WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Główne kierunki polskiej polityki
zagranicznej

Zasady i cele polityki zagranicznej

ZASADY
1. Ogólne

- porozumienia wielostronne, tj. Karta Narodów Zjednoczonych

2. Partykularne

- przynależność do sojuszy, porozumień

CELE

• funkcjonalne jako pozycja, prestiż,

rola państwa na scenie
międzynarodowej,

• egzystencjalne – "żywotne" jako

bezpieczeństwo i niezawisłość
polityczna państwa,

• koegzystencjalne – jako cele

związane z rozwojem
gospodarczym, cywilizacyjnym i
materialnym państwa.

Radosław Sikorski

Minister spraw zagranicznych

od 2007 roku

Karta Narodów Zjednoczonych
XX wiek przyniósł kilka prób usystematyzowania i spisania prawa
międzynarodowego. Najbardziej znana i doniosłym dokumentem tego
typu jest Karta Narodów Zjednoczonych. Podpisany w 1945 w San
Francisco dokument stał się podstawą stosunków międzynarodowych w
drugiej połowie XXI wieku. Podpisujące ją państwa zobowiązały się do
uznawaniu jej za źródło prawa międzynarodowego. Manifestuje ona
prawa człowieka, jako prawo uniwersalne, przyrodzone każdemu
człowiekowi i niezbywalne.

Próby kodyfikacji

Konwencja wiedeńska z 1969 roku
Rozwój zarówno bilateralnych jak i
multilateralnych stosunków między
państwami stworzył konieczność
uregulowania prawnego sposobu
zawierania przez nie umów. Próbę
rozwiązania tego problemu przyniosła
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów.
Zawarto w niej ogólne zasady zawierania
umów międzynarodowych. Prace nad
Konwencją były prowadzone w Komisji
Prawa Międzynarodowego ONZ. Została
otworzona do podpisu w 1969 roku, a
weszła w życie w 1980 roku. Polska
przystąpiła do niej w roku 1990.

Andrzej Olechowski

Minister spraw zagranicznych

1993 - 1995

Polityka zagraniczna przed 1989 rokiem

Po II wojnie światowej Polska znalazła się w zasięgu wpływów
radzieckich. Zarówno polityka wewnętrzna, jak i zagraniczna
naszego kraju zostały zdominowane przez ograniczenia narzucone
przez ZSRR. Polska odrzuciła współpracę z Europą Zachodnią i
państwami bloku demokratycznego (np. USA), skupiła się zaś na
integracji w ramach państw bloku socjalistycznego.

Założeniami, na których opierała się
polska polityka zagraniczna, były
przyjaźń, sojusz i współpraca ze
Związkiem Radzieckim oraz innymi
krajami socjalistycznymi w ramach
Układu Warszawskiego i RWPG.

Władysław Bartoszewski

Minister spraw zagranicznych

1995

Organizacjami międzynarodowymi
integrującymi blok wschodni były
Układ Warszawski i Rada Wzajemnej
Pomocy Gospodarczej (RWPG).
Relacje pomiędzy państwami bloku
wschodniego miały znamiona
podporządkowania państw satelickich
Moskwie.

Pałac Namiestnikowski w Warszawie

(obecnie Pałac Prezydencki) - miejsce

podpisania Paktu w 1955

Układ Warszawski (oficjalna nazwa: Układ o Przyjaźni, Współpracy
i Pomocy Wzajemnej – czyli związek wojskowy państw Europy
Środkowej i Wschodniej pozostających pod wpływem Związku
Radzieckiego.
Jego formalne zasady zostały określone w roku 1955 przez I sekretarza
KPZR
Nikitę Chruszczowa.

Pakt podpisano 14 maja 1955 w
Warszawie. Miał funkcjonować przez 30
lat, 26 kwietnia 1985 ważność Układu
przedłużono na następne 20 lat. Istniał
do 1 lipca 1991. Ustanowiono wspólne
dowództwo Układu w Moskwie. Sztaby
armii poszczególnych państw
członkowskich podlegały operacyjnie X
Zarządowi Sztabu Generalnego Armii
Radzieckiej – nie był to więc pakt
równorzędnych stron. Naczelnym
Dowódcą Zjednoczonych Sił Zbrojnych
Układu Warszawskiego miał być zawsze
marszałek Armii Radzieckiej, który był
jednocześnie I zastępcą ministra obrony
ZSRR.

