KOMUNIKACYJNA
KOMUNIKACYJNA
ANALIZA TEKSTU
ANALIZA TEKSTU
Aleksy Awdiejew, Grażyna Habrajska:
Wprowadzenie do gramatyki komunikacyjnej
Wprowadzenie do gramatyki komunikacyjnej,
wyd. Leksem 2004, 2006
Grażyna Habrajska:
Komunikacyjna analiza
Komunikacyjna analiza
i interpretacja tekstu
i interpretacja tekstu, Łódź 2004
Znaczenie analizy zawartości
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Najbardziej widocznym i dostępnym
przejawem działania mediów jest
ogromna liczba niesionych przez nie
„przekazów” (komunikatów) oraz
generowanych „znaczeń” i „sensów”.
Bodźcami do badania treści mediów było
początkowo zainteresowanie skutkami
komunikowania, a także chęć poznania
atrakcyjności mediów dla odbiorców.
Znaczenie analizy zawartości
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Później zaczęto stosować analizę
zawartości do wykrywania wartości
społecznych, lansowanych przez
środki masowe.
Dotąd brak pełnej i
spójnej analizy zawartości
[w naukach
społecznych !]
Analiza zawartości
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Definicja analizy zawartości
B.Berelsona:
„analiza zawartości (content analysis)
jest techniką badawczą, służącą do
obiektywnego, systematycznego i
ilościowego opisu jawnej zawartości
przekazu”
Na podstawie tej definicji
wyodrębniono kryteria analizy
Analiza zawartości
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Kryteria dotyczące sposobu analizy:
1)
obiektywna – rzetelność użytej procedury i
jej zastosowania
2)
systematyczna – wybór badanego materiału
następuje według określonych zasad
3)
ilościowa
Kryteria dotyczące zawartości:
-
treści jawne – „nieczytanie między
wierszami”
Analiza alternatywna – badanie znaczeń
ukrytych
Tekst
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Jakościowa analiza zawartości
oparta jest na pojęciu
tekstu
tekstu.
NADAWCA
TEKST
TEKST
ODBIORCA
TEKST = PRZEKAZ
TEKST = PRZEKAZ
ODEBRANY I
ZINTERPRETOWANY
(Fiske)
TEN SAM PROGRAM TELEWIZYJNY
MOŻE GENEROWAĆ WIELE
RÓŻNYCH TEKSTÓW U RÓŻNYCH
ODBIORCÓW
Tekst
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Wg Fiske
Program tworzony jest przez
media,
a tekst przez odbiorców
Treści mass mediów są
polisemiczne, mają różny
potencjał znaczeń i sensów
Wg Halla
w przekazie zawarte jest pewne
„preferencyjne kodowanie”
czyli znaczenie, które twórca
chciałby, aby odbiorca
zrozumiał i zaakceptował
Treści mediów
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Informacja w mediach
Teoria informacji (Shannona i Weavera)
opiera się na obserwacji, że
„wszystkie procesy, które przenoszą
informacje są w istocie procesami
selekcji”.
W pojęciu informacji jest zawarta
„redukcja niepewności”.
Treści mediów
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Badanie poglądów politycznych zawartych
w tekstach
1) Analiza sądów oceniających (Osgood,
Suci, Tannenbaum) – wybieranie z
tekstu zdań oceniających,
transformowanie ich w sądy oceniające i
przypisywanie im wartości
2) Wyróżnianie słów sztandarowych
(Pisarek*), które wyodrębniają
ugrupowania polityczne, a następnie
badanie ich akceptacji lub odrzucenia
*Walery Pisarek, Wybory słów sztandarowych jako kryterium
stratyfikacji społeczeństwa, w: „Język w kręgu wartości”, Lublin
2003
Tekst
A.Awdiejew, G.Habrajska, Wprowadzenie do gramatyki
komunikacyjnej
informac
je
poglądy
polityczne –
oceny,
wartościowani
e
Płaszczyzny analizy zawartości
(Gerbner)
T.Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe, 2004, s.184-
197
Płaszczyzn
y analizy
Istnienie
Priorytety
Wartości
Relacje
Założenia
co do
zakresu
analizy:
Co jest?
Co jest ważne? Co jest
słuszne lub
niesłuszne?
Co jest z
czym i jak
powiązane?
Pytania:
Co jest
dostępne
dla
publicznoś
ci, jak
często i jak
wiele?
W jakim
kontekście i
porządku
ważności?
W jakim
świetle, z
jakiej
pozycji, z
jakimi
ocenami?
W jakiej
całościowej
strukturze
logicznej,
przyczynow
ej itd.
Terminy i
miary:
UWAGA
obecność,
złożoność,
frekwencja
NACISK
uporządkowani
e,
regenerowanie
, skalowanie,
intensywność
TENDENCJA
krytyczna i
różnicująca
cechy i
jakości
STRUKTURA
korelowanie,
grupowanie,
struktura
akcji
Dotąd brak pełnej i spójnej
analizy zawartości (Goban-
Klas)
Twierdzimy, że można w
sposób pełny i spójny
analizować zawartość
tekstu (Awdiejew,
Habrajska)
Struktura aktu komunikacji
KOMUNIKACYJNA ANALIZA TEKSTU
A.Awdiejew, G.Habrajska: Wprowadzenie do gramatyki
komunikacyjnej
G.Habrajska: Komunikacyjna analiza i interpretacja tekstu, Łódź 2004
1) Nieizomorficzność formy i treści
2) Rekonstrukcja bazy interpretacyjnej
tekstu
3) Komunikacyjna analiza tekstu
NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI
W tekście zwykle występuje
nieizomorficzność między reprezentacją
formalną a konfiguracją treści.
