego działania potrzebny do powstania potencjału czynnościowego, czyli
impulsu. Najmniejsza siła bodźca powodująca powstanie p. czynnościowego nosi nazwę podniety
minimalnej lub progu pobudliwości. Próg pobudliwości -55mV.

8)Pojęcia

Depolaryzacja – napływ jonów sodowych (Na+) do wnętrza komórki. Jest wynikiem aktywacji
sodowej, która zachodzi po zadziałaniu bodźca. Zmniejszenie różnicy potencjałów.

Hyperpolaryzacja – zwiększenie różnicy potencjałów, czyli zmniejszenie pobudliwości neuronu
(hamuje w danym momencie jego aktywnośd).

Repolaryzacja – powrót komórki do stanu wyjściowego, wypływ jonów K+ z komórki.

9) Potencjał spoczynkowy i czynnościowy

Potencjał spoczynkowy – różnica potencjałów elektrycznych pomiędzy wnętrzem komórki a jej
otoczeniem spowodowana polaryzacją błony komórkowej (na zew. ładunki dodatnie, wew. ujemne).
Ta właściwośd jest szczególnie istotna w przypadku komórek pobudliwych (neuronów, włókien
mięśniowych), a więc zdolnych do reakcji na bodziec. Reakcja ta polega na zmianie istniejącej różnicy
potencjałów, która ma możliwośd rozchodzenia się po błonie komórkowej na znaczne odległości. P.
spoczynkowy neuronu wynosi średnio ok. -70 mV (przyjmuje się umownie, że potencjał po zew.
stronie błony wynosi zero).

Potencjał czynnościowy – jest świadectwem pobudzenia neuronu (najczęściej wskutek aktywności
synaps, znajdujących się na jego ciele komórkowym i dendrytach). Bodziec (lub suma bodźców)
działający na neuron powoduje ruch jonów (np.Na+) przez błonę kom., którego efektem jest
miejscowa depolaryzacja. Jeżeli bodziec jest wystarczająco silny (nadprogowy) to depolaryzacja
osiąga potencjał progowy (ok.-55mV), przy którym dochodzi do szybkiego otwierania się
bramkowanych napięciem kanałów sodowych (aktywacja sodowa). Powoduje to gwałtowny napływ
jonów Na+ do wnętrza neuronu i dalszą depolaryzację. Potencjał błony osiąga wartośd dodatnią
(ok.+35mV), tzw. nadstrzał. Aktywowane kanały sodowe ulegają stopniowo inaktywacji, a
dodatkowo, z niewielkim opóźnieniem depolaryzacja progowa powoduje otwarcie kanałów
potasowych, przez które jony K+ wydostają się z neuronu (aktywacja potasowa). Oba te procesy
powodują powrót do stanu początkowego, czyli repolaryzację błony kom. Czas trwania potencjału
wynosi od 0,5 do 2 ms. Cechą charakterystyczną p. czynnościowego jest fakt, że zawsze pojawia się
zgodnie z prawem „wszystko albo nic”. Bodziec podprogowy jest nieefektywny, natomiast
przekroczenia progu depolaryzacji wyzwala zawsze w danym neuronie taki sam p. czynnościowy, o
maksymalnej amplitudzie.

10) Struktura i czynnośd synaps

Synapsa – połączenie, styk pomiędzy np. dwoma komórkami nerwowymi. Jeden neuron tworzy
średnio ok. 10 tys. synaps!

Najpowszechniejsze w UN ssaków są synapsy chem., w których nie dochodzi do bezpośredniego
kontaktu między błonami komórkowymi neuronów, lecz oddziela je wąska szczelina. Pozwala to
wyróżnid 3 części takiego połączenia : częśd presynaptyczną, szczelinę synaptyczną i częśd
postsynaptyczną. Sygnał przekazywany jest z jednej komórki nerwowej na drugą za pośrednictwem
cząsteczki chem.(neurotransmitera). Synapsy mogą przekazywad sygnały pobudzające lub hamujące.
Zaobserwowano, że charakter pobudzający mają często synapsy położone na dendrytach, natomiast
hamujący – na ciele kom. Synapsy chemiczne mogą także różnicowad przekazywane informacje,
sumowad czasowo i przestrzennie oraz presynaptycznie modyfikowad sygnały (np. przez regulację
ilości wydzielanego neurotransmitera).

Synapsy elektryczne – nazywa się także połączeniami szczelinowymi. Neurony są od siebie oddalone
zaledwie o ok. 3,5 nm i nie ma pomiędzy nimi właściwej szczeliny synaptycznej, gdyż są ze sobą
połączone specjalnymi strukturami białkowymi, zbudowanymi z 2 przylegających do siebie
koneksonów, tworzących wspólnie kanał, który umożliwia bezpośredni przepływ prądu jonowego
pomiędzy komórką presynaptyczną a postsynaptyczną. Nie ma pośrednictwa przekaźnika chem.
Synapsy elektryczne dają możliwośd nie tylko komunikacji elektrycznej, ale i przekazywania pomiędzy
komórkami niektórych jonów oraz małych cząsteczek organicznych ( np. cykliczny AMP, niektóre
peptydy).