Układ Warszawski

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) (25 stycznia 1949 –
28 czerwca 1991).
RWPG została utworzona z inicjatywy Stalina podczas konferencji
moskiewskiej
(5 – 8 stycznia 1949). Formalnie organizacja powstała w Moskwie w dniu
25 stycznia 1949. W jej skład weszły: Bułgarska Republika Ludowa,
Republika Czechosłowacka, Polska Rzeczpospolita Ludowa, Rumuńska
Republika Ludowa, Węgierska Republika Ludowa i Związek
Socjalistycznych Republik Radzieckich; 21 lutego 1949 dołączyła
Albańska Republika Ludowa, a 29 września 1950 Niemiecka Republika
Demokratyczna.

U genezy RWPG leży tzw. plan Mołotowa z 1947 - propagandowa
kontrpropozycja sowiecka wobec Planu Marshalla. RWPG miała być
wschodnioeuropejską odpowiedzią na Plan Marshalla i powstanie
Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC).

RWPG

Do grona członków nie zaproszono
Jugosławii, co było skutkiem konfliktu
między Moskwą a Belgradem. W
konferencji moskiewskiej nie
uczestniczyła też Finlandia, która przy
zachowaniu specjalnych stosunków
dwustronnych z Moskwą (odmowa
uczestnictwa w Planie Marshalla)
zachowała ustrój demokratyczny i
gospodarkę rynkową.

Sesja Rady

W 1989 roku załamał się dwubiegunowy porządek międzynarodowy
w sensie geopolityczno strategicznym:

• załamał się system Wschód/Zachód,

• upadek ZSRR,
• zachód jako system
międzynarodowy pozostał, zwarty
instytucjonalnie i organizacyjnie,

• zjednoczenie Niemiec,

• pojawienie się Europy Środkowej
– w sensie geopolitycznym,

Skutki owych zmian:

• zmiana ustrojowa,

• system demokratyczny,

• środowisko antykomunistyczne.

Podział Europy przed 1989 rokiem

Liczebność sił zbrojnych państw członkowskich NATO i Układu
Warszawskiego w 1973

Polityka zagraniczna Polski została sformułowana po przemianach
politycznych w 1989, określa ją polska racja stanu.
Podstawowe cele polityki zagranicznej w latach 90 – tych
pozostawały niezmienne mimo zmian politycznych w parlamencie i
rządzie.

Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej

Dla polskiej polityki zagranicznej po 1989
roku charakterystyczna była stabilność
priorytetów, były to:

• członkostwo w NATO oraz Unii
Europejskiej,

• współtworzenie stabilnego systemu
bezpieczeństwa europejskiego opartego na
współdziałaniu NATO,

• współtworzenie Unii
Zachodnioeuropejskiej, OBWE oraz ONZ,

• utrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków
z państwami regionu,

• działanie na rzecz współpracy regionalnej,

• zrównoważona polityka wobec Zachodu i
Wschodu,

• popieranie procesów rozbrojeniowych,
ochrona tożsamości narodowej i dziedzictwa
kulturowego, rozwinięte kontakty z Polonią.

Dariusz Rosati

Minister spraw zagranicznych

1995 - 1997

Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej

Rok 1989 rok (tzw. jesień ludów) oraz rozpad ZSRR przyniosły możliwość
przeorientowania polskiej polityki zagranicznej, uniezależnienia się od
dotychczasowych sojuszy politycznych i wojskowych, a także
ukierunkowania współpracy ekonomicznej i politycznej w suwerenny
sposób.

Naturalnym kierunkiem obronnym przez Polskę było nawiązanie
współpracy z państwami integrującej się Europy (UE) oraz zacieśnianie
współpracy z USA.

