Szkodliwe działanie
metali i innych
związków i ochrona
przed ich
oddziaływaniem

Techniczne bezpieczeństwo
pracy 2010

AZBEST

Nazwa azbest nie określa konkretnego minerału, lecz

dotyczy ogółu minerałów krzemianowych, tworzących

włókna. Należą do nich:



azbesty właściwe - chryzotylowe i amfibolowe,



minerały azbestopodobne,



inne minerały krzemianowe.
Przyjmuje się, że azbestami są włókniste odmiany

minerałów, występujące w przyrodzie w postaci wiązek

włókien cechujących się nadzwyczajną wytrzymałością na

rozciąganie, elastycznością i odpornością na działanie

czynników chemicznych
i fizycznych.

Historia

Najwcześniejsze wzmianki o azbeście
pojawiły się w dziełach starożytnych
filozofów. Opisywano surowiec
podobny do spróchniałego drewna,
które po nasączeniu oliwą płonie, nie
ulegając wszakże zniszczeniu (nazwa
azbest odzwierciedla cechy surowca
związane z odpornością na ogień).

Starożytni Rzymianie używali płócien
azbestowych, zwanych linum vivum
(czyli „żyjące płótno"), jako całunów,
pozwalających po spaleniu zwłok
zachować prochy władców.
Sama nazwa asbestion, czyli
nieugaszony, pojawiła się po raz
pierwszy w „Historii naturalnej"
Pliniusza Starszego w I wieku naszej
ery.

Naukowe studia nad azbestem datują się
od końca wieku XIII. Różne wzmianki w kro nikach

świadczą, że azbest od XV do XIX wieku dodawany był

do różnych surowców w celu uzyskania np. knotów do

świec, nie palnego papieru, skóry, a także do wyrobów

tekstylnych i sukna na płaszcze żołnierskie W końcu XIX

wieku rozpoczęto wydobywa nie azbestu na skalę

przemysłową - po czątkowo w Kanadzie, a następnie w

Ro sji. Dalsze kopalnie powstawały w Afryce na
obszarach Rodezji (dzisiejsze Zimba bwe) i obecnej RPA

.

W latach 60. ubiegłego stulecia
przełomem było wykorzystanie
azbestu do wyrobu niepalnej papy,
zwłaszcza w okresie, gdy pożary
budynków były prawdziwą plagą. W
pierwszych latach XX wieku
mieszaniny azbestu i cementu
wkroczyły do przemysłu materiałów
budowlanych w postaci lekkich i
wytrzymałych płyt, znanych jako
eternit

Płyty te do dzisiaj stosowane są do
pokryć dachowych. Znajdowały one
także zastosowanie jako okładziny
ścienne oraz wytłaczane panele do
dekoracji ścian i sufitów. Azbest
znalazł zastosowanie w silnikach
parowych, których niezbędnym
elementem poddanym działaniom
gorącej pary były różnego typu
szczeliwa i uszczelki.

Dzięki unikalnym właściwościom azbest

wykorzystywany był m.in. do produkcji

wyrobów azbestowo-cementowych,

wyrobów włókienniczych, przędzy, sznurów,

wyrobów ciernych, takich jak klocki

hamulcowe, tarcze sprzęgłowe, wyrobów

hydroizolacyjnych, jak lepiki, papy

dachowe, płytki podłogowe, do filtrów w

przemyśle piwowarskim i farmaceutycznym

oraz wojskowych masek przeciwgazowych.

Do dziś stosowany jest w technologiach

wahadłowców kosmicznych, a także w

przemyśle okrętowym.

Szkodliwość azbestu

Niebezpieczne działanie azbestu na

zdrowie człowieka wynika z wdychania

włókien unoszących się w powietrzu,

natomiast ryzyko, wynikające z wchłaniania

pyłu drogą pokarmową, jest znikome.

Biologiczna agresywność pyłu azbestu

związana jest z jego stopniem penetracji

oraz ilością włókien, dostających się do

dolnego odcinka układu oddechowego

Włókna cienkie (respirabilne),
przenoszone są łatwiej i odkładają się w
końcowych odcinkach dróg oddechowych,
włókna grube, o średnicy powyżej 5 um,
zatrzymują się w ich górnej części. Krótkie
włókna pochłaniane są przez makrofagi.
Niektóre włókna azbestu wychwytywane są
przez komórki nabłonkowe, wyścielające
drogi oddechowe. Większość pyłu azbestu
usuwana jest z dróg oddechowych za
pośrednictwem odksztuszanego śluzu.