Neurotransmitery – są produkowane w cytoplazmie komórki nerwowej i transportowane wzdłuż
aksonu do jego zakooczeo. Jeden neuron produkuje zawsze ten sam neurotransmiter (lub w
wyjątkowych przypadkach ten sam zestaw przekaźników chem.), który znajduje się we wszystkich
jego zakooczeniach. Rodzaje : acetylocholina, noradrenalina, kwas glutaminowy, kwas gamma-
aminomasłowy (GABA), glicyna, dopamina, serotonina, enkefaliny, beta-endorfiny, subst. P i
neurokininy.

11) Kod nerwowy

Właściwy nośnik informacji. Sekwencje impulsów w czasie układają się w rodzaj kodu
zerojedynkowego, w którym istotna jest nie tylko liczba potencjałów generowanych w danym
przedziale czasowym, ale i odstępy pomiędzy nimi (częstotliwośd). Zmiana tego kodu, czyli sekwencji
impulsów, zmniejszenie lub zwiększenie ich liczby w jednostce czasu, powoduje przesłanie
odmiennego sygnału, którego efektem będzie ostatecznie zmieniona czynnośd efektora.

Dywergencja i konwergencja w UN

To zjawiska opisujące sieci nerwowe.

Konwergencja – zbieżnośd. Do komórki nerwowej danego typu dochodzą informacje z wielu źródeł (z
neuronów, zlokalizowanych na różnych poziomach UN oraz z receptorów na obwodzie). Dzięki
konwergencji neuron może integrowad dochodzące do niego w tym samym czasie sygnały i po
dokonaniu syntezy przekazad do efektora odpowiednią informację w postaci kodu nerwowego.

Dywergencja – rozbieżnośd. Akson każdego neuronu rozgałęzia się i tworzy wiele synaps, które
oddziałują na liczne komórki nerwowe różnych typów. Dzięki dywergencji może byd jednocześnie
pobudzonych (lub hamowanych) wiele ośrodków, położonych nieraz w dużej odległości od siebie. Ta
sama informacja może byd również rozdzielona na wiele neuronów położonych w obrębie danego
ośrodka nerwowego.

12) Receptory – podział

a) eksteroreceptory – receptory skóry i tkanki podskórnej : mechanoreceptory, termoreceptory,
chemoreceptory, fotoreceptory, nocyceptory ( receptory bólowe).

b) interoreceptory – receptory w narządach wew. : podział j/w.

c)telereceptory – receptory wzroku i słuchu : termoreceptory.

d) proprioreceptory – wrzeciona mięśniowe, receptory ścięgniste Golgiego, narząd równowagi :
nocyceptory.

Transdukcja sygnału

Każdy receptor przetwarza jedną z form energii bodźca (mech., chem., term. lub
elektromagnetyczną) na energię elektrochemiczną w postaci potencjałów receptora, stopniowanych
zależnie od siły i czasu trwania bodźca, podobnych do pobudzających sygnałów postsynaptycznych
(wyjątek stanowią komórki receptorowe siatkówki, które ulegają hyperpolaryzacji). Proces ten
nazywa się transdukcją bodźca i umożliwia, po osiągnięciu odpowiedniego progu depolaryzacji błony
kom., generowanie w neuronach czuciowych p. czynnościowych. Ich sekwencja tworzy odpowiedni
kod nerwowy, przewodzony aksonami neuronów czuciowych do ośr. UN.

Kodowanie informacji czuciowej

Górski – str. 62-64

Kodowanie informacji czuciowej : rodzaj bodźca, lokalizacja, intensywnośd i czas trwania bodźca.

Rodzaj bodźca – adekwatny, specyficzne drogi przewodzenia czucia;

Lokalizacja – pole recepcyjne- hierarchiczna organizacja dróg czuciowych – układ somatotopiczny
kory czuciowej;

Intensywnośd bodźca – próg pobudliwości, transdukcja -> potencjał receptora -> p. czynnościowy,
liczba pobudzonych receptorów, częstotliwośd p. czynnościowych;

Czas trwania bodźca – adaptacja, czas działania bodźca, p. czynnościowy ->adaptacja szybka lub
wolna.

