Układ nerwowy

ośrodkowy

Rdzeń kręgowy

• Rdzeń kręgowy (medulla spinalis)

przypomina swym kształtem wydłużony

walec nieco spłaszczony w osi strzałkowej

długości 40-45 cm, średnicy do 1,5 cm i

masie około 28 g.

• Położony jest w kanale kręgowym mniej

więcej od brzegu otworu potylicznego

wielkiego do II kręgu lędźwiowego.

• Zakończony jest stożkiem rdzeniowym (conus

medullaris), który przechodzi w nić końcową

(filum terminale).

• Otoczony jest oponami i zawieszony na

więzadłach.

• Rdzeń kręgowy, dzielimy na odcinek szyjny, piersiowy,

lędźwiowy, krzyżowy i guziczny.

• odcinek szyjny rdzenia składa się z 8 segmentów, a

odcinek guziczny - z 1 segmentu. Pozostałe odcinki

rdzenia mają taką samą liczbę segmentów co

kręgosłup kręgów - 12 piersiowych, 5 lędźwiowych i 5

krzyżowych.

• Z każdego segmentu rdzenia kręgowego wychodzi

jedna para nerwów rdzeniowych. Ponieważ jest 31

segmentów, dlatego z rdzenia wychodzi 31 par nerwów

rdzeniowych.

• Segment rdzenia kręgowego z jedną parą nerwów

rdzeniowych nazywa się również często neuromerem.

• Wskutek zwiększenia objętości istoty

szarej i białej tych neuromerów rdzenia,
które zaopatrują kończyny, powstają w
rdzeniu kręgowym dwa zgrubienia: w
odcinku szyjnym i lędźwiowym.

• Korzenie nerwów rdzeniowych

otaczające w kanale krzyżowym nić
końcową tworzą wraz z nią tzw. koński
ogon.

1— szczelina pośrodkowa przednia, 2 — bruzda pośrodkowa

tylna, 3 — korzeń przedni (ruchowy), 4 — korzeń tylny

(czuciowy), 5 — zwój rdzeniowy, 6 — nerw rdzeniowy, 7 —

gałąź przednia (brzuszna) nerwu rdzeniowego, 8 — gałąź

tylna (grzbietowa) nerwu rdzeniowego

• Na przedniej powierzchni rdzenia kręgowego

znajduje się głęboka szczelina pośrodkowa

przednia (fissura mediana anterior),

• na powierzchni tylnej znacznie płytsza bruzda

pośrodkowa tylna (suleus medianus

posterior), które dzielą rdzeń na dwie

symetryczne połowy.

• Każda z tych połów ma bruzdę boczną

przednią (suleus lateralis anterior) i bruzdę

boczną tylną (suleus lateralis posterior), które

są związane z wyjściem z rdzenia odpowiednich

korzeni nerwów rdzeniowych.

• Na przekroju poprzecznym rdzenia

kręgowego widoczne są dwie

odmiennie zabarwione warstwy;

położona w środku istota szara oraz

obejmująca ją, leżąca na obwodzie,

istota biała.

• Istota szara (substantia grisea) na

przekroju poprzecznym podobna jest

do rozpiętego motyla. Ciągnie się ona

przez całą długość rdzenia w postaci

• kolumny, w której można wyróżnić
• parzyste słupy (columnae) przednie,
• parzyste słupy tylne
• oraz w odcinku piersiowym rdzenia (w segmentach

od trzeciego szyjnego do drugiego lędźwiowego)

parzyste słupy boczne.

• Część środkowa istoty szarej, która otacza kanał

środkowy, zwana jest istotą pośrednią środkową,

przechodzącą w kierunku bocznym w istotę

pośrednią boczną,

• W przekroju poprzecznym słupy tworzą odpowiednie

rogi (cornu) istoty szarej: przednie, tylne i

boczne.

• W rogach przednich rdzenia kręgowego

znajdują się jądra ruchowe nerwów
rdzeniowych dające początek korzeniom
brzusznym, czyli przednim nerwów
rdzeniowych.

• W rogach tylnych znajdują się jądra

informacyjne,

• W rogach bocznych znajdują się skupienia

komórek tworzących jądro
pośrednioboczne,

• Jądrami nazywa się wyraźnie odgraniczone skupienie

komórek nerwowych znajdujących się wewnątrz mózgowia i

rdzenia kręgowego.

• Istota biała (substantia alba) obejmuje szczelnym

płaszczem istotę szarą rdzenia. Tylko między słupem tylnym

i bocznym obie istoty przenikają się w kształcie sieci i

tworzą twór siatkowaty, który jest najlepiej wykształcony w

części szyjnej rdzenia.

• Istota biała składa się przede wszystkim z włókien

nerwowych w przeważającej części zawierających osłonkę

mielinową i tworzy układ przewodzący rdzenia kręgowego.

• Istotę białą można podzielić na parzyste sznury

przednie, boczne i tylne, w których włókna nerwowe są

ułożone według określonych czynności tworząc drogi

nerwowe rdzenia kręgowego. Zespoły włókien nerwowych

pełniących podobną funkcję tworzą drogi nerwowe.

• W sznurach tylnych biegną drogi

informacyjne,

• w sznurach przednich i bocznych -

drogi ruchowe, autonomiczne i
również informacyjne, ale różniące
się od dróg informacyjnych sznurów
tylnych zakresem przenoszonych
informacji.

• Wypustki obwodowe wchodzą w skład nerwów rdzeniowych;

dośrodkowe skupione w wiązki, zwane korzeniami

grzbietowymi albo tylnymi, dochodzą do odpowiednich

segmentów na tylno-bocznej powierzchni rdzenia i albo

przechodzą częściowo do sznurów tylnych bądź też wnikają

do rogów tylnych tworząc synapsy z komórkami jąder

informacyjnych rogów tylnych istoty szarej rdzenia.

Wypustki jąder informacyjnych rogów tylnych wchodzą albo

wprost do sznurów bocznych potej samej stronie, albo

krzyżują się w spoidle białym rdzenia i biegną

drugostronnie w sznurach bocznych i przednich.

• Drogi ruchowe sznurów bocznych i przednich rdzenia,

należące do układu somatycznego i autonomicznego,

pochodzą z mózgowia.

• Drogi nerwowe rdzenia kręgowego
• Drogi nerwowe rdzenia kręgowego

można podzielić na drogi własne
rdzenia związane z jego czynnością
odruchową oraz na drogi łączące
rdzeń kręgowy z mózgowiem. Te z
kolei dzielą się na drogi domózgowe,
czyli wstępujące, oraz drogi
odmózgowe, czyli zstępujące.

1 - neurony ruchowe (cfcrcntnc), 2 -

neuron czuciowy (ifcrcatny), 3 - tyna-

pta, 4 — neuron kojirzeniowy

• Drogi własne rdzenia kręgowego

utworzone są przez neuryty większości
komórek nerwowych rdzenia, które dzielą
się w istocie szarej lub po wyjściu z niej
do istoty białej na dwie gałęzie,
wstępującą i zstępującą. Włókna te
tworzą w istocie białej pęczki własne
{fasciculi proprii), wy stępujące najliczniej
w sznurze przednim i bocznym.

• Pęczki własne wraz ze swymi komórkami

macierzystymi oraz z neuronami

obwodowymi (dośrod-kowymi i

odśrodkowymi) pośredniczą w przekazywaniu

impulsów infor macyjnych docierających z

obwodu na obwodowe neurony ruchowe

(soma tyczne lub autonomiczne), leżące w

różnych segmentach rdzenia. Na tej drodze

odbywają się liczne odruchy tzw. rdzeniowe,

mogące występować również w rdzeniu

odizolowanym od wpływów ośrodków

wyższych miesz czących się w mózgowiu.

