STUDIA II STOPNIA 

FINANSE I RACHUNKOWOŚĆ

l

ORGANIZACJA SYSTEMU RACHUNKOWOŚCI

Opracował/-a:

 

Bożena 

Oleszko-Kurzyna 

Organizacja 

rachunkowosci 

• zespół sposobów 

umożliwiających uporządkowane 

powiązanie różnych czynności i urządzeń 

niezbędnych do 

realizacji procesu 

informacyjnego

, w 

celu zapewnienia prawidłowego 

funkcjonowania rachunkowości w jednostce gospodarczej 
z uwzględnieniem jej 

specyficznych cech, możliwości 

technicznych i kadrowych oraz przy racjonalnym 
zaangażowaniu środków i nakładów pracy

Zakres organizacji rachunkowosci

• organizacja procesu 

informacyjnego 

w systemie 

rachunkowości

• organizacja działu rachunkowości

Etapy procesu informacyjnego 

• Gromadzenie danych

: 

obserwacja, pomiar, 

wycena, dokumentacja

• Przetwarzanie danych

: rejestracja, 

rozliczanie, kalkulacja, weryfikacja zapisów

• Prezentacja informacji

: sprawozdawczość 

(ex post), analiza (interpretacja informacji), 
planowanie w przyszłych okresach (ex ante)

Elementy organizacji procesu 

informacyjnego 

• Organizacja dokumentacji księgowej 

(rodzaje 

dokumentów, ich wystawianie, kontrola, obieg, 
przechowywanie);

• Organizacja ewidencji księgowej 

(plan kont, 

forma i technika księgowości),

• Organizacja inwentaryzacji i kontroli 

wewnętrznej

;

• Organizacja sprawozdawczości 

(rodzaje, 

zasady sporządzania, badanie, zatwierdzanie).

Organizacja działu rachunkowości

1. lokalizacja działu rachunkowości 

w 

strukturze jednostki gospodarczej,

2. wewnętrzna struktura rachunkowości

,

3. podział pracy w dziale rachunkowości
4. wyposażenie techniczne 

tego działu

5. dobór i przygotowanie 

personelu

.

Organizacja rachunkowości wymaga 

opracowania

• dokumentacji zasad rachunkowości 

zawierającej m

.in. 

plan kont oraz dokumentacje systemu informatycznego;

• plan (instrukcję) dokumentacji księgowej i jej 

obiegu;

• instrukcję i plan inwentaryzacji

;

• instrukcję kontroli wewnętrznej

;

• plan (instrukcję) sprawozdawczości;
• schemat organizacji i plan pracy działu 

rachunkowości.

Zasada racjonalnego podziału pracy 

• wkomponowanie działu rachunkowości w schemat 

organizacyjny 

jednostki gospodarczej;

• opracowanie schematu organizacyjnego działu 

rachunkowości 

(struktura scentralizowana albo

• zdecentralizowana);

• podział pracy miedzy komórki (stanowiska) działu 

rachunkowości

;

• równomierne rozłożenie czynności

, 

aby nie następowało 

spiętrzenie prac lub okresy „puste”.

Dokumentacja zasad (polityki) rachunkowości

• Zasady rachunkwości ….. 

Składniki (elementy) ksiąg rachunkowych

Księgi rachunkowe obejmują 

zbiory zapisów księgowych, 

obrotów (sum zapisów) i sald

, które tworzą:

•dziennik,
•księgę główna,
•księgi pomocnicze

,

•zestawienia: 

obrotów i sald kont księgi głównej oraz sald 

kont ksiąg pomocniczych,

•wykaz składników aktywów i pasywów 

(inwentarz).

Praca zaliczeniowa 

1. 

Miejsce organizacji rachunkowości w przedsiębiorstwie

-Podstwa prawna organizacji rachunkowości w jednostce - prezentacja p-stw
-Struktura organizacyjna p-stwa – miejsce działu rachunkowości (

w tym dz. Kosztów, 

controlingu, rach. zarządczej

) w strukturze i powiązania z pozostałymi działami – 

przepływ informacji
-Narzędzia organizacyjne: organigramy, operogramy, terminarze, harmonogramy

2

. 

Organizacja dokumentacji księgowej 

-Podział dokumentów ksiegowych 
-Instrukcja obiegu i kontroli dowodów ksiegowych, zasady numerowania 
dokumentów 
-Przykład obiegu i kontroli wybranych dokumentów 
-Archiwizacja i zabezpieczenie dokumentów księgowych 
-Elektroniczna wymiana dokuementów 

3. 

Organizacja ewidencji księgowej 

-Zakładowy plan kont jednostki – specyficzne dokumenty ze względu na 
działalność, zastosowane oprogramowanie 
-Dekretacja dokumentów księgowych 
-Przykłady ewidencji na kontach specyficznych 

4.

Organizacja inwentaryzacji 

-Metody i terminy inwentaryzacji w jednostce 
-Przygotowanie inwentaryzacji 
-Przebieg
-Zakończenie i rozliczenie  
5. 

Organizacja systemu kontroli 

6. Organizacja systemu sprawozdawczości i systemy 
informatyczne rachunkowości 

Narzędzia organizacji 

rachunkowości 

• Zespół środków 

zmierzających do 

zapewnienia optymalnej spójności 

m. 

komórkami działu rachunkowości a 
czynnościami wykonywanymi przez ten 
dział, 

w celu uzyskania rzetelnych terminowych i 

dokładnych informacji, przy pełnym wykorzystaniu form, 
technik i czasu pracy 

Zadania dla narzędzi org.

• Zapewnienie 

koordynacji

 czynności i wykonawców 

• Sprzyjanie 

równomiernemu podziałowi pracy 

m. 

poszczególne komórki i pracowników działu rachunkowości 
– 

czas, przestrzeń 

• Kontrola 

wykonanych czynności 

• Wpływanie na 

wykonywanie prac w pożądanych 

terminach 

Grupy narzędzi 

organizacyjnych 

1. 

Zapewniające 

statyczną

 koordynację czynności bez 

mechanizmu optymalizacji powiązań m.nimi.:

-koordynacja w przestrzeni (

organigramy i 

operogramy)

-w czasie 

terminarze

 

-W czasie i przestrzeni (

harmonogramy) 

2. 

Stwarzające podstawy 

koordynacji działań 

przy 

jednoczesnej 

optymalizacji 

powiązań m.nimi (

zadania 

wiloczynnościowe, wykonywane kolejno lub w jednym czasie)

-Metody modelowania sieiciowego  (PERT, PERT – TIME 
)

Czynniki wpływające na strukturę organizacyjną 

działu rachunkowosci 

• Wielkość jednostki gospodarczej 
• Specyfika działalności
• Stosowana technika prowadzenia rachunkowości 
• Polityka rachunkowości 
• Kwalifikacje i umiejętności pracowników działu 

Modele organizacji rachunkowości 

• Scentralizowany
• Zdecentralizowany 
• Mieszany  

• Każda jednostka gospodarcza, która 

ma dział rachunkowości – powinna 
opracować 

INSTRUKCJĘ

 

funkcjonowania działu 

- forma pisemna 
- zatwierdzona przez kierownika 

Przekazanie prowadzenia ksiąg rachunkowych do 

wyspecjalizowanych firm 

• Biuro rachunkowe
• Outsourcing księgowowści  

Zasady rachunkowości (polityka 

rachunkowości

) 

Zbiór obowiązujących 

reguł, procedur i norm

, które mają za 

zadanie zapewnić dostarczanie przez rachunkowość informacji 

pełnych, rzetelnych, jasnych i użytecznych 

o sytuacji 

majątkowej podmiotu gospodarczego oraz o jego działalności 

gospodarczej i osiągniętych wynikach finansowych. 

Hierarchia zasad rachunkowości

Zasada true and fair view

zasada jasnego i rzetelnego obrazu sytuacji finansowej i majątkowej 

Zasady nadrzędne

zasada memoriału
zasada współmierności kosztów i przychodów
zasada ostrożnej wyceny
zasada kontynuacji działania
zasada ciągłości 
zasada istotności

Zasady szczegółowe

zasada dokumentacji

zasada kompletności

zasada zrozumiałości

Zasada wiernego i rzetelnego obrazu sytuacji 
majątkowej i finansowej 

Art. 4 ust. 1

 

Jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) 

rachunkowości,

 

rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację 

majątkową i finansową oraz wynik finansowy

.

Wszystkie zdarzenia gospodarcze w ramach zakresu systemu 
rachunkowości należy przedstawić zgodnie z ich rzeczywistym, 
prawdziwym przebiegiem, a więc bezstronnie. 

Zasada memoriału 

Art. 6 ust. 1 

W  księgach  rachunkowych  jednostki  należy  ująć  wszystkie  osiągnięte, 
przypadające  na  jej  rzecz  przychody  i  obciążające  ją  koszty  związane  z 
tymi  przychodami  dotyczące  danego  roku  obrotowego,  niezależnie  od 
terminu ich zapłaty.

Należy wykazywać wszystkie przychody i koszty jednostki, bez względu na to, czy powstałe w 
związku z nimi rozrachunki (należności i zobowiązania) zostały uregulowane. 

Zasada współmierności kosztów i przychodów 

Art. 6 ust. 2 

Dla  zapewnienia  współmierności  przychodów  i  związanych  z  nimi 
kosztów  do  aktywów  lub  pasywów  danego  okresu  sprawozdawczego 
zaliczane będą koszty lub przychody dotyczące przyszłych okresów oraz 
przypadające  na  ten  okres  sprawozdawczy  koszty,  które  jeszcze  nie 
zostały poniesione.

