Co

to

znaczy:

Co

to

znaczy:

mieć

mieć

postawę

postawę

?

?

dr Marek Osmański

Często zdarza się słyszeć twierdzenia,

Często zdarza się słyszeć twierdzenia,

głoszące mniej więcej następującą treść:

głoszące mniej więcej następującą treść:

ktoś zachowuje się tak a tak, ponieważ ma

ktoś zachowuje się tak a tak, ponieważ ma

taką to a taką postawę

taką to a taką postawę. Uzasadnione jest

. Uzasadnione jest

w tym momencie pytanie, czy ów łącznik

w tym momencie pytanie, czy ów łącznik

„ponieważ” jest uprawniony. W pewnym

„ponieważ” jest uprawniony. W pewnym

zakresie zależy to od tego, co będziemy

zakresie zależy to od tego, co będziemy

uważali za postawę, jak i od tego, co to

uważali za postawę, jak i od tego, co to

znaczy „posiadać postawę”. Częściowo takie

znaczy „posiadać postawę”. Częściowo takie

twierdzenie jest wynikiem błędu, wiążącego

twierdzenie jest wynikiem błędu, wiążącego

się z dominującym sposobem poznawania

się z dominującym sposobem poznawania

czyichś postaw, polegającego na pytaniu o

czyichś postaw, polegającego na pytaniu o

poglądy: czy lubi, co sądzi, lub, jaki ma

poglądy: czy lubi, co sądzi, lub, jaki ma

stosunek

(pozytywny,

negatywny),

stosunek

(pozytywny,

negatywny),

ewentualnie z jakim nasileniem.

ewentualnie z jakim nasileniem.

Model rozumowania, jaki się za takim

Model rozumowania, jaki się za takim

wnioskowaniem kryje, wygląda zwykle tak.

wnioskowaniem kryje, wygląda zwykle tak.

Jeśli ktoś wie o czymś (o kimś) coś takiego,

Jeśli ktoś wie o czymś (o kimś) coś takiego,

co

skłania

go

do

wygłoszenia

co

skłania

go

do

wygłoszenia

odpowiedniego poglądu lub ten obiekt lubi

odpowiedniego poglądu lub ten obiekt lubi

albo nie lubi, będzie to w konsekwencji

albo nie lubi, będzie to w konsekwencji

wywoływało u niego zgodne z tym

wywoływało u niego zgodne z tym

(poglądem lub emocją) zachowania.

(poglądem lub emocją) zachowania.

Jako konstrukt teoretyczny termin pojawił się

Jako konstrukt teoretyczny termin pojawił się

ponad

ponad

osiemdziesiąt lat temu

osiemdziesiąt lat temu i stopniowo

i stopniowo

zyskiwał coraz większe znaczenie, zwłaszcza w

zyskiwał coraz większe znaczenie, zwłaszcza w

wyjaśnianiu. Wydawało się, że oto psychologia

wyjaśnianiu. Wydawało się, że oto psychologia

i socjologia uzyskały wreszcie koncepcję, która

i socjologia uzyskały wreszcie koncepcję, która

pozwala wyjaśnić i badać całą złożoność

pozwala wyjaśnić i badać całą złożoność

ludzkiego zachowania. Wraz z rozwojem badań

ludzkiego zachowania. Wraz z rozwojem badań

zaczęło

się

gromadzić

coraz

więcej

zaczęło

się

gromadzić

coraz

więcej

wątpliwości. Dotyczyły one szczególnie tego,

wątpliwości. Dotyczyły one szczególnie tego,

czy znajomość czyichś poglądów dotyczących

czy znajomość czyichś poglądów dotyczących

jakiegoś obiektu (i z lub) związanych z nim

jakiegoś obiektu (i z lub) związanych z nim

emocji rzeczywiście pozwala przewidywać

emocji rzeczywiście pozwala przewidywać

czyjeś działanie w odniesieniu do tego obiektu

czyjeś działanie w odniesieniu do tego obiektu

(a nawet tylko uwzględnić wszystkie jego

(a nawet tylko uwzględnić wszystkie jego

determinanty

już

po

ujawnieniu

się

determinanty

już

po

ujawnieniu

się

rzeczywistego zachowania).

rzeczywistego zachowania).

Oczekiwania nie były bezpodstawne, bowiem

Oczekiwania nie były bezpodstawne, bowiem

„postawa” łączyła w sobie podstawowe ze znanych

„postawa” łączyła w sobie podstawowe ze znanych

grup

czynników,

mianowicie:

grup

czynników,

mianowicie:

poznawcze,

poznawcze,

emocjonalne i wykonawcze

emocjonalne i wykonawcze. Oczywiście, nie od

. Oczywiście, nie od

samego

początku

i

nie

we

wszystkich

samego

początku

i

nie

we

wszystkich

szczegółowych teoriach postaw (niektóre z nich

szczegółowych teoriach postaw (niektóre z nich

akcentowały ważność elementów poznawczych, a

akcentowały ważność elementów poznawczych, a

inne np. emocjonalnych bądź procesu uczenia się).

inne np. emocjonalnych bądź procesu uczenia się).

Ostatecznie jednak utrwalił się wizerunek

Ostatecznie jednak utrwalił się wizerunek

„postawy” jako zespołu wzajemnie od siebie

„postawy” jako zespołu wzajemnie od siebie

zależnych, trwałych dyspozycji do oceniania

zależnych, trwałych dyspozycji do oceniania

obiektu

postawy

(ocena

wynika

z

obiektu

postawy

(ocena

wynika

z

ustosunkowania emocjonalnego), przekonań

ustosunkowania emocjonalnego), przekonań

co do jego właściwości oraz do zachowywania

co do jego właściwości oraz do zachowywania

się względem tego obiektu w miarę stabilny

się względem tego obiektu w miarę stabilny

sposób.

sposób.

Obiektem

Obiektem postawy może w zasadzie być

postawy może w zasadzie być

wszystko:

wszystko: poglądy, zachowania, emocje,

poglądy,

zachowania,

emocje,

ludzie, grupy, religie, ideologie, systemy

ludzie, grupy, religie, ideologie, systemy

normatywne, przedmioty nieożywione itp. W

normatywne, przedmioty nieożywione itp. W

ramach takich strukturalnych definicji postaw

ramach takich strukturalnych definicji postaw

szczególna rola zostaje przypisana emocjom.

szczególna rola zostaje przypisana emocjom.

Można powiedzieć, iż postawa powstaje

Można powiedzieć, iż postawa powstaje

wówczas, gdy u kogoś wykształca się

wówczas, gdy u kogoś wykształca się

trwały

trwały

sposób emocjonalnego reagowania na coś,

sposób emocjonalnego reagowania na coś,

co staje się przedmiotem postawy

co staje się przedmiotem postawy. Emocje

. Emocje

są jednym z podstawowych regulatorów

są jednym z podstawowych regulatorów

zachowań człowieka (por. Reykowski, 1968).

zachowań człowieka (por. Reykowski, 1968).