• Drogi rdzeniowo-mózgowe

pośredniczą w przekazywaniu
impulsów ner wowych z receptorów
do mózgowia - są więc drogami
czuciowymi. Można wśród nich
wyróżnić trzy zasadnicze grupy:
drogi wstępujące sznura tylnego,
drogi rdzeniowo-wzgórzowe i
drogi rdzeniowo-móżdżkowe.

• Drogi wstępujące sznura tylnego są

utworzone przez włókna korzeni tylnych
rdzenia - są zatem wypustkami komórek
pozornie jednobiegunowych zwojów
rdzeniowych. W sznurze tylnym istoty
białej rdzenia tworzą dwa pęczki włókien
wstępujących: przyśrodkowy - pęczek
smukły (fasciculus gracilis) i boczny -
pęczek klinowaty (fasciculus cuneatus).

• Pęczek smukły występuje na całej

długości rdzenia kręgowego, pęczek

klinowaty otrzymuje włókna z górnej

części ciała - z najwyższych

segmentów piersiowych oraz szyjnych.

Drogi wstępujące sznura tylnego

biegną dalej do rdzenia przedłużonego,

zwanego często opuszką rdzenia

kręgowego i z tego powodu można je

nazwać drogą rdzeniowo-opuszkową.

rycina górna - pęczek klinowaty, rycina dolna - pęczek

smukły

• Obydwa pęczki sznura tylnego kończą się w

jądrach smukłych i klinowatych rdzenia
przedłużonego. Neuryty tych jąder tworzą
drugi neuron dróg wstępujących sznura
tylnego. Większość włókien przechodzi w
rdzeniu przedłużonym na stronę przeciwległą
i w postaci wstęgi przyśrod-kowej dochodzi
do wzgórza. Tu rozpoczyna się trzeci neuron,
który biegnie od wzgórza do kory mózgowej
„czuciowej" w zakręcie zaśrodkowym płata
ciemieniowego.

• Drogi wstępujące sznura tylnego przewodzą

impulsy informacji epikrytycz-nych

(gnostycznych) określanych jako czucie głębokie.

Receptory drogi czucia epikrytycznego znajdują

się w skórze oraz w narządach ruchu -

propriorecep-tory torebek stawowych, więzadeł,

wrzecionka mięśniowe i ścięgnowe. Drogi sznura

tylnego umożliwiają dokładne odróżnienie podniet

według ich umiejs cowienia, sposobu powstawania

i rodzaju oraz informują o ruchach czynnych i

biernych, umożliwiając rozpoznanie ułożenia

poszczególnych części ciała nawet bez pomocy

wzroku.

Drogi rdzeniowo-

wzgórzowe

• rozpoczynają się w komórkach rogów tylnych istoty

szarej rdzenia. Neuryty tych komórek, stanowiące II

neuron tej drogi, przechodzą na stronę przeciwną i

tu biegną w sznurze przednim lub bocznym istoty

białej w kierunku domózgowym. Większość włókien

tej drogi dochodzi do wzgórza, gdzie znajdują się

komórki III neuronu, które przewodzą impulsy do

ośrodków czuciowych kory. W przebiegu przez pień

mózgu drogi rdzenio wo-wzgórzowe oddają

bocznice do tworu siatkowatego tyłomózgowia i

śród-mózgowia (droga rdzeniowo-siatkowa) oraz do

blaszki pokrywy śródmóz-gowia (droga rdzeniowo-

pokrywowa).

Schemat drogi nerwowej

rdzenio-wo-wzgórzowej

• Drogi rdzeniowo-wzgórzowe przewodzą impulsy

informacji protopatycz-nych określanych również

jako czucie powierzchowne lub prymitywne. Prowa

dzą one wrażenia dotyku powierzchownego, ucisku,

bólu i temperatury. Receptory tej drogi znajdują się

w tkankach powierzchownych (w skórze, w błonach

śluzowych jamy ustnej i nosowej, w spojówkach

oczu, w tkance podskórnej) i są to

mechanoreceptory, termoreceptory,

chemoreceptory oraz receptory odbierające

wrażenie bólowe tzw. receptory nocyceptywne.

Uważa się, że droga rdzeniowo-wzgórzowa przednia

prowadzi wrażenia dotyku i ucisku, a boczna —

czucia bólu i temperatury.

Drogi rdzeniowo-

móżdżkowe

• są skupione w dwóch pęczkach:

przednim i tylnym. Droga rdzeniowo-

móżdżkowa przednia rozpoczyna się w

komórkach rogów tylnych istoty szarej

głównie w segmentach lędźwiowych.

Neuryty komórek biegną na stronę

przeciwną rdzenia, wnikają do sznurów

przednich istoty białej i poprzez rdzeń

przedłużony, most i konary górne

móżdżku dochodzą do robaka móżdżku.

• Droga rdzeniowo-móżdżkowa tylna jest utworzona z

neurytów komórek jądra grzbietowego tej samej strony.

Większość włókien tej drogi pochodzi z segmentów

górnych lędźwiowych i dolnych piersiowych. Włókna

wychodzą ce z jądra grzbietowego biegną łukowato do

sznurów tylnych istoty białej po tej samej stronie rdzenia.

Droga ta dociera do móżdżku poprzez rdzeń przedłużony

oraz konary dolne.

• Drogi rdzeniowo-móżdżkowe prowadzą do móżdżku

impulsy z mięśni i stawów (tzw. nieświadome czucie

proprioceptywne lub kinestetyczne)

• i w ten sposób powodują, że móżdżek jest ośrodkiem dla

kontroli ruchów. Drogi rdzeniowo-móżdżkowe przewodzą

również wrażenia eksteroceptywne, np. ze skóry.

Schemat drogi rdzeniowo-

móżdżkowej przedniej i tylnej

• Przez rdzeń kręgowy przechodzą również drogi

informacyjne z narządów wewnętrznych tzw. drogi

interoceptywne lub wisceroceptywne.

Receptory tych dróg znajdują się w ścianach naczyń,

w ścianach narządów oraz w trzewnych błonach

surowiczych. Przekazują one informacje bólowe,

informacje wywołane rozciąganiem ścian naczyń lub

narządów oraz informacje dotyczące składu

chemicznego krwi, chłonki i innych płynów

ustrojowych. Znaczna część tych informacji, która

nie dociera do naszej świadomości, jest

przeznaczona dla ośrodków pozakorowych, które na

ich podstawie sterują różnymi czynno ściami

wegetatywnymi ustroju.

• Większość wrażeń z narządów

wewnętrznych odczuwamy jako ból w
różnych miejscach powierzchni ciała.
Informacje bólowe powstają w
warunkach patologicznych i stanowią
ostrzeżenie przed
niebezpieczeństwem grożącym ze
schorzałego narządu.

• Skupiska pierwszych neuronów informacji

interoceptywnych znajdują się w zwojach nerwów

czaszkowych i rdzeniowych. Do zwojów rdzenio

wych informacje dochodzą głównie drogą włókien

współczulnych i przy-współczulnych, a także

częściowo drogą włókien somatycznych i stąd

występuje możność rzutowania bólów trzewnych

na skórę. Ze zwojów włókna informacyjne przez

korzenie grzbietowe biegną prawdopodobnie do

rogów tylnych oraz istoty pośredniej środkowej,

gdzie tworzą synapsy. Neuryty drugich neuronów

biegną wspólnie z drogami protopatycznymi

• w sznurach przednio-bocznych rdzenia i

następnie poprzez pień mózgu do
wzgórza, tworząc po drodze liczne
połączenia synaptyczne. Ośrodki korowe
tego czucia mają być podobne jak w
przypadku dróg z eks-teroreceptorów, a
więc prawdopodobnie znajdują się w
zakręcie zaśrodkowym płata
ciemieniowego.