W procesie tym negatywną rolę odgrywają

czynniki zewnętrzne, takie, jak dym

tytoniowy i inne zanieczyszczenia

środowiska. Na występowanie i typ patologii

wpływa rodzaj azbestu, wymiary tworzących

go włókien oraz stężenie włókien i czas

trwania narażenia. Cechy determinujące

zdolność włókien do wywoływania

nowotworów, to: średnica poniżej 3 pm,

długość powyżej 5 um. Jednak biorąc pod

uwagę badania naukowe, należy wszystkie

typy azbestu traktować jako takie samo

ryzyko wywołujące raka płuc .

Ponadto narażenie na pył azbestu (czy to zawodowe,

czy środowiskowe) może być przyczyną: pylicy

azbestowej oraz łagodnych zmian opłucnowych,

międzybłoniaków opłucnej (a także otrzewnej).

Z azbestem związane jest też występowanie

nowotworów: krtani, żołąd ka i jelit, trzustki, jajników

oraz chłonia- ków. Skutki obecnego narażenia

pojawiać się mogą nawet po 30 latach. Azbest jest

praktycznie niezniszczalny, ale zabezpieczony w

sposób uniemożliwiający uwalnianie się włókien do

powietrza, nie stanowi zagrożenia dla zdrowia

Beryl

Beryl (nazwa pochodzenia greckiego:
berillos - morska zieleń) jest metalem
otrzymywanym z krzemianów berylowo-
glinowych i glinianów. Wiek XX przyniósł
szerokie zastosowanie tego pierwiastka.

Zastosowanie

Beryl jako składnik stopów wykorzy stywany
jest:



w przemyśle nuklearnym,



przy produkcji samochodów, komputerów,
radarów, detektorów promieniowania i lamp
rentgenowskich, sprzętu telekomunikacyjnego
oraz w gospodarstwie domowym,



w przedmiotach z metalu, znajduje się także w
szkle berylowym

Stopy berylu z niklem i chromem stosuje się w:



protetyce dentystycznej,



produkcji podzespołów samochodowych.



Stopów berylowo-aluminiowych używa się do
produkcji hamulców i osłon termicznych
samolotów i helikopterów, rozpuszczalne sole
berylu stosuje się w reaktorach jądrowych,
odlewnictwie szkła i katalizie reakcji
chemicznych

NDS

Obecnie NDS dla berylu i jego związków wynosi w

Polsce 0,001 mg/m

3

, a wartość NDS chwilowego

- 0,003 mg/m

3

.

Zaznacza się tendencja do obniżania

normatywów higienicznych z propozycją ustalenia

wartości średniego stężenia dla ośmiogodzinnej

zmiany roboczej na 0,0002 mg/m

3

, a w USA

uważa się nawet, że normatyw NDS ustalony na

poziomie 0,0001 mg/m

3

mógłby zapewnić

znacznie większą skuteczność w zapobieganiu

berylozie.

W dymie papierosowym znajduje się
także beryl, obecny w ilości około
0,0005 mikrograma/papieros, przy
czym wartości oscylujące wokół tej
liczby różnią się w zależności od
papierosa i warunków
przeprowadzanej analizy.

Działanie toksyczne

Doniesienia o szkodliwości tego metalu pochodzą dopiero z

wieku XX.
Beryl metaliczny i jego sole mają wyjątkowe właściwości

toksyczne. Główną drogą wchłaniania jest układ

oddechowy, a wydalany jest z moczem.
W radzieckim piśmiennictwie opisano przypadek ostrego

zatrucia spowodowanego „obłokami dymu w zamkniętym

pomieszczeniu" w trakcie stapiania berylu. Stężenie berylu

po 10-15 minutach było bardzo wysokie. U robotników,

którzy znaleźli się w tych warunkach, rozwinęło się

zapalenie płuc i oskrzeli. Wielu autorów nazywało to

toksycznym lub nietypowym zapaleniem płuc. Po

przerwaniu narażenia dochodziło do ustąpienia zmian.

W latach 1940-1948 w USA opisano
406 przypadków ostrych zatruć, z
czego 121 wykazywało cechy
zapalenia tchawicy lub oskrzeli, a 90
zapalenia płuc, z czego 10%
stanowiły przypadki śmiertelne.
Opisano także przypadek ostrego
zapalenia płuc u laboranta, który w
ciągu 5 tygodni codziennie przez 2
godziny mieszał „fosfor z solą berylu".

