Części Mowy I Zdania

Części Mowy I Zdania

Karolina Lach

Karolina Lach

III Rok

III Rok

Oligofrenopedagogika

Oligofrenopedagogika

ODMIENNE

NIEODMIENNE

Rzeczowniki

Czasowniki

Przymiotniki

Liczebniki

Zaimki

Przysłówki

Przyimki

Spójniki

Partykuły

Pozostałe

RZECZOWNIK

RZECZOWNIK

•

odpowiada w mianowniku na pytanie: kto? lub co?

odpowiada w mianowniku na pytanie: kto? lub co?

•

występuje w jednym z trzech rodzajów tj. męskim, żeńskim lub nijakim,

występuje w jednym z trzech rodzajów tj. męskim, żeńskim lub nijakim,

•

odmienia się przez przypadki i liczby lub odmienia się przez przypadki i nie

odmienia się przez przypadki i liczby lub odmienia się przez przypadki i nie

odmienia się przez liczby (występuje tylko w jednej liczbie) lub nie odmienia się

odmienia się przez liczby (występuje tylko w jednej liczbie) lub nie odmienia się

przez przypadki i liczby,

przez przypadki i liczby,

•

jest samodzielna składniowo i semantycznie,

jest samodzielna składniowo i semantycznie,

•

tworzy związki składniowe i semantyczne z rzeczownikami (zaimkami

tworzy związki składniowe i semantyczne z rzeczownikami (zaimkami

rzeczownymi), przymiotnikami (zaimkami przymiotnymi), liczebnikami (zaimkami

rzeczownymi), przymiotnikami (zaimkami przymiotnymi), liczebnikami (zaimkami

liczebnymi) i czasownikami lub (rzadko) przysłówkami (zaimkami

liczebnymi) i czasownikami lub (rzadko) przysłówkami (zaimkami

przysłówkowymi),

przysłówkowymi),

•

prymarnie występuje w funkcji podmiotu, sekundarnie dopełnienia, okolicznika,

prymarnie występuje w funkcji podmiotu, sekundarnie dopełnienia, okolicznika,

przydawki lub orzecznika,

przydawki lub orzecznika,

•

nazywa osoby, zwierzęta, rośliny, rzeczy, przedmioty, zjawiska, czynności,

nazywa osoby, zwierzęta, rośliny, rzeczy, przedmioty, zjawiska, czynności,

pojęcia,

pojęcia,

•

w zdaniu pełni funkcję podmiotu, orzeczenia, dopełnienia, okolicznika lub

w zdaniu pełni funkcję podmiotu, orzeczenia, dopełnienia, okolicznika lub

przydawki

przydawki

•

część mowy syntagmatyczna.

część mowy syntagmatyczna.

Odmiana przez przypadki

Przypadek

Przypadek

Skrót

Skrót

Odmiana

Odmiana

Mianownik

Mianownik

(Kto? Co?)

(Kto? Co?)

M.

M.

góra

góra

ojczyzna

ojczyzna

wiatr

wiatr

Dopełniacz (Kogo?

Dopełniacz (Kogo?

Czego?)

Czego?)

D.

D.

góry

góry

ojczyzny

ojczyzny

wiatru

wiatru

Celownik (Komu?

Celownik (Komu?

Czemu?)

Czemu?)

C.

C.

górze

górze

ojczyźnie

ojczyźnie

wiatrowi

wiatrowi

Biernik

Biernik

(Kogo? Co?)

(Kogo? Co?)

B.

B.

górę

górę

ojczyznę

ojczyznę

wiatr

wiatr

Narzędnik

Narzędnik

(Kim? Czym?)

(Kim? Czym?)

N.

N.

górą

górą

ojczyzną

ojczyzną

wiatrem

wiatrem

Miejscownik

Miejscownik

(O kim? O czym?)

(O kim? O czym?)

Msc.

Msc.

górze

górze

ojczyźnie

ojczyźnie

wietrze

wietrze

Wołacz (O!)

Wołacz (O!)

W.

W.

góro

góro

ojczyzno

ojczyzno

wietrze

wietrze

PRZYMIOTNIK

PRZYMIOTNIK

• odpowiada w mianowniku na jedno z pytań: jaki? jaka? jakie? czyj?

czyja? czyje? który? która? które?

• odmienia się lub nie (rzadko) przez rodzaje tj. w liczbie pojedynczej

przez rodzaje męski, żeński i niejaki, a w liczbie mnogiej rodzaje

męskoosobowy i niemęskoosobowy,

• odmienia się przez przypadki i liczby lub nie odmienia się przez

przypadki i liczby (rzadko),

• jest samodzielna składniowo i semantycznie,
• tworzy związki składniowe i semantyczne z rzeczownikiem (zaimkiem

rzeczownym),

• prymarnie występuje w funkcji przydawki, sekundarnie orzecznika lub

podmiotu,

• określa cechy i właściwości rzeczowników,
• w zdaniu pełni funkcję orzeczenia lub przydawki,
• część mowy syntagmatyczna.

CZASOWNIK

CZASOWNIK

• odpowiada w 3. os. na jedno z pytań: co robi? (co robił? co zrobił?), co

się z kimś (czymś) dzieje?, co się dzieje?

• odmienia się przez rodzaje (w czasie przeszłym i przyszłym),
• nie odmienia się przez przypadki, odmienia się przez liczby, osoby,

tryby, czasy (nie wszystkie, niektóre bezosobowe),

• jest samodzielna składniowo i semantycznie,
• tworzy związki składniowe i semantyczne z rzeczownikami (zaimkiem

rzeczownym), przysłówkami (zaimkami przysłówkowymi),

• prymarnie występuje w funkcji orzeczenia, sekundarnie podmiotu,

dopełnienia, przydawki lub orzecznika,

• nazywa czynności, stany, procesy lub zjawiska,
• w zdaniu pełni funkcję orzeczenia, orzecznika, przydawki, dopełnienia,

podmiotu lub okolicznika,

• część mowy syntagmatyczna.

LICZEBNIK

LICZEBNIK

• odpowiada w mianowniku na pytanie ile? ilu? który ( która, które) z

kolei?, jaki? jaka? jakie?

• odmienia się przez rodzaje lub posiada rodzaj lub występują w jednym z

dwóch rodzajów tj. męskoosobowym i niemęskoosobowym (w

zależności od rodzaju liczebnika),

• odmienna przez przypadki, liczby lub nieodmienna przez przypadki i

liczby lub odmienna przez przypadki i nieodmienna przez liczby,

• jest samodzielna składniowo i znaczeniowo,
• tworzy związki składniowe i znaczeniowe z rzeczownikami (zaimkami

rzeczownymi) innymi liczebnikami,

• prymarnie występuje w funkcji przydawki, sekundarnie orzecznika,
• określa ilość, liczbę, kolejność, częstotliwość lub wielokrotność,
• w zdaniu pełni funkcję podmiotu, orzeczenia, przydawki lub okolicznika,
• część mowy syntagmatyczna

ZAIMEK

ZAIMEK

•

odpowiada w mianowniku na pytanie jaki? czyj? który? ile? kto? co? lub gdzie?

odpowiada w mianowniku na pytanie jaki? czyj? który? ile? kto? co? lub gdzie?

którędy? lub występuje w roli wyrazu pytającego,

którędy? lub występuje w roli wyrazu pytającego,

•

posiada lub odmienia się przez rodzaje lub nie posiada i nie odmienia się przez

posiada lub odmienia się przez rodzaje lub nie posiada i nie odmienia się przez

rodzaje,

rodzaje,

•

odmienia się przez przypadki lub odmienia się przez przypadki i liczby lub nie

odmienia się przez przypadki lub odmienia się przez przypadki i liczby lub nie

odmienia się przez przypadki i liczby,

odmienia się przez przypadki i liczby,

•

jest samodzielna składniowo i znaczeniowo,

jest samodzielna składniowo i znaczeniowo,

•

tworzy związki składniowe i znaczeniowe z rzeczownikami (zaimkami

tworzy związki składniowe i znaczeniowe z rzeczownikami (zaimkami

rzeczownymi), lub czasownikami lub przysłówkami (zaimkami przysłówkowymi),

rzeczownymi), lub czasownikami lub przysłówkami (zaimkami przysłówkowymi),

liczebnikami (zaimkami liczebnymi),

liczebnikami (zaimkami liczebnymi),

•

zależnie w charakterze jakiej części mowy występuje może być podmiotem,

zależnie w charakterze jakiej części mowy występuje może być podmiotem,

dopełnieniem, przydawką, orzecznikiem lub okolicznikiem lub występować w roli

dopełnieniem, przydawką, orzecznikiem lub okolicznikiem lub występować w roli

wskaźnika zespolenia, tj. wskazywać relacje nadrzędno-podrzędne między

wskaźnika zespolenia, tj. wskazywać relacje nadrzędno-podrzędne między

częściami zdania,

częściami zdania,

•

wskazuje lub pyta o osoby, cechy, przedmioty, właściwości, pojęcia,

wskazuje lub pyta o osoby, cechy, przedmioty, właściwości, pojęcia,

•

w zdaniu pełni funkcję podmiotu, orzecznika, dopełnienia, okolicznika lub

w zdaniu pełni funkcję podmiotu, orzecznika, dopełnienia, okolicznika lub

przydawki

przydawki

•

część mowy syntagmatyczna.

część mowy syntagmatyczna.

PRZYSŁOWEK

PRZYSŁOWEK

• odpowiada na jedno z pytań: jak? gdzie? skąd? dokąd? którędy? kiedy?

odkąd?

• nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,
• nie odmienia się przez przypadki, liczby, osoby, czasy, tryby,
• jest samodzielny składniowo i znaczeniowo,
• tworzy związki składniowe i semantyczne z czasownikami lub (rzadko)

przymiotnikami, rzeczownikami i innymi przysłówkami,

• prymarnie występuje w funkcji okolicznika, sekundarnie orzecznika,
• wskazuje na sposób, miejsce, czas lub stopień czegoś lub kogoś,
• w zdaniu pełni funkcję okolicznika lub orzeczenia,
• część mowy syntagmatyczna.

SPÓJNIK

SPÓJNIK

• nie odpowiada na żadne pytanie,
• nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,
• nie odmienia się przez przypadki, liczby, osoby, czasy, tryby,
• jest niesamodzielna składniowo i znaczeniowo,
• nie tworzy związków składniowych,
• nie posiada znaczenia,
• w zdaniu pełni funkcję łącznika (wskazuje na relacje między częściami

zdania lub całymi zdaniami).

Przykłady: i, a, ani, oraz, lub, lecz, ale, więc, gdy, aż, że, iż, bo.

PRZYIMEK

PRZYIMEK

•

nie odpowiada na żadne pytanie,

nie odpowiada na żadne pytanie,

•

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

•

nie odmienia się przez przypadki, liczby, czasy, osoby, tryby,

nie odmienia się przez przypadki, liczby, czasy, osoby, tryby,

•

jest niesamodzielna składniowo i semantycznie,

jest niesamodzielna składniowo i semantycznie,

•

tworzy związki składniowe z rzeczownikami (zaimkiem rzeczownym),

tworzy związki składniowe z rzeczownikami (zaimkiem rzeczownym),

przymiotnikiem, liczebnikiem głównym i zbiorowym, łącząc się z nimi w

przymiotnikiem, liczebnikiem głównym i zbiorowym, łącząc się z nimi w

związki rządu (rządzi przypadkiem wyrazu z którym się łączy),

związki rządu (rządzi przypadkiem wyrazu z którym się łączy),

•

tworzy wraz z rzeczownikiem wyrażenia przyimkowe, które prymarnie

tworzy wraz z rzeczownikiem wyrażenia przyimkowe, które prymarnie

może występować w funkcji dopełnienia, okolicznika lub przydawki,

może występować w funkcji dopełnienia, okolicznika lub przydawki,

•

nie posiada znaczenia,

nie posiada znaczenia,

•

określa relacje między wyrazami,

określa relacje między wyrazami,

•

część mowy syntagmatyczna.

część mowy syntagmatyczna.