• Drogi zstępujące rdzenia kręgowego,

czyli korowo-rdzeniowe można po dzielić

na trzy grupy: na drogi rozpoczynające się w

korze mózgowej, czyli piramidowe; na

biorące początek w ośrodkach ruchowych

pnia móz gu, zwane drogami

pozapiramidowymi, oraz na drogi

wychodzące z ośrod ków autonomicznych

mózgowia, które biegną do jąder

współczulnych i przywspółczulnych rdzenia

kręgowego. Dwie pierwsze grupy dróg działa

ją wyłącznie na mięśnie szkieletowe i kierują

ruchami zależnymi od na szej woli.

Schemat drogi nerwowej

piramidowej

116 — droga korowo-rdzcniowa boczna, 2 — droga koro-

wo-rdzeniowa przednia, 3 — droga korowo-jądrowa, 4 -jądra

ruchowe nerwów czaszkowych, 5 — skrzyżowanie włókien

dróg piramidowych

• Drogi układu autonomicznego

prowadzą impulsy do mięśni
gładkich, mięśnia sercowego i
gruczołów

• Drogi piramidowe utworzone są przez

neuryty komórek piramidowych kory

mózgowej, głównie zakrętu przedśrodkowego

płata czołowego oraz innych płatów półkul

mózgu. Z kory drogi piramidowe biegną przez

torebkę wewnętrzną do odnóg mózgu, stąd

przez brzuszną część mostu do rdzenia

przedłużonego. Na przebiegu w

śródmózgowiu, moście i rdzeniu

przedłużonym część dróg piramidowych

odłącza się, dochodząc kolejno do jąder

ruchowych nerwów czaszkowych tworząc

drogi korowo-jądrowe.

• Pozostała część włókien dróg piramido wych

(droga korowo-rdzeniowa) przed wejściem
do rdzenia kręgowego krzyżuje się częściowo
w piramidach rdzenia przedłużonego. Włókna
skrzyżowane (80-90%) biegną do sznurów
bocznych istoty białej rdzenia, nie
skrzyżowane (10 - 20%) - do przednich. Stąd
biegną do istoty szarej rdzenia łącząc się z
komórkami ruchowymi rogów przednich lub z
neuronami pośredniczącymi najbliższego ich
otoczenia.

• Około 55% włókien tej drogi kończy się w odcinku

szyjnym rdzenia, 20% w piersio wym i 25% w części

lędźwiowej. Drogi piramidowe występują tylko u

człowie ka i małp człekokształtnych. U człowieka

wykształcają się w wieku kilku lat. Układ piramidowy

kieruje wykonywaniem ruchów świadomych, dowol

nych i zamierzonych. Drogi piramidowe stanowią

neuron ośrodkowy drogi dla ruchów dowolnych.

Neuron obwodowy ciągnie się od jąder ruchowych

rogów przednich rdzenia aż do włókien

mięśniowych. Drogi piramidowe nie tylko przewodzą

pobudzania neuronowe ruchów dowolnych, lecz

także hamują lub raczej przytłumiają odruchy.

• Układ piramidowy jest jednym z organów

wykonawczych, za pomocą którego układ nerwowy

kieruje odruchami. Układ ten podlega wyłącznie

ośrodkom korowym. To sterowanie układu ruchu

wymaga jednak kontroli wielu ośrodków, które mając

własne drogi informacyjne, muszą dostosować

rozkazy kory do aktualnych sytuacji w narządach

ruchu i środowisku zewnętrznym. Często muszą też

bez udziału kory wydawać polecenia narzą dom

ruchu, dotyczące np. postawy i napięcia

mięśniowego. Rolę tę spełnia układ pozapiramidowy,

mający swe ośrodki w pniu mózgu, który łączy te

podkorowe jądra ruchowe za pomocą dróg

wieloneuronowych (wielosynap-tycznych).

• Do ośrodków układu pozapiramidowego zaliczyć

należy prążkowie, gałkę bladą, jądro

niskowzgórzowe oraz istotę czarną i jądra

czerwienne. Te skupiska macierzystych komórek

dróg pozapiramidowych, pomimo że znaj dują się na

różnych piętrach mózgowia, pozostają pod wpływem

ośrodków korowych, głównie leżących do przodu od

kory piramidowej, w zakrętach czołowych. Drogi

piramidowe i pozapiramidowe są nawzajem tak ze

sobą połączone, że każdy nowy, dowolny ruch,

dotychczas nie wykonywany, najpierw jest

kierowany przez drogi piramidowe, a gdy zostanie

utrwalony, przejmują go drogi pozapiramidowe.

• Drogi układu pozapiramidowego mają

również liczne połączenia ze wzgó-

rzomózgowiem, z ośrodkami układu siatkowatego,

a przez ten układ oraz przez jądra czerwienne z

móżdżkiem, zaś w rdzeniu przedłużonym z

jądrami przedsionkowymi. Dzięki tym rozlicznym

połączeniom, układ pozapiramidowy ma

możliwość sprawowania kontroli podświadomej

czynności mięśni. Układ pozapiramidowy jest

starszy Filogenetycznie od układu piramidowego.

Zapew nia on powstawanie automatyzmów

ruchowych, reguluje napięcie mięśniowe i

postawę ciała.

• Drogi pozapiramidowe w pniu mózgu

biegną grzbietowo od dróg pirami-
dowych, a w rdzeniu kręgowym
prawdopodobnie w sznurach
bocznych. Kończą się w jądrach
ruchowych rogów przednich rdzenia i
tu ich wpływ na komórki ruchowe
sumuje się z bodźcami piramidowymi
lub się im przeciwstawia.

• Oprócz dróg piramidowych i pozapiramidowych,

które wpływają na czynność mięśni szkieletowych,

przez rdzeń kręgowy biegną również impulsy z

ośrodków układu autonomicznego do mięśni

gładkich, mięśnia sercowego i gruczołów. Jądra

przywspółczulne pnia mózgu oraz współczulne i

przywspół-czulne rdzenia kręgowego są połączone

z ośrodkami nadrzędnymi w korze i podwzgórzu za

pomocą dróg biegnących prawdopodobnie w

sznurach przednio-bocznych rdzenia. Przebieg tych

dróg nie jest jeszcze dokładnie poznany z

wyjątkiem drogi naczyniowo-ruchowej (do mięśni

gładkich naczyń) oraz wydzielniczej (do gruczołów

skóry), które biegną w rdzeniu do przodu od dróg

piramidowych.

Znaczenie rdzenia

kręgowego

• Rdzeń kręgowy spełnia dwa główne zadania: jest

narządem odruchów i narządem przewodzenia.

Jako narząd odruchów przyjmuje on poprzez

neurony informacyjne korzeni tylnych pobudzenie

z receptorów i bez od działywania ośrodków

położonych w mózgowiu inicjuje stereotypowe, od

ruchowe czynności mięśni szkieletowych, mięśni

gładkich oraz gruczołów, które służą do

utrzymania życia ustroju. Wszystkie drogi, które

służą do wykonywania tej czynności rdzenia

kręgowego, tworzą razem drogi własne rdzenia.

• Czynność rdzenia kręgowego jako

narządu przewodzącego polega na
przekazywaniu impulsów
informacyjnych z receptorów do
wyższych pięter układu nerwowego
oraz impulsów ruchowych z ośrodków
pnia mózgu i kory na obwód do
efektorów.