Zatruciom ostrym często towarzyszyło
podrażnienie spojówek oraz zmiany skórne
na twarzy.
Przewlekła postać zatrucia berylem (po raz
pierwszy opisana w Niemczech w roku
1933) określana była jako „prze wlekła
ziarnica płucna". Potwierdze nie na modelu
zwierzęcym uzyskano we Włoszech już w
roku 1935.



W Związku Radzieckim stwierdzono, że
„beryloza może wystąpić po upływie od 3
miesięcy do nawet 10 lat od chwili

Zmiany chorobowe
( beryloza)

Profilaktyka

Zapobieganie zatruciom polega na stosowaniu

wentylacji miejscowej i ogólnej, odzieży roboczej,

masek i okularów, a także na okresowym

odsuwaniu od pracy osób z wczesnymi objawami

działania drażniącego.

W XX-wiecznym piśmiennictwie sugerowano

badania lekarskie osób pracujących w narażeniu

co tydzień, a rtg co miesiąc. Robotnicy po

przebyciu zatrucia ostrego winni byli być odsuwani

od pracy na czas trwania objawów klinicznych i

rentgenologicznych albo na stałe.

Polskie przepisy prawne z 1996
roku klasyfikowały beryl i jego
związki jako rakotwórcze dla
człowieka. Rozporządzenie z
roku 2004 wymienia wśród
substancji rakotwórczych beryl,
związki berylu z wyjątkiem
glinokrzemianów berylu oraz
tlenku berylu.

FLUOR

Jest to gaz o szarożółtej barwie oraz
charakterystycznej, gryzącej woni,
trujący. W warunkach narażenia
zawodowego fluor i jego związki
powodują zmiany w układzie kostnym
i oddechowym oraz zmieniają
aktywność niektórych enzymów.

Naturalne źródła zanieczyszczenia
środowiska fluorem to aktywne
wulkany oraz woda z terenów, na
których występują złoża mineralne
zawierające fluor.
Przemysłowe źródła zanieczyszczenia
to:kryolit, hutnictwo glinu, huty
żelaza i szkła, cegielnie,fabryki
nawozów sztucznych i środków
ochrony roślin.

Zastosowanie

Przy produkcji powłok teflonowych, jako chłodziwa

(freony), w przemyśle szklarskim, metalurgii, w

syntezach organicznych, przy impregnacji drewna.
W lecznictwie:
środki zapobiegające próchnicy zębów (oczywiście

nie zaleca się ich stosowania na obszarach, na

których woda jest zanieczyszczona fluorem),



w leczeniu osteoporozy



w anestezjologii (halotan),



w leczeniu nowotworów (5-fluoro- uracyl).

NDS

Wartość NDS w Polsce to 0,05 mg/m

3

,

a NDSCh (najwyższe dopuszczalne
stężenie chwilowe) 0,4 mg/m

3

.

Działanie

Fluor bardzo dobrze wchłania się przez drogi

oddechowe i przewód pokarmowy - około 20%

wchłoniętej dawki ulega kumulacji w tkance

kostnej. Może powodować uszkodzenie

wątroby i nerek, oparzenia błon śluzowych

(fluor w połączeniu z wilgotną powierzchnią

błon śluzowych tworzy fluorowodór).

Objawy zatrucia fluorem są podobne do

zatrucia chlorem, ale ich nasilenie jest

znacznie większe. Powoduje też zmiany w

stawach, jednak doniesienia na ten temat nie

są tylko zbyt liczne i w dodatku bywają

sprzeczne.

Jest konieczny do prawidłowego rozwoju

uzębienia człowieka. W wielu krajach w

wieku XX wprowadzano fluorowanie

wody pitnej (niewielkimi dawkami

fluoru) oraz wprowadzono do obiegu

pasty do zębów zawierające fluor.
W przypadku braku fluoru następują

zaburzenia rozwoju uzębienia, ze

szczególnym wskazaniem na zaburzenia

rozwoju szkliwa. W niskich dawkach

fluor działa ochronnie na szkliwo.

Zatrucia

Ostre zatrucia dotyczą przede wszystkim zatruć

pokarmowych, powodujących silne bóle brzucha z

wymiotami i krwistymi biegunkami oraz objawy

tężyczkowe. Wymienionym objawom mogą towarzyszyć

zaburzenia rytmu serca (migotanie komór).
Zatrucia przewlekłe są określane jako fluorozy, a

dochodzi do nich w przypadku wieloletniego narażenia.