Kierują one nami w tym sensie, że dążymy w

Kierują one nami w tym sensie, że dążymy w

kierunku czegoś, co wzbudza w nas emocje

kierunku czegoś, co wzbudza w nas emocje

pozytywne, a staramy się unikać tego, co

pozytywne, a staramy się unikać tego, co

uruchamia emocje negatywne.

uruchamia emocje negatywne.

Można dodatkowo uwzględnić, że owo

Można dodatkowo uwzględnić, że owo

kierowanie odbywa się z różną siłą.

kierowanie odbywa się z różną siłą.

Uwzględniamy

wówczas

ten

wymiar

Uwzględniamy

wówczas

ten

wymiar

postaw, który nazywamy

postaw, który nazywamy

nasileniem

nasileniem

(

(

natężeniem

natężeniem). By nie komplikować sprawy,

). By nie komplikować sprawy,

zostawiamy w tym miejscu dyskusję nad

zostawiamy w tym miejscu dyskusję nad

tym, co to są pozytywne, a co negatywne

tym, co to są pozytywne, a co negatywne

emocje. Istotne jest natomiast to, że te

emocje. Istotne jest natomiast to, że te

same obiekty u różnych ludzi mogą

same obiekty u różnych ludzi mogą

wzbudzać różne emocje. Innymi słowy, nie

wzbudzać różne emocje. Innymi słowy, nie

da się jednoznacznie zakwalifikować czegoś

da się jednoznacznie zakwalifikować czegoś

do źródeł emocji negatywnych bądź

do źródeł emocji negatywnych bądź

pozytywnych.

pozytywnych.

Niezależnie jednak od tych trudności emocje,

Niezależnie jednak od tych trudności emocje,

mówiąc w uproszczeniu, albo nas do czegoś

mówiąc w uproszczeniu, albo nas do czegoś

„popychają” albo „odciągają”. Nie ma

„popychają” albo „odciągają”. Nie ma

natomiast emocji, które by nie działały w

natomiast emocji, które by nie działały w

jednym z tych kierunków. Nie istnieją emocje

jednym z tych kierunków. Nie istnieją emocje

neutralne. Jeśli więc od emocji zaczyna się

neutralne. Jeśli więc od emocji zaczyna się

tworzenie postawy, to

tworzenie postawy, to

nie mogą również

nie mogą również

istnieć

postawy

neutralne

istnieć

postawy

neutralne.

Należy

.

Należy

wówczas stwierdzić, że postawy po prostu

wówczas stwierdzić, że postawy po prostu

nie ma. Gdy mówimy, iż ktoś ma

nie ma. Gdy mówimy, iż ktoś ma

pozytywną

pozytywną

postawę

postawę do czegoś, to w kategoriach

do czegoś, to w kategoriach

emocjonalnych oznacza, że owo „coś”

emocjonalnych oznacza, że owo „coś”

wyzwala emocje pozytywne. Natomiast w

wyzwala emocje pozytywne. Natomiast w

kategorii zachowań, iż dążymy do kontaktu z

kategorii zachowań, iż dążymy do kontaktu z

przedmiotem naszej pozytywnej postawy.

przedmiotem naszej pozytywnej postawy.

Jeśli, przykładowo, ktoś ma pozytywną

Jeśli, przykładowo, ktoś ma pozytywną

postawę do jakiejś religii, to będzie dążył

postawę do jakiejś religii, to będzie dążył

do stania się członkiem społeczności, która

do stania się członkiem społeczności, która

tę religię wyznaje, uczestniczył w jej

tę religię wyznaje, uczestniczył w jej

obrzędach, uważał za prawdziwe jej

obrzędach, uważał za prawdziwe jej

twierdzenia itd. Istnieje także druga

twierdzenia itd. Istnieje także druga

właściwość emocji, jaką jest jej zdolność do

właściwość emocji, jaką jest jej zdolność do

selekcjonowania

selekcjonowania docierającej do nas

docierającej do nas

informacji

informacji. Jest to ważne w świetle

. Jest to ważne w świetle

proponowanej przez teorie tego nurtu

proponowanej przez teorie tego nurtu

postaw wiedzy, mówiącej, że istotnym ich

postaw wiedzy, mówiącej, że istotnym ich

elementem jest składnik poznawczy, czyli to

elementem jest składnik poznawczy, czyli to

co „wiemy” o przedmiocie postawy.

co „wiemy” o przedmiocie postawy.

Ponieważ emocja jest pierwsza i to ona

Ponieważ emocja jest pierwsza i to ona

właśnie selekcjonuje informację, stąd

właśnie selekcjonuje informację, stąd

zawartość poznawcza postawy jest

zawartość poznawcza postawy jest

uzależniona od emocji

uzależniona od emocji, która stała się jej

, która stała się jej

zaczynem. Selektywność polega w tym

zaczynem. Selektywność polega w tym

przypadku na tym, że dociera do nas

przypadku na tym, że dociera do nas

głównie informacja, która jest zgodna z

głównie informacja, która jest zgodna z

daną emocją. Jeśli więc np. lubię przedmiot

daną emocją. Jeśli więc np. lubię przedmiot

postawy, to moja wiedza na jego temat

postawy, to moja wiedza na jego temat

składa się głównie z elementów, które to

składa się głównie z elementów, które to

lubienie uzasadniają. Potocznie mówimy, że

lubienie uzasadniają. Potocznie mówimy, że

zdarza nam się spostrzegać kogoś (bądź

zdarza nam się spostrzegać kogoś (bądź

coś) przez „różowe okulary”.

coś) przez „różowe okulary”.

Tymi różowymi okularami są właśnie

Tymi różowymi okularami są właśnie

emocje. Natomiast informację, która by

emocje. Natomiast informację, która by

owemu lubieniu przeszkadzała (jeśli w

owemu lubieniu przeszkadzała (jeśli w

ogóle do mnie dotrze) jestem skłonny

ogóle do mnie dotrze) jestem skłonny

potraktować w myśl rozwiązań

potraktować w myśl rozwiązań

dysonansu

dysonansu

poznawczego

poznawczego, gdy to być może dopiero na

, gdy to być może dopiero na

szarym końcu pojawi się zmiana postawy

szarym końcu pojawi się zmiana postawy

np. pozytywnej na negatywną, o ile w ogóle

np. pozytywnej na negatywną, o ile w ogóle

do tego dojdzie (patrz: rozdział poświęcony

do tego dojdzie (patrz: rozdział poświęcony

zjawisku dysonansu).

zjawisku dysonansu).