13) Czucie eksteroceptywne

Powierzchnia skóry odbiera czucie dotyku, ucisku, ciepła, zimna, bólu oraz mniej poznane czucie
swędzenia i łaskotania. Z wyjątkiem czucia bólu, odbieranego przez nagie zakooczenia nerwowe,
pozostałe rodzaje czucia skórnego mają bardziej wyspecjalizowane struktury służące do odbierania
bodźców. Intensywnośd wrażenia zmysłowego zależy od czasu narastania siły bodźca (im krótszy czas,
tym intensywniejsze wrażenie zmysłowe). Przy wydłużaniu czasu działania bodźca o tej samej sile
dochodzi do szybkiej adaptacji do bodźca. Podrażnienie dowolnego neuronu znajdującego się na
drodze systemu odbiorczego od określonego receptora do koocowego neuronu czuciowego w korze
mózgowej wywołuje wrażenie zmysłowe swoiste dla tego receptora.

Receptory skóry

- receptory czucia dotyku – ciałka dotykowe (Meissnera) i łąkotki dotykowe (Merkela);

- r. czucia ucisku – ciałka blaszkowate (Paciniego);

- r. czucia ciepła – ciałka zmysłowe (Ruffiniego) 34 – 45 st.C;

- r. czucia zimna – kolby koocowe (Krausego) ok.25 st.C;

- r. czucia bólu – nagie zakooczenia nerwowe.

Brak ścisłej zależności pomiędzy strukturą receptora a rodzajem czucia.

Czucie bólu

Każde miejsce w skórze pobudzone przez bodźce uszkadzające skórę powoduje czucie bólu. W
miejscu uszkodzenia następuje aktywacja enzymów proteolitycznych – od kalakrein tkankowych, do
aktywnych polipeptydów – kinin. Kininy depolaryzują nagie zakooczenia nerwowe wyzwalając w
aferentnych włóknach nerwowych serie impulsów bólowych. Między bodźcem progowym
wywołującym czucie bólu, a bodźcem maksymalnym istnieje stosunek energii jak 1:2, stąd już przy
zadziałaniu energii dwukrotnie wyższej od progowej występuje maksymalne czucie bólu. Ma to
istotne znaczenie dla zabezpieczenia tkanek przed bodźcami uszkadzającymi. Gdy ból trwa zbyt
długo, traci on funkcję ostrzegawczą, a staje się czynnikiem wstrząsowym, naruszającym funkcje
organizmu, a nawet może doprowadzid do śmierci. Występowanie bólu uwarunkowane jest również
odpowiednią wrażliwością na tę impulsację ośrodków w rdzeniu kr., rdzeniu przedłużonym,
śródmózgowiu, wzgórzu, podwzgórzu i układzie limbicznym.

Drogi przewodzenia czucia

Czucie dotyku

Rdzeo kręgowy -> receptor -> droga rdzeniowa opuszkowa -> jądro smukłe i klinowate -> wstęga
przyśrodkowa -> jądro brzuszne tylno – boczne wzgórza -> zakręt zarodkowy płata ciemieniowego

Czucie bólu

Rdzeo kręgowy -> receptor -> droga rdzeniowo – wzgórzowa przednia i boczna -> jądro brzuszne
tylno – boczne wzgórza -> zakręt zarodkowy płata ciemieniowego

14) Proprioreceptory. Struktura i funkcja.

W układzie szkieletowym i mięśniowym proprioreceptory występują we wrzecionkach nerwowo –
mięśniowych w postaci zakooczeo pierścieniowato – spiralnych, ciałek zmysłowych Ruffiniego, w
ścięgnach jako ciałka buławkowate (Golgiego), a w stawach i okostnej jako ciałka blaszkowate
(Paciniego). Impulsy z proprioreceptorów docierają do móżdżku i przez wzgórze do kory mózgu.
Koocowym efektem pobudzania proprioreceptorów są różne odruchy postawne, gałki ocznej i
wegetatywne. Obrotowy i liniowy ruch ciała odbierany jest przez proprioreceptory znajdujące się w
błędniku stanowiącym narząd równowagi. Impulsacja nerwowa z włókien komórek receptorowych
błędnika wysyłana jest do kory móżdżku, jąder ruchowych dla mięśni gałek ocznych oraz do rdzenia
kr. Na skutek istnienia takich połączeo nerwowych zmiana położenia głowy w stosunku do tułowia

powoduje bardzo szybką odruchową korekcję napięcia mięśni kooczyn i tułowia, a także właściwe
ustawienie gałek ocznych.

15) Fotoreceptory. Droga wzrokowa.

Fotoreceptory – receptory wrażliwe na światło. Wypustki komórek wzrokowych czopkonośnych i
pręcikonośnych.

- czopki – zawierają rodopsynę, są wrażliwe na barwy;

- pręciki – zawierają rodopsynę, są wrażliwe na natężenie światła.