Przez
nieizomorficzność
nieizomorficzność rozumiemy
rozbieżność między
postacią formalną
postacią formalną
jednostki a jej
funkcją informacyjną
funkcją informacyjną.
Innymi słowy, jeśli funkcja informacyjna,
na którą jednostka wskazuje, nie
odpowiada postaci formalnej jednostki,
to jednostkę taką nazywamy
nieizomorficzną.
NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI
IZOMORFICZ
NOŚĆ FORMY
I TREŚCI
NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI
KOBIETA
GÓRA
MYŚL
ZIELONY
DUŻY
JASNY
MOCNO
CICHO
POWOLI
BIEC
BIEG
długi bieg go zmęczył = zmęczył się, bo długo
biegł
ZIELEŃ
zieleń trawy koiła wzrok = zielona trawa koiła wzrok
WESELE
stereotypowy scenariusz, zawierający wiele ukrytych pr
edykatów
KOBIECY
kobiecy strój = strój kobiety / w który ubiera się
kobieta
GÓRSKI
górskie schronisko = schronisko w górach
WSPANIAŁY
wspaniała książka = książka, której treść mnie zachwyciła
wspaniały człowiek = człowiek, którym się zachwycam
PÓŹNO
operator czasu
CZĘSTO
operator krotności
CHĘTNIE
Chętnie spędzam wakacje na wsi = Lubię i jestem gotów
spędzać wakacje na wsi
ZIELENIĆ SIĘ
trawa zieleni się na wzgórzu = trawa na wzgórzu jest
zielona
NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI
• wątek uczuciowy
x spotkał y
x zakochał się w y
x oświadczył się y itd.
• wątek zawarcia małżeństwa
x ożenił się z y itd.
• wątek przyjęcia weselnego
x i y zaprosili gości
goście piją, jedzą i tańczą itd.
NIEIZOMORFICZNOŚĆ FORMY I TREŚCI
W ujęciu komunikacyjnym (gramatyce
komunikacyjnej) jednostki językowe są opisywane
nie tylko jako jednostki formalne, ale jednocześnie
jako jednostki przekazu informacyjnego.
Dla przekazu zbliżonej treści nie jest niezbędna
Dla przekazu zbliżonej treści nie jest niezbędna
izomorficzność formy i treści, ale
izomorficzność formy i treści, ale możliwość
możliwość
odniesienia do tej samej bazy
odniesienia do tej samej bazy
interpretacyjnej
interpretacyjnej
.
.
Wypowiedzenia o treści pokrewnej zakładają taką
samą bazę interpretacyjną, np. wypowiedzenia:
Janek chodzi do szkoły i dobrze się uczy
Janek jest dobrym uczniem
mimo odmiennej reprezentacji formalnej reprezentują
tę samą treść, którą można przedstawić jako:
CHODZIĆ [JANEK, DO SZKOŁY] & DOBRZE > UCZYĆ
SIĘ [JANEK]
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
Powstaje zatem potrzeba opracowania
metodologii rozkładu predykatywnego tekstu,
który umożliwiłby rekonstrukcję jego bazy
bazy
interpretacyjnej
interpretacyjnej
, stanowiącej równocześnie
reprezentację semantyczną
reprezentację semantyczną
tego tekstu.
Jednostką komunikacyjną
jest systemowy
systemowy
(zakodowany w języku) schemat
schemat
wyobrażeniowy
wyobrażeniowy
,
odpowiadający układowi predykatowo-
układowi predykatowo-
argumentowemu
argumentowemu
,
który reprezentuje sytuację typową
sytuację typową
(elementarny, jednopredykatowy standard
semantyczny) w powiązaniu z jego formalną
formalną
reprezentacją
reprezentacją
w tekście.
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
Formalna reprezentacja układu predykatowo-argumentowego
może mieć różną postać. Z tego punktu widzenia
wyróżniamy predykaty i metapredykaty – prymarne i
sekundarne
PRYMARNE
SEKUNDARNE
PREDYKATY
P
PRIM
(a
1
, a
2
… a
n
)
P
PRIM
:
czasownik
(a
1
:
rzeczownik
, a
2
: rzeczownik
,
… a
n
: rzeczownik
,)
P
SEC
(a
1
)
P
SEC
: przymiotnik
(a
1
:
rzeczownik)
METAPREDYKATY
MP
PRIM
[A
1
, A
2
:
P
PRIM
(a
1
, a
2
…
a
n
)
]
MP
PRIM
: czasownik [A
1
:
rzeczownik, A
2
:
P
PRIM
:
czasownik
(a
1
: rzeczownik
,
a
2
: rzeczownik
,
… a
n
:
rzeczownik
,)
]
MP
SEC
{
P
PRIM
(a
1
, a
2
…
a
n
)
}
MP
SEC
: przysłówek
{
P
PRIM
:
czasownik
(a
1
:
rzeczownik
, a
2
:
rzeczownik
,
… a
n
:
rzeczownik
,)
}
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
Formalna postać czasownika czy rzeczownika
jest jedynie wykładnikiem, wskazującym
odpowiednio na predykat lub argument, nie
zaś samym predykatem czy argumentem.