Taką poznawczą zawartość postawy można

Taką poznawczą zawartość postawy można

analizować z dwóch punktów widzenia. Po

analizować z dwóch punktów widzenia. Po

pierwsze, można się zastanawiać nad

pierwsze, można się zastanawiać nad

ilością

ilością

czyjejś

czyjejś

wiedzy

wiedzy

dotyczącej

dotyczącej

przedmiotu postawy. Z ustaleń wynika, iż

przedmiotu postawy. Z ustaleń wynika, iż

nie jest to czynnik szczególnie istotny.

nie jest to czynnik szczególnie istotny.

Jednakowo

silną

(pozytywną

lub

Jednakowo

silną

(pozytywną

lub

negatywną) postawę miewają zarówno ci,

negatywną) postawę miewają zarówno ci,

których wiedza na ten temat jest bardzo

których wiedza na ten temat jest bardzo

bogata, jak i ci, których wiedza jest

bogata, jak i ci, których wiedza jest

(ilościowo) bardzo uboga. Może więc jest

(ilościowo) bardzo uboga. Może więc jest

tak, że to nie ilość, lecz

tak, że to nie ilość, lecz

jakość

jakość

wiedzy

wiedzy

odgrywa istotną rolę?

odgrywa istotną rolę?

Znam kogoś, kto nosi brodę i wąsy (a takich

Znam kogoś, kto nosi brodę i wąsy (a takich

nie lubię). Znam innego, kto kłamie i

nie lubię). Znam innego, kto kłamie i

wypiera się w „żywe oczy” (takich też nie

wypiera się w „żywe oczy” (takich też nie

lubię). Czy w odniesieniu do jednych i

lubię). Czy w odniesieniu do jednych i

drugich będę miał taką samą postawę

drugich będę miał taką samą postawę

(emocjonalnie nie lubię ich)? Ostatecznie

(emocjonalnie nie lubię ich)? Ostatecznie

brodę

i

wąsy

można

zgolić

bez

brodę

i

wąsy

można

zgolić

bez

szczególnego wysiłku. Teraz mógłbym go

szczególnego wysiłku. Teraz mógłbym go

polubić. Czy jednakowo łatwo można

polubić. Czy jednakowo łatwo można

przestać kłamać? Intuicyjnie widać, że

przestać kłamać? Intuicyjnie widać, że

waga informacji nie jest tu jednakowa. A

waga informacji nie jest tu jednakowa. A

więc, jeśli wiem, że ktoś kłamie, to

więc, jeśli wiem, że ktoś kłamie, to

oczywiście moja postawa wobec niego staje

oczywiście moja postawa wobec niego staje

się bardziej zdecydowana.

się bardziej zdecydowana.

Jeśli jednak zdołam przekonać siebie, że ci

Jeśli jednak zdołam przekonać siebie, że ci

co kłamią, to właśnie ci, którzy zapuszczają

co kłamią, to właśnie ci, którzy zapuszczają

brodę i wąsy? Taki zarost to coś, co rzuca

brodę i wąsy? Taki zarost to coś, co rzuca

się w oczy nawet przy przelotnym

się w oczy nawet przy przelotnym

spotkaniu. Że ktoś kłamie dowiadujemy się

spotkaniu. Że ktoś kłamie dowiadujemy się

po jakimś czasie. Jeśli jednak utworzę sobie

po jakimś czasie. Jeśli jednak utworzę sobie

odpowiedni poznawczy związek, to będę

odpowiedni poznawczy związek, to będę

traktował brodatych i wąsatych tak, jak

traktował brodatych i wąsatych tak, jak

kłamców.

A

przecież

tych

właśnie

kłamców.

A

przecież

tych

właśnie

szczególnie nie lubię! Z powyższych

szczególnie nie lubię! Z powyższych

rozważań wynika, że

rozważań wynika, że

analiza składnika

analiza składnika

poznawczego w kategoriach ilości bądź

poznawczego w kategoriach ilości bądź

jakości

informacji

nie

pozwala

jakości

informacji

nie

pozwala

przewidywać ani tego, jaka będzie, ani

przewidywać ani tego, jaka będzie, ani

natężenia postawy

natężenia postawy.

.

Być może należy wziąć pod uwagę drugi

Być może należy wziąć pod uwagę drugi

punkt widzenia, mianowicie

punkt widzenia, mianowicie

prawdziwość

prawdziwość

lub

lub

fałszywość

fałszywość wiedzy. Wymaga to pewnego

wiedzy. Wymaga to pewnego

uszczegółowienia. Można mówić w tym

uszczegółowienia. Można mówić w tym

przypadku o prawdziwości w sensie

przypadku o prawdziwości w sensie

zgodności z jakimś stanem rzeczy, o

zgodności z jakimś stanem rzeczy, o

prawdziwości jako

prawdziwości jako

logicznej zgodności

logicznej zgodności

twierdzeń

twierdzeń i wreszcie prawdziwości jako

i wreszcie prawdziwości jako

zgodności

zgodności

psychologicznej

psychologicznej.

Dla

.

Dla

psychologa bardziej interesujące są dwa

psychologa bardziej interesujące są dwa

ostatnie rodzaje prawdziwości. Jest tak

ostatnie rodzaje prawdziwości. Jest tak

dlatego, że twierdzenia o prawdziwości są

dlatego, że twierdzenia o prawdziwości są

filtrowane przez struktury poznawcze i

filtrowane przez struktury poznawcze i

emocjonalne każdego z nas, nabierając w

emocjonalne każdego z nas, nabierając w

ten sposób cech subiektywnych.

ten sposób cech subiektywnych.

Utworzony obraz nie musi iść w parze z

Utworzony obraz nie musi iść w parze z

obiektywnym (np. naukowym) opisem czy

obiektywnym (np. naukowym) opisem czy

wyjaśnieniem

jakiegoś

stanu

rzeczy.

wyjaśnieniem

jakiegoś

stanu

rzeczy.

Czynniki

zniekształcające

ów

Czynniki

zniekształcające

ów

zobiektywizowany obraz są przedmiotem

zobiektywizowany obraz są przedmiotem

zainteresowań

psychologii,

według

zainteresowań

psychologii,

według

założenia, iż to właśnie subiektywne obrazy

założenia, iż to właśnie subiektywne obrazy

rzeczywistości są przesłanką naszych

rzeczywistości są przesłanką naszych

działań. Znalazło to swoje odzwierciedlenie

działań. Znalazło to swoje odzwierciedlenie

również w badaniach nad postawami.

również w badaniach nad postawami.

O

O

zgodności logicznej

zgodności logicznej mówimy wówczas,

mówimy wówczas,

gdy system naszych twierdzeń o kimś (o

gdy system naszych twierdzeń o kimś (o

czymś) nie jest wewnętrznie sprzeczny.

czymś) nie jest wewnętrznie sprzeczny.

