postacie leków o

przedłużonym działaniu

FARMAKOLOGIA I FARMAKOTERAPIA

ŻYWNOŚĆIOWA ORAZ INTERAKCJA LEKÓW Z

ŻYWNOŚCIĄ
SIDOR PAULINA I GRZELAK ILONA
ROK III SEMESTR VI

PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA

W NYSIE

postać leku



to forma w jakiej przygotowuje się i podaje
lek, substancje lecznicze miesza się z
odpowiednimi substancjami pomocniczymi
i mieszaninom tym nadaje się
odpowiednią, wymaganą dla danego leku,
postać, czyli formę, postać leku jest
uzyskiwana przez odpowiednią obróbkę
mieszaniny substancji leczniczych i
pomocniczych,

przedłużone działanie leku



zadaniem tego typu leków jest zapewnianie

stężenia substancji leczniczej na stałym i

skutecznym poziomie w ciągu 8-12h a czasem

nawet 24 godzin, oraz zmniejszenie sumarycznej

dawki w ciągu doby,



opracowania technologiczne tego rodzaju leków

najczęściej dotyczą substancji o krótkim okresie

półtrwania stosowanych w chorobach przewlekłych,



niewskazana jest tego typu forma leku dla

substancji wykazujących małą rozpiętość miedzy

dawką lecznicza a toksyczną,



przedłużone działanie substancji leczniczej
można uzyskać przez spowolnienie wchłaniania,
zahamowanie wydalania lub zahamowanie
biotransformacji,



ponadto szybkość uwalniania można zmniejszyć
modyfikując proces krystalizacji (większy
kryształ-mniejsza powierzchnia rozpuszczania),
a także przez modyfikację chemiczną substancji
leczniczej (estryfikacja, tworzenie soli),

systemy terapeutyczne



urządzenie lub postać leku dozująca lub

uwalniająca substancję leczniczą z

zaprogramowaną szybkością przez określony

czas, zaliczana do postaci leków o

przedłużonym działaniu,



czas ten w zależności od rodzaju systemu

może wynosić kilka godzin, dni lub nawet lat,



w tym okresie system zapewnia stałe

stężenie substancji leczniczej,



szybkość uwalniania substancji leczniczej jest

niezależna od jej ilości pozostającej w systemie

a więc zgodna z kinetyką zerowego rzędu (w

większości leków o przedłużonym działaniu

szybkość uwalniania maleje wraz ze

zmniejszeniem się ilości substancji leczniczej),



system terapeutyczny nie jest

charakteryzowany dawką lecz ilością substancji

leczniczej uwalnianej do organizmu w jednostce

czasu oraz okresem, w którym utrzymywana

jest stała szybkość uwalniania,



system terapeutyczny składa się zasadniczo z 3
części: zbiornika substancji leczniczej, elementu
kontrolującego uwalnianie i źródła energii,



substancja lecznicza w zbiorniku może znajdować
się w postaci stałej, roztworu lub zawiesiny,



elementem kontrolującym uwalnianie jest materiał
matrycy, wybiórczo przepuszczalna błona lub
kapilara,



długotrwałe uwalnianie zapewnia energia dyfuzji,
energia mechaniczna lub elektryczna,

doustny system

terapeutyczny



dozowanie leku następuje na skutek
wytworzenia wysokiego ciśnienia
osmotycznego, które powoduje wypchanie
roztworu substancji leczniczej ze zbiornika
w kształcie tabletki powlekanej z otworem
w otoczce,



wyróżniamy systemy jednokomorowe i
dwukomorowe (OROS push-pull),

system jednokomorowy



zwany elementarną pompą osmotyczną (OROS),



substancja lecznicza rozpuszczalna w wodzie

zebrana jest w jednym zbiorniku, otoczonym

błoną wybiórczo przepuszczalną dla wody, woda

dostająca się do zbiornika rozpuszcza substancję

leczniczą, a roztwór, pod wpływem powstałego

ciśnienia osmotycznego, zostaje wypchnięty

przez otwór dozujący do światła żołądka lub jelit,



przykłady leków stosowanych w tej formie:

acetazolamid, nifedipina, glipizyd,

system dwukomorowy



zwany układem OROS push-pull i przeznaczony jest

dla substancji trudno rozpuszczalnych w wodzie,



ma dwie komory, jedną z otworem zawierającą

substancję leczniczą w postaci zawiesiny, a drugą

oddzieloną błoną elastyczną, wypełnioną substancją

osmotycznie czynną np. NaCl



powstałe przy rozpuszczeniu chlorku sodu ciśnienie

osmotyczne, powoduje odkształcenie elastycznej

błony dzielącej komory i wypychanie substancji

leczniczej ze stałą szybkością przez otwór na

zewnątrz,



przykłady leków stosowanych w tej formie:

nifedipina, metoprolol, oksprenolol,

transdermalny system

terapeutyczny



inaczej system przezskórny (TTS), ma postać
kilkuwarstwowego plastra nalepianego na powierzchnię
skóry,



wielkością powierzchni systemu można kontrolować
ilość substancji leczniczej podawanej do organizmu w
określonym czasie,



system ten daje możliwość podawania leków
rozkładanych w przewodzie pokarmowym lub
ulegających szybkiemu metabolizmowi ponieważ
substancja lecznicza wchłania się przez skórę
bezpośrednio do krwioobiegu,



wyróżniamy systemy membranowe i matrycowe,

system membranowy



zbiornik leku umieszczony jest pomiędzy

nieprzepuszczalną warstwą zewnętrzną i membraną z

polimeru, kontrolującą uwalnianie substancji leczniczej,

zbiornik jest wypełniony roztworem lub zawiesiną

substancji leczniczej w rozpuszczalniku ciekłym lub w

polimerze,



membrana zapewnia określoną szybkość uwalniania, jest

powleczona materiałem bioadhezyjnym, szybkość

uwalniania substancji leczniczej reguluje

przepuszczalność membrany oraz skład fazy

rozpraszającej w zbiorniku,



w postaci tego rodzaju systemu podaje się nitroglicerynę,

hioscynę, klonidynę i testosteron,

system matrycowy



w tym systemie brak jest membrany, lek

jest jednolicie rozproszony w stałej matrycy

hydrofilowym lub lipofilowym polimerze,



szybkość uwalniania reguluje lipofilność

matrycy, nie zawsze koniecznie jest

nanoszenie na matrycę warstwy klejącej,

gdyż wiele polimerów stosowanych jako

materiał matrycy ma właściwości

bioadhezyjne,



opracowano również systemy
wielowarstwowe, w których wydłużająca
droga dyfuzji jest rekompensowana
zwiększonym stężeniem leku, w bardziej
oddalonych warstwach systemu,



w postaci systemów matrycowych
podaje się nitroglicerynę, diazotan
izosorbidu i nikotynę,

implantacyjny system

terapeutyczny



stosowany w postaci kulek lub kapsuł
wytwarzanych na bazie silikonów, uwalnianie
substancji leczniczej odbywa się na drodze
powolnej dyfuzji substancji z silikonowego
materiału systemu do tkanki, szybkość
uwalniania, równa szybkości dyfuzji jest zależna
od stężenia leku i jego rozpuszczalności,



systemy te wczepia się pod skórę na okres roku
do 7 lat, jest to najdłużej działająca postać leku,

infuzyjny system

terapeutyczny



są pod względem budowy i miejsca stosowania bardzo

zróżnicowane, mogą być wprowadzane do organizmu lub

umieszczane na zewnątrz,



służą do dozowania substancji leczniczej bezpośrednio do

naczynia krwionośnego,



jako źródło energii wykorzystywane jest w nich zjawisko

osmozy, energia elektryczna lub mechaniczna,



substancja lecznicza zostaje wypchnięta na zewnątrz, do

żyły dzięki wytworzonemu ciśnieniu osmotycznemu i

odkształceniu ściany zbiornika wewnętrznego,



mogą pozostawać pod skórą nawet kilka lat,



w ten sposób podawane są heparyna, insulina oraz morfina,

leki do wstrzykiwań



inaczej nazywane iniekcjami, są to jałowe roztwory,
zawiesiny lub emulsje typu o/w jednej lub kilku
substancji leczniczych, przeznaczone do stosowania
pozajelitowego,



występują jako preparaty gotowe do zastosowania lub
jako suche substancje z dołączonym odpowiednim
rozpuszczalnikiem do sporządzenia roztworu lub
zawiesiny bezpośrednio przed wstrzyknięciem,



leki do wstrzykiwań można podzielić na: roztwory,
zawiesiny, substancje suche oraz tabletki,

roztwory



są to gotowe do wstrzykiwań preparaty
substancji leczniczych o dyspersji
molekularnej lub koloidalnej, ze względu na
rodzaj użytego rozpuszczalnika mogą to być
roztwory wodne, wodno-organiczne lub
niewodne,



po wstrzyknięciu pozanaczyniowym
wchłanianie substancji leczniczej z roztworów
wodnych następuje bardzo szybko,



szybkość wchłaniania jest uzależniona od stężenia

substancji leczniczej i lepkości roztworu, istotne znaczenie

ma również miejsce wstrzyknięcia, a także stan jego

ukrwienia,



dodanie do roztworów wodnych rozpuszczalnych substancji

wielocząsteczkowych powoduje powstanie kompleksów z

substancjami leczniczymi zwiększając lepkość środowiska,

co powoduje opóźnienie dyfuzji działając spowolniająco na

wchłanianie substancji leczniczej,



jeżeli substancje lecznicze są nierozpuszczalne lub trudno

rozpuszczalne w wodzie, a także aby uzyskać przedłużone

działanie rozpuszczalnikami mogą być oleje roślinne

wykorzystując ich właściwości hydrofobowe i ograniczone

możliwości rozprzestrzeniania się w tkance,

zawiesiny



jałowe odpowiednio zmikronizowane substancje lecznicze

zawieszone w środowisku wodnym, wodno-organicznym

lub olejowym, są układami wielofazowymi w których faza

rozproszona jest ciałem stałym, a faza ciekła-cieczą,



stanowią klasyczna postać leku o przedłużonym

działaniu,



w celu zapewnienia odpowiednio długiego okresu

działania substancji leczniczej miesza się cząsteczki o

różnej wielkości, odmian bezpostaciowych i

krystalicznych,



przykładem zawiesin do wstrzykiwań są niektóre

preparaty insuliny, np. zawiesina insuliny cynkowej



pierwszym preparatem insuliny o przedłużonym działaniu

była zawiesina insuliny z protaminą tzw. insulina

protaminowa, dalszym udoskonaleniem był dodatek soli

cynku która stabilizuje wiązanie insuliny z protaminą i

przedłuża działanie leku np. insulina protaminowo-

cynkowa,



wyróżniamy:

insulinę semilante działa po upływie 1h, największy skutek

osiąga po 8-10h, podawana 2 razy na dobę,

insulinę lante działa po upływie 1-1,5h; wchłania się

stopniowo podawana raz na dobę,

insulina ultralante wchłania się bardzo wolno a jej działanie

utrzymuje się nawet 36h,

tabletki



wyróżniamy tabletki do sporządzania roztworów do

wstrzykiwań oraz tabletki do implantacji,



tabletki do sporządzania roztworów zawierają

jednorazową terapeutyczną dawkę leku, niekiedy z

dodatkiem odpowiednich substancji pomocniczych,

ułatwiających rozpuszczanie,



tabletki do implantacji są jałowe, najczęściej w kształcie

krążka, przeznaczone do wprowadzania pod skórę, po jej

nacięciu, są przykładem leku o przedłużonym działaniu,

substancja lecznicza powoli się uwalnia dzięki czemu

stężenie terapeutyczne leku utrzymuje się na stałym

odpowiednim poziomie nawet przez kilka miesięcy,

czopki



są stałą postacią leku, przeznaczoną do wprowadzania

do jam ciała, zawierają określoną dawkę substancji

leczniczych, które powinny być równomiernie

rozproszone,



nie są postacią o przedłużonym działaniu, natomiast

substancja w nich zawarta uwalnia się dłużej niż w

doustnych postaciach leku,



czopki mogą działać miejscowo, tylko na odbytnicę lub

uwalniać substancję leczniczą do krążenia ogólnego,



w zależności od miejsca podania mogą mieć różny

kształt i masę,

rodzaje czopków



czopki doodbytnicze

mają kształt stożków lub walców o zaostrzonym

końcu a ich masa waha się od 1-3g,



czopki dopochwowe (globulki)

mają kształt kulisty lub jajowaty o średnicy 1-

2,2cm a masa ich waha się od 2-5g,



czopki docewkowe (pręciki)

mają kształt cylindryczny o zaostrzonym końcu

a ich masa waha się od 1-3g,

mechanizm wchłaniania



proces wchłaniania leków podanych doodbytniczo zależy

od warunków anatomiczno-fizjologicznych, miejsca

podania, właściwości fizykochemicznych substancji

leczniczej oraz typu i właściwości podłoża czopkowego,



wchłanianie substancji leczniczych podawanych

doodbytniczo jest szybkie dzięki układowi naczyń

krwionośnych i limfatycznych wokół odbytnicy, dzięki

takiemu układowi naczyń Wchłaniają się bezpośrednio do

żyły głównej dolnej z pominięciem wątroby, nie ulegają

więc zmianom pod wpływem enzymów przewodu

pokarmowego i nie są metabolizowane w wątrobie w

której ulegałaby efektowi pierwszego przejścia, co

zmniejszyłoby jej biodostępność,



wchłanianie leku z czopka jest szybsze niż z

tabletki, wolniejsze jednak od wstrzyknięcia lub

podania leku doustnie w postaci roztworu, a

stężenie leku we krwi po podaniu czopków

doodbytniczych utrzymuje się na jednakowym

poziomie przez kilka godzin,



szybkość wchłaniania można regulować doborem

podłoża, duże znaczenie ma jego zdolność

topienia i rozpuszczania się w cieczy odbytnicy,

proces ten przebiega powoli ze względu na

niewielką objętość płynu śluzowego,

procesy zerowego rzędu



szybkość zależy od zerowej potęgi stężenia,



zwiększanie stężenia leku nie wpływa na
szybkość procesu, po nasyceniu,



szybkość jest stała i niezależna od stężenia,



okresy „połówkowe” zmieniają się wraz z
dawką,



nie można łatwo przewidzieć zależności między
dawką a stężeniem wysycenia,



np. etanol, fenytoina i kwas salicylowy,

procesy pierwszego rzędu



szybkość eliminacji jest zależna od stężenia,



na zasadzie biernej dyfuzji, biotransformacji, a także

innych procesów transportu, gdy stężenie leku nie

przekracza wartości nasycenia,



mają przebieg wykładniczy, szybkość procesu

największa jest na początku, gdy gradient stężenia jest

największy,



w miarę zmniejszania gradientu szybkość stopniowo

spada,



ponieważ szybkość zależy od pierwszej potęgi stężenia,

dlatego procesy te nazywamy procesami pierwszego

rzędu,



w jednostce czasu procesom tym podlega

zawsze taka sama część substancji

znajdującej się w organizmie,
np. jeśli nerka wydali połowę leku w ciągu

godziny, to w drugiej godzinie wydali połowę z

pozostałej połowy,



niezależnie od całkowitej ilości leku czas

potrzebny do wydalenia określonej ilości

będzie zawsze taki sam,



czas połowicznego wchłaniania lub eliminacji

nie zależy od dawki leku,

BIBLIOGRAFIA:



Korbut R. Farmakologia po prostu. Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków 2007



Wielosz M. Farmakologia kliniczna. Wydawnictwo Czelej.

Lublin 2001



Janiec W. Farmakologia w zarysie. Wydawnictwo lekarskie

PZWL. Warszawa 2004



Rajtaj-Cynke G. Farmakologia. Podręcznik dla studentów i

absolwentów wydziałów pielęgniarstwa i nauk o zdrowiu

akademii medycznych. Wydawnictwo Czelej. Lublin 2007



Farmakopea polska V, tom II, Wydawnictwo lekarskie

PZWL. Warszawa 1993



Janickiego S. (red ), Fiebiga A. Szniłowskiej M. Farmacja

stosowana. Wydawnictwo lekarskie PZWL. Warszawa

2003