Od 11 września 2001 nastąpiło znaczne
zbliżenie Polski i Stanów Zjednoczonych,
którego wyrazem był udział Polski w
wojnie z terroryzmem w Afganistanie
(2002) oraz w wojnie w Iraku (2003).
Nastąpiło doprecyzowanie polskiej racji
stanu w kwestii bezpieczeństwa
europejskiego i ogólnoświatowego,
głównym gwarantem pokoju i
bezpieczeństwa ma być wspólna i
przyjazna polityka UE i Stanów
Zjednoczonych.

Bronisław Geremek

Minister spraw zagranicznych

1997 - 2000

Politykę zagraniczną w sferze decyzji
prowadzi, zgodnie z konstytucją, Rada
Ministrów, odpowiedzialna za nią przed
parlamentem. Zgoda parlamentu jest
wymagana w odniesieniu do umów
dotyczących granic państwa, sojuszów
obronnych, umów wprowadzających
obciążenia finansowe lub zmiany w
ustawodawstwie. Minister spraw
zagranicznych jest wykonawcą przyjętej
przez sejm polityki, koordynuje
całokształt stosunków z zagranicą.

Organy i zasady prowadzenia polityki międzynarodowej określa
Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997. Zgodnie z nią prezydent jest
najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach
i międzynarodowych, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie
stosunków zagranicznych, powołuje na wniosek premiera i ministra
spraw zagranicznych, mianuje i odwołuje pełnomocnych
przedstawicieli RP w innych państwach, ratyfikuje i wypowiada umowy
międzynarodowe. Uprawnienia prezydenta mają charakter formalny i
zatwierdzający.

Organy państwa w stosunkach

międzynarodowych

Krzysztof Jan Skubiszewski

Minister spraw zagranicznych

1989 - 1993

Organy państwa w stosunkach

międzynarodowych

Organy wewnętrzne

1.Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach
międzynarodowych (zob. lekcja 13),

2.Parlament kontroluje prowadzenie polityki zagranicznej, decyduje o
wojnie i pokoju, a także w pewnym stopniu uczestniczy w realizacji
polityki zagranicznej (np. członkowie komisji spraw zagranicznych
składają wizyty, biorą udział w rokowaniach),
3. Rząd z premierem na czele ma

decydujący wpływ na kształt i
główne kierunki polityki
zagranicznej państwa (zob. lekcja
18),

4. Minister spraw zagranicznych

odpowiada za realizację polityki
zagranicznej państwa, prowadzi
rokowania, zawiera umowy,
utrzymuje kontakt z
przedstawicielami innych państw,
mianuje członków misji
dyplomatycznych.

Włodzimierz Cimoszewicz

Minister spraw zagranicznych

2001 - 2005

Minister spraw zagranicznych – organ administracji państwowej
kierujący sprawami zagranicznymi – działa na podstawie Ustawy o
urzędzie ministra spraw zagranicznych oraz Rozporządzenia Rady
Ministrów bardziej szczegółowo regulującego kompetencje ministra
(oba dokumenty pochodzą z maja 1974 r.).

Organy państwa w stosunkach

międzynarodowych

Na mocy ustawy i rozporządzenia
minister pełni funkcję politycznego
koordynatora całokształtu stosunków
z zagranicą i ich zgodności z
generalną linią polityki państwa. Tę
funkcję minister ma sprawować m.in.
poprzez opracowywanie
długofalowych założeń polityki
zagranicznej i bieżącą ich realizację,
programowanie i wykonywanie
polityki traktatowej, reprezentowanie
państwa w stosunkach dwu- i
wielostronnych (w organizacjach),
koordynowanie działalności innych
ministrów w sferze stosunków
zewnętrznych państwa.

Adam Daniel Ratfeld

Minister spraw zagranicznych

2005

Cele stabilizacji priorytetów były konsekwentnie realizowane przez
kolejnych ministrów spraw zagranicznych: K. Skubiszewskiego, A.
Olechowskiego, W. Bartoszewskiego,
D. Rosatiego, B. Geremka, W. Cimoszewicza, czego efektem stało się
m.in.:

• pełne uregulowanie polityczne i prawne stosunków ze wszystkimi
sąsiadami Polski,

Organy państwa w stosunkach

międzynarodowych

• członkostwo we wszystkich organizacjach
regionalnych oraz NATO (1994 Partnerstwo
dla Pokoju, 1999 Polska pełnoprawnym
członkiem NATO),

• doprowadzenie do etapu negocjacji
pełnego członkostwa w Unii Europejskiej
(1991 umowa stowarzyszeniowa, oficjalne
negocjacje dotyczące wejścia Polski do UE
trwające od 1998 zakończone zostały w
grudniu 2002, wynegocjowane członkostwo -
maj 2004),

• dobre, oparte na wiarygodności partnerów
stosunki z większością państw w Europie i na
świecie.