Droga wzrokowa(str. 52-53) – informacja z siatkówki biegnie najpierw do ciał kolankowatych
bocznych we wzgórzu, a stamtąd do płata potylicznego kory mózgu. Aksony przebiegające w nerwie
wzrokowym dochodzą najpierw do skrzyżowania wzrokowego na podstawie mózgowia, gdzie częśd z
nich przechodzi na przeciwległą stronę mózgu, a częśd biegnie dalej nieskrzyżowana. Jako pasma
wzrokowe kierują się one dalej do neuronów ciał kolankowatych bocznych. Odgałęzienia pasm
wzrokowych prowadzą także do okolicy wzgórków górnych blaszki pokrywy w śródmózgowiu. Aksony
neuronów ciał kolankowatych bocznych tworzą w istocie białej półkul promienistośd wzrokową, która
prowadzi do kory płata potylicznego.

16) Receptor słuchu – położenie i struktura (str.54-56)

Narząd Cortiego – właściwy receptor odbijający fale akustyczne. Leży on w przewodzie ślimakowym
na błonie podstawnej i zawiera, obok licznych komórek podporowych, ułożone w rzędy komórki
zmysłowe włoskowate (1 rząd komórek włoskowatych wew. i 3 rzędy zew.).

Droga słuchowa

Jądra ślimakowe brzuszne i grzbietowe -> jądro górne oliwki -> jądra ciała czworobocznego -> wstęga
boczna -> jądro wzgórka dolnego -> ciało kolankowate przyśr. -> promienistośd słuchowa -> płat
skroniowy kory mózgu ( zakręt skroniowy górny).

17) Chemoreceptory – węch i smak (str.59-61)

WĘCH – chemoreceptory rozmieszczone są w górnej części jamy nosowej, na bardzo małym obszarze
błony śluzowej (2-5 cm2), który nazywa się nabłonkiem węchowym. Oprócz komórek receptorowych,
w nabłonku tym znajdują się komórki podporowe i gruczoły wydzielające śluz, w którym rozpuszczają
się substancje zapachowe. Komórki receptorowe są neuronami dwubiegunowymi, których dendryty
dochodzą do powierzchni błony śluzowej i tworzą kolbki zakooczone kilkoma rzęskami. Na rzęskach
komórki węchowej znajdują się receptory błonowe, specyficzne dla określonych zw.chem. istnieją
setki rodzajów receptorów błonowych, każdy rozpoznający jedną lub kilka różnych substancji
zapachowych. Korowe pola węchowe zlokalizowane są w kilku obszarach : na podstawie płata
czołowego i skroniowego oraz w układzie limbicznym. W korze mózgu dochodzi do świadomej
percepcji zapachów, ich lokalizacji przestrzennej, odbioru emocjonalnego i zapamiętywania.
Połączenia korowych ośrodków węchowych nie są jednak jeszcze dobrze poznane.

SMAK – chemoreceptory smaku zlokalizowane są w wyspecjalizowanych strukturach – kubkach
smakowych – rozmieszczonych w nabłonku brodawek języka, błonie śluzowej podniebienia, gardła i

nagłośni. Każdy kubek smakowy składa się z 4 rodzajów komórek. Komórki podstawne pełnią funkcję
podporową i ulegają przekształceniu w komórki smakowe, które występują w 3 stadiach dojrzałości.
Komórki receptorowe żyją bardzo krótko (ok.10 dni) i są stale zastępowane przez nowe. Na ich
szczycie znajdują się mikrokosmki, skierowane do otworu smakowego na pow. Do podstawy kubka
smakowego dochodzą zakooczenia włókien czuciowych, z którymi komórki receptorowe kontaktują
się za pomocą synaps. Doświadczane przez człowieka odczucie smaku danej potrawy powstaje w
kojarzeniowych polach kory, jest bowiem nie tylko kombinacją wszystkich rodzajów smaków ale też
wrażeo węchowych i somatosensorycznych (np. temp., konsystencja, twardośd).

18) Łuk odruchowy

Odruch – reakcja na bodziec, która zachodzi bez naszej woli.

Łuk odruchowy (droga impulsu nerwowego)

Receptor -> droga dośrodkowa (aferentna) -> ośrodek odruchu (odruch mono- lub polisynaptyczny) -
> droga odśrodkowa (eferentna) -> efektor (narząd wykonawczy)

Rola odruchów rdzeniowych (str.66-71)

Odruch na rozciąganie – odgrywa istotną rolę w regulacji długości mięśnia na drodze ujemnego
sprzężenia zwrotnego, co ma znaczenie m.in. w utrzymaniu postawy ciała (np. odruch kolanowy,
skokowy, odruchy miotatyczne).

Odwrócony odruch na rozciąganie – polega na rozkurczu mięśnia w odpowiedzi na jego bardzo silne
rozciągnięcie. Jest to mechanizm obronny, zabezpieczający przed zerwaniem mięśnia (odruchy
polisynaptyczne).

Odruch zginania – inaczej odruch cofania. Pełni funkcję obronną przed działaniem czynników, które
mogą uszkodzid tkanki. Koordynacja ruchów kooczyn również w trakcie wykonywania czynności
dowolnych i w lokomocji.

