Nowa podstawa programowa- proces dydaktyczny – egzamin

Katowice 2009

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

dr Kornelia Rybicka

dr Beata Udzik

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Jak można by dziś zdefiniować
wypracowanie egzaminacyjne,
to, które zaprojektowane zostaje
w temacie, i to, które tworzy
uczeń zdający maturę?

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Wypracowanie jako szkolna forma
wypowiedzi.

Kłopoty z definicją.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Według Marii Nagajowej
wypracowanie jest sposobem pisemnego wyrażania myśli

i jako takie wymaga wielu czynności umysłowych:



zrozumienia tematu,



zaangażowania pamięci,



wyselekcjonowania wiążących się z tematem obrazów,
skojarzeń, pojęć, treści, fragmentów wiedzy



oraz odpowiedniego ich ułożenia.

Wypracowanie więc to zadanie intelektualne.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Maria Jędrychowska

Podejmując problem wypracowania szkolnego,
zwraca z kolei uwagę na cztery kategorie
istotne dla działań tekstotwórczych:



zrozumieć,



szukać,



konstruować,



redagować.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Jerzy Kaniewski

„zapis pierwszych dwóch czynności
(„zrozumieć” i „szukać”) złoży się (…) na
plan psychologiczny wypowiedzi,
wyznaczający zakres możliwego do
wykorzystania materiału, a stanowiący punkt
wyjścia do konstruowania ostatecznego
planu logicznego.”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

„Pisemna wypowiedź ucznia na zadany temat, która
może przybierać różne formy gatunkowe: rozprawki,
opowiadania, opisu, charakterystyki postaci,
sprawozdania itp. Każde wypracowanie jest realizacją
określonego gatunku wypowiedzi. Nie należy
utożsamiać wypracowania z rozprawką ani traktować
go jako odrębnego gatunku wypowiedzi, jest to
bowiem kategoria nadrzędna wobec wszystkich
gatunków szkolnych.”

„Wiedza o języku polskim w zreformowanej szkole”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Maria Nagajowa zauważa, iż
„każda szkolna dłuższa forma
wypowiedzi ma cechy szczególne,
odróżniające ją od innych form. Uczeń
powinien znać te cechy teoretycznie i
praktycznie w takim stopniu, żeby
umiał rozwinięcie określonego tematu
ukształtować w obranej formie.”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Stanisław Gajda

„Posługiwanie się językiem polega m.in.
na tworzeniu tekstu zgodnie z
wzorcami.”

Porozumiewanie odbywa się zawsze przy

pomocy wypowiedzi, które są realizacją
określonych zasad ich konstruowania.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Bożena Chrząstowska
dwustopniowy układ łączący akt komunikacji
dydaktycznej (nauczyciel – uczeń) z aktem
komunikacji literackie (autor – czytelnik):



podstawa do zaistnienia w szkole czynności
analityczno – interpretacyjnych



odejście od ideologizacji odbioru literatury w szkole



strukturalistyczne instrumentarium miało służyć
wydobyciu literackości dzieła, rezygnacji z jedynie
słusznych, gotowych wykładni jego sensu

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

program nauczania liceum
ogólnokształcącego, liceum zawodowego i
technikum z 1990 roku:



czytelnicza koncepcja nauczania literatury



interpretacja rozumiana jako efekt czynności
analitycznych



jako proces, w którym na podstawie obserwacji
kształtu artystycznego tekstu i jego funkcji
buduje się sens dzieła



w dziale ćwiczenia w mówieniu i pisaniu -
formy wypowiedzi nie pojawia się interpretacja

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

W podstawie programowej z 1999 roku po

raz pierwszy interpretacja utworu literackiego
lub fragmentu występuje nie tylko w znaczeniu
czynności, ale także szkolnej formy
gatunkowej.

W standardach wymagań egzaminacyjnych

będących podstawą formułowania zadań
zagadnienia analizy i interpretacji zostały ujęte
we wszystkich trzech obszarach (wiadomości i
rozumienie, korzystanie z informacji i
tworzenie informacji).

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

W nowej podstawie programowej analiza i
interpretacja uzyskały znaczący wymiar, stając się
jednymi z trzech celów kształcenia – wymagań
ogólnych.

„uczeń tworzy dłuższy tekst pisany lub mówiony
(rozprawka, recenzja, referat, interpretacja
utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z
podstawowymi regułami jego organizacji,
przestrzegając zasad spójności znaczeniowej i
logicznej, przygotowuje wypowiedź (wybiera formę
gatunkową i odpowiedni układ kompozycyjny,…)”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Czym jest interpretacja utworu
literackiego jako forma szkolnej
wypowiedzi pisemnej i jakie są
podstawowe reguły jej organizacji?

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

,,Jeśli uznać, że najważniejszą powinnością
literaturoznawców w czasach obecