Czynności prawne

Rodzaje faktów prawnych

(wg. prof. J. Jabłońskiej-Boncy)

Fakty prawne

Zachowania

Zdarzenia

Prawne czynności

konwencjonalne

Czyny

Zgodne

z prawem

np.

znalezienie rzeczy

Niezgodne

z prawem

np. kradzież

Rodzaje

Stanowienie prawa

Decyzje administracyjne

Orzeczenia sądowe

Przyrzeczenia administracyjne

Porozumienia administracyjne

Czynności cywilnoprawne

Pojęcie czynności prawnej

Czynnością prawną jest czynność zmierzająca do

wywołania skutku prawnego, tj. do ustanowienia,

zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego.



Zachowanie prawne,



polegające na świadomym postępowaniu osoby

fizycznej (organu osoby prawnej),



nastawione na osiągnięcie określonego skutku

prawnego.

Elementy czynności prawnej



Oświadczenie woli

Jeśli czynność prawna zawiera tylko jedno lub

więcej oświadczeń woli nosi nazwę

konsensualnej



Oświadczenie woli + inny element np.

wydanie rzeczy, wpis do rejestru

Jeśli czynność prawna wymaga dla swojej

ważności oprócz oświadczenia (lub

oświadczeń) woli wystąpienia innego

elementu nosi nazwę realnej

Oświadczenie woli

pojęcie i wykładnia



Takie zachowanie człowieka, które wyraża w

sposób dostateczny jego zamiar (wyrażenie woli)

wywołania skutku prawnego, tj. ustanowienia,

zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego



Co do zasady, wola osoby dokonującej czynności

prawnej może być wyrażona przez każde

zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej

wolę w sposób dostateczny, w tym również

przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej.

Klasyfikacja czynności
prawnych



Jednostronne i dwustronne oraz uchwały



Między żyjącymi i na wypadek śmierci



Konsensualne i realne



Rozporządzające i zobowiązujące oraz o
podwójnym skutku



Przysparzające



Odpłatne i nieodpłatne



Kauzalne i abstrakcyjne

Jednostronne i dwustronne
oraz uchwały

Czynności prawne jednostronne są to czynności

prawne, które dochodzą do skutku na podstawie

oświadczenia woli jednej strony, np. złożenie oferty,

testament, przyjęcie spadku, objęcie w posiadanie rzeczy

niczyjej itd. Czynności prawne dwustronne są to takie

czynności prawne, które dochodzą do skutku na podstawie

zgodnego oświadczenia przynajmniej dwóch stron.

Czynności prawne dwustronne noszą nazwę umów.
Uchwały stanowią wyraz zbiorowej woli kolektywnych

organów korporacyjnych osób prawnych lub innych

uprawnionych

podmiotów.

Konsensualne i realne



Czynność jest konsensualna, gdy dla jej
dokonania wystarczające jest złożenie
oświadczenia/oświadczeń woli



Czynność jest realna, gdy poza
oświadczeniami woli w skład stanu
faktycznego danego typu czynności prawnej
wchodzą inne jeszcze elementy np. wydanie
rzeczy (umowa przechowania, zastaw zwykły
itd.).

Rozporządzające i
zobowiązujące

Czynność prawna jest czynnością rozporządzającą,
gdy jej celem i skutkiem jest przeniesienie, obciążenie
lub

zniesienie

pewnego

prawa

majątkowego.

Czynnością prawną rozporządzającą jest np. umowa, z
mocy której następuje przejście prawa własności z
jednej osoby na drugą (np. przelew wierzytelności,
zbycie spadku, porzucenie rzeczy, zwolnienie z długu)
Czynnością prawną zobowiązującą jest taka
czynność prawna, która nie powoduje przynajmniej
bezpośrednio przeniesienia, obciążenia lub zniesienia
prawa majątkowego, ale tylko stwarza obowiązek
określonego

świadczenia

(np.

umowa

najmu,

zobowiązanie przechowawcy, umowa warunkowa
sprzedaży nieruchomości, sprzedaż rzeczy przyszłej).

Skutki czynności prawnej



wywołanie zamierzonego skutku,



również wywołanie innych
niezamierzonych skutków



Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki
w niej wyrażone, ale również i te, które
wynikają z ustawy, z zasad współżycia
społecznego i ustalonych zwyczajów.

Ograniczenie swobody
kształtowania stosunków
prawnych



Nie można przez czynność prawną wyłączyć
ani ograniczyć uprawnienia do przeniesienia,
obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli
według ustawy prawo to jest zbywalne



dopuszczalne zobowiązanie, że uprawniony
nie dokona oznaczonych rozporządzeń
prawem



Możliwe żądanie uznania zawartej umowy za bezskuteczną, jeżeli strony
o roszczeniu osoby trzeciej wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna
( w ciągu 1 roku od dnia zawarcia umowy

Nieważność czynności
prawnej



Czynność prawna sprzeczna z ustawą



Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy

chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w

szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień

czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy

(np. kwestia odsetek maksymalnych)



Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami

współżycia społecznego

Przykłady

Przykłady: stowarzyszenie ekologiczne, rażąco wygórowane

odsetki, ograniczenie wolności działalności gospodarczej

(anulowanie rabatów), przedsiębiorstwo spółdzielni

Wykładnia oświadczeń woli.
Wykładnia umów



Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć,
jak tego wymagają ze względu na
okoliczności, w których złożone zostało,
zasady współżycia społecznego oraz
ustalone zwyczaje.



W umowach należy raczej badać, jaki był
zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli
opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Forma czynności prawnych



Forma pod rygorem nieważności (ad
solemnitatem)



Forma dla celów dowodowych (ad
probationem)



Forma dla wywołania oznaczonych
skutków prawnych (ad eventum)

Forma czynności prawnych



Forma pisemna pod rygorem nieważności (ad

solemnitatem) – czynność nieważna tylko wtedy, gdy z

ustawy wynika taki skutek



Inna forma szczególna – niezachowanie takiej formy

powoduje, że czynność jest nieważna, chyba że jej

zachowanie wymagane dla wywołania określonych skutków



Forma pisemna dla celów dowodowych (ad probationem)

Brak rygoru nieważności. W procesie co do zasady

niedopuszczalny dowód ze świadków lub z przesłuchania

stron.



Dowód ze świadków lub dowód z przesłuchania stron jest

dopuszczalny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę, jeżeli

żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą albo jeżeli

fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony

za pomocą pisma.

Rozporządzenie przedsiębiorstwem –
przykład formy pisemnej z odpisem
notarialnie poświadczonym



Zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa

albo ustanowienie na nim użytkowania

powinno być dokonane w formie pisemnej z

podpisami notarialnie poświadczonymi.



Zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby

wpisanej do rejestru powinno być wpisane do

rejestru.



Ta sama reguła w wypadku wydzierżawienia

przedsiębiorstwa lub ustanowienia na nim

użytkowania.

Wady oświadczenia woli



Brak świadomości lub swobody



Pozorność



Błąd



Groźba

Wady oświadczenia woli

1.

Brak świadomego i swobodnego powzięcia

decyzji i wyrażenia woli



osoba znajduje się z jakiegokolwiek powodu w

stanie wyłączającym świadome albo swobodne

powzięcie decyzji i wyrażenie woli



np. choroba psychiczna, niedorozwój

umysłowy albo inne, chociażby nawet

przemijające, zaburzenia czynności

psychicznych



Skutek: nieważność czynności

Pozorność czynności
prawnej



oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej

zgodą dla pozoru



Skutek: nieważność czynności



Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia

innej czynności prawnej, ważność oświadczenia

ocenia się według właściwości tej czynności.



Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na

skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej

na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek

tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje

zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej

wierze.

3. Błąd co do treści czynności
prawnej



Dopuszczalne uchylenie się od skutków prawnych swego

oświadczenia woli



Można powoływać się tylko na błąd istotny tj.

uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający

oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał

sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści



Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie,

uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest

tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę,

chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub

mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie

dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

Przykłady



Błąd pracodawcy co do tego, że pracownik miał dostęp do

szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie

mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, co uzasadniało

zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku

pracy, nie stanowi podstawy do uchylenia się od skutków

prawnych umowy (art. 84 k.c. w związku z art. 300 k.p.) ani

do jednostronnego jej rozwiązania przez pracodawcę -

2005.04.13wyrok SN

II PK 258/04

OSNP 2005/22/356



Oświadczenie woli pracownicy o wypowiedzeniu umowy o

pracę dotyczy czynności prawnej odpłatnej. Dla uchylenia

się od skutków prawnych takiego oświadczenia woli, w

przypadku złożenia go przez pracownicę pozostającą w

błędzie co do stanu ciąży, nie jest wymagane, by błąd

został wywołany przez pracodawcę, chociażby bez jego

winy albo by pracodawca wiedział o błędzie lub z łatwością

mógł go zauważyć (art. 84 § 1 k.c. stosowany odpowiednio

i zgodnie z zasadami prawa pracy - art. 300 k.p.) -

2003.06.11wyrok SN

I PK 206/02

OSNP 2004/16/278

 

4. Podstęp



Jeżeli błąd wywołała druga strona
podstępnie, uchylenie się od skutków
prawnych oświadczenia woli złożonego
pod wpływem błędu może nastąpić
także wtedy, gdy błąd nie był
istotny, jak również wtedy, gdy nie
dotyczył treści czynności prawnej.

Przykład



Poręczyciel nie może uchylić się od skutków

prawnych swego oświadczenia woli z

powodu błędu wywołanego podstępnie przez

dłużnika co do jego wypłacalności w dacie

poręczenia. Odpowiedzialność poręczyciela

ma charakter zobiektywizowany i jest oparta

na zasadzie ryzyka. Poręczyciel gwarantuje

mianowicie kredytodawcy - własnym

majątkiem - wypłacalność kredytobiorcy -

2005.02.18 wyrok

SN

V CK 474/04

5. Groźba bezprawna



Złożenie oświadczenia pod wpływem

bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby

trzeciej



Dopuszczalność uchylenia się od skutków

prawnych swego oświadczenia



Pod warunkiem, że z okoliczności wynika, że

mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej

osobie grozi poważne niebezpieczeństwo

osobiste lub majątkowe.

Przykłady



Bezprawność groźby (art. 87 k.c.) polega na

sprzecznym z prawem działaniu grożącego lub

wykorzystaniu działania formalnie zgodnego z prawem

do osiągnięcia celu, dla którego prawo to nie

przysługuje. 2002.03.19

wyrok SN

I CKN

1134/99 OSNC 2003/3/36



Posługiwanie się groźbą samobójstwa w celu

wymuszenia złożenia określonego oświadczenia woli

stanowi groźbę bezprawną w rozumieniu art. 87 k.c. -

1970.02.18

wyrok

SN

I CR 571/69

OSNC 1971/2/27

Sposób i terminy uchylenia się
od skutków czynności prawnej



Uchylenie się od skutków prawnych
oświadczenia woli, które zostało złożone
innej osobie pod wpływem błędu lub groźby,
następuje przez oświadczenie złożone tej
osobie na piśmie.



Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w
razie błędu - z upływem roku od jego
wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku
od chwili, kiedy stan obawy ustał.