Gdy argument spełnia jedynie funkcję
wskazującą na elementarną strukturę
semantyczną mamy do czynienia z
predykacją prymarną: P(a
1
, a
2
, ... a
n
),
natomiast gdy konstytuuje strukturę złożoną
tym samym staje się predykatem
zanurzonym w strukturze
metapredykatywnej MP[A
1
, P(A
1
, A
2
: P(a
1
,
a
2
, ... a
n
)] – mówimy wówczas o
metapredykacji prymarnej
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
Układ predykacji prymarnej
(zazwyczaj wprowadzanej w tekstach przez
osobową formę czasownika: grał, myślał,
siwiał itd.,
ale mogący mieć też postać związku wyrazowego
zawierającego czasownik w takiej formie,
np. formy analityczne czasownika: był
inżynierem, jest czerwony, będę grać itd.,
związki frazeologiczne: wziął nogi za pas, siedział
na walizkach, krew go zalewa itp.)
organizujący wypowiedzenie ideacyjne,
może być rozbudowywany
układami predykacji sekundarnej (P
SEC
)
i metapredykacji sekundarnej (MP
SEC
).
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
Predykaty sekundarne otwierają miejsce dla
jednego argumentu: P
SEC
(a),
a
metapredykaty sekundarne otwierają
miejsce dla całego predykatu: MP
SEC
{P
PRIM
(a
1
, a
2
... a
n
)}
.
Predykacja sekundarna
ma na celu
specyfikację poszczególnych członów
predykacji prymarnej:
P
PRIM
(
P
SEC1
> a
1
,
P
SEC2
> a
2
…
P
SECn
> a
n
)
a
metapredykacja sekundarna
specyfikuje
cały układ predykatowo-argumentowy:
MP
SEC
{
P
PRIM
(a
1
, a
2
… a
n
)
}
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
W wypowiedzeniu elementarnym występuje tylko
jeden układ predykacji prymarnej:
Janek kupił samochód
P
PRIM
(a
1
, a
2
): P
PRIM
: kupił (a
1
: Janek, a
2
: samochód)
Natomiast predykacji sekundarnych w jednym
układzie predykacji prymarnej może być wiele,
gdyż pełnią one rolę specyfikacji każdego z
elementów występujących w tym układzie.
P
PRIM
(
P
SEC1
>
a
1
,
P
SEC2
>
a
2
…
P
SECn
>
a
n
)
Rozsądny
Janek kupił
duży, szybki, wygodny…
samochód
P
PRIM
: kupił (
P
SEC1
: rozsądny >
a
1
: Janek,
P
SEC2
: duży,
P
SEC3
: szybki,
P
SEC4
:
wygodny …
P
SECn
>
a
2
:
samochód)
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
Również metapredykacji sekundarnych
w jednym układzie predykacji
prymarnej może być kilka.
MP
SEC1
, MP
SEC2
… MP
SECn
{
P
PRIM
(a
1
,
a
2
… a
n
)
}
Powoli, ostrożnie
pogłaskała pieska
MP
SEC1
: powoli, MP
SEC2
: ostrożnie {
P
PRIM
:
pogłaskała (a
1
: ona, a
2
: pieska)
}
AKTUALIZATORY
Przedstawiona elementarna jednostka
operacyjna na poziomie ideacji tworzy sens
podstawowy, który ulega
aktualizacji
aktualizacji, czyli
zostaje umieszczony w czasie (temp) i
przestrzeni (loc) oraz zostaje do niego
dodany sens duratywny (dur) i krotność (iter)
{A(loc), A(temp), A(dur), A(iter) [P(a
1
,
a
2
…a
n
]}
Te elementy nie zmieniają samego sensu
odniesienia – nie modyfikują obrazu
kognitywnego
W wypowiedzeniach:
Janek je zupę
Janek jadł zupę
Janek je zupę w stołówce
Janek jada zupę w stołówce
Janek często jadł zupę
Janek cały wieczór jadł zupę
itd.
ciągle mamy to samo odniesienie do schematu
JEŚĆ [KTOŚ, COŚ],
a zastosowane elementy sensu aktualizacji tylko
określają
sposób zaistnienia
sposób zaistnienia tego
schematu
ELABORACJA
Schemat komunikatu:
{A(loc), A(temp), A(dur), A(iter) [P(a
1
, a
2
…a
n
]}
ulega zazwyczaj elaboracji.
Służą temu różne sposoby predykacji
sekundarnej, które formalnie występują w
postaci konstrukcji atrybutywnych:
przymiotniki, liczebniki, genetivus,
konstrukcje przyimkowe dla elaboracji
argumentów i aktualizatorów oraz przysłówki
i konstrukcje przysłówkowe dla elaboracji
predykatów.