Szybkość ujawnienia się objawów zatruć przewlekłych

zależy od wielkości narażenia - zatrucia mogą pojawiać

się nawet już po trzech latach pracy. U osób

narażonych mogą występować zmiany na zębach w

postaci białawych i brunatnych plam na szkliwie.

Fluoroza

Rozpoznanie fluorozy opiera się na stwierdzeniu
zmian radiologicznych w kośćcu oraz oznaczaniu
zawartości fluoru w kości biodrowej (pobiera się
wycinek). Oznaczanie wapnia i fluoru w surowicy
nie ma znaczenia diagnostycznego w przypadku
fluorozy.

Badania epidemiologiczno-kliniczne
ludności, przeprowadzone w roku 1937
w Indiach, wykazały zmiany w budowie
kośćca oraz wady postawy (skoliozy,
rotacje kręgosłupa, zniekształcenia
kości długich, wapnienie ścięgien itp.),
wynikające z osłabienia układu
kostnego

Profilaktyka fluorowa u
dzieci

W okresie Polski Ludowej (wzorem Związku

Radzieckiego) obserwowano bardzo dużo

przypadków tak zwanej osteoporozy

przedszkolnej. Winny temu był nadmiar

fluoru podawanego dzieciom profilaktycznie

w postaci tabletek lub kropli, a także

specjalnych past do zębów z dużą

zawartością tego pierwiastka, które także

dostarczają organizmowi pewnej ilo ści fluoru.

Rzadko kto pamiętał, że dziecko, poza dawką

zaleconą przez lekarza, otrzymuje jeszcze

dodatkową porcję podczas regularnego,

przynajmniej dwukrotnego, codziennego

mycia zębów fluoryzowaną pastą.

Najbardziej bezpieczną formą zewnętrznego
podawania fluoru są zabiegi fluoryzacyjne.
Odbywają się jednorazowo i w dużych odstępach
czasu, a używane preparaty krótko działają w
jamie ustnej i są wypluwane, nie połykane. Taki
kontakt z fluorem jest określany jako znacznie
bezpieczniejszy od wieloletniego, rozpoczętego
już w okresie niemowlęcym, podawania kropelek
czy tabletek, które może prowadzić do
poważnych zaburzeń.

Profilaktyka

Istota technicznej profilaktyki na hermetyzacji
procesów produkcyjnych lub na zmianie
technologii (zastąpienie elektrod węglowych
elektrodami wstępnie spiekanymi,
zmniejszającymi emisję związków fluoru).
Pracownicy powinni pracować w odpowiedniej
odzieży roboczej.
Konieczne jest szkolenie pracowników w zakresie
możliwych skutków narażenia na związki fluoru

Z badań wynika, że fluor do pewnego

momentu nie działa na układ kostny. Badania

wstępne pracowników zatrudnionych w

narażeniu obejmują badanie ogólne ze

zwróceniem uwagi na uzębienie, spirometrię,

rtg kości jednego podudzia.
Badania okresowe obejmują konsultację

laryngologiczną oraz oznaczanie fosfatazy

alkalicznej.
Rtg kości podudzia lub naprzemiennie

podudzia i miednicy wykonuje się co 6 lat. Po

dziesięciu latach pracy należy wykonać

zdjęcie rtg okolicy lędźwiowej kręgosłupa.

Kadm

W przypadku narażenia zawodowego kadm

przenika do organizmu człowieka za

pośrednictwem układu oddechowego, a także

poprzez układ pokarmowy - w przypadku

połykania pyłu ze śliną.

Samo wchłanianie zależy jednak od takich

czynników, jak rozpuszczalność danego związku

kadmu w wodzie oraz rozmiaru ziaren aerozolu,

zawartych w dymach lub pyłach.

Badania prowadzone nad działaniem
kadmu w pierwszej połowie XX wieku
wykazały, że metaliczny kadm nie ma
właściwości toksycznych, natomiast
problemem jest powstawanie tlenku
kadmu przy stapianiu. Tlenek ten nie
ma zapachu, a co za tym idzie nie ma
działania drażniącego
(ostrzegawczego), więc tym bardziej
jest niebezpieczny

Wszystkie związki kadmu, wdychane w

jakiejkolwiek postaci (dym, mgła, para, pył)

i wchłonięte, są trujące. Stwierdzono, że

objawy zatrucia mogą być różne, w

zależności od sposobu przeniknięcia do

ustroju człowieka prowadzono na różnych

gatunkach zwierząt, najczęściej były to

koty, uważano, że różne organizmy reagują

odmiennie nawet na takie same dawki.