19) Lokomocja

Programowanie ruchów dowolnych

Rozpoczyna się w korze mózgu i odbywa się w 3 fazach. Pierwszym etapem jest podjęcie decyzji oraz
określenie kierunku i celu, następnie planowane są poszczególne fazy danego ruchu, na koocu zaś
program ruchu jest przesyłany do motoneuronów jednostek ruchowych poszczególnych mięśni w
celu jego wykonania. W sterowaniu ruchami dowolnymi uczestniczą także struktury podkorowe :
jądra podstawne, tworzące tzw. układ pozapiramidowy, móżdżek oraz niektóre jądra pnia mózgu,
dające początek drogom zstępującym do rdzenia kr. Wszystkie te ośrodki współdziałają z neuronami
kory mózgu przede wszystkim w zakresie ruchów automatycznych, w koordynacji ruchów i ich
poszczególnych faz oraz w bieżącej regulacji siły i napięcia mięśni w czasie wykonywania powstałego
programu.

Kora ruchowa (od str.73)

Pierwotna kora ruchowa zajmuje przede wszystkim zakręt przedśrodkowy płata czołowego,
natomiast do przodu od niej leży wtórne (dodatkowe) pole ruchowe i tzw. kora przedruchowa. W

pierwotnych polach ruchowych występuje organizacja somatotopiczna, tzn. poszczególne fragmenty
ciała mają w przeciwległej półkuli mózgu swoją reprezentację korową, która jest regularnym ich
odwzorowaniem. W górnej części zakrętu przedśrodkowego, leżą pola zawiadujące ruchami stóp i
kkd, dalej tułowia, kkg, palców rąk a w części dolnej mm głowy, twarzy, języka, gardła i krtani.

Rola móżdżku

Móżdżek przedsionkowy – kontrola postawy ciała (równowagi), koordynacja ruchów gałek ocznych;

Móżdżek rdzeniowy – możliwośd bieżącej modyfikacji wykonywanych ruchów;

Móżdżek mózgowy – modulowanie planowania ruchów.

Rola jąder podstawnych

Odpowiadają za wykonywanie ruchów zautomatyzowanych, mimowolnych, za instynktowne
przyjmowanie postawy ciała, niezależne od woli gesty oraz za regulację napięcia mięśniowego.
Współdziałają z układem piramidowym w planowaniu ruchów.

20) UN autonomiczny – struktura i funkcja (str.87-93)

UN autonomiczny utrzymuje stałośd środowiska wew. organizmu i funkcjonuje w sposób niezależny
od woli. Działanie tego układu odbywa się głównie na drodze licznych odruchów, w których
efektorami są mm gładkie, serce i komórki gruczołowe. Receptorami wywołującymi reakcje
odruchowe UN autonomicznego są receptory położone w narządach wew., ale w niektórych
odruchach droga dośrodkowa biegnie od receptorów mięśniowych lub eksteroreceptorów. W
obrębie UNA wyróżnia się 3 jego zasadnicze części : układ współczulny, przywspółczulny oraz
enteryczny. Układ współczulny i przywspółczulny oddziałują równolegle na wiele narządów wew., ale
charakter ich oddziaływania jest zwykle przeciwny. Układ współczulny określany jest układem walki i
czuwania a przywspółczulny układem odpoczynku i trawienia. W obrębie obu części układu wyróżnia
się neurony przedzwojowe, występujące w jądrach pnia mózgu i krzyżowych segmentach rdzenia kr.
(cz. przywspółczulna) oraz odc. Th – L rdzenia kr. (cz. współczulna). Układ eteryczny tworzą neurony
skupione w splotach śródściennych przewodu pokarmowego, regulując jego czynnośd na zasadzie
krótkich pętli odruchowych.

Odruchy autonomiczne

Podstawa czynności całego układu autonomicznego.

Odruchy trzewno-trzewne – droga dośrodkowa prowadzi z receptorów w narządach wew. a
odśrodkowa przez włókna autonomiczne.

Odruchy somatyczno-trzewne – droga dośrodkowa prowadzi z eksteroreceptorów lub receptorów
mięśniowych, a odśrodkowa obejmuje włókna UN autonomicznego.

Odruchy trzewno-somatyczne – droga odśrodkowa prowadzi przez włókna eferentne układu
somatycznego.

Odruchy w obrębie układu autonomicznego umożliwiają przystosowanie się narządów wew., naczyo
krwionośnych i gruczołów do zmieniających się warunków na skutek np. chodzenia, biegania itp.

Odruchy autonomiczne cechuje znaczne opóźnienie, wynikające z powolnego przewodzenia jego
włókien nerwowych, długiego czasu trwania zjawisk postsynaptycznych i występowania dwóch
neuronów w ramieniu odśrodkowym odruchu (dodatkowej synapsy).