ELABORACJA
Przystojny
Janek
z apetytem
je zupę
grochową dużą, drewnianą łyżką
{A(loc): TU, A(temp): TERAZ [
z
apetytem
> P:
JEŚĆ
(P
SEC
:
przystojny
> a
1
:
JANEK
,
grochową
> a
2
:
ZUPĘ
,
a
3
=0
dużą, drewnianą
> a
4
:
łyżką
]}
Zazwyczaj elaboracja również nie zmienia
podstawowego schematu, dodając do
niego jedynie szczegóły informacyjne,
umożliwiające sprawniejsze obrazowanie
Nie należy mylić elaboracji z nieizomorficznym
sposobem wprowadzania nowych
standardów semantycznych za pomocą np.
imiesłowów.
Wypowiedzenia typu:
Patrząc w okno, Janek myślał o Marysi
Patrzący w okno Janek myślał o Marysi
zawierają dwa niezależne od siebie i nie
elaborowane standardy
PATRZEĆ [KTOŚ, GDZIEŚ] i
MYŚLEĆ [KTOŚ, O KIMŚ/CZYMŚ]
Fakt występowania formalnych
przymiotników przed rzeczownikami
lub formalnych przysłówków przed
predykatami nie zawsze jest
zabiegiem elaboracji, często
wprowadza dodatkowe standardy,
które w różny sposób współistnieją ze
standardem podstawowym
Typowym nieizomorficznym sposobem
wprowadzenia nowych standardów jest
zastosowanie przymiotników
nieizomorficznych lub specyficznych
konstrukcji przyimkowych.
A więc w wypowiedzeniach typu:
Na stole stało hiszpańskie wino
Na stole stało hiszpańskie wino
Na stole stało wino z Hiszpanii
Na stole stało wino z Hiszpanii
mamy do czynienia z dwoma komunikatami,
które zawierają schematy:
STAĆ [COŚ, GDZIEŚ] & POCHODZIĆ [COŚ,
SKĄDŚ]
i nie obserwujemy żadnej elaboracji.
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
Predykaty i metapredykaty izomorficzne
stanowią bazę interpretacyjną
bazę interpretacyjną
tekstu.
Tekst wyjściowy zawiera jednostki
niejednorodne i niepełne w stosunku do
jednostek operacyjnych (komunikacyjnych).
Pełna jednostka komunikacyjna występuje jako
prymarny układ predykatowo-argumentowy,
w którym są obecne wszystkie
obligatoryjne składniki (predykat i zbiór
argumentów).
Tego typu konfiguracje uzyskujemy z różnego
rodzaju nieizomorficznych i izomorficznych
odpowiedników tekstowych, np.:
REKONSTRUKCJA BAZY INTERPRETACYJNEJ TEKSTU
Janek biegnie
BIEGAĆ [JANEK]
Bieg/bieganie Janka
BIEGAĆ [JANEK]
Biegnącego Janka
BIEGAĆ [JANEK]
Janek biegnąc
BIEGAĆ [JANEK]
Biegacz Janek
BIEGAĆ [JANEK]
Janek
na mecie
BIEGAĆ [JANEK]
denerwuje Marysię
& DENERWOWAĆ SIĘ [MARYSIA]
gonił pies
& GONIĆ [PIES, JANKA]
potknął się
& POTKNĄĆ SIĘ [JANEK]
stratuje w olimpiadzie
& STARTOWAĆ [JANEK, W OLIMPIADZIE]
był pierwszy
& DOBIEC [PIERWSZY > JANEK,
DO METY]
PARAFRAZOWANIE
Możliwość wyrażenia w języku tego samego
obrazu kognitywnego za pomocą różnych
konfiguracji formalnych stanowi sedno
parafrazowania
Łatwo zauważyć, że trzy formalnie różne teksty:
Mieszkańcy Krakowa ucieszyli się z przyjazdu
Papieża
Przyjazd Papieża ucieszył mieszkańców
Krakowa
Kraków się cieszy z przyjazdu Papieża
nie informują w żaden sposób o ich pokrewnym
sensie
To, że użytkownicy języka polskiego
dostrzegają w tych tekstach pokrewny
sens, świadczy o ich zdolności
uzyskania dla tych trzech różnych
tekstów
wspólnej reprezentacji
semantycznej
w postaci scenariusza:
(t
-2
) PRZYJECHAĆ [KTOŚ:
Papież
,
GDZIEŚ:
do Krakowa
] (t
-1
)
UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ:
mieszkańcy
]
STRUKTURA BAZOWA
Tę
wspólną reprezentację
wspólną reprezentację
semantyczną
semantyczną można uznać za
strukturę bazową
strukturę bazową
, która leży u
podstaw procesu parafrazowania.
Inaczej mówiąc, stosując różne
mechanizmy przekształcania i
wychodząc z tej bazy semantycznej,
możemy uzyskać dużą ilość parafraz
o znaczeniu pokrewnym.
PARAFRAZOWANIE
Schemat standardu semantycznego:
STRZELAĆ [KTOŚ, DO KOGOŚ/CZEGOŚ]
Standardy semantyczne:
Standardy semantyczne nie mają charakteru informacyjnego,
wnoszą sens trywialny. Aby zyskać wartość informacyjną
(utworzyć komunikat) muszą zostać zdetrywializowane.