MODULANT

MODULANT

•

nie odpowiada na żadne pytanie,

nie odpowiada na żadne pytanie,

•

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

•

nie odmienia się przez przypadki, liczby, osoby, czasy, tryby,

nie odmienia się przez przypadki, liczby, osoby, czasy, tryby,

•

jest niesamodzielny składniowo i semantycznie,

jest niesamodzielny składniowo i semantycznie,

•

nie tworzy związków składniowych,

nie tworzy związków składniowych,

•

wyraża stosunek nadawcy zdania do wypowiadanej treści,

wyraża stosunek nadawcy zdania do wypowiadanej treści,

•

występuje poza zdaniem pełniąc rolę uzupełniającą.

występuje poza zdaniem pełniąc rolę uzupełniającą.

Do modulantów zaliczymy takie wyrazy jak: absolutnie, niestety, chyba,

Do modulantów zaliczymy takie wyrazy jak: absolutnie, niestety, chyba,

może, prawdopodobnie.

może, prawdopodobnie.

KONEKTOR

KONEKTOR

•

nie odpowiada na żadne pytanie,

nie odpowiada na żadne pytanie,

•

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

•

nie odmienia się przez przypadki, liczby, osoby, czasy, tryby,

nie odmienia się przez przypadki, liczby, osoby, czasy, tryby,

•

jest samodzielna składniowo i znaczeniowo,

jest samodzielna składniowo i znaczeniowo,

•

tworzy związki składniowe,

tworzy związki składniowe,

•

w zdaniu pełni funkcję łącznika (wskazuje na relacje między częściami

w zdaniu pełni funkcję łącznika (wskazuje na relacje między częściami

zdania lub całymi zdaniami),

zdania lub całymi zdaniami),

•

w zdaniu pełni funkcję wskaźnika zespolenia tj. spajają zdanie

w zdaniu pełni funkcję wskaźnika zespolenia tj. spajają zdanie

podrzędne z jednym ze składników zdania bezpośrednio nadrzędnego.

podrzędne z jednym ze składników zdania bezpośrednio nadrzędnego.

PARTYKUŁA

PARTYKUŁA

•

nie odpowiada na żadne pytanie,

nie odpowiada na żadne pytanie,

•

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

•

nie odmienia się przez przypadki, liczby, czasy, osoby, tryby,

nie odmienia się przez przypadki, liczby, czasy, osoby, tryby,

•

jest niesamodzielna składniowo i semantycznie,

jest niesamodzielna składniowo i semantycznie,

•

nie tworzy związków składniowych i semantycznych z innymi

nie tworzy związków składniowych i semantycznych z innymi

wyrazami,

wyrazami,

•

nie posiada znaczenia,

nie posiada znaczenia,

•

modyfikuje lub wzmacnia znaczenie wyrazu lub zdania,

modyfikuje lub wzmacnia znaczenie wyrazu lub zdania,

•

część mowy syntagmatyczna.

część mowy syntagmatyczna.

Tak więc do partykuł zaliczymy takie wyrazy jak: że, nie, niech,

Tak więc do partykuł zaliczymy takie wyrazy jak: że, nie, niech,

niechaj, by, indziej.

niechaj, by, indziej.

WYKRZYKNIK

WYKRZYKNIK

•

nie odpowiada żadne na pytanie,

nie odpowiada żadne na pytanie,

•

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,

•

nie odmienia się przez przypadki, liczby, czasy, osoby, tryby,

nie odmienia się przez przypadki, liczby, czasy, osoby, tryby,

•

nie tworzy związków składniowych i semantycznych (z

nie tworzy związków składniowych i semantycznych (z

wyjątkiem tzw. czasowników wykrzyknikowych),

wyjątkiem tzw. czasowników wykrzyknikowych),

•

jest samodzielna składniowo i znaczeniowo,

jest samodzielna składniowo i znaczeniowo,

•

wyraża uczucia, wolę, apele, naśladuje dźwięki,

wyraża uczucia, wolę, apele, naśladuje dźwięki,

•

występuje poza zdaniem, z wyjątkiem czasowników

występuje poza zdaniem, z wyjątkiem czasowników

wykrzyknikowych, które mogą pełnić rolę orzeczenia

wykrzyknikowych, które mogą pełnić rolę orzeczenia

•

część mowy asyntagmatyczna.

część mowy asyntagmatyczna.