Mózgowie

Mózgowie (encephalon)

• mieści się w jamie czaszki i ma kształt

bardzo do niej podobny.

• powierzchnia podstawna (facies basalis)

wypełnia doły jamy czaszki - przedni,

środkowy i tylny.

• Powierzchnia wypukła mózgowia (facies

convexa), odpowiadająca pokrywie czaszki,

jest wyraźnie podzielona w płaszczyźnie

strzałkowej szczeliną podłużną mózgu

(fissura longitudinalis cerebri) na dwie

półkule mózgu (hemispheria cerebri).

• W głębi bruzdy znajduje się ciało

modzelowate (corpus callosum) zbudowane
z włókien nerwowych, które łączy obie półkule.

• W dole tylnym czaszki znajduje się móżdżek

(cerebellum) - oddzielony od półkul szczeliną
poprzeczną mózgu (fissura transversa
cerebri).

• Ku przodowi do móżdżku, na podstawie

czaszki, spoczywa pień mózgu (truncus
cerebri). Mózgowie, otoczone jest oponami.

Schemat powierzchni

podstawnej mózgowia

• 1 - płat czołowy, 2 - opuszka

węchowa, 3 - pasmo

węchowe, 4 - trójkąt

węchowy, 5 - płat skroniowy,

6 - nerw wzrokowy, 7 -

skrzyżowanie wzrokowe,

8 - guz popielaty z lejkiem, 9

- ciała suteczkowate i nerw

okoruchowy, 10 - odnogi

mózgu i do tyłu od nich most,

11 - nerw trójdzielny, 12 -

nerw odwodzący, 13 - nerw

twarzowy, 14 - nerw

przedsionkowo-ilimakowy, 15

- nerw jezykowo-gardlowy,

16 - nerw błędny, 17 -nerw

dodatkowy, 18- nerw

podjęzykowy, 19 -oliwka, 20 -

piramida, 21 - skrzyżowanie

• piramid, 22 - móżdżek

• Masa mózgowia wynosi przeciętnie

1375 -1405 g u mężczyzn i 1245
-1275 g u kobiet, a średnia objętość -
1330 cm3

Rdzeń przedłużony

• Rdzeń przedłużony (medulla oblongata),

zwany też rdzeniomózgowiem

(myelencephalon), jest jakby ogniwem

przejściowym między mózgowiem a rdzeniem

kręgowym. W odcinku graniczącym z

rdzeniem jest do niego podobny tak w

budowie zewnętrznej, jak i wewnętrznej.

Jednak w części górnej, tzw. domostowej,

zmienia się jego wygląd zewnętrzny, zwiększa

się stopniowo jego objętość, a budowa

wewnętrzna staje się coraz bardziej złożona w

porównaniu z budową rdzenia kręgowego.

• Na brzusznej powierzchni jest wyraźnie widoczna

szczelina pośrodkowa przednia; biegnie ona

nieprzerwanie z rdzenia kręgowego przez całą

długość rdzenia przedłużonego i kończy się w

bruździe biegnącej poprzecznie wzdłuż tylnego

brzegu mostu.

• Po obu stronach szczeliny występują dwa

walcowate wzniesienia, zwane piramidami

(pyramides), zawierające włókna drogi nerwowej

korowo-rdzeniowej.

• Z boku od piramid znajdują się wyniosłości zwane

oliwkami (oliva), zawierające jądra oliwki.

• Na grzbietowej powierzchni występuje bruzda

pośrodkowa tylna, stanowiąca przedłużenie
odpowiedniej bruzdy rdzenia kręgowego. Po
obu jej stronach występują parzyste
wyniosłości zwane pęczkiem smukłym
(fasciculus gracilis) i pęczkiem klinowatym
(fasciculus cuneatus).

• W zgrubieniach obu pęczków zwanych

guzkami, znajdują się jądra smukłe i
klinowate, w których kończą się pierwsze
neurony dróg epikrytycznych sznurów tylnych.

• Przylegający do rdzenia kręgowego

dolny odcinek rdzeniomózgowia, w
którym znajduje się skrzyżowanie
włókien dróg korowo-rdzeniowych
należących do dróg piramidowych,
nazywamy odcinkiem pod
oliwkowym.

• Na powierzchni brzusznej rdzenia

przedłużonego w bruździe między piramidą a

mostem wychodzą nerwy czaszkowe od VI do

XII.

• Do odruchów odbywających się przy udziale

rdzenia przedłużonego należą takie czynności,

jak: ssanie, żucie, połykanie, kichanie, kaszel,

wydzielanie śliny, wymioty, mruganie powiek,

wdech i wydech, hamowanie czynności serca,

rozszerzanie naczyń krwionośnych,

wydzielanie potu oraz regulowanie przemiany

materii.

• Ośrodki te zlokalizowane są głównie

w jądrach tworu siatkowatego.

• Za pośrednictwem rdzenia

przedłużonego dochodzi również do
skutku szereg odruchów
orientujących w przestrzeni.

Most

• Most i móżdżek wchodzą w skład tyłomózgowia

wtórnego (metencephalon). Most (pons) stanowi jego

część mniejszą leżącą brzusznie od komory IV, a

móżdżek część większą, leżącą grzbietowo od tej

komory.

• Powierzchnia grzbietowa mostu, stanowiąca dno

komory IV, czyli dołu równoległobocznego (fossa

rhomboidea), jest płaska, brzuszna natomiast jest

uwypuklona.

• W części grzbietowej mostu występuje istota szara

środkowa, twór siatkowaty oraz jądra nerwów

czaszkowych V- VIII.

• W moście znajduje się ośrodek pneumotaksyczny

połączony z ośrodkiem oddechowym w rdzeniu

przedłużonym.

• Odgrywa on ważną rolę w regulacji

rytmicznego oddychania.

• Część brzuszna mostu zbudowana

jest głównie z włókien nerwowych o
podłużnym i poprzecznym przebiegu,
pomiędzy którymi znajdują się
skupiska istoty szarej zwane jądrami
mostu (nuclei pontis).

Móżdżek

• Móżdżek (cerebellum) znajduje się po

stronie grzbietowej komory IV
wypełniając większą część dołu
tylnego czaszki po obu stronach
mostu.

• Od płatów potylicznych oddziela go

szczelina poprzeczna mózgu, w której
rozpięty jest namiot móżdżku (część
opony twardej).

• Móżdżek składa się z parzystych półkul

(hemispheriae cerebelli) połączonych częścią

nieparzystą, zwaną robakiem (vermis).

• W móżdżku istota szara skupiona jest w

postaci cienkiej warstwy na obwodzie półkul

tworząc korę móżdżku (cortex cerebelli) oraz

głębiej, w istocie białej w postaci jąder

móżdżku (nuclei cerebelli).

• Kora móżdżku składa się z 3 warstw:

zewnętrznej drobinowej i głębiej leżących

warstwy zwojowej i warstwy ziarnistej.

• Jądra móżdżku są parzyste, z tego 3

pary jąder mieszczą się w półkulach:
jądro czopowate (n. emboliformis),
jądro zębate (n. dentatus) i jądro
kulkowate (n. globosus),

• jądro wierzchu (n. fastigii) znajduje

się w istocie białej robaka.

• Istota biała położona w głębi móżdżku tworzy ciało

rdzenne (corpus medullare). Przenikając w sąsiednie

struktury mózgowia wytwarza trzy pary konarów

móżdżku (pedunculi cerebellares) - górne, środkowe

i dolne, łączące móżdżek z pokrywą śródmózgowia, z

mostem i z rdzeniem przedłużonym.

• Biegną w nich drogi odmóżdżkowe i domóżdżkowe.