W CZASIE WOJNY
{STRZELAĆ [ŻOŁNIERZ,
DO WROGIEGO >
ŻOŁNIERZA]}
STRZELAĆ [BANDYTA, DO
OFIARY]
STRZELAĆ [MYŚLIWY, DO
ZWIERZYNY]
STRZELAĆ [STRZELEC, DO
TARCZY]
PARAFRAZOWANIE
Układy predykatowo-argumentowe wprowadzające informację
(zdetrywializowane standardy semantyczne)
standardy semantyczne:
STRZELAĆ [BANDYTA, DO OFIARY]
W CZASIE WOJNY {STRZELAĆ [ŻOŁNIERZ, WROGIEGO > DO ŻOŁNIERZA]}
(W CZASIE WOJNY) CHRONIĆ [ŻOŁNIERZ, CYWILÓW]
można zdetrywializować:
STRZELAĆ [ŻOŁNIERZE,
DO CYWILÓW
]: Żołnierze strzelali
do cywilów
STRZELAĆ [ŻOŁNIERZE,
DO TERRORYSTÓW
]: Żołnierze strzelali
do
terrorystów
zdetrywializowany układ możemy dalej specyfikować (elaboracja):
STRZELAĆ [
POLSCY
> ŻOŁNIERZE,
AFGAŃSKICH
>
DO CYWILÓW
]:
Polscy
żołnierze strzelali
do
afgańskich
cywilów
STRZELAĆ [
POLSCY
> ŻOŁNIERZE,
AFGAŃSKICH
>
DO
TERRORYSTÓW
]:
Polscy
żołnierze strzelali
do
afgańskich
terrorystów
STRZELAĆ [
POLSCY
>
BANDYCI
,
AFGAŃSKICH
>
DO CYWILÓW
]:
Polscy
bandyci
strzelali
do
afgańskich
cywilów
itd.
Jeśli mówiący bez trudu określają
formalnie różne teksty jako parafrazy
tego samego sensu, to znaczy,
że jednostki operacyjne, którymi się
posługują mówiący mają charakter
mieszany,
zawierają
wyraz tekstowy
wyraz tekstowy wraz z
jego odniesieniem do
standardu
standardu
semantycznego
semantycznego
Wyrazy typu:
przyjechał, przyjechać,
przyjeżdżający, przyjazd
itd. mówiący
odnoszą do tego samego schematu:
PRZYJECHAĆ [KTOŚ, GDZIEŚ]
Zatem za elementarną
jednostkę
jednostkę
operacyjną
operacyjną na poziomie
ideacyjnym
ideacyjnym uznajemy połączenie
wyrazu tekstowego ze schematem
wyobrażeniowym, reprezentowanym
przez standard semantyczny
Ideacyjną jednostkę operacyjną można
przedstawić za pomocą formuły, w której
lewą część tworzy realny
wyraz użyty w
tekście
, a prawą –
standard
semantyczny
, reprezentujący schemat
wyobrażeniowy, np.
{
nosił
NOSIĆ [KTOŚ, COŚ
: kwiaty,
KOMUŚ]
}
{
nosił
NOSIĆ [KTOŚ, KOGOŚ
: dziecko]}
{
nosił
NOSIĆ [KTOŚ, COŚ
: ordery]} itd.
Samo pojawienie się w tekście wyrazu nosił
nie przesądza o jego znaczeniu
KOMPETENCJA JĘZYKOWA
Możliwość
kojarzenia
kojarzenia wyrazów
wyrazów
tekstowych
tekstowych
ze schematami
schematami
wyobrażeniowymi
wyobrażeniowymi
utożsamiamy z
pojęciem kompetencji językowej
kompetencji językowej
Intersubiektywny charakter tego
rodzaju operacji językowych daje
szanse na skuteczne porozumiewanie
się ze sobą za pomocą języka w
obrębie danej kultury
ROZKŁAD PREDYKATYWNY
Podział każdego komunikatu
tekstowego na jednostki operacyjne
pozwala na uzyskanie konfiguracji
sensu
sensu, jaki został
przekazany
przekazany
przez ten komunikat
przez ten komunikat
W gramatyce komunikacyjnej
procedura ta nazywana jest
rozkładem predykatywnym
Rozkład predykatywny polega na
wyodrębnieniu z tekstu wszystkich jednostek
operacyjnych i
po wyeliminowaniu ich reprezentacji formalnej,
uzyskaniu czystej konfiguracji sensu.
Proces ten odzwierciedla naturalną zdolność
mówiących w procesie komunikacji do
komponowania sensu niezależnie od
jednostek formalnych, za pomocą których
został przekazany.