21) Tkanka mięśniowa

Najistotniejszą cechą tkanki mięśniowej jest zdolnośd do wykonywania skurczu, a w efekcie
zmniejszania czasu lub generacji siły. Skurcz jest wynikiem powstawania mostków pomiędzy
znajdującymi się we włóknach mięśniowych białkami : aktyną miozyną. W organizmie występują 3
rodzaje tkanki mięśniowej : poprzecznie prążkowana szkieletowa, pp sercowa i gładka.

Ultrastruktura włókna mięśniowego (str.103-104)

Włókna mięśniowe w wyniku połączenia szeregu macierzystych miocytów stanowią zespólnię
komórkową. Ich średnica wynosi od 10-100 um. Mają one wiele jąder umiejscowionych pod błoną
komórkową (sarkolemą). Ponad sarkolemą włókno mięśniowe otoczone jest dodatkowo błoną
podstawną. We wnętrzu włókna znajdują się liczne włókienka kurczliwe (miofibryle) zbudowane z 2
rodzajów białek : aktyny i miozyny. W obrębie miofibryli widoczne są powtarzające się odcinki o
różnym stopniu załamywania światła : anizotropowe, dwułomne, ciemne (miofilamenty grube
zbudowane z miozyny) oraz izotropowe, jednołomne, jasne (miofilamenty cienkie zbudowane z
aktyny). W przypadku pobudzenia powstają mostki miozynowe między aktyną a miozyną (jest to
podstawa skracania się sarkomerów – skurczu włókna mięśniowego). Pośrodku odcinków
anizotropowych widoczna jest błona środkowa M, a pośrodku odcinków izotropowych błona
graniczna Z. odcinek włókna leżący pomiędzy sąsiednimi błonami granicznymi nazywa się sarkom
erem. Długośd sarkomeru wynosi w spoczynku 2,3-2,8 um. Długośd włókna mięśniowego może
wynosid od kilku mm do kilkudziesięciu cm.

Mechanizm skurczu (str108)

Proces jeszcze nie do kooca poznany. Opisywany przez tzw. ślizgową teorię skurczu. Podczas skurczu
powstają wiązania pomiędzy miofilamentami aktynowymi i miozynowymi, powodujące przesuwanie
się tych miofilamentów względem siebie. Pobudzenie rozchodzi się wzdłuż błony włókna
mięśniowego i wnika w jego głąb przez system kanalików T. Kanalik T wraz z sąsiadującymi dwoma
zbiornikami brzeżnymi tworzy triadę mięśniową. Uwalniane są jony wapnia do sarkoplazmy, które
następnie wiążą się z białkiem troponiną. Te procesy doprowadzają do powstania mostka między
miofilamentem grubym i cienkim. Mostek jest strukturą dynamiczną i w czasie skurczu, dzięki
zmianom konfiguracji przestrzennej główki miozynowej, zmienia swój kształt i położenie. W czasie
skracania mięśnia, aktywne główki miozynowe „kroczą” po miofilamencie cienkim. Ten proces
odbywa się w obrębie wielu mostków, dzięki czemu podczas wzrostu siły skurczu miofilamenty
aktynowe w coraz większym stopniu są wciągane między miozynowe. Skurcz to proces wymagający
energii, która pochodzi z hydrolizy ATP.

22) Jednostka ruchowa – definicja i typy

DEFINICJA –Jednostka ruchowa (motoryczna) to kompleks złożony z jednego motoneuronu i zespołu
włókien mięśniowych, unerwianych wyłącznie przez ten motoneuron. Jednostki ruchowe stanowią
najmniejsze czynnościowe elementy w mięśniu.

TYPY :

Ze względu na cechy skurczu wyróżniamy :

- jednostki ruchowe wolno kurczące się (S) – cechują się długim czasem skurczu, bardzo wysoką
odpornością na zmęczenie, najmniejszą siłą skurczu, ich motoneurony mają niski próg pobudliwości;
typ włókna mięśniowego I ;

- j.r. szybko kurczące się, odporne na zmęczenie (FR); typ włókna IIA;

- j.r. szybko kurczące się, szybko się męczące (FF) – mają przeciwne cechy niż j.r.S; typ włókna IIX.

23) Skurcz pojedynczy

Skurcz będący odpowiedzią na jednorazowe pobudzenie.

Skurcz tężcowy

Jeżeli pobudzenia się powtarzają w odpowiednio krótkich odstępach czasu, kolejne skurcze sumują
się w skurcz tężcowy. Jego siła zależy od liczby bodźców i częstotliwości, w jakiej są powtarzane. Przy
odpowiednio wysokiej częstotliwości włókna mięśniowe osiągają s.t. zupełny, którego siła jest
najwyższa, jaką mogą osiągnąd włókna mięśniowe.