Byłby taki, gdyby np. nasz opis kogoś

Byłby taki, gdyby np. nasz opis kogoś

(powiedzmy czyjegoś wyglądu) zawierał

(powiedzmy czyjegoś wyglądu) zawierał

jednocześnie twierdzenia, że jest on i ładny,

jednocześnie twierdzenia, że jest on i ładny,

i brzydki. Lub wypowiadając się o

i brzydki. Lub wypowiadając się o

sprawności intelektualnej określał kogoś

sprawności intelektualnej określał kogoś

jako mądrego i jednocześnie głupiego. Są

jako mądrego i jednocześnie głupiego. Są

to twierdzenia sobie przeciwstawne, a więc

to twierdzenia sobie przeciwstawne, a więc

nie powinny jednocześnie charakteryzować

nie powinny jednocześnie charakteryzować

tego samego obiektu. Jeśli tak się dzieje,

tego samego obiektu. Jeśli tak się dzieje,

mówimy,

że

zachodzi

między

nimi

mówimy,

że

zachodzi

między

nimi

sprzeczność logiczna

sprzeczność logiczna.

.

Gdy poddamy badaniu ten element postaw,

Gdy poddamy badaniu ten element postaw,

okazuje się, iż

okazuje się, iż

wiele z nich zawiera taką

wiele z nich zawiera taką

logiczną sprzeczność

logiczną sprzeczność i występuje to zarówno

i występuje to zarówno

u osób o wysokiej sprawności intelektualnej, jak

u osób o wysokiej sprawności intelektualnej, jak

i takich, które pod tym względem lokują się

i takich, które pod tym względem lokują się

znacznie niżej. Zapewne wielu obruszy się

znacznie niżej. Zapewne wielu obruszy się

pytając: jak to możliwe? Czy ten ktoś tego nie

pytając: jak to możliwe? Czy ten ktoś tego nie

widzi? Przecież albo ktoś jest mądry, albo głupi.

widzi? Przecież albo ktoś jest mądry, albo głupi.

A nie jednocześnie głupi i mądry (cały czas,

A nie jednocześnie głupi i mądry (cały czas,

pamiętamy, wypowiadamy się o sprawności

pamiętamy, wypowiadamy się o sprawności

intelektualnej, a nie o sądzie dotyczącym jakiejś

intelektualnej, a nie o sądzie dotyczącym jakiejś

sprawy). Pozostając na gruncie logiki opisanej

sprawy). Pozostając na gruncie logiki opisanej

sprzeczności nie daje się usunąć. Okazuje się w

sprzeczności nie daje się usunąć. Okazuje się w

takich przypadkach, że w sukurs przychodzi

takich przypadkach, że w sukurs przychodzi

zgodność

psychologiczna

zgodność

psychologiczna

lub

sposoby

lub

sposoby

rozwiązywania

rozwiązywania

dysonansu poznawczego

dysonansu poznawczego.

.

Oto uważamy kogoś za mądrego człowieka

Oto uważamy kogoś za mądrego człowieka

opierając się na wypowiedziach innych osób,

opierając się na wypowiedziach innych osób,

sądach, posiadanym słownictwie, wiedzy,

sądach, posiadanym słownictwie, wiedzy,

dyplomach, awansach itp. Tak się jednak

dyplomach, awansach itp. Tak się jednak

składa, że co krok spotykamy się z dowodami

składa, że co krok spotykamy się z dowodami

głupoty tej osoby (podejmowane decyzje,

głupoty tej osoby (podejmowane decyzje,

brak umiejętności uczenia się, sztywność

brak umiejętności uczenia się, sztywność

poglądów itd.). Wydaje się, że powinno to

poglądów itd.). Wydaje się, że powinno to

zmodyfikować nasze wcześniejsze poglądy.

zmodyfikować nasze wcześniejsze poglądy.

Niby tak, lecz co dzieje się wtedy, jeśli

Niby tak, lecz co dzieje się wtedy, jeśli

wyjaśnimy sobie, iż to wcale nie sprawność

wyjaśnimy sobie, iż to wcale nie sprawność

intelektualna, lecz wierność wyznawanym

intelektualna, lecz wierność wyznawanym

zasadom, albo, że to jedynie przypadkowa

zasadom, albo, że to jedynie przypadkowa

wpadka są odpowiedzialne za bzdurne

wpadka są odpowiedzialne za bzdurne

zachowania naszego znajomego?

zachowania naszego znajomego?

Okazuje się, że takie wyjaśnienie potrafi

Okazuje się, że takie wyjaśnienie potrafi

skutecznie

zneutralizować

logicznie

skutecznie

zneutralizować

logicznie

wzbudzony dysonans

wzbudzony dysonans. Działa to równie

. Działa to równie

skutecznie w drugą stronę. Czy ktoś, kogo

skutecznie w drugą stronę. Czy ktoś, kogo

uważamy za głupca może podejmować

uważamy za głupca może podejmować

rozsądne decyzje? No cóż, pewnie mu się

rozsądne decyzje? No cóż, pewnie mu się

udało, albo, jak każdy głupi i pijany, ma w

udało, albo, jak każdy głupi i pijany, ma w

życiu szczęście. Nieco inaczej to wygląda, gdy

życiu szczęście. Nieco inaczej to wygląda, gdy

pod

uwagę

bierzemy

tzw.

pod

uwagę

bierzemy

tzw.

zgodność

zgodność

psychologiczną

psychologiczną. „Prawdziwość” obrazu jest

. „Prawdziwość” obrazu jest

tu określana przez cechy, jakie przypisujemy

tu określana przez cechy, jakie przypisujemy

obiektowi naszej postawy. Była o tym szerzej

obiektowi naszej postawy. Była o tym szerzej

mowa w rozdziale poświęconym

mowa w rozdziale poświęconym

teorii

teorii

atrybucji

atrybucji. Jednym z podstawowych wymiarów,

. Jednym z podstawowych wymiarów,

jaki porządkuje owo przypisywanie jest

jaki porządkuje owo przypisywanie jest

ocena

ocena.

.