Istotnym kierunkiem polityki
międzynarodowej pozostawało zacieśnianie
dobrosąsiedzkich stosunków z Rosją i
Niemcami.

Stefan Meller

Minister spraw zagranicznych

2005 - 2006

Organy państwa w stosunkach

międzynarodowych

Organy zewnętrzne

1.Stałe misje dyplomatyczne (ambasady) mają za zadanie
reprezentować państwo, chronić jego interesy oraz interesy obywateli,
prowadzić rokowania, rozwijać przyjazne stosunki między państwami, a
także zbierać informacje.

2.Misje specjalne to delegacje wysyłane za granicę w celu załatwienia
jakichś spraw.

3. Przedstawicielstwa przy

organizacjach
międzynarodowych mają za
zadanie utrzymywać stały kontakt
z sekretariatem organizacji,
reprezentować stanowisko
państwa i chronić jego interesy.

4. Urzędy konsularne to urzędy

działające na terytorium innych
państw. Ich zadaniem jest nie tylko
reprezentowanie państwa i
ochrona jego interesów, ile
ochrona interesów swoich
obywateli.

Anna Fotyga

Minister spraw zagranicznych

2006 - 2007

Dyplomacja – negocjowanie umów między państwami, w celu
zawarcia korzystnych umów handlowych oraz pozyskania wsparcia
wojskowego dla reprezentowanego kraju. Dyplomacja wiąże się też z
rozwiązywaniem w pokojowy sposób problemów między państwami.

Dwa tysiące lat temu wielki rzymski prawnik i filozof, Cyceron
powiedział: „Istnieją dwa sposoby rozstrzygania sporów: jeden przy
pomocy argumentów, drugi przy użyciu siły; a ponieważ pierwszy z
nich jest właściwy człowiekowi, a drugi dzikim zwierzętom, należy
uciec się do drugiego sposobu tylko wówczas, gdy nie możemy użyć
pierwszego”. Inaczej mówiąc, siła argumentów, a nie argument siły –
oto kwintesencja dyplomacji.

Dyplomaci pracują głównie w ambasadach i konsulatach, gdzie w
razie potrzeby pomagają obywatelom państw, które reprezentują.
Dyplomacja jest sztuką poszukiwania możliwego do przyjęcia dla
stron negocjacji kompromisu.

Dyplomacja w najszerszym rozumieniu jest to zarówno sztuka, nauka
jak i technika reprezentowania państwa jak i prowadzenia negocjacji.

Stałe misje dyplomatyczne

Misja specjalna – są to specjalne posłannictwa ad hoc (co stanowi
główną różnicę między misjami specjalnymi a stałymi
przedstawicielstwami dyplomatycznymi) wysyłane przez państwo do
innego państwa za jego zgodą, na czas określony, w celu rozpatrzenia
z nim określonych spraw lub wypełnienia wobec niego określonego
zadania. Misje specjalne mogą służyć interesom państw zarówno w
przypadku istnienia stosunków dyplomatycznych i konsularnych jak
również w przypadku ich braku

(mogą służyć nawiązaniu takich relacji),

a także w sytuacji wojny.

Kwestie związane z zasadami działania misji specjalnych reguluje
Konwencja o misjach specjalnych z 1969. W sprawach nie
uregulowanych Konwencją stosuje się międzynarodowe prawo
zwyczajowe.

Cechy misji specjalnej:

•oficjalny charakter (zawsze wymagana jest wyraźna zgoda państwa
przyjmującego na

•reprezentuje wyłącznie państwo i działa w jego imieniu

•ma na celu załatwienia określonego zadania

•ma czasowy charakter
Zakres tematyczny, czasowy oraz terytorialny jak również skład misji
specjalnej są zawsze wynikiem porozumienia zainteresowanych
państw.