Nie pamiętamy zazwyczaj jak
jak (formalnie)
coś
zostało powiedziane, lecz przede wszystkim,
co
co (znaczeniowo)
zostało powiedziane
Analizując różne sposoby wyrażania
tego samego sensu:
a)
Mieszkańcy Krakowa ucieszyli
się z przyjazdu Papieża
b)
Przyjazd Papieża ucieszył
mieszkańców Krakowa
c)
Kraków się cieszy z przyjazdu
Papieża
itd.
w wyniku operacji rozkładu
predykatywnego, dochodzimy do
identycznej konfiguracji sensu
Najpierw wyodrębniamy uczestniczące w
tekście jednostki operacyjne:
Mieszkańcy Krakowa ucieszyli się z
przyjazdu Papieża
a) UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ, Z CZEGOŚ]
(mieszkańcy)
UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ:
mieszkańcy
, Z CZEGOŚ: PRZYJECHAĆ
(KTOŚ: Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)]
(Krakowa)
MIESZKAĆ [KTOŚ: mieszkańcy, GDZIEŚ:
w Krakowie
]
(ucieszyli się)
UCIESZYĆ SIĘ
[KTOŚ:
mieszkańcy, Z CZEGOŚ: PRZYJECHAĆ
(KTOŚ: Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)]
(z przyjazdu)
PRZYJECHAĆ
[KTOŚ: Papież,
GDZIEŚ: do Krakowa]
(Papieża)
PRZYJECHAĆ [KTOŚ:
Papież
, GDZIEŚ: do
Krakowa]
Przyjazd Papieża ucieszył mieszkańców
Krakowa
b)
(przyjazd)
PRZYJECHAĆ
(KTOŚ: Papież,
GDZIEŚ: do Krakowa)
(Papieża)
PRZYJECHAĆ [KTOŚ:
Papież
,
GDZIEŚ: do Krakowa]
(ucieszył)
UCIESZYĆ SIĘ
[KTOŚ:
mieszkańcy, Z CZEGO: PRZYJECHAĆ
(KTOŚ: Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)]
(mieszkańców)
UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ:
mieszkańcy
, Z CZEGO: PRZYJECHAĆ
(KTOŚ: Papież, GDZIE: do Krakowa)]
(Krakowa)
MIESZKAĆ [KTOŚ: mieszkańcy,
GDZIEŚ:
w Krakowie
]
Kraków się cieszy z przyjazdu
Papieża
c)
(Kraków)
MIESZKAĆ [KTOŚ:
mieszkańcy, GDZIEŚ:
w Krakowie
]
(się cieszy)
UCIESZYĆ SIĘ
[KTOŚ:
mieszkańcy, Z CZEGO: PRZYJECHAĆ
(KTOŚ: Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)]
(z przyjazdu)
PRZYJECHAĆ
(KTOŚ:
Papież, GDZIEŚ: do Krakowa)
(Papieża)
PRZYJECHAĆ [KTOŚ:
Papież
, GDZIEŚ: do Krakowa]
SCENARIUSZ
Komponując jednostki sensu wyrażonego
w tych komunikatach dochodzimy do
struktury bazowej
struktury bazowej w postaci
scenariusza
scenariusza, zorganizowanego w
czasie:
(t
-3
) MIESZKAĆ [KTOŚ:
mieszkańcy
,
GDZIEŚ:
w Krakowie
] & (t
-2
)
PRZYJECHAĆ [KTOŚ:
Papież
, GDZIEŚ:
do Krakowa
] (t
-1
) UCIESZYĆ SIĘ [KTOŚ:
mieszkańcy
, Z CZEGOŚ: PRZYJECHAĆ
[KTOŚ:
Papież
, GDZIEŚ:
do Krakowa
]
KOMUNIKACYJNA ANALIZA TEKSTU
Naturalny tekst danego języka zwykle
ma charakter informacyjnie niepełny.
Brakujące składniki, które pozwalają na
ustalenie jego spójności i jego
rozumienie, mówiący uzupełnia,
wykorzystując standardową bazę
interpretacyjną i gramatyczne
reguły, pozwalające na
uzyskanie
dopełnienia sensu
.
J
est to proces tak naturalny, że w większości
niezauważalny nie tylko przez zwykłych
użytkowników języka, ale również przez
badaczy, profesjonalnie zajmujących się
jego opisem.
Na przykład w komunikacie:
Janek trzyma papieros w ustach
można zauważyć standardowe dopełnienie
sensu, że
to są usta Janka
, które wynika z
dostępnej wszystkim bazy
interpretacyjnej,
a w komunikacie
Janek trzyma ręce na kierownicy
jest założenie, że
są to jego ręce
i że
on siedzi
w samochodzie
.
Rekonstruując np. jednostki komunikacyjne w
komunikacie złożonym typu:
Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w
przeprowadzce
Aby zrekonstruować cały obszar przekazanego sensu
konieczna jest
interpretacja standardowa
interpretacja standardowa,
która zakłada kilka kroków analizy.
KROK 1: Uzupełnienie brakujących elementów
układów predykatowo-argumentowych
(uzupełnienie rozkładu formalnego)
KROK 2: Ustalenie wszystkich wyrażonych i
domniemanych predykatów głównych na
bazie odniesień do standardów
semantycznych
KROK 3: Ustalenie przestrzenno-czasowego
scenariusza zdarzeń
KROK 1:
Uzupełnienie brakujących elementów
układów predykatowo-argumentowych
(uzupełnienie rozkładu formalnego).
Mój były sąsiad / niechętnie / zgodził się pomóc
(KTO?)
mi w przeprowadzce
(CZYJEJ?)