Jej podstawę stanowi

Jej podstawę stanowi

emocja, jaka zostaje

emocja, jaka zostaje

przypisana naszemu obiektowi

przypisana naszemu obiektowi. Jeśli jest

. Jeśli jest

nim człowiek (grupa, społeczność itp.), to

nim człowiek (grupa, społeczność itp.), to

np. możemy go lubić lub nie lubić. Jeśli

np. możemy go lubić lub nie lubić. Jeśli

zapytam sam siebie, dlaczego ich lubię (lub

zapytam sam siebie, dlaczego ich lubię (lub

nie lubię), to okaże się, iż posiadają oni

nie lubię), to okaże się, iż posiadają oni

pewne cechy. Nie jest w tym przypadku

pewne cechy. Nie jest w tym przypadku

istotne, czy rzeczywiście takie cechy

istotne, czy rzeczywiście takie cechy

posiadają. Bardziej istotne jest to, że my

posiadają. Bardziej istotne jest to, że my

lubimy takich, którzy mają te cechy. Jeśli

lubimy takich, którzy mają te cechy. Jeśli

ich lubię, to oczywiście powodem jest to, iż

ich lubię, to oczywiście powodem jest to, iż

mają takie cechy. Nie dostrzegamy w tym

mają takie cechy. Nie dostrzegamy w tym

momencie tego, że to my sami im te cechy

momencie tego, że to my sami im te cechy

przypisaliśmy.

przypisaliśmy.

Ich obraz jest psychologicznie spójny,

Ich obraz jest psychologicznie spójny,

choć może nie być (nie musi) być

choć może nie być (nie musi) być

spójny

logicznie

spójny

logicznie. Przykładem takiej

.

Przykładem

takiej

psychologicznej

spójności

jest

psychologicznej

spójności

jest

przeświadczenie wielu ludzi, że osoby

przeświadczenie wielu ludzi, że osoby

ładne są również miłe, uczynne, mądre,

ładne są również miłe, uczynne, mądre,

dobre itp. A jeśli są niemiłe, egoistyczne,

dobre itp. A jeśli są niemiłe, egoistyczne,

głupie i złe? Wówczas na ogół sądzimy, że

głupie i złe? Wówczas na ogół sądzimy, że

są wyjątkiem od reguły.

są wyjątkiem od reguły.

Zdarza się, a większość z nas ma pewnie

Zdarza się, a większość z nas ma pewnie

tego typu doświadczenia, że coś (lub ktoś)

tego typu doświadczenia, że coś (lub ktoś)

nas jednocześnie i przyciąga, i odpycha.

nas jednocześnie i przyciąga, i odpycha.

Jest to doświadczenie, które jakby przeczy

Jest to doświadczenie, które jakby przeczy

twierdzeniom wcześniejszym, zwłaszcza

twierdzeniom wcześniejszym, zwłaszcza

tym dotyczącym zasad działania emocji.

tym dotyczącym zasad działania emocji.

Według nich emocje albo nas przyciągają

Według nich emocje albo nas przyciągają

do czegoś, albo odpychają, natomiast nie

do czegoś, albo odpychają, natomiast nie

czynią tego jednocześnie w odniesieniu do

czynią tego jednocześnie w odniesieniu do

tego samego obiektu. Prawdziwość tych

tego samego obiektu. Prawdziwość tych

zasad pozostaje nie naruszona, jeśli zdać

zasad pozostaje nie naruszona, jeśli zdać

sobie sprawę, iż

sobie sprawę, iż

obiekt postawy może

obiekt postawy może

mieć różne właściwości

mieć różne właściwości

.

.

To, że nas jednocześnie przyciąga i odrzuca

To, że nas jednocześnie przyciąga i odrzuca

jest wynikiem tego, że różne jego

jest wynikiem tego, że różne jego

właściwości uruchamiają u nas różne

właściwości uruchamiają u nas różne

emocje, także takie o odmiennych znakach.

emocje, także takie o odmiennych znakach.

W takiej sytuacji

W takiej sytuacji

Nowak

Nowak (1973) mówi o

(1973) mówi o

ambiwalentności

postaw

ambiwalentności

postaw.

Inaczej

.

Inaczej

mówiąc, gdy mamy do czegoś postawę

mówiąc, gdy mamy do czegoś postawę

„częściowo” pozytywną, a „częściowo”

„częściowo” pozytywną, a „częściowo”

negatywną, wówczas wnioskujemy, że

negatywną, wówczas wnioskujemy, że

mamy postawę ambiwalentną. Jest to

mamy postawę ambiwalentną. Jest to

sytuacja podobna do tej, jaka występuje w

sytuacja podobna do tej, jaka występuje w

sytuacji, gdy mówimy np. „bystry facet, ale

sytuacji, gdy mówimy np. „bystry facet, ale

świnia”.

świnia”.

Trzecim elementem strukturalnej definicji

Trzecim elementem strukturalnej definicji

postaw jest ich

postaw jest ich

składnik behawioralny

składnik behawioralny. Są

. Są

nim

nim

zachowania

zachowania, poprzez które realizuje

, poprzez które realizuje

się stosunek emocjonalny i wiedza o

się stosunek emocjonalny i wiedza o

przedmiocie postawy. W ramach tych

przedmiocie postawy. W ramach tych

zachowań można mówić o tym, do czego

zachowań można mówić o tym, do czego

one zmierzają i o tym, w jaki sposób.

one zmierzają i o tym, w jaki sposób.

Patrząc na powyższe stwierdzenia z

Patrząc na powyższe stwierdzenia z

perspektywy

składnika

emocjonalnego

perspektywy

składnika

emocjonalnego

należy stwierdzić, że postawa może skłaniać

należy stwierdzić, że postawa może skłaniać

do jednego z dwóch kierunków działania:

do jednego z dwóch kierunków działania:

zbliżania się

zbliżania się do obiektu postawy względnie

do obiektu postawy względnie

unikania go

unikania go. Znacznie bogatsze mogą być

. Znacznie bogatsze mogą być

sposoby, w jaki ten cel może zostać

sposoby, w jaki ten cel może zostać

osiągnięty.

osiągnięty.

Wybór środków jest zapewne wynikiem

Wybór środków jest zapewne wynikiem

wiedzy, jaką posiadamy o obiekcie naszej

wiedzy, jaką posiadamy o obiekcie naszej

postawy. Na przykład człowieka, którego

postawy. Na przykład człowieka, którego

nie lubimy, możemy unikać (nie spotykać

nie lubimy, możemy unikać (nie spotykać

się z nim), spotykać, lecz traktować z tzw.

się z nim), spotykać, lecz traktować z tzw.

chłodną uprzejmością, nie podawać mu

chłodną uprzejmością, nie podawać mu

ręki, wypowiadać o nim negatywne opinie

ręki, wypowiadać o nim negatywne opinie

itp. Ponieważ sposobów realizacji tych

itp. Ponieważ sposobów realizacji tych

celów jest nieskończenie wiele, bardziej

celów jest nieskończenie wiele, bardziej

owocne wydaje się skupienie na samych

owocne wydaje się skupienie na samych

celach

celach

działania

działania. Stwierdzono wcześniej,

. Stwierdzono wcześniej,

że są one określone przez stosunek

że są one określone przez stosunek

emocjonalny, jakim posiadacz postawy jest

emocjonalny, jakim posiadacz postawy jest

połączony z jej obiektem.

połączony z jej obiektem.