24) Regulacja siły skurczu mięśnia

Siła skurczów dowolnych może byd regulowana dzięki dwu podstawowym mechanizmom : rekrutacji
odpowiedniej liczby jednostek ruchowych oraz zmianom częstotliwości wyładowao czynnych
motoneuronów. Regulacja jednostek ruchowych odbywa się zwykle w kolejności S-FR-FF. Dlatego
jednostki typu S są czynne najdłużej, a FF są najrzadziej włączane do skurczu. Wzorzec wyładowao
generowanych przez motoneurony ma znaczący wpływ na przebieg skurczu czynnej jednostki
ruchowej. Zmiana nawet jednego odstępu pomiędzy kolejnymi wyładowaniami powoduje modulację
przebiegu skurczu. Włókna mięśniowe jednostek ruchowych podczas wykonywania ruchów znajdują
się zwykle w skurczach tężcowych niezupełnych. Jednostki ruchowe różnych typów są przystosowane
do udziału w ruchach o różnym charakterze. Jednostki typu S mogą brad udział w skurczach
posturalnych i tonicznych. Szybko kurczące się jednostki, o wyższej sile skurczu i wysokiej podatności
na regulację siły skurczu, przez zmiany częstotliwości wyładowao motoneuronów są przystosowane
do regulacji siły skurczu. Jednostki typu FF, o najwyższej sile i największej podatności na zmęczenie,
stanowią rodzaj rezerwy i są pobudzane do skurczu w przypadku konieczności wykonania wyjątkowo
silnego ruchu.

Rekrutacja i dekrutacja jednostek ruchowych (str.125)

Rekrutacja – proces angażowania do skurczu coraz większej liczby jednostek ruchowych. Proces ten
pozwala na stopniowe zwiększanie siły skurczu. S -> FR-> FF

Dekrutacja – proces odwrotny do w/w. Mechanizm umożliwiający zmniejszenie siły skurczu, aż do
jego wygaszenia. FF -> FR -> S

Najwcześniej pobudzane, najodporniejsze jednostki ruchowe są czynne najdłużej.

25) Struktura mięśnia sercowego (str.157)

Mięsieo sercowy jest podobny w swojej budowie do mięśnia pp szkieletowego. Komórki mięśnia
sercowego są 2 rodzajów : komórki robocze i komórki układu bodźco – przewodzącego (które się nie
kurczą). Komórki robocze są krótkie i rozgałęzione (pobudliwośd i kurczliwośd wstawki) – metabolizm
tlenowy : glukoza, wolne komórki tłuszczowe, brak wytwarzania kwasu mlekowego. Komórki
mięśniowe ułożone są liniowo i mogą łączyd się ze sobą. Komórki mięśnia sercowego mają wyłącznie
metabolizm tlenowy, nie wytwarzają kwasu mlekowego i dlatego zmęczone serce nie boli.

26) Układ bodźco - przewodzący serca

Komórki układu bodźco – przewodzącego są komórkami mięśniowymi, ale w odróżnieniu od komórek
roboczych mają mniej białek kurczliwych i nie kurczą się, natomiast są zdolne do generowania
potencjałów czynnościowych bez udziału UN. Włókna przewodzące układają się w pasmach lub
grupują się w postaci węzłów. Do układu bodźco – przewodzącego należy węzeł zatokowo –
przedsionkowy oraz węzeł przedsionkowo – komorowy i pęczek przedsionkowo – komorowy z lewą i
prawą odnogą i rozgałęzieniem, które przechodzi pod wsierdziem w „zwykłe” komórki mięśnia
sercowego. Pobudzenie elektryczne szerzy się na komórki sąsiadujące z komórką pobudzoną. Tkanka
układu przewodzącego jest rozrusznikiem dla potencjałów czynnościowych mięśnia sercowego. Błona
komórkowa włókien mięśniowych układu przewodzącego odznacza się zdolnością do rytmicznej i
spontanicznej depolaryzacji. Węzeł zatokowo – przedsionkowy depolaryzuje się najszybciej w
stosunku do pozostałych komórek układu przewodzącego. Ma on najszybszą częstotliwośd swojego
automatyzmu wyzwalania pobudzenia. Węzeł zatokowo – przedsionkowy jest ośrodkiem
pierwszorzędowym narzucającym swój rytm całemu sercu.

Unerwienie serca

Serce unerwione jest przez autonomiczny UN, zarówno przez gałąź współczulną, jak i
przywspółczulną : układ ten wywiera na serce wpływ modulujący (nie inicjuje czynności serca, ale
przyspiesza lub zwalnia rytm pracy serca, zwiększa bądź zmniejsza siłę skurczów serca). Unerwienie
współczulne noradrenergiczne mają wszystkie struktury serca, przywspółczulne mają przedsionki
serca.