Przy narażeniu na kadm zmiany
chorobotwórcze dotyczyć mogą nerek,
układu oddechowego, krwiotwórczego
oraz kostnego . Związki kadmu działają
podstępnie. Jednym z objawów,
towarzyszących rozwijającym się ostrym
objawom ze strony układu oddechowego
jest czkawka przy zmianie pozycji ciała.

Zatrucia przewlekłe

Do zatruć przewlekłych może dochodzić już po

4-8 latach pracy w niekorzystnych warunkach.
Objawy narażenia dotyczą albo stopniowego

zmniejszania się wydolności fizycznej, z

towarzyszącymi temu objawami

subiektywnymi (duszność wysiłkowa), albo

odwapnienia kości z charakterystycznymi

zmianami w obrazie rtg oraz dolegliwościami

bólowymi o bardzo nieraz dużym nasileniu.

Na początku lat 50. zwrócono uwagę
nie tylko na toksyczność kadmu, ale
możliwość jego akumulacji w
organizmach ludzkich, konkretnie w
nerkach. Głównym sposobem
dostawania się kadmu do
organizmów nie narażonych
zawodowo jest przewód pokarmowy

NDS

W Polsce obecnie obowiązujący
normatyw higieniczny (NDS) dla
kadmu i jego związków w przeliczeniu
na kadm wynosi: dla dymów 0,02
mg/m

3

, a dla pyłów 0,04 mg/m

3

.

Profilaktyka

Obecnie w Polsce nakazuje się hermetyzację
procesów technologicznych z użyciem
kadmu, stosowanie wyciągów miejscowych i
dobrej wentylacji ogólnej oraz używanie
odpowiednich ochron osobistych, to znaczy
odzieży ochronnej, natomiast przy pracach
szczególnie zagrażających zatruciem -
masek lub respiratorów.

Kobalt

W przyrodzie występuje w niewielkich
ilościach, najczęściej w złożach miedzi,
srebra, bizmutu, uranu. Znajduje się też w
organizmach żywych. Jest metalem ciężkim,
w kolorze srebrzystoszarym. Tworzy liczne
związki złożone, m.in. kobaltu siarczek,
tlenek, chlorek. Zapotrzebowanie na kobalt
rośnie wraz z rozwojem przemysłu
transportowego.

Nikiel

Nikiel jest wszechobecny w przyrodzie.

Otrzymuje się go z wydobytych rud

(pentlancyt gamieryt), w procesach

pirolizy i flotacji. Oprócz procesów

przemysłowych, głównymi źródłami

emisji niklu do powietrza

atmosferycznego są: spalanie węgla,

spalanie ropy naftowej, spalanie

odpadów.

Zastosowanie

W wieku XX zastosowanie niklu wzrosło

wraz z rozwojem nowych technologii.

Tak więc wykorzystywany jest do

produkcji stali nierdzewnej i stopów

stosowanych w pojazdach

mechanicznych, urządzenia:'"

technicznych, uzbrojeniu, narzędziach,

urządzeniach elektrycznych, armaturze

przemysłowej i domowej (ponad 65%

Jego udział w wydobyciu niklu w tym kraju

sięga 96%, co daje mu pełną kontrolę nad

cenami tego surowca.
Nikiel wykorzystywany jest do produkcji

narzędzi i urządzeń codziennego użytku, jak

chociażby zlewy, klamki i sztućce), w

spawalnictwie, procesach galwanizacyjnych,

jubilerstwie, do produkcji ceramiki, spieków

węglowych, środków dezynfekcyjnych,

magnesów, szkła, atramentów, termosów,

pokostów, cementu, bilon., (z uwagi na cenę

coraz więcej krajów wybija drobne monety

niklu), katalizatorów, pigmentów i baterii

elektrycznych.

Doniesienia o szkodliwości
niklu

W roku 1902 doszło dc 37 przypadków, w
tym 2 śmiertelnych, zatruć karbonylkiem
niklu w fabryce w Clydach, mimo że
fabryka była nowa, a wiele procesów
produkcyjnych zautomatyzowano. W tym
samym zakładzie pomiędzy rokiem 1922 a
1930 doszło do ostrych zatruć
karbonylkiem niklu, w tym dwu
śmiertelnych.