Misje specjalne

W zakresie stosunków konsularnych określoną rolę odgrywają normy
prawa wewnętrznego. Regulują one organizację służby konsularnej
poszczególnych państw, jak również uzupełniają i konkretyzują normy
prawa międzynarodowego dotyczące sytuacji prawnej obcych placówek
konsularnych i ich członków.

W tym kontekście należy wymienić polską ustawę z 13 II 1984 r. o
funkcjach konsulów
art. 10 mówi, że Konsul:
1. Chroni prawa i interesy Rzeczpospolitej Polskiej i jej obywateli
2. Działa na rzecz rozwijania przyjaznych stosunków oraz współpracy
między Rzeczpospolitą Polską a państwem przyjmującym
3. Czuwa w zakresie swojej właściwości nad wykonywaniem umów
międzynarodowych obowiązujących w stosunkach między
Rzeczpospolitą Polską a państwem przyjmującym
4. Działa na rzecz umacniania więzi między Polonią Zagraniczną a Polską
5. Informuje o Polsce, w szczególności przedstawia organom państwa
przyjmującego i opinii publicznej tego państwa kierunki polityki
zagranicznej i wewnętrzne Rzeczpospolitej Polskiej oraz jej gospodarki,
nauki i kultury
6. Zapoznaje się z problematyką państwa przyjmującego, w
szczególności ze stanem jego gospodarki, nauki i kultury oraz z
ustawodawstwem tego państwa i umowami zawieranymi przez nie z
państwami trzecimi, jak również udziela odpowiednich informacji w tym
zakresie właściwym organom Rzeczpospolitej Polskiej i zainteresowanym
obywatelom polskim.

Urzędy konsularne

Jednostki organizacyjne podległe ministrowi spraw

zagranicznych

Jednostki organizacyjne

Jednostki organizacyjne

Ministerstwo Spraw

Zagranicznych

Ministerstwo Spraw

Zagranicznych

Biura

Biura

Departamen

ty

Departamen

ty

Zarząd Obsługi

Zarząd Obsługi

Placówki zagraniczne

Placówki zagraniczne

Ambasady

Ambasady

Przedstawicielstwa

przy organizacjach

międzynarodowyc

h

Przedstawicielstwa

przy organizacjach

międzynarodowyc

h

Jednostki badawcze i

szkoleniowe

Jednostki badawcze i

szkoleniowe

Polski Instytut

Spraw

Międzynarodowyc

h

Polski Instytut

Spraw

Międzynarodowyc

h

Akademia

Dyplomatyczna

Akademia

Dyplomatyczna

Instytut Europy

Środkowo -

Wschodniej

Instytut Europy

Środkowo -

Wschodniej

Instytut

Zachodni

Instytut

Zachodni

Konsulaty

Konsulaty

Instytuty Polskie

Instytuty Polskie

Struktura Ministerstwa Spraw Zagranicznych

• Gabinet Polityczny Ministra → sekretariat Ministra,

• Biuro Dyrektora Generalnego → Departament Strategii i Planowania
Polityki Zagranicznej,

• Departament Unii Europejskiej → Departament Polityki
Bezpieczeństwa,

• Departament Prawno – Traktatowy → Departament Systemu
Narodów Zjednoczonych i Problemów Globalnych,

• Departament Zagranicznej Polityki Ekonomicznej → Departament
Europy,

• Departament Współpracy Rozwojowej → Departament Azji i
Pacyfiku,

• Departament Ameryki → Protokół Dyplomatyczny,

• Departament Afryki i Bliskiego Wschodu → Departament Systemu
Informacji,

Struktura Ministerstwa Spraw Zagranicznych

• Departament Promocji → Departament Polityki Wschodniej,

• Departament Konsularny i Polonii → Biuro Administracji i Finansów,

• Biuro Kadr i
Szkolenia → Biuro
Audytu,

• Biuro Informatyki
→ Biuro Pełnomocnika
ds. Ochrony Informacji
Niejawnych,

• Archiwum
→ Biuro Łączności.