Wpływ

Układ współczulny

Układ przywspółczulny

Na częstośd rytmu serca
*chronotropowy

+, wzrost częstości rytmu
zatokowego (SA)

-, obniżenie częstości SA

Na prędkośd przewodzenia
stanu czynnego
*dromotropowy

+, wzrost prędkości
przewodzenia w strefie AV

-, obniżenie prędkości
przewodzenia w strefie AV

Na kurczliwośd mm warstwy
roboczej komór
*inotropowy

+, wzrost kurczliwości

-, spadek kurczliwości

27) Cykl hemodynamiczny ( str. 176)

Obejmuje generowanie zmian ciśnienia krwi oraz zmian objętości krwi w obrębie serca. Składa się z
kilku następujących po sobie faz i rozpoczyna się fazą skurczu przedsionków.

- faza skurczu przedsionków (otwarte zastawki AV);

- faza skurczu izowolumetrycznego (zamknięte zastawki);

- faza wyrzutu (zamknięte zastawki AV, otwarte zastawki aorty i pnia płucnego, objętośd wyrzutowa
60:100 ml. W fazie wyrzutu miocyty ścian komór serca skracają się, krew z lewej komory tłoczona jest
do aorty, a z prawej komory do tętnicy płucnej i objętośd krwi w komorach maleje. Z chwilą, gdy
prędkośd przepływu krwi osiągnie wartośd równą zeru, odwraca gradient ciśnieo pomiędzy każdą z
komór a odpowiednią tętnicą. Powoduje to zamknięcie zastawek półksiężycowatych aorty i t.płucnej;

- faza rozkurczu izowolumetrycznego – zastawki półksiężycowate i zastawki przedsionkowo –
komorowe są zamknięte a obj. krwi w komorach nie ulega zmianie. Rozpoczyna się faza wypełniania
komór.

28) Typy naczyo krwionośnych

Pierwszy podział (str.218)

- tętnice – naczynia umożliwiające przepływ krwi z serca do narządów;

- kapilary (naczynia włosowate) – umożliwiają wymianę gazową i substancji chemicznych pomiędzy
krwią a komórkami;

- żyły – umożliwiają przepływ krwi z narządów do serca.

Drugi podział (str.179)

- transportujące – charakteryzują się dużą sprężystością ścian – duże i średnie tętnice;

- oporowe – charakteryzują się dużą zawartością w ścianie włókien mięśniowych i stosunkowo grubą
ścianą – tętniczki i żyłki;

- wymiany gazowej i odżywczej – mają najmniejszą grubośd ściany – naczynia włosowate;

- pojemnościowe – mają dużą podatnośd ściany, która warunkuje dużą zmianę objętości naczynia w
odpowiedzi na zmianę ciśnienia krwi w naczyniu – duże żyły, naczynia krążenia płucnego i zatoki
śledziony;

- zespolenia tętniczo – żylne (anastomozy) – stanowią „kanały”, przez które krew tętnicza przepływa
do żył z ominięciem naczyo włosowatych.

29) Mechanika krążenia krwi i chłonki

Krążenie krwi

- krążenie małe (płucne) – krążenie niskociśnieniowe, niskooporowe i wysokoobjętościowe. 80 %
krwi. Początek stanowi prawa komora a koniec lewy przedsionek. Gradient ciśnieo wynosi 8 mm Hg.

- krążenie duże – 20% krwi. Rozpoczyna się w lewej komorze a kooczy w prawym przedsionku.
Gradient ciśnieo w krwioobiegu dużym wynosi 95 mm Hg. Naczynia krwionośne doprowadzające
krew utlenowaną do narządów wstawione są w krwioobieg duży w sposób równoległy.

Krążenie chłonki

- przewód piersiowy – zbiera chłonkę z górnej lewej części ciała i całej strony dolnej, a wpada do żył w
miejscu połączenia żyły podobojczykowej lewej z żyłą szyjną wew. lewą.

- przewód chłonny prawy – zbiera chłonkę z prawej górnej strony ciała, a wpada do żył w miejscu
połączenia żyły podobojczykowej prawej z żyłą szyjną wew. prawą.

Tętno i ciśnienie krwi

Tętno – łatwo wyczuwalny na tętnicach powierzchownych rytmiczny ruch ściany tętnic, powstający
pod wpływem zmian ciśnienia tętniczego krwi, związanych z czynnością serca oraz zależnych od
elastyczności tętnic.

Ciśnienie krwi – to parcie krwi na ściany naczyo krwionośnych. Waha się w zależności od fazy pracy
serca. Ciśnienie krwi skurczowe u młodego człowieka pozostającego w spoczynku wynosi ok.120 mm
Hg a ciśnienie rozkurczowe ok. 75-80 mm Hg. Różnicę pomiędzy tętniczym ciśnieniem krwi
skurczowym a rozkurczowym określa się jako ciśnienie tętna.

Regulacja ciśnienia krwi (str.189-192)

30) Specyfika krążenia układowego - ?