Obecny pogląd na szkodliwość niklu jego

rakotwórczość, wynika w Polsce z zapisów

Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 1

grudnia 2004 r. Za substancje o działaniu

rakotwórczym uważa się tlenek niklu (II).

tienek niklu (IV), siarczan niklawy, siarczek

niklu (II). tritlenek niklu oraz procesy

technologiczne związane z narażeniem na

działanie pyłów, dymów i aerozoli

tworzących się podczas rafinacji niklu i jego

związków. Zawodowy kontakt z

rozpuszczalnymi związkami niklu może

powodować po 10 - 15 latach latencji

pojawienie się nowotworów płuc i nosa.

Objawy zatrucia niklem

Ostre zatrucia spowodowane są

najczęściej karbonylkiem niklu,

siarczanem lab chlorkiem niklawym.

Objawy dotyczą układu nerwowego,

pokarmowego i oddechowego.

Dochodzi do uszkodzenia wątroby,

nerek, nadnerczy i mózgu, a w

skrajnych przypadkach w ciągu kilku

dni może dojść do zgonu.

Przewlekłe zatrucia występują
najczęściej u robotników rafinerii
niklu, galwanizerni i jubilerów.
Objawiają się podrażnieniem górnych
dróg oddechowych, w tym zatok
obocznych nosa, podrażnieniem
spojówek, alergicznym lub
kontaktowym zapaleniem skóry.
Mogą spowodować objawy astmy
oskrzelowej

Tlenki siarki i siarkowodór

Dwutlenek siarki
Bezbarwny gaz o przenikliwej,
drażniącej woni, przy zetknięciu z
wydzieliną błon śluzowych tworzy
kwas siarkowy(IV), który ma działanie
drażniące (w przypadku zapalenia
spojówek .

Już jego małe stężenia działają
drażniąco na drogi śluzowe, a
wdychanie większych stężeń powoduje
podrażnienie górnych (chrypka) i
dolnych (zapalenie oskrzeli) dróg
oddechowych oraz układu
pokarmowego. Większe stężenia mogą
powodować oparzenia skóry i oczu
(rogówki). Przy bardzo dużym stężeniu
dochodzi do powstania silnej duszności
oraz zaburzeń świadomości.

Środkiem ochrony osobistej
narażonych na dwutlenek siarki są
maski. Pod- stawowym jednak
sposobem zapobiegania zagrożeniom
wynikającym z narażenia na dwutlenek
siarki jest jak największa hermetyzacja
procesów produkcyjnych, przy których
możliwe jest jego wydzielanie.
Dwutlenek siarki znalazł szerokie
zastosowanie w winiarstwie.

Siarkowodór

Bezbarwny, łatwo palny gaz o
charakterystycznym zapachu
zepsutych jaj. Jest dobrze wyczuwalny
już w bardzo małych stężeniach,
natomiast duże stężenia są
niebezpieczne dla życia, porażają
zakończenia węchowe i powodują, ze
jest on słabo wyczuwalny.

Szkodliwość

Siarkowodór wnika do organizmu głównie

przez układ oddechowy, a w nieznacznym

stopniu także przez skórę. Należy do

najsilniej działających gazów trujących. W

stężeniach ok. 1,21- 1,8 g/m

3

powoduje

natychmiastowe porażenie ośrodka

oddechowego. W mniejszych stężeniach po

kilku minutach występuje osłabienie,

uczucie duszności, zaburzenia rytmu serca,

drgawki i dochodzi do zgonu. W stężeniach

poniżej 0,3 g/ms drażni błony śluzowe może

doprowadzic do toksycznego obrzęku płuc.

Siarkowodór: najwyższe
dopuszczalne stężenie (NDS) wynosi
10 mg/m

3

, a najwyższe dopuszczalne

stężenie chwilowe 20 mg/m

3

.

Profilaktyka

Profilaktyka polega na unikaniu
narażenia na ponadnormatywne
stężenia siarkowodoru. Zaleca się
stosowanie masek przeciwgazowych,
przy dużych stężeniach należy
stosować wentylację miejscoą i ogólną,
a w przemyśle skórzanym garbniki
niezawierające siarki.

Benzen

Benzen to najprostszy węglowodór. Jest

bezbarwną, toksyczną cieczą o

charakterystycznym zapachu benzyny.

Nierozpuszczalny w wodzie,

rozpuszczalny w alkoholu. Pozyskuje

się go ze smoły pogazowej, a obecnie

głównie z produktów przerobu benzyny.