Drogi aferentne przekazują do móżdżku informacje o

charakterze proprioceptywnym z mięśni tułowia,

kończyn i mięśni żwaczy oraz z mięśni poprzecznie

prążkowanych układu trawiennego i oddechowego

(mięśnie jamy ustnej, języka, gardła i krtani).

• Móżdżek otrzymuje także informacje

dotyczące ruchów zamierzonych
(drogi oliwkowo-móżdżkowe).

• Przez konary górne biegną głównie

włókna odmóżdżkowe rozpoczynające
się w jądrach móżdżku (głównie
jądrze zębatym), które dochodzą do
jąder pnia mózgu, tworu siatkowatego
i wzgórza.

• Liczne połączenia móżdżku z drogami aferentnymi,

jądrami pnia mózgu i tworu siatkowatego, z korą

mózgu, z układem przedsionkowym, słuchowym i

wzrokowym zapewniają jego ważną rolę w

utrzymaniu napięcia mięśniowego, równowagi oraz

koordynacji ruchowej poszczególnych grup mięśni,

co zabezpiecza stabilność i płynność ruchów.

• Funkcje analizujące i integrujące realizowane są

głównie na poziomie kory móżdżku, która

gromadzi informacje o aktualnym stanie narządu

ruchu, o sile skurczów poszczególnych grup mięśni

poprzecznie prążkowanych oraz o położeniu głowy

w stosunku do tułowia.

• Kora za pośrednictwem jąder

móżdżku wywiera ostateczny wpływ
na czynność narządów ruchu i
koordynuje funkcję niższych
ośrodków ruchowych na różnych
poziomach pnia mózgu.

Śródmózgowie

• Najmniej rozbudowaną częścią mózgowia jest

śródmózgowie (mesencephalon), leżące na drodze między

przodomózgowiem a tyłomózgowiem.

• W skład śródmózgowia wchodzą pokrywa (tectum

mesencephali), czyli blaszka czworacza, i konary mózgu

(pedunculi cerebri) stanowiące część brzuszną

śródmózgowia.

• Pokrywa składa się z blaszki, na której uwypuklają się dwie

pary wzgórków (colliculi): górne, zawierające ośrodki

wzrokowe, i dolne, w których znajdują się ośrodki słuchu.

• Granicę między pokrywą a konarami stanowi wodociąg

mózgu (aqueductus cerebri), będący odpowiednikiem

kanału środkowego rdzenia i łączący komorę IV

tyłomózgowia z komorą III międzymózgowia.

• Konary mózgu podzielone są przez

parzyste skupisko istoty szarej,
zwane istotą czarną (substantia
nigra) na nieparzystą nakrywkę
(tegmentum) stanowiącą część górną
oraz na parzyste odnogi mózgu
(crura cerebri)

• W nakrywce konarów znajdują się

jądra ruchowe nerwów czaszkowych
III i IV, jądra autonomiczne nerwu III
(okoruchowego), jądro czerwienne
(nucleus ruber) oraz komórki tworu
siatkowatego.

• Śródmózgowie jest ważnym

ośrodkiem koordynacji ruchowej.

• Najważniejszym ośrodkiem pośród

jąder ruchowych nakrywki jest jądro
czerwienne, stanowiące jakby ognisko
dla licznych dróg doprowadzających
do niego impulsy z móżdżku, z jądra
przedsionkowego, ze wzgórza i
kresomózgowia.

• Śródmózgowie ma wpływ na

regulowanie postawy ciała.

• Z układem ruchowym

pozapiramidowym połączona jest
również istota czarna, która odgrywa
rolę w koordynacji ruchów
mimowolnych oraz w ruchach szybko
wykonywanych.

Przekrój strzałkowy

mózgowia

•

1 - komora czwarta

rdzeniomózgowia, 2 —

móżdżek, 3 — blaszka pokrywy

śródmózgowia, 4 — tylny płat

ciała modzelowatego, 5 -

szyszynka, 6 - ciało

modzelowate, 7 — słup

sklepienia kresomózgowia, 8 —

przegroda przezroczysta, 9 —

kolano ciała modzelowatego,

10 - otwór miedzy komorami

kresomózgowia, 11 - spoidło

przednie, 12 - zrost

miedzywzgórzowy, 13 - pasmo

wzrokowe, 14 - przysadka

mózgowia, 15 — guz popielaty,

16 — ciało suteczkowate, 17 —

nerw okoruchowy, 18 — most,

19 — konar mózgowy, 20 -

wodociąg mózgu, 21 - rdzeń

przedłużony

• Blaszka pokrywy jest uważana za ośrodek

koordynacji czuciowej, do pobudzenia

którego dochodzą drogą wzrokową i

słuchową oraz od kory mózgu.

• Dzięki połączeniu tych ośrodków poprzez

jądra czerwienne z innymi ośrodkami pnia

mózgu, ustrój może reagować określonymi

odruchami orientacyjnymi na bodźce

optyczne i akustyczne. Odruchy te polegają

na zwracaniu głowy i ciała w kierunku

nowego bodźca świetlnego lub dźwiękowego.

Międzymózgowie

• Międzymózgowie (diencephalon)

dzieli się na wzgórzomózgowie,
niskowzgórze i podwzgórze.

• Wzgórzomózgowie

(thalamencephalon), stanowiące
górną część międzymóz-gowia,
składa się z trzech części:
nadwzgórza, wzgórza i zawzgórza.

Nadwzgórze (epithalamus)

• składa się z szyszynki oraz parzystych

uzdeczek.

• Szyszynkę (corpus pineale) zalicza się do

gruczołów dokrewnych, ponieważ wytwarzane
przez szyszynkę związki indolowe (m.in.
melatonina uważana za hormon) działają
hamująco na ośrodki kontrolujące wydzielanie
gonadotropin, opóźniając w ten sposób
dojrzewanie płciowe. Melatonina wpływa
także na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie

• Przez parzyste uzdeczki (habenulae)

i ich spoidło przechodzą drogi z
węchomózgowia, z hipokampa, z
ciała migdałowatego i gałki bladej. Po
częściowych synapsach w jądrach
uzdeczki drogi te biegną do
śródmózgowia.

• Wzgórze (thalamus) składające się

przeważnie z istoty szarej, tworzy
większość ścian bocznych komory III
międzymózgowia.

• Składa się ono z dwóch części leżących po

obu stronach komory i połączonych w
tylnym odcinku nadwzgórzem, a w
przednim zrostem międzywzgórzowym
(adhesio interthalamica), biegnącym
poprzecznie przez światło komory III.

• Poniżej zrostu przebiega rowek

podwzgórzowy (sulcus
hypothalamicus) oddzielający
wzgórze od podwzgórza, który
przylega do dolnej powierzchni
wzgórza.

• Istota szara wzgórza, jest

poprzedzielana blaszkami istoty
białej (lamina medullares thalami)
na trzy grupy jąder (nuclei thalami):
na jądra przednie wzgórza, jądra
przyśrodkowe, jądra boczne,

• Jądra wzgórza powodują, że wzgórze

stanowi nadrzędny ośrodek
przekaźnikowy impulsów czuciowych
z niższych pięter do kory mózgowej.

• Wzgórze w stosunku do impulsów

czuciowych jest ośrodkiem scalającym
wrażenia, które mogą tutaj wzajemnie na
siebie wpływać, ponadto otrzymują one
tutaj zabarwienie uczuciowe. Powstają takie
uczucia, jak wstręt, niechęć, lęk,
przyjemność.

• Impulsy eferentne zainicjowane we wzgórzu

podlegają dalszej kontroli i decyzji innych
ośrodków nadrzędnych, np. móżdżku.