DOPOWIEDZENIE

DOPOWIEDZENIE

• nie odpowiada żadne na pytanie,
• nie odmienia się przez rodzaje i nie posiada rodzaju,
• nie odmienia się przez przypadki, liczby, czasy, osoby, tryby,
• nie tworzy związków składniowych i semantycznych,
• jest niesamodzielna składniowo i znaczeniowo,
• występuje poza zdaniem, pełniąc rolę dopowiedzenia,
• część mowy asyntagmatyczna.

PODMIOT

OKOLICZNIK

DOPEŁNIENIE

PRZYDAWKA

ORZECZENIE

Miejsca

Czasu

Akcesoryjny

Stopnia

Sposobu

Przynależności

Warunku

Przyczyny

Celu

Bliższe

Dalsze

Przyimkowa

Dopełniaczowa

Liczebna

Przymiotna

Rzeczowna

Imienne

Czasownikowe

Szeregowy

Domyślny

Logiczny

Gramatyczny

PODMIOT

PODMIOT

•

Określenie czasownika

Określenie czasownika

•

Wyrażony rzeczownikiem w mianowniku

Wyrażony rzeczownikiem w mianowniku

•

Odpowiada na pytania: Kto? Co?

Odpowiada na pytania: Kto? Co?

ORZECZENIE

ORZECZENIE

•

Określenie rzeczownika

Określenie rzeczownika

•

Wyrażone osobową formą czasownika

Wyrażone osobową formą czasownika

•

Odpowiada na pytania: Co robi? Co się z

Odpowiada na pytania: Co robi? Co się z

nim dzieje? W jakim stanie się znajduje?

nim dzieje? W jakim stanie się znajduje?

PRZYDAWKA

PRZYDAWKA

•

Określenie rzeczownika

Określenie rzeczownika

•

wyrażona przymiotnikiem, liczebnikiem,

wyrażona przymiotnikiem, liczebnikiem,

rzeczownikiem, wyrażeniem

rzeczownikiem, wyrażeniem

przyimkowym

przyimkowym

•

Odpowiada na pytania: Jaki? Jaka? Jakie?

Odpowiada na pytania: Jaki? Jaka? Jakie?

Który? Która? Które? Czyj? Czyja? Czyje?

Który? Która? Które? Czyj? Czyja? Czyje?

Ile? Czego? Z czego?

Ile? Czego? Z czego?

DOPEŁNIENIE

DOPEŁNIENIE

•

Określenie czasownika

Określenie czasownika

•

Wyrażone rzeczownikiem, wyrażeniem

Wyrażone rzeczownikiem, wyrażeniem

przyimkowym

przyimkowym

•

Odpowiada na pytania: Kogo? Czego?

Odpowiada na pytania: Kogo? Czego?

Komu? Czemu? Kogo? Co? Z kim? Z

Komu? Czemu? Kogo? Co? Z kim? Z

czym? O kim? O czym? Jak? Gdzie?

czym? O kim? O czym? Jak? Gdzie?

Kiedy? Po co? Dlaczego?

Kiedy? Po co? Dlaczego?

OKOLICZNIK

OKOLICZNIK

•

Określenie czasownika

Określenie czasownika

•

Wyrażony przysłówkiem, wyrażeniem

Wyrażony przysłówkiem, wyrażeniem

przyimkowym

przyimkowym

•

Odpowiada na pytania: Jak? Gdzie?

Odpowiada na pytania: Jak? Gdzie?

Kiedy? Skąd? Dokąd? Którędy?

Kiedy? Skąd? Dokąd? Którędy?

Dlaczego? Jak długo? Z jakiego powodu?

Dlaczego? Jak długo? Z jakiego powodu?