Zainteresowanie postawami wiązało się z

Zainteresowanie postawami wiązało się z

oczekiwaniem,

że

znajomość

składnika

oczekiwaniem,

że

znajomość

składnika

emocjonalnego i poznawczego pozwoli nam na

emocjonalnego i poznawczego pozwoli nam na

określenie zachowań, jakich można oczekiwać po

określenie zachowań, jakich można oczekiwać po

właścicielu postawy. Warto więc bliżej przyjrzeć

właścicielu postawy. Warto więc bliżej przyjrzeć

się, czy rzeczywiście jest tak, iż dwa wcześniejsze

się, czy rzeczywiście jest tak, iż dwa wcześniejsze

komponenty postaw decydują o tym, jakie będzie

komponenty postaw decydują o tym, jakie będzie

zachowanie

(tj.

trzeci,

w

myśl

definicji

zachowanie

(tj.

trzeci,

w

myśl

definicji

strukturalnej, współzależny komponent postaw).

strukturalnej, współzależny komponent postaw).

Często przytacza się przy tej okazji wyniki

Często przytacza się przy tej okazji wyniki

badania,

jakie

w

sytuacji

naturalnej

badania,

jakie

w

sytuacji

naturalnej

przeprowadził

przeprowadził

La

La

Piere

Piere. Miało to miejsce jeszcze

. Miało to miejsce jeszcze

w latach trzydziestych w Stanach Zjednoczonych,

w latach trzydziestych w Stanach Zjednoczonych,

gdy uprzedzenia wobec kolorowych były znacznie

gdy uprzedzenia wobec kolorowych były znacznie

silniejsze niż obecnie (a przynajmniej znacznie

silniejsze niż obecnie (a przynajmniej znacznie

łatwiej było je demonstrować).

łatwiej było je demonstrować).

Podróżował on wówczas po Stanach z parą

Podróżował on wówczas po Stanach z parą

młodych Chińczyków. Ponieważ musieli się

młodych Chińczyków. Ponieważ musieli się

zatrzymywać w wielu hotelach, motelach,

zatrzymywać w wielu hotelach, motelach,

restauracjach itd., La Piere obawiał się, że

restauracjach itd., La Piere obawiał się, że

jego chińskich przyjaciół może spotkać

jego chińskich przyjaciół może spotkać

wiele afrontów. Odwiedzili w sumie 251

wiele afrontów. Odwiedzili w sumie 251

różnych miejsc i tylko w jednym ich nie

różnych miejsc i tylko w jednym ich nie

obsłużono. Świadomy tego, jak żywe są

obsłużono. Świadomy tego, jak żywe są

uprzedzenia wobec Azjatów, a zaskoczony

uprzedzenia wobec Azjatów, a zaskoczony

tym, co ich w rzeczywistości spotkało,

tym, co ich w rzeczywistości spotkało,

postanowił bliżej się temu przyjrzeć.

postanowił bliżej się temu przyjrzeć.

Polegało to na tym, że po zakończeniu

Polegało to na tym, że po zakończeniu

podróży wysłał do wszystkich miejsc, które

podróży wysłał do wszystkich miejsc, które

odwiedzili, list z pytaniem,

odwiedzili, list z pytaniem,

czy obsłużyliby

czy obsłużyliby

u siebie Chińczyków

u siebie Chińczyków.

.

W

odpowiedzi

ponad

90%

procent

W

odpowiedzi

ponad

90%

procent

odpowiedziało, że nie. Odpowiedzi były

odpowiedziało, że nie. Odpowiedzi były

zgodne ze stopniem rozpowszechnienia

zgodne ze stopniem rozpowszechnienia

postaw skierowanych przeciwko Azjatom,

postaw skierowanych przeciwko Azjatom,

lecz zupełnie nie zgadzały się z tym, co w

lecz zupełnie nie zgadzały się z tym, co w

rzeczywistości

miało

miejsce.

Inaczej

rzeczywistości

miało

miejsce.

Inaczej

mówiąc, jeśli pytanie w liście odwoływało

mówiąc, jeśli pytanie w liście odwoływało

się

do

samowiedzy

o

przesłankach

się

do

samowiedzy

o

przesłankach

własnych działań (a więc stanowiło pewną

własnych działań (a więc stanowiło pewną

namiastkę badania postaw), zaś rzeczywiste

namiastkę badania postaw), zaś rzeczywiste

zachowanie od tych deklaracji odbiegało, to

zachowanie od tych deklaracji odbiegało, to

mamy do czynienia z

mamy do czynienia z

rozbieżnością

rozbieżnością

między elementami poznawczym i

między elementami poznawczym i

emocjonalnym a behawioralnym

emocjonalnym a behawioralnym.

.

Mogłoby

to

stanowić

podstawę

do

Mogłoby

to

stanowić

podstawę

do

wnioskowania,

że

jeśli

pomiaru

postaw

wnioskowania,

że

jeśli

pomiaru

postaw

dokonujemy przy pomocy skal mierzących

dokonujemy przy pomocy skal mierzących

elementy emocjonalne i poznawcze, to nie

elementy emocjonalne i poznawcze, to nie

możemy na tej podstawie wnioskować o

możemy na tej podstawie wnioskować o

zachowaniach. Wcześniej wskazano jednak, że

zachowaniach. Wcześniej wskazano jednak, że

generalny

cel,

kształtowany

przez

generalny

cel,

kształtowany

przez

komponent emocjonalny (dążenie „do lub

komponent emocjonalny (dążenie „do lub

od”) może być realizowany w rozmaity

od”) może być realizowany w rozmaity

sposób

sposób. Wyniki przedstawione przez La Piere'a

. Wyniki przedstawione przez La Piere'a

nie zawierają danych, które by pozwalały

nie zawierają danych, które by pozwalały

wnioskować np. o tym, czy sposób obsługi,

wnioskować np. o tym, czy sposób obsługi,

jakość świadczonych usług, zachowanie się

jakość świadczonych usług, zachowanie się

kelnerów, ewentualne działania w sytuacji

kelnerów, ewentualne działania w sytuacji

konfliktowej itp. odbiegały od takich samych

konfliktowej itp. odbiegały od takich samych

działań świadczonych wobec białych.

działań świadczonych wobec białych.