ZGODZIĆ SIĘ [KTOŚ, NA COŚ]
ZGODZIĆ SIĘ
[A
1
: KTOŚ:
SĄSIAD
, A
2
: NA CO:
NA POMOC
]
POMÓC [KTOŚ, KOMUŚ, W CZYMŚ]
POMÓC
[a
1
= A
1
: KTOŚ:
SĄSIAD
, a
2
: KOMUŚ:
MI
, a
3
: W
CZYMŚ:
W PRZEPROWADZCE
]
PRZEPROWADZAĆ SIĘ [KTOŚ]
PRZEPROWADZAĆ SIĘ
[a
1
: KTOŚ:
JA
]
Rozkład formalny:
MP
SEC
: NIECHĘTNIE {P
PRIM1
: ZGODZIĆ SIĘ [P
SEC2
: BYŁY, P
SEC1
:
MÓJ > A
1
: SĄSIAD, A
2
: P
PRIM2
: POMÓC (a
1
= A
1
:
SĄSIAD
,
a
2
: MI, a
3
: PRZEPROWADZIĆ SIĘ (
JA
)]}
KROK 2: Ustalenie wszystkich wyrażonych i
domniemanych predykatów głównych na bazie
odniesień do standardów semantycznych.
Ten krok wymaga głębszej analizy styczności standardów
semantycznych, na które wskazuje analizowany
tekst.
Reguły te wynikają ze
scenariuszy semantycznych
scenariuszy semantycznych
,
gdzie zaangażowane predykaty znajdują się we
wspólnej przestrzeni sensu:
Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w
przeprowadzce
t
-1
: X
był sąsiadem
Y = X mieszkał obok Y & t
0
: X nie
mieszka obok Y
Y planował się przeprowadzić
sąsiad X nie chciał pomóc Y-owi w przeprowadzce
Y namawiał sąsiada X do pomocy
sąsiad
X
zgodził się pomóc
Y-owi
sąsiad X pomógł Y-owi w przeprowadzce
Y przeprowadził się
KROK 2: Ustalenie wszystkich
wyrażonych
i
domniemanych
predykatów
głównych na bazie odniesień do
standardów semantycznych
.
Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w przeprowadzce
t
-1
: X
był sąsiadem
Y = X mieszkał obok Y & t
0
: X nie mieszka obok Y
MIESZKAĆ [KTO, GDZIE]
:
MIESZKAĆ [
KTO:
SĄSIAD,
GDZIE:
OBOK MNIE]
Y planował się przeprowadzić
PLANOWAĆ [KTO, CO]
:
PLANOWAĆ [
KTO:
JA,
CO:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ (JA)]
sąsiad X nie chciał pomóc Y-owi w przeprowadzce
CHCIEĆ [KTO, CO: POMÓC (KTO, KOMU, W CZYM]
:
NIE CHCIEĆ [
KTO:
SĄSIAD,
CO:
POMÓC
(
KTO:
SĄSIAD,
KOMU:
MNIE
,
W CZYM:
W
PRZEPROWADZCE
= PRZEPROWADZIĆ SIĘ (JA))]
Y namawiał sąsiada X do pomocy
NAMAWIAĆ [KTO, KOGO, DO CZEGO]:
NAMAWIAĆ [
KTO:
JA,
KOGO:
SĄSIADA,
DO CZEGO:
DO POMOCY=
POMÓC
(
KTO:
SĄSIAD
,
KOMU:
MNIE
,
W CZYM:
W PRZEPROWADZCE
= PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(JA))]
sąsiad
X
zgodził się pomóc
Y-owi
ZGODZIĆ SIĘ [KTO, NA CO: POMÓC (KTO, KOMU, W CZYM]
:
ZGODZIĆ SIĘ
[
KTO:
SĄSIAD
,
NA CO:
POMÓC
(
KTO:
SĄSIAD,
KOMU:
MNIE
,
W CZYM:
W
PRZEPROWADZCE
= PRZEPROWADZIĆ SIĘ (JA))]
sąsiad X pomógł Y-owi w przeprowadzce
POMÓC (KTO, KOMU, W CZYM]
:
POMÓC
(
KTO:
SĄSIAD
,
KOMU:
MNIE
,
W CZYM:
W PRZEPROWADZCE
=
PRZEPROWADZIĆ SIĘ (JA))]
Y przeprowadził się
PRZEPROWADZIĆ SIĘ (KTO, GDZIE]
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ (
KTO
: JA,
GDZIE
?)