• Najdalej ku tyłowi wysuniętą częścią wzgórza jest

zawzgórze (metathalamus). Składa się ono z

parzystych ciał kolankowatych bocznych i

przyśrodkowych (corpora geniculata lateralis et

medialis).

• Ciała kolankowate boczne zawierają ośrodki

informacji wzrokowych, a wychodzące z nich

włókna tworzą promienistość wzrokową

(radiatio optica).

• Ciała kolankowate przyśrodkowe zawierają ośrodki

informacji słuchowych, a wychodzące z nich

włókna tworzą promienistość słuchową

(radiatio acustica).

Niskowzgórze

(subthalamus)

• mieści się poniżej i bocznie od

wzgórza. W istocie szarej niskowzgórza
największym skupiskiem neuronów jest
jądro niskowzgórzowe (nucleus
subthalamicus). Jądro to zawiera
skupiska neuronów ruchowych,
przekazujących impulsy do mięśni
szkieletowych i jest zaliczane do
układu pozapiramidowego.

• Podwzgórze (hypothalamus) stanowi wraz z

niskowzgórzem dolną część międymózgowia.

Podwzgórze dzielimy na trzy części: przednią

- nadwzrokową, środkową - lejkowo-guzową i

tylną - suteczkową.

• Przednie podwzgórze, czyli część

nadwzrokową (pars supraoptica), przylega do

skrzyżowania wzrokowego. W części tej

znajdują się trzy pary jąder, mianowicie:

jądro skrzyżowania (nucleus

suprachiastmaticus), jądro nadwzroko-we

(nucleus supraopticus) i jądro

przykomorowe (nucleus paraventricularis).

• Część przednia podwzgórza

uczestniczy prawdopodobnie również
w regulacji temperatury ciała —
uszkodzenie jąder tej części prowadzi
do przegrzania (hipertermii) ustroju.

• Ku tyłowi od części nadwzrokowej znajduje

się podwzgórze środkowe składające się z

guza popielatego (tuber dnereum),

przechodzącego ku dołowi w lejek

(infundibulum), na końcu którego zawieszona

jest przysadka mózgowa (hypophysis).

• W jądrach guza popielatego znajdują się

nadrzędne ośrodki autonomiczne, takie jak

ośrodek termoregulacji, przyjmowania

pokarmów, gospodarki wodno-mineralnej,

regulacji przemian tłuszczowych, krążenia,

regulacji czynności gonad.

• W podwzgórzu odbywa się integracja

czynności dokrewnych i nerwowych
somatycznych oraz autonomicznych.

• Podwzgórze tylne to parzyste ciała

suteczkowate (corpora mamillaria),

których jądra mają wpływ na regulację

temperatury ciała (uszkodzenie jąder

powoduje przechłodzenie, hipotermię ciała).

• Podwzgórze odgrywa ważną rolę w regulacji

czynności dokrewnych, autonomicznych i

zachowawczych.

• Podwzgórze ma wpływ na wszystkie procesy

istotne dla równowagi wewnętrznej ustroju

(homeostazy).

• Odgrywa ważną rolę w regulacji przemiany

materii (białek, tłuszczów i węglowodanów).

• Do ośrodków kierujących za chowaniem

organizmu, które wyzwalają aktywność
somatyczną, można zaliczyć ośrodek
agresji, ośrodek ucieczki oraz ośrodek
rozrodczy, kierujący aktywnością
somatyczną organizmu związaną z
popędem płciowym. W podwzgórzu
mieszczą się także ośrodki czuwania i snu.

• Podwzgórze ma niewątpliwie większe

znaczenie fizjologiczne.

• Do międzymózgowia zalicza się także

komorę III (ventriculus tertius). Z
tyłu komora III łączy się z
wodociągiem mózgowia, od przodu
zaś komunikuje się z komorami
bocznymi półkul mózgowych.

Kresomózgowie

• Kresomózgowie (telencephalon)

wykazuje najbardziej postępujący

rozwój i u człowieka stanowi

największą część mózgowia.

• Kresomózgowie składa się z dwu

symetrycznych półkul mózgu

(hemispheria cerebri) i

kresomózgowia nieparzystego

(telencephalon impar), które tworzy

połączenie między półkulami.

• W skład półkul mózgowych wchodzi

istota szara tworząca korę mózgu,
która otacza na kształt płaszcza
istotę białą zawierającą jądra
podkorowe kresomózgowia.

• Na każdej półkuli można wyróżnić trzy

powierzchnie (facies):

– grzbietowo-boczną lub wypukłą,

– przyśrodkową oraz powierzchnię

– podstawną lub dolną;

• trzy brzegi (morgo):

– górny - oddzielający powierzchnię grzbietowo-

boczną od przyśrodkowej,

– brzeg boczny - oddzielający powierzchnię

grzbietowo-boczną od podstawnej

– brzeg przyśrodkowy - oddzielający

powierzchnię przyśrodkową od podstawnej;

• trzy bieguny (polus):

– przedni, czyli czołowy,
– tylny - potyliczny
– biegun dolny, czyli skroniowy.

• Półkule oddzielone są od siebie przez

głęboką szczelinę podłużną mózgu

(fissura longitudinalis cerebri),

• płaty potyliczne półkul od górnej

powierzchni móżdżku oddziela szczelina

poprzeczna (fissura transversa cerebri).

• Powierzchnia zewnętrzna półkul jest

pofałdowana, a fałdy te rozdzielone
bruzdami (sulci) nazywamy zakrętami
(gyri).

• Na powierzchni górno-bocznej każdej

półkuli wyraźnie rysują się dwie bruzdy:
boczna i środkowa, które pozwalają
podzielić topograficznie tę powierzchnię na
płat (lobus) czołowy, ciemieniowy,
potyliczny i skroniowy.

• Równolegle do bruzdy środkowej biegną

bruzdy przedśrodkowa i zaśrodkowa.

• W dnie bruzdy bocznej leży wyspa (insula)
• Na dolnej powierzchni płata czołowego

znajdują się

– opuszka węchowa (bulbus olfactorius),
– pasmo węchowe (tractus olfactorius)
– trójkąt węchowy (trigonum olfactońum),

• Wymienione struktury stanowią część

obwodową węchomózgowia.

• W półkulach istota szara

rozmieszczona jest na obwodzie w
warstwie kilkumilimetrowej grubości
(1,5-4 mm) tworząc korę mózgu
(cortex cerebri).

• uwzględniając budowę oraz obserwacje

kliniczne wyróżniono w korze szereg
pól, którym przypisuje się określone
funkcje. Określa się je mianami
nadrzędnych ośrodków nerwowych,
które odgrywają kierowniczą rolę w
sterowaniu procesami ruchowymi,
autonomicznymi zachodzącymi w
organizmie oraz w odbiorze wrażeń.

• w płacie czołowym znajdują się

ośrodki ruchowe,

• w płacie ciemieniowym

rozmieszczone są ośrodki czuciowe,

• w płacie skroniowym leżą ośrodki

słuchowe,

• w płacie potylicznym - ośrodki

wzrokowe.

Schemat lokalizacji ośrodków korowych na

powierzchni grzbietowo-bocznej półkuli

kresomózgowia

• / -ośrodek ruchowy

mowy, 2 - ośrodki
ruchowe, 3 - ośrodki
czucia
powierzchownego, 4
- ośrodek słuchu, 5 -
ośrodek słuchowy
mowy, 6 - ośrodek
wzrokowy mowy, 7 -
ośrodek wzroku, a
— bruzda środkowa,
b - bruzda boczna

• Pole ruchowe kory obejmuje przede

wszystkim zakręt przedśrodkowy.