Szkodliwość

Benzen jest substancją toksyczną,

rakotwórczą. Konwencja i rekomendacje

Międzynarodowej Organizacji Pracy z roku

1971 zalecają zastępowanie benzenu

innymi, mniej toksycznymi zamiennikami.

Procesy technologiczne winny być zgodnie

z tymi zaleceniami maksymalnie

zhermetyzowane, pomieszczenia dobrze

wentylowane, a pracownicy zaopatrzeni w

środki ochrony indywidualnej

Narażenie na duże stężenia benzenu rna
działanie depresyjne, powoduje bóle
głowy, zawroty, nudności aż do utraty
przytomności. . Zatrucia ostre występują
bardzo rzadko (awarie), a ich następstwem
mogą być trwałe uszkodzenia układu
nerwowego.
Zatrucia przewlekłe powodują zmiany w
obrębie układu krwiotwórczego - najpierw
poprzez zwiększenie ilości krwinek białych,
a potem dochodzi do zmniejszenia ich
ilości.

Badania naukowców amerykańskich

wykazują, że ludzie narażeni są na

benzen w pracy (20% ekspozycji), w

domu oraz w przypadku spożywania

produktów nim zanieczyszczonych.

Narażenie środowiskowe związane jest

między innymi z zawartością benzenu

w dymach uwalnianych przez kominy

zakładów przemysłowych, w spalinach

samochodowych oraz dymie

papierosowym.

Rak u myszy spowodowany benzenem

Dwusiarczek węgla

Jest to bezbarwna ciecz o lekko żółtawym
odcieniu. Produkt techniczny jest
zanieczyszczony siarkowodorem, co nadaje
mu charakterystyczny zapach.
Stwierdzono , że jest substancją ła two
palną i stosowanie lamp z otwartym
płomieniem w środowisku
zanieczyszczonym tym związkiem
powodować może zapłon lub wybuch.

Zastosowanie

Pierwszym najważniejszym
zastosowaniem dwusiarczku węgla w
pierwszym półwieczu po odkryciu
było leczenie różnych schorzeń, a
przede wszystkim stosowanie w
charakterze gazu znieczulającego w
anestezjologii.

Później dwusiarczek węgla był

wykorzystywany przy produkcji

wiskozy, (proces wdrożono na skalę

przemysłową w 1906 r.), celofanu,

jako rozpuszczalnik tłuszczów, olejów i

żywic, w przemyśle gumowym (jako

rozpuszczalnik oraz przy wulkanizacji

wyrobów gumowych na zimno), przy

wyrobie farb, barwników. środków

ochrony roślin, w rolnictwie, leśnictwie

i głównie w sadownictwie do tępienia

szkodliwych owadów.

Działanie szkodliwe

Według aktualnych poglądów, dwusiarczek

węgla wchłania się drogą oddechową i przez

nieuszkodzona skórę Może powodować

zatrucia ostre i przewlekłe. Do ostrych

dochodzi w przypadku narażenia na duże

stężenia - co w . wywołuje podrażnienie

ośrodkowego układu nerwowego z objawami

psychotycznymi. następowymi zaburzeniami

świadomości, a w końcu do śpiączki z

zaburzeniem oddechu .

Zatrucie przewlekłe objawia głównie ze
strony układu nerwowego i sercowo-
naczyniowego oraz innych narządów.
Wieloletnie narażenie może
spowodować powstanie zespołu
psychoorganicznego, polineuropatii oraz
objawów( znużenie, bóle i zawroty
głowy, senność w dzień i zaburzenia snu
nocnego, chwiejność uczuciowa,
drażliwość lub apatia, brak łaknienia i
osłabienie popędu płciowego).

Profilaktyka

Środki ochrony osobistej: maski,

odpowiednie rękawice. Ponadto

hermetyzacja, możliwie jak najdalej idąca

mechanizacja oraz należyta wentylacja.
Profilaktyka medyczna: zakaz dopuszczania

do pracy osób z miażdżycą, nadciśnieniem

tętniczym, cukrzycą, chorobą niedokrwienną

serca, chorobami ośrodkowego i

obwodowego układu nerwowego,

psychicznymi.

