Systemy wyborcze

teoria i funkcjonowanie

Prawo konstytucyjne
porównawcze (II)

Systemy wyborcze - konstytucja



Stopień konstytucjonalizacji metod wyborczych jest zazwyczaj
niewielki



Konstytucje

określają podstawowe zasady prawa

wyborczego, stanowią o składzie parlamentu i jego kadencji,
czasami gwarantują reprezentację mniejszością narodowym



Szczegóły najczęściej umieszczane są w ustawach –

ordynacja wyborcza



Konstytucja RP

– art. 96: powszechność, bezpośredniość,

równość, tajność głosowania, proporcjonalność (Sejm) oraz art.
97 ust. 2: powszechność, bezpośredniość, tajność głosowania
(Senat)

Wybory



Podjecie przez ogół uprawnionych obywateli decyzji

o

tym kto – w ich imieniu – jest uprawniony do podejmowania w

czasie wyznaczonym granicami kadencji, wiążących

rozstrzygnięć na arenie parlamentarnej



Wybory

pełnią funkcję

udzielenia inwestytury do rządzenia

oraz egzekwowania odpowiedzialności politycznej



Nie zapewniają jednak decydującego wpływu wyborcy na kształt

koalicji parlamentarnej (w systemach wielopartyjnych)



Nie gwarantują bezpośredniego wpływu wyborców na kształt

partyjny gabinetu



Nie zabezpieczają automatycznie, choć zwiększają

prawdopodobieństwo, zgodności decyzji podejmowanych na

arenie parlamentarnej i rządowej z faktycznymi preferencjami

wyborców

Elementy systemu wyborczego



Kształt i rozmiar okręgu wyborczego



Jest to ogół wyborców zamieszkujących określone terytorium

uprawniony do głosowania na tych samych kandydatów (te

same listy partyjne)



Kształt:

słabo czy gęsto zaludniony, ludność wiejska, miejska,

itp.



Geografia wyborcza: możliwość manipulowania granicami

okręgów (nadreprezentacja lub niedoreprezentacja określonych

grup społecznych)



Rozmiar:

liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa

wyborców, waha się od 1 (okręgi jednomandatowe) do wartości

równej liczbie miejsc w parlamencie (okręgiem jest cały kraj –

Holandia, Izrael)



Okręgi nie muszą być równe, przeciętny rozmiar okręgu

oznaczamy dzieląc liczbę miejsc w parlamencie przez liczbę

okręgów)

Elementy systemu wyborczego



Przeciętny

„koszt” uzyskania jednego miejsca w

parlamencie



Mierzony jest liczbą głosów potrzebnych do jego zdobycia



liczba oddanych w okręgu głosów – 1 / liczba miejsc w okręgu +
liczba partii - 1



Uprawnienia wyborcy w trakcie głosowania



Kategoryczne: gdy wyborca posiada jeden głos, który oddaje na
jednego kandydata (listę partyjną)



Porządkujące: ma on możliwość oznaczenia kolejności
kandydatów na liście, jej przestawienia, kumulacji większej
liczby głosów w stosunku do osoby jednego kandydata, bądź
zestawienia kandydatów z poszczególnych list

Elementy systemu wyborczego



Formuła wyborcza:

zespół reguł rozstrzygających o tym,

który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu oraz w

jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez

daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów



Jest to również źródło deformacji systemu wyborczego czyli

niezgodności podziału mandatów z faktycznymi

preferencjami wyborców wyrażonymi w głosowaniu



Klauzula zaporowa:

sztuczny próg poparcia, którego

przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale

mandatów



Wyrównawcza dystrybucja mandatów:

możliwość

dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie całego

kraju, celem zmniejszenia strat partii, które zostały

poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych i są w

związku z tym podreprezentowane

Typologia systemów wyborczych



Pluralistyczne



Większości absolutnej



Semiproporcjonalne



Proporcjonalne

Systemy pluralistyczne



Wariant pierwszy:

głosowanie w okręgach

jednomandatowych, kandydatów zgłaszają partie polityczne,

do uzyskania mandatów wystarcza uzyskanie względnej liczby

głosów (Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Kanada)



Wariant drugi:

głosowanie w okręgach wielomandatowych,

wyborca posiada tyle głosów ile jest mandatów do obsadzenia

w danym okręgu. Za wybranych uważa się tych kandydatów,

którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów (Turcja, Polska

– Senat)



Nie ma tutaj znaczenia procent głosów uzyskanych w skali

kraju, najlepiej sprawdza się w systemach dwupartyjnych



Duże zniekształcenia:

I m 26%, II m, III m po 25%, IV m 24%



Głosowanie strategiczne: wbrew preferencjom głosuje się na

przedstawicieli najsilniejszych partii

Systemy większości absolutnej



Wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych,

kandydat musi zdobyć poparcie ponad 50% głosujących w

danym okręgu



W przypadku nie uzyskania przez żadnego z kandydatów

takiej liczby głosów są dwie możliwości:



System powtórnego głosowania:

odbywa się II tura, w

której uczestniczą kandydaci z największą liczbą głosów

(dwóch - wybory prezydenckie we Francji, ci którzy

przekroczyli 12,5% - wybory parlamentarne w e Francji)



System alternatywnego głosowania:

nie ma drugiej tury,

natomiast wyborca musi wyrazić preferencyjną kolejność

wśród kandydatów; kolejno „pierwsze”, „drugie”, „trzecie”

miejsca. Suma tych preferencji pozwala na ustalenie

kandydatów z największym poparciem, przy czym po każdej

rundzie eliminuje się kandydata z najmniejszą liczbą głosów

Systemy większości absolutnej



System alternatywnego głosowania:



A: 29 147, B: 20 448, C: 18 991, D: 18 307, E: 13 171, F: 9
205



Odpada w I turze liczenia kandydat F, a jego głosy rozdziela się
pomiędzy pozostałych kandydatów, biorąc pod uwagę
uzyskane przez nich „drugie” miejsca



A: 30 033 (+886), B: 23 218 (+2 770), C: 20 339 (+1 348), D:
21 808 (+3 501), E: 13 995 (+824)



Odpada kandydat E, itd.



W powyższym przypadku (wzięty z wyborów w Australii)
ostatecznie mandat uzyskał kandydat C.



Ten system deformuje głosy i zniekształca preferencje !!!

System semiproporcjonalny



Zwany też systemem SNTV



The Single Non-Transferable Vote



Każdy wyborca posiada tylko jeden głos, głosowanie
odbywa się w okręgach wielomandatowych, a mandaty
otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno największą
liczbę głosów



System ten ze względu na możliwość rozproszenia głosów,
zmusza partie polityczne do ostrożnego nominowania
kandydatów, z reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba
mandatów w okręgu

Systemy proporcjonalne



Dwa rodzaje:

system list partyjnych oraz STV (

The Single

Transerable Vote

)



Wśród systemów list wyborczych można wyróżnić systemy

w których



1. Cały obszar państwa stanowi jeden okręg wyborczy,

partie biorące udział w wyborach zgłaszają listy krajowe,

podział mandatów następuje na szczeblu kraju (Holandia,

Izrael)



2. Istnieją listy regionalne lub lokalne ale podział mandatów

dokonuje się na szczeblu ogólnokrajowym



3. Istnieją listy regionalne lub lokalne, podział mandatów

dokonuje się na szczeblu okręgu wyborczego



4. Podział mandatów dokonuje się na szczeblu okręgu, ale

istnieje tzw. wyrównawcza dystrybucja na poziomie

ogólnokrajowym

Systemy proporcjonalne



Ze względu na możliwość określenia przez wyborcę
preferencji personalnych w ramach listy, możemy
wyróżnić systemy, w których:



1. Dokonywanie wyboru kandydatów w ramach listy jest
niemożliwe, wyborca może wskazać tylko listę, na którą
głosuje



2. Wyborca ma prawo do wskazania preferowanych
kandydatów w ramach jednej listy



3. Wyborca ma prawo głosować na kandydatów z list
różnych partii, a więc praktycznie może układać własną
listę kandydatów

Systemy proporcjonalne



Formuła d’Hondta:

najbardziej rozpowszechniona metoda,

polega na dzieleniu liczby głosów uzyskanych przez
poszczególne partie w okręgu wyborczym przez kolejne liczby
całkowite



Jest on korzystny dla partii większych i silniejszych

Wynik

Partia A

Partia B

Partia C

Uzyskany

30000

20000

9000

Dzielony / 2

15000

10000

4500

Dzielony / 3

10000

6666

3000

Systemy proporcjonalne



Formuła Sainte-Lague:

polega na dzieleniu liczby głosów

uzyskanych przez poszczególne partie w okręgu
wyborczym przez kolejne liczby nieparzyste (w
zmodyfikowanej wersji pierwszy dzielnik to 1,4)



Metoda korzystniejsza dla partii małych

Wynik

Partia A

Partia B

Partia C

Uzyskany

30000

20000

9000

Dzielony / 3

10000

6666

3000

Dzielony / 5

6000

4000

1800