• W najniższej części zakrętu

przedśrodkowego znajdują się więc ośrodki
dla mięśni głowy, szyi, w części środkowej
dla mięśni kończyny górnej i tułowia, a w
części górnej dla mięśni kończyny dolnej.

• Od tych ośrodków odchodzą przez drogi

piramidowe świadome pobudzenia
ruchowe.

• Obok tych pierwotnych ośrodków

ruchowych kory prawdopodobnie
występują również ośrodki wtórne, w
których gromadzą się obrazy czy
wzorce przebiegu celowych ruchów.
Przy braku pól ruchowych wtórnych w
zasadzie nie mógłby powstać plan
uporządkowanego, precyzyjnego
ruchu.

• Pole czuciowe kory znajduje się

głównie w płacie ciemieniowym wokół

zakrętu zaśrodkowego.

• Występują tutaj ośrodki czuciowe

odbierające wrażenia czucia ogólnego

(czucia dotyku, temperatury oraz

informacje o ruchach mięśniowych).

• Czucie bólu prawdopodobnie nie

posiada reprezentacji korowej

• Kora czuciowa pośredniczy nie tylko w

uświadamianiu czucia

powierzchownego i głębokiego, lecz

także gromadzi spostrzeżenia

czuciowe w postaci zapamiętanych

obrazów.

• Obrazy te umożliwiają każdorazowo

zakwalifikowanie nowych bodźców do

którejś z grup, które już poprzednio

działały na ośrodki czuciowe kory.

Schemat lokalizacji ośrodków korowych na

powierzchni przyśrodkowej półkuli kreso-

mózgowia

• / - ośrodki ruchowe, 2 -

ośrodki czucia

powierzchownego, 3 -

ośrodek powonienia, 4

- ośrodek wzroku, 5 -

ośrodek smaku, c -

bruzda obręczy, d –

szczelina ciemieniowo-

potyliczna, e -

szczelina poboczna, f-

bruzdia spoidła

wielkiego, g – szczelina

hipokampa, h –

szczelina ostrogowa

• Spośród ośrodków czucia

sensorycznego lub ośrodków
zmysłów wyróżniono ośrodek wzroku,
słuchu, powonienia i smaku.

Pole wzrokowe kory

• zawierające ośrodki wzrokowe znajduje się w

płacie potylicznym

• Rzutowanie korowe siatkówki oka leży po obu

stronach bruzdy ostrogowej - ośrodek aktualnego

widzenia.

• W pozostałych okolicach kory wzrokowej lokalizują

się ośrodki pamięci wzrokowej.

• Przy wypadnięciu czynności ośrodka aktualnego

spostrzegania występuje ślepota korowa

(prawdziwa), a przy wypadnięciu ośrodka

pamięciowego istnieje niemożność rozpoznawania

i tym samym nazywania widzianych przedmiotów.

Pole słuchowe kory

• leży na górnej powierzchni płata

skroniowego zwróconej do wyspy, zwłaszcza

w zakręcie poprzecznym, będącym częścią

zakrętu skroniowego górnego.

• Także i tu występuje pole spostrzegania i

zapamiętywania.

• Uszkodzenie pierwszego z nich prowadzi do

głuchoty prawdziwej (korowej). W przypadku

zniszczenia ośrodka zapamiętywania chory

słyszy, nie może jednak zrozumieć i

prawidłowo interpretować tego, co usłyszał.

Korowy ośrodek zmysłu

statycznego

• tj. zmysłu równowagi i położenia

ciała w przestrzeni, znajduje się w
części tylnej zakrętu zaśrodkowego
lub w zakręcie skroniowym górnym.

Schemat części obwodową i ośrodkowej

węchomózgowia

• / - opuszka

węchowa, 2 -
pasmo węchowe, 3
- trójkąt węchowy,
4 - istota
dziurkowana
przednia, 5 -
zakręt obręczy, 6 –
cieśń zakrętu
obręczy, 7 - zakręt
hipokampa

• Korowy ośrodek powonienia, czyli

tzw. część ośrodkowa
węchomózgowia znajduje się
prawdopodobnie w zakręcie obręczy i
hipokampa.

• Korowy ośrodek smaku lokalizowany jest w

dolnej części zakrętu zaśrodkowego bądź też
w części ośrodkowej węchomózgowia (wzdłuż
powierzchni zakrętu hipokampa) lub w korze
wyspy.

• W korze mózgowej umieszczone są również

ośrodki mowy - ośrodek ruchowy mowy i
ośrodek czuciowy (słuchowy) mowy.
Ośrodki te leżą asymetrycznie - u ludzi
praworęcznych w lewej półkuli, a u
leworęcznych w prawej.

• Ośrodek ruchowy mowy znajduje

się w tylnej części zakrętu czołowego
dolnego. Usuniecie lub uszkodzenie
tego pola upośledza lub uniemożliwia
zdolność mówienia, pomimo że
żaden z mięśni biorących udział w
mówieniu nie jest porażony.

• Ośrodek czuciowy mowy znajduje

się w tylnej części zakrętu
skroniowego górnego. Przy porażeniu
tej okolicy chory traci zdolność
rozumienia słów.

• Za siedlisko wyższych czynności nerwowych

związanych z inteligencją i myśleniem

abstrakcyjnym uważane są okolice przedczołowe

położone do przodu od pola ruchowego.

• Przypuszcza się, że w okolicach przedczołowych

zachodzą procesy intelektualne związane z

zapamiętywaniem wielkiej liczby informacji, ich

kojarzeniem i powstawaniem na ich podstawie

złożonych konstrukcji myślowych, z

przewidywaniem skutków różnych czynności,

rozwagą, wnioskowaniem i uogólnieniem

pozwalającym na rozwiązywanie skomplikowanych

zadań logicznych.

• ośrodki integracyjne płatów czołowych mają

zdolność torowania lub hamowania dochodzących

do nich informacji. W niektórych przypadkach

można by to nazwać skupianiem lub

odwracaniem uwagi od dochodzących informacji.

• Te dwustronne połączenia umożliwiają również

kontrolę wydanych poleceń,

• przy uszkodzeniu płatów czołowych ulegają

zaburzeniu wyższe czynności nerwowe związane z

planowaniem pewnych czynności, wydawaniem

decyzji na ich wykonanie oraz krytyczną ocenę

ich wykonania według założonego planu.

• Poza korą półkul mózgowych istota szara znajduje

się w skupiskach rozrzuconych w istocie białej

półkul, zwanych jądrami kresomózgowia lub

jądrami podkorowymi.

• Największe z nich jądro ogoniaste (nucleus

caudatus) przylega do wzgórza.

• jądro soczewkowate (nucleus lentiformis). Składa

się ono z dwu części: gałki bladej i skorupy.

– Gałka blada (globus pallidus) rozwojowo związana jest z

niskowzgórzem, topograficznie natomiast zaliczana jest do

jąder kresomózgowia.

– Skorupa (putamen) połączona jest z jądrem ogoniastym

licznymi mostkami istoty szarej.

• Z tych względów skorupę i jądro ogoniaste obejmuje

się wspólną nazwą prążkowia (striatum).

• w obu jądrach znajdują się najwyższe podkorowe ośrodki

ruchowe.

• Prążkowie łącznie z gałką bladą nazywa się ciałem

prążkowanym.

• Prążkowie jest najwyższym, dominującym ośrodkiem układu

ruchowego pozapiramidowego. Odbiera ono przede

wszystkim impulsy z kory, ze wzgórza, z istoty czarnej oraz

z ośrodków autonomicznych międzymózgowia i w ten

sposób otrzymuje podniety zarówno z otoczenia, jak też i ze

środowiska wewnętrznego ustroju.

• Natomiast funkcją gałki bladej jest wysyłanie impulsów.