KROK 3: Ustalenie przestrzenno-czasowego scenariusza
zdarzeń
Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w
przeprowadzce
Rozpoznane jednostki komunikacyjne można, na podstawie
analizy styczności standardowej i informacji czasowo-
przestrzennych, przedstawić w postaci uporządkowanej
sekwencji predykatów – scenariusza czasowego
opisywanych zdarzeń, gdzie każdemu z nich na skali
czasowej t
-n
... t
0
... t
+n
można przypisać określone miejsce:
t
-3
: Y planował przeprowadzić się
t
-2
: Y prosił sąsiada X, żeby mu sąsiad pomógł przeprowadzić się
t
-2
: sąsiad X odmówił Y-owi pomocy
t
-2
: Y prosił sąsiada X o pomoc w przeprowadzce
t
-2
: sąsiad X odmówił
(...) itd.
t
-2
: Y prosił...
t
-1
: sąsiad X zgodził się pomóc Y-owi w przeprowadzce
__________________________________________
t
+1
: Y się przeprowadził
t
+1
: sąsiad X pomógł Y-owi w przeprowadzce
Uporządkowana sekwencja predykatów
Uporządkowana sekwencja predykatów
Mój były sąsiad niechętnie zgodził się pomóc mi w
przeprowadzce
t
-3
:
PLANOWAĆ
[A
1
:
JA
, A
2
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(a
1
= A
1
:
JA
)]
t
-2
:
PROSIĆ
[A
1
:
JA
, A
2
:
SĄSIAD
, A
3
:
POMÓC
(a
1
= A
2
:
SĄSIAD
, a
2
= A
1
:
MI
, a
3
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(a
1
= A
1
:
JA
)]
t
-2
:
ODMÓWIĆ
[A
1
:
SĄSIAD
, A
2
:
MI
, A
3
:
POMÓC
(a
1
= A
2
:
SĄSIAD
, a
2
=
A
1
:
MI
, a
3
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(a
1
= A
1
:
JA
)]
t
-2
:
PROSIĆ
[A
1
:
JA
, A
2
:
SĄSIAD
, A
3
:
POMÓC
(a
1
= A
2
:
SĄSIAD
, a
2
= A
1
:
MI
, a
3
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(a
1
= A
1
:
JA
)]
t
-2
:
ODMÓWIĆ
[A
1
:
SĄSIAD
, A
2
:
MI
, A
3
:
POMÓC
(a
1
= A
2
:
SĄSIAD
, a
2
=
A
1
:
MI
, a
3
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(a
1
= A
1
:
JA
)]
(...)
t
-1
:
ZGODZIĆ SIĘ
[A
1
:
SĄSIAD
, A
2
:
POMÓC
(a
1
= A
1
:
SĄSIAD
, a
2
:
MI
, a
3
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(a
1
:
JA
)]
__________________________________________
t
+1
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(a
1
:
JA
)]
t
+1
:
POMÓC
(a
1
= A
2
:
SĄSIAD
, a
2
= A
1
:
MI
, a
3
:
PRZEPROWADZIĆ SIĘ
(a
1
= A
1
:
JA
)]
Otrzymaną w ten sposób konfigurację nazywamy
minimalną
minimalną
strukturą bazową
strukturą bazową
, zbliżoną do reprezentacji kognitywnej,
która może służyć jako konfiguracja wyjściowa
do dalszych
do dalszych
operacji werbalizacji na podstawie reguł parafrazowania.
operacji werbalizacji na podstawie reguł parafrazowania.
Po przeprowadzeniu tych kroków analizy
kończymy
interpretację standardową
interpretację standardową
.
Otrzymana w jej wyniku
minimalna struktura
minimalna struktura
bazowa
bazowa
reprezentuje treść przekazaną
bezpośrednio
w tekście
w tekście
oraz treść
rekonstruowaną za pomocą wykorzystania
standardowej bazy interpretacyjnej
standardowej bazy interpretacyjnej
.
Ta baza interpretacyjna jest częścią systemu
językowego,
inaczej mówiąc, całe dopełnienie znaczeniowe
zostało w tym przypadku uzyskane bez
włączania jakichkolwiek innych sensów
niesystemowych.
Można więc uznać, iż interpretacja
standardowa doprowadza do stanu
rozumienia standardowego
rozumienia standardowego
danego
komunikatu.
Rozumienie standardowe
Rozumienie standardowe
nie jest
ostatecznym celem interpretacji.
Na dalszych etapach interpretacji mamy
do czynienia z rekonstrukcją
treści
treści
interakcyjnej
interakcyjnej
.
Treść taka wykorzystuje zarówno
informacje systemowe o charakterze
aksjologiczno-normatywnym,
przypisane odrębnym predykatom w
sposób standardowy
jak i asumpcje partykularne, wprowadzane
do tekstu przez jego odbiorcę.
W naszym przykładzie informacje
systemowe dotyczą predykatów o
standardowych wartościach
dodatnich (+) i ujemnych (-) :
(+) [POMAGAĆ (X, Y ...)]
(+) [ZGODZIĆ SIĘ (X, P...)]
(-) [ODMÓWIĆ (X, Y, P...)] itd.
Informacje takie ulegają aktualizacji w
przedstawionej sytuacji
– niechętna zgoda X-a by pomóc Y-owi w
momencie przeprowadzki nie miała charakteru
normatywnego.
Takie naruszenie normy pozwala na sformułowanie
standardowej treści pragmatycznej
standardowej treści pragmatycznej:
Nadawca wyraża ukryty
wyrzut
wyrzut do sąsiada w
rozmowie z odbiorcą.
Treść interakcyjna ma charakter dodatkowy w
stosunku do wyniku rozumienia standardowego.
Wskazuje na cel pragmatyczny nadawcy, który
zastosował dane wypowiedzenie ideacyjne.
Wynikiem jej interpretacji jest następny poziom
rozumienia: rozumienie interakcyjne
rozumienie interakcyjne.