Zgodnie z tą zasadą elementami (przychodami, kosztami) wyniku finansowego 
danego okresu mogą być tylko te przychody i koszty, które dotyczą danego 
okresu, a więc są współmierne. 

Zasada ostrożnej wyceny 

Art. 7 ust. 1 

Poszczególne  składniki  aktywów  i  pasywów  wycenia  się  stosując  rzeczywiście 
poniesione  na  ich  nabycie  (wytworzenie)  ceny  (koszty),  z  zachowaniem 
ostrożności

.

 

-W  szczególności  należy  w  tym  celu  w  wyniku  finansowym,  bez  względu  na  jego 
wysokość, uwzględnić:

-

zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, 

w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych, 

-

wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne, 

-

wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne, 

-

rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń 

Zasada kontynuacji działania 

Art. 5 ust. 2 

Przyjmuje się założenie, że jednostka będzie kontynuowała w dającej się 
przewidzieć  przyszłości  (najbliższym  roku  obrotowym  po  sporządzeniu 
sprawozdania  finansowego)  działalność  w  niezmienionym  istotnie  zakresie 
(np.  zamknięcie  jednego  z  wydziałów  produkcyjnych,  zmiana  profilu  działalności 
lub  wręcz  likwidacja  lub  upadłość  jednostki),  bez  postawienia  jej  w  stan 
likwidacji  lub  upadłości,  chyba  że  jest  to  niezgodne  ze  stanem 
faktycznym lub prawnym.

W przypadku zagrożenia kontynuacji działalności aktywa i pasywa wycenia się po cenie 
sprzedaży netto lub wartości księgowej w zależności od tego która jest niższa.

Zasada ciągłości 

Art. 5 ust. 1 

Przyjęte zasady (politykę) rachunkowości należy stosować w sposób ciągły, 
dokonując w kolejnych latach obrotowych takich samych metod, sposobów: 

-

grupowania wszystkich operacji gospodarczych

-

wyceny aktywów i pasywów oraz dokonywania  odpisów amortyzacyjnych lub 

umorzeniowych

-

ustalania wyniku finansowego 

-

sporządzania sprawozdań finansowych tak, aby za kolejne lata informacje z nich 

wynikające były porównywalne. Bilans zamknięcia roku poprzedzającego powinien 
stanowić bilans otwarcia roku następnego. 

Zasada istotności 

Art. 4 ust. 4 

Jednostka może w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości 
stosować  uproszczenia,  jeżeli  nie  wywiera  to  istotnie  ujemnego 
wpływu  na  przedstawienie  rzetelnie  i  jasno  sytuacji  majątkowej  i 
finansowej oraz wyniku finansowego. 

Dla operacji mniej znaczących umożliwia stosowanie uproszczeń w ewidencji, rozliczaniu 
i prezentacji w sprawozdaniu finansowym, jeżeli nie spowoduje to zniekształcenia w 
istotny sposób majątku i wyniku finansowego jednostki, a więc nie pozostaje w 
sprzeczności z zasadą wiernego i rzetelnego obrazu. Istotna jest więc waga informacji.

.

Zasady szczegółowe

Zasada dokumentacji polega na tym, że każda pojedyncza operacja gospodarcza, 
nawet o niewielkiej wartości, musi być odrębnie udokumentowana.

Zasada  kompletności  polega  na  tym,  że  w  rachunkowości  wszystkie  operacje 
gospodarcze  muszą  być  ujęte  i  zaksięgowane  na  odpowiednich  kontach  w  ujęciu 
chronologicznym i systematycznym.

Zasada  zrozumiałości  (przejrzystości)  oznacza,  że  przedstawiane  informacje 
muszą  być  zrozumiałe  dla  wszystkich  odbiorców  sprawozdania  finansowego 
przedsiębiorstwa. 

Zasada nominalizmu 

Art. 9 

 

Księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej.

Zasada ta oznacza ujęcie aktywów i pasywów wartościowo, w tym również walut 
obcych w przeliczeniu na walutę polską

Zasada periodyzacji 

Art..10 ust. 1 

Jednostka  powinna  posiadać  dokumentację  opisującą  w  języku  polskim 
przyjęte  przez  nią  zasady  (politykę)  rachunkowości,  a  w  szczególności 
dotyczące: 

1)  określenia  roku  obrotowego  i  wchodzących  w  jego  skład  okresów 
sprawozdawczych… 

Wyniki działalności jednostek gospodarczych ujmuje się w wyznaczonych odcinkach 
czasu, które są ograniczone umownymi datami - okresami obrachunkowymi – 
które obejmują rok obrotowy (12 kolejnych miesięcy) i okresy sprawozdawcze 
(np. kwartały, poszczególne miesiące roku obrotowego).