• Oprócz jąder ogoniastego i soczewkowatego do jąder

kresomózgowia zalicza się przedmurze i ciało

migdałowate.

• Przedmurze (claustrum) leży

bocznie od jądra soczewkowatego,

• ciało migdałowate (corpus

amygdaloideum) znajduje się w
istocie białej płata skroniowego.

• Istota biała półkul (substantia alba

hemispheriorum) składa się z
wypustek nerwowych mielinowych o
różnej grubości oraz z licznych
komórek glejowych. Włókna istoty
białej w zależności od ich połączeń
można podzielić na:

•

włókna kojarzeniowe, czyli asocjacyjne, łączące

ośrodki korowe w obrębie jednej półkuli;

•

włókna spoidłowe, czyli komisuralne, które łączą

ośrodki korowe obydwu półkul tworząc spoidła

należące do kresomózgowia środkowego;

•

włókna rzutowe, czyli projekcyjne, łączące

ośrodki korowe z niżej leżącymi ośrodkami,

przewodzą impulsy w obydwu kierunkach -

dokorowym

(włókna doprowadzające) i odkorowym

(włókna odprowadzające).

We wnętrzu każdej półkuli
mózgowej znajduje się
szczelinowata przestrzeń zwana
komorą boczną (ventriculus
lateralis).

• Komora składa się z czterech części, z

których każda leży w innym płacie:

– róg przedni - w płacie czołowym,
– część środkowa - w płacie ciemieniowym,
– róg dolny - w płacie skroniowym,
– róg tylny - w płacie potylicznym.

• Obie komory boczne są połączone z

komorą III międzymózgowia.

• Kresomózgowie środkowe lub nieparzyste (telencephalon

medium s. impar) obejmuje blaszkę krańcową, spoidło

przednie, ciało modzelowate, spoidło sklepienia oraz

przegrodę przeźroczystą.

• Ciało modzelowate (corpus callosum) jest głównym

skupiskiem dróg spoidłowych nowej kory.

• Ku tyłowi przechodzi w blaszkę krańcową (lamina

terminalis).

• Spoidło przednie (commisura anterior) składa się przede

wszystkim z dróg łączących ośrodki węchomózgowia obu

półkul (kora dawna),

• spoidło sklepienia (commisura fornicis) łączy korę

hipokampa (kora stara)

• Sklepienie (fornix) stanowi główną drogę odśrodkową z

hipokampa, łączącą hipokamp z ciałami suteczkowatyml

• Przegroda przeźroczysta (septum pellucidum) znajduje się

między sklepieniem a ciałem modzelowatym.

Układ siatkowaty

• Układ siatkowaty (systemu

reticularis) Twór siatkowaty składa
się z dużej liczby komórek
nerwowych tworzących jądra
rozciągające się od części szyjnej
rdzenia kręgowego, poprzez rdzeń
przedłużony, most i śródmózgowie do
międzymózgowia.

• Jądra tworu siatkowatego mają nie tylko

bardzo liczne wzajemne połączenia zarówno
na tym samym poziomie, jak i między
różnymi piętrami, ale również łączą się z
jądrami pnia mózgu i móżdżku rdzeniem
kręgowym oraz drogami przebiegającymi
przez pień mózgu. Ponieważ aksony
neuronów tworu siatkowatego dzielą się na
wypustki wstępujące i zstępujące, jądra tworu
siatkowatego tworzą układ siatkowaty
wstępujący i zstępujący.

• Cechą tego układu jest możliwość

modulowania bodźców czuciowych i

ruchowych, tj. wzmacnianie (pobudzanie) lub

wytłumianie (hamowanie) doprowadzanych i

odprowadzanych impulsów.

• Część wstępującą układu siatkowatego wiąże

się ze stanem czuwania polegającym na

przewodzeniu impulsów aferentnych od

receptorów i aktywizacją wszystkich pól kory

mózgu, ośrodków podkorowych kierujących

zachowaniem i ośrodków kontrolujących układ

autonomiczny i układ wewnątrzwydzielniczy.

• Układ siatkowaty zstępujący odgrywa

ważną rolę w regulacji czynności
odruchowej rdzenia kręgowego i
napięcia mięśni poprzecznie
prążkowanych. Ma również wpływ na
czynność ośrodków kontrolujących
krążenie i oddychanie.

Układ limbiczny

• Układ limbiczny (systema limbicum),

zawiera struktury kresomózgowia położone
na powierzchni przyśrodkowej mózgu
(zakręt obręczy, zakręt hipokampa,
przegroda przeźroczysta, zakręt zębaty),
korę wyspy, opuszki węchowe oraz struktury
położone w innych częściach mózgowia, jak
np. ciała migdałowate, jądra przednie
wzgórza, jądra uzdeczki, ciało suteczkowate,
jądra tworu siatkowatego śródmózgowia.

• Układ ten może odgrywać dużą rolę

w koordynacji czynności układu
somatycznego i autonomicznego.

• Układ limbiczny bywa często nazywany

„mózgiem emocjonalnym", jest bowiem

uważany za główny ośrodek kontrolujący

zachowanie socjalne i seksualne oraz stany

emocjonalne. Ponieważ emocjom i odruchom

zachowawczym towarzyszą reakcje ze strony

układu autonomicznego (na przykład wzrost

ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie

czynności serca, pocenie się, ślinienie i inne),

dlatego układ limbiczny bywa również

nazywany „mózgiem trzewnym".

Opony i płyn mózgowo-

rdzeniowy

• Mózgowie i rdzeń kręgowy pokryte są trzema

łącznotkankowymi błonami nazywanymi oponami

(meninges).

• Błona zewnętrzna włóknista tworzy oponę twardą

(dura mater), stanowiącą okostną kanału kręgowego

i jamy czaszki.

• Pod oponą twardą występuje opona pajęcza lub

pajęczynówka (arachnoidea), cienka, beznaczyniowa

błona, od której odchodzą włókna łącznotkankowe do

opony miękkiej.

• Opona miękka (pia mater) jest silnie unaczynioną

błoną, ściśle przylegającą do powierzchni

zewnętrznej mózgowia i rdzenia kręgowego,

wnikającą we wszystkie zagłębienia, bruzdy i

szczeliny.

• Opony są od siebie oddzielone szczelinowatymi

przestrzeniami:

• jamą podpajęczynówkową (cavum

subarachnoideale)

• jamą podtwardówkową (cavum subdurale).
• W rdzeniu kręgowym, pomiędzy oponą twardą a

ścianą kanału kręgowego, występuje również

jama nadtwardówkowa (cavum epidurale).

• Przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i

rdzenia kręgowego oraz kanały i komory

ośrodkowego układu nerwowego wypełnione są

płynem mózgowo-rdzeniowym.

• Płyn mózgowo-rdzeniowy (liquor

cerebrospinalis) powstaje w splotach

naczyniówkowych komór w wyniku

przesączania się wody i niektórych

składników osocza krwi.

• Z komór bocznych półkul mózgowych płyn

mózgowo-rdzeniowy przepływa do komory III

międzymózgowia, a następnie przez

wodociąg mózgu śródmózgowia do komory

IV rdzeniomózgowia. Z komory IV płyn może

płynąć do kanału środkowego rdzenia

kręgowego lub przez otwory w jej stropie do

jamy podpajęczynówkowej.

• Funkcja płynu mózgowo-rdzeniowego

sprowadza się prawdopodobnie do
równomiernego rozkładu ciśnienia w
jamie czaszki, do mechanicznej
ochrony mózgowia przed urazami
oraz do funkcji odżywczych w
stosunku do niektórych komórek
układu nerwowego ośrodkowego.