Toksyczność ołowiu

Ołów i jego związki mają szerokie

zastosowanie w przemyśle. Narażenie zaś

pracowników występuje w hutach ołowiu,

odlewniach metali nieżelaznych, przy

produkcji akumulatorów, cięciu i spawaniu

konstrukcji, malowaniu farbami

antykorozyjnymi, zawierającymi ołów, przy

produkcji szkła i kryształów oraz osłon przed

promieniowaniem. Ołów jest też stałym

elementem zanieczyszczenia środowiska

komunalnego, co spowodowane jest między

innymi sąsiedztwem zakładów przemysłowych

i spalaniem benzyny etylizowanej.

Profilaktyka

Uznawano jednak, że najważniejsza jest

profilaktyka techniczna, i tak najistotniejsza

była walka z zapyleniem, m.in. poprzez

stosowanie wyciągów, ochron indywidualnych

(masek) oraz stosowanie spłukiwania podłóg

wodą w celu uniknięcia wdychania pyłów.

Bardzo dużą role odgrywała edukacja

zatrudnionych. Uważano, że tylko człowiek

uświadomiony w kwestii zagrożeń jest w

stanie skutecznie współdziałać w prowadzeniu

odpowiedniej profilaktyki.

Za konieczne uznano przestrzeganie
higieny osobistej (mycie rąk, zębów
przed spożywaniem posiłków w
trakcie przerw śniadaniowych, zakaz
jedzenia, picia i palenia papierosów
na terenie hali fabrycznej.

Pylica krzemowa płuc

Rodzaje pylicy:
Pylice kolagenowe: wywołane są przez pył o

działaniu zwłókniającym (krzemionka,

azbest) i charakteryzują się trwałym

uszkodzeniem lub zniszczeniem struktury

pęcherzyków płucnych oraz włóknieniem

tkanki płucnej typu kolagenowego. pylica

krzemowa (sHfcosls) - powstajar a w

następstwie wdychania pyłu krzemionki

krystalicznej.

Pylica krzemowa - powstająca w
następstwie wdychania pyłu krzemionki
krystalicznej
Pylica azbestowa - charakteryzująca się
śródmiąższowym włóknieniem tkanki płucnej,
często z odczynem opłucnowym
Pylica talkowa - cechująca się włóknieniem
tkanki płucnej
Pylica aluminiowa - zmiany w płucach
spowodowane są wdychaniem pyłu drobno
sproszkowanego glinu lub dymów
powstających przy prażeniu boksytów.

Pylice niekolagenowe

Pylice niekolagenowe: wywoływane
przez pyły o słabym działaniu
zwłókniającym (tlenek cynku,
siarczan baru) bez zmian w
strukturze pęcherzyków płucnych.

Środki zapobiegawcze

Podstawy zapobiegania polegają na:
zastępowaniu niebezpiecznego materiału

innym (o ile jest to możliwe).



zmniejszaniu wielkości zapylenia i / lub

kontroli jego wielkości (stosowanie

wentylacji mechanicznej ogólnej i

miejscowej w formie wyciągów, zmiany

procesów produkcji, wprowadzanie

zamkniętych procesów produkcji,

stosowanie „mokrego" środowiska w celu

niedopuszczenia do wydzielania się

nadmiernej ilaści pyłu. mechanizacja wielu

czynności (na przykład w górnictwie),

Rtęć



Do narażeń związanych z jej

użytkowaniem dochodzić może przy:



wydobywaniu i przetwarzaniu rud

(znane już przed naszą erą),



destylacji rtęci.



produkcji lamp rtęciowych,



produkcji ogni sztucznych (w XIX

wieku)



zdobieniu porcelany (od starożytności).



produkcji różnego rodzaju farb,



produkcji preparatów grzybobójczych.



produkcji oraz użytkowaniu aparatury
kontrolno-pomiarowej (termometry
rtęciowe wytwarzano już w wieku XIX,

Szkodliwe działanie

Rtęć może działać w sposób ostry lub przewlekły,

niekiedy wskazuje się na możliwość działania w

sposób „podostry „.
Przyjęto, że zatrucia rtęcią mogą przybierać trzy

formy:



zatrucia związane z ekspozycją na ; rtęć metaliczną

i jej parami



wypadki spowodowane kontaktem :- skóra



i zatrucia wynikające z narażenia na działanie rtęci.

Każda z tych form miała inny przebieg kliniczny.

Ochrona

Używanie pełnych masek z filtrami
zabezpiecza przed ostrym i
przewlekłym zatruciem rtęcią. Oprócz
tego stosujemy ubrania ochronne,
wyciągi , przestrzeganie nakazów
higieny ( mycie po pracy i zakaz
spożywania w trakcie posiłków i
napojów ).