Innymi słowy, nie pozwalają sądzić, czy

Innymi słowy, nie pozwalają sądzić, czy

postawa nie jest realizowana, czy tylko

postawa nie jest realizowana, czy tylko

sposób działania pozwala osiągnąć cel

sposób działania pozwala osiągnąć cel

inaczej niż wyłącznie poprzez odmowę

inaczej niż wyłącznie poprzez odmowę

świadczenia usług. Za taką interpretacją

świadczenia usług. Za taką interpretacją

przemawiają

wyniki

badania

przemawiają

wyniki

badania

przeprowadzonego przez

przeprowadzonego przez

Sellitza

Sellitza i in. W

i in. W

latach sześćdziesiątych przebadali oni

latach sześćdziesiątych przebadali oni

dyskryminacyjne zachowania przejawiane

dyskryminacyjne zachowania przejawiane

przez obsługę wobec Murzynów w lokalach

przez obsługę wobec Murzynów w lokalach

nowojorskich. W

nowojorskich. W

42%

42% badanych restauracji

badanych restauracji

zaobserwowano różnego rodzaju

zaobserwowano różnego rodzaju

praktyki

praktyki

dyskryminacyjne

dyskryminacyjne.

Wnioskowano,

iż

.

Wnioskowano,

iż

przynajmniej część tych praktyk jest

przynajmniej część tych praktyk jest

wynikiem postaw właścicieli lokali.

wynikiem postaw właścicieli lokali.

Wnioskiem, jaki się w tym momencie

Wnioskiem, jaki się w tym momencie

nasuwa jest to, że

nasuwa jest to, że

przesłanki zawarte w

przesłanki zawarte w

komponencie

emocjonalnym

i

komponencie

emocjonalnym

i

poznawczym postawy mogą przybierać

poznawczym postawy mogą przybierać

różną postać w zachowaniu

różną postać w zachowaniu. Znając

. Znając

powyższe komponenty możemy się kusić o

powyższe komponenty możemy się kusić o

przewidywanie celu działania, natomiast

przewidywanie celu działania, natomiast

nie

daje

się

(bez

uwzględniania

nie

daje

się

(bez

uwzględniania

dodatkowych elementów) przewidywać,

dodatkowych elementów) przewidywać,

jaki

będzie

sposób

jego

realizacji

jaki

będzie

sposób

jego

realizacji

(konkretne zachowanie w danej sytuacji).

(konkretne zachowanie w danej sytuacji).

To zapewne w dużej mierze spowodowało

To zapewne w dużej mierze spowodowało

odwrót od nadziei, jakie zrodził kierunek

odwrót od nadziei, jakie zrodził kierunek

ustaleń proponowany przez teorie postaw.

ustaleń proponowany przez teorie postaw.

Ostatnim w tym rozdziale zagadnieniem jest

Ostatnim w tym rozdziale zagadnieniem jest

powstawanie postaw

powstawanie postaw. Najwięcej bodaj

. Najwięcej bodaj

uwagi poświęcono ujęciom, w myśl których

uwagi poświęcono ujęciom, w myśl których

postaw

postaw

uczymy

uczymy

się

się, podobnie jak wszelkich

, podobnie jak wszelkich

innych umiejętności. Są to ujęcia szeroko

innych umiejętności. Są to ujęcia szeroko

korzystające z danych teorii uczenia się,

korzystające z danych teorii uczenia się,

gdzie ważne są takie pojęcia, jak:

gdzie ważne są takie pojęcia, jak:

wzmocnienie

wzmocnienie i

i

generalizacja

generalizacja, zaś w

, zaś w

odniesieniu do uczenia się od innych:

odniesieniu do uczenia się od innych:

naśladowanie

naśladowanie. Są takie obiekty, zarówno

. Są takie obiekty, zarówno

przedmioty, jak idee czy ludzie, z którymi

przedmioty, jak idee czy ludzie, z którymi

kontakt jest dla nas przyjemny lub

kontakt jest dla nas przyjemny lub

nieprzyjemny.

Albo

mówiąc

inaczej,

nieprzyjemny.

Albo

mówiąc

inaczej,

kontaktowanie

się

z

tymi

obiektami

kontaktowanie

się

z

tymi

obiektami

dostarcza nam nagród albo kar.

dostarcza nam nagród albo kar.

Kary

Kary i

i

nagrody

nagrody są to właśnie wzmocnienia,

są to właśnie wzmocnienia,

termin stosowany w teoriach uczenia się.

termin stosowany w teoriach uczenia się.

Nagrody

wiążą

się

z

przyjemnymi

Nagrody

wiążą

się

z

przyjemnymi

odczuciami,

zaś

kary

z

przykrymi.

odczuciami,

zaś

kary

z

przykrymi.

Powtarzające się takiego samego rodzaju

Powtarzające się takiego samego rodzaju

doświadczenia

z

danymi

obiektami

doświadczenia

z

danymi

obiektami

powodują,

że

uczymy

się

poprzez

powodują,

że

uczymy

się

poprzez

wzmocnienia, że w kontaktach z tymi

wzmocnienia, że w kontaktach z tymi

obiektami doznamy przyjemności bądź

obiektami doznamy przyjemności bądź

przykrości.

Zostaje

w

ten

sposób

przykrości.

Zostaje

w

ten

sposób

ukształtowany

emocjonalny

komponent

ukształtowany

emocjonalny

komponent

postaw, który dalej wpływa na powstanie

postaw, który dalej wpływa na powstanie

komponentu poznawczego i zachowania.

komponentu poznawczego i zachowania.

Z

Z

generalizacją

generalizacją mamy do czynienia

mamy

do

czynienia

wówczas, gdy nie pojedynczy obiekt, lecz

wówczas, gdy nie pojedynczy obiekt, lecz

cała gama obiektów zostaje objęta tą

cała gama obiektów zostaje objęta tą

samą postawą

samą postawą. Istotne w tym przypadku

. Istotne w tym przypadku

jest to, że wszystkie te obiekty zostają ze

jest to, że wszystkie te obiekty zostają ze

sobą powiązane (np. tym, że wspólnie

sobą powiązane (np. tym, że wspólnie

występują: w tym samym miejscu lub czasie;

występują: w tym samym miejscu lub czasie;

są do siebie podobne fizycznie, emocjonalnie,

są do siebie podobne fizycznie, emocjonalnie,

ideologicznie itp.; należą do tej samej grupy

ideologicznie itp.; należą do tej samej grupy

itd.). Kryteriów takiego upodobnienia jest

itd.). Kryteriów takiego upodobnienia jest

wiele, zaś każdy z nas posiada swe własne

wiele, zaś każdy z nas posiada swe własne

(choćby ze względu na indywidualne

(choćby ze względu na indywidualne

doświadczenia). Jest to zjawisko, które

doświadczenia). Jest to zjawisko, które

dobrze ilustruje jeden z eksperymentów

dobrze ilustruje jeden z eksperymentów

przeprowadzonych z małym chłopcem.

przeprowadzonych z małym chłopcem.

W trakcie badania bawił się z królikiem, aż

W trakcie badania bawił się z królikiem, aż

w pewnym momencie uderzano w gong, co

w pewnym momencie uderzano w gong, co

było dla chłopca sygnałem lękotwórczym.

było dla chłopca sygnałem lękotwórczym.

Kilkakrotnie powtarzając tę sekwencję

Kilkakrotnie powtarzając tę sekwencję

doprowadzono do sytuacji, gdy samo

doprowadzono do sytuacji, gdy samo

pojawienie się królika wywoływało u

pojawienie się królika wywoływało u

chłopca

lęk.

Stopniowo

zdolność

chłopca

lęk.

Stopniowo

zdolność

wywoływania

reakcji

lękowej

zaczęły

wywoływania

reakcji

lękowej

zaczęły

nabierać również inne obiekty z otoczenia

nabierać również inne obiekty z otoczenia

chłopca (skrawki futra, futrzany kołnierz

chłopca (skrawki futra, futrzany kołnierz

itp.). Można oczekiwać, że gdyby królik

itp.). Można oczekiwać, że gdyby królik

pojawiał się w tym samym otoczeniu

pojawiał się w tym samym otoczeniu

dostatecznie często (np. u kogoś na ręku lub

dostatecznie często (np. u kogoś na ręku lub

na jakimś meblu), to i te obiekty zaczęłyby

na jakimś meblu), to i te obiekty zaczęłyby

wyzwalać lęk.

wyzwalać lęk.

Nastąpiła zatem

Nastąpiła zatem

generalizacja

generalizacja. Jeśli wiec,

. Jeśli wiec,

np. pokazuje nam się często obiekty w

np. pokazuje nam się często obiekty w

towarzystwie

słów

lub

sytuacji

towarzystwie

słów

lub

sytuacji

wskazujących na doznawanie przyjemności

wskazujących na doznawanie przyjemności

(mały

wysiłek,

duża

przyjemność,

(mały

wysiłek,

duża

przyjemność,

efektywność działania, seks itp.), to nastąpi

efektywność działania, seks itp.), to nastąpi

zgeneralizowanie naszej pozytywnej reakcji

zgeneralizowanie naszej pozytywnej reakcji

również na ten obiekt. Jest to prawidłowość

również na ten obiekt. Jest to prawidłowość

często wykorzystywana w

często wykorzystywana w

działaniach

działaniach

reklamowych

reklamowych.

.

Naśladowanie

Naśladowanie albo

albo

imitacja

imitacja to z kolei

to z kolei

zjawisko często występujące w procesie

zjawisko często występujące w procesie

uczenia się

uczenia się

od

od

innych

innych. Zwłaszcza wówczas,

. Zwłaszcza wówczas,

gdy małe dzieci uczą się, obserwując

gdy małe dzieci uczą się, obserwując

dorosłych

(najczęściej

rodziców),

jak

dorosłych

(najczęściej

rodziców),

jak

funkcjonować w otoczeniu społecznym.

funkcjonować w otoczeniu społecznym.

Uczą się np. zasad dobrego wychowania,

Uczą się np. zasad dobrego wychowania,

tego co wolno i tego, co jest źle widziane,

tego co wolno i tego, co jest źle widziane,

jak się ubierać, jak się zachowywać jako

jak się ubierać, jak się zachowywać jako

dziewczynka (chłopiec) itp. Równie dobrze,

dziewczynka (chłopiec) itp. Równie dobrze,

naśladując innych (zwłaszcza tzw.

naśladując innych (zwłaszcza tzw.

osoby

osoby

znaczące

znaczące) można się nauczyć, co lubić, a

) można się nauczyć, co lubić, a

czego nie; co jest ważne, a co można

czego nie; co jest ważne, a co można

pominąć (np. cechy człowieka).

pominąć (np. cechy człowieka).

W

analogiczny

sposób

uczymy

się

W

analogiczny

sposób

uczymy

się

(naśladując) postaw. Stwierdzono zresztą,

(naśladując) postaw. Stwierdzono zresztą,

że zdarza się, iż ludzie posiadają postawy, z

że zdarza się, iż ludzie posiadają postawy, z

których obiektem w swym dotychczasowym

których obiektem w swym dotychczasowym

życiu jeszcze się nie zetknęli. Tym samym,

życiu jeszcze się nie zetknęli. Tym samym,

nie tylko nie mogli mieć własnych

nie tylko nie mogli mieć własnych

doświadczeń,

lecz

mogli

nawet

nie

doświadczeń,

lecz

mogli

nawet

nie

wiedzieć, że wobec takiego obiektu można

wiedzieć, że wobec takiego obiektu można

mieć postawę, a więc: lubić bądź nie lubić,

mieć postawę, a więc: lubić bądź nie lubić,

posiadać wiedzę, która by to uzasadniała

posiadać wiedzę, która by to uzasadniała

oraz tendencję do zachowywania się w

oraz tendencję do zachowywania się w

odniesieniu do tego obiektu w określony

odniesieniu do tego obiektu w określony

sposób.

sposób.

Można

również

spotkać

inne

Można

również

spotkać

inne

umiejscowienie źródeł postaw. I tak,

umiejscowienie źródeł postaw. I tak,

stwierdzono, że można mówić o postawach

stwierdzono, że można mówić o postawach

jako

jako

instrumencie, służącym czyimś

instrumencie, służącym czyimś

potrzebom

potrzebom. A więc np. lubienie bądź

. A więc np. lubienie bądź

nielubienie przedmiotu postawy staje się

nielubienie przedmiotu postawy staje się

instrumentem do osiągania założonych

instrumentem do osiągania założonych

celów (ekonomicznych, politycznych itp.).

celów (ekonomicznych, politycznych itp.).

Albo, instrumentalność polega na tym, że

Albo, instrumentalność polega na tym, że

dzięki

odpowiednim

postawom

mogę

dzięki

odpowiednim

postawom

mogę

utrzymać (lub podwyższyć)

utrzymać (lub podwyższyć)

samoocenę

samoocenę.

.

Jeszcze inne koncepcje lokują źródło

Jeszcze inne koncepcje lokują źródło

postaw w

postaw w

dążeniu do utrzymania

dążeniu do utrzymania

spójności poznawczej

spójności poznawczej.

.

Można by tę listę dalej wydłużać, jednak

Można by tę listę dalej wydłużać, jednak

wydaje się, że nie w tym rzecz. Bogactwo

wydaje się, że nie w tym rzecz. Bogactwo

podejść do źródeł postaw wskazuje raczej

podejść do źródeł postaw wskazuje raczej

na to, że możemy mieć do czynienia z

na to, że możemy mieć do czynienia z

wieloma źródłami postaw i redukcjonizm w

wieloma źródłami postaw i redukcjonizm w

jakiejkolwiek postaci nie byłby tu wskazany.

jakiejkolwiek postaci nie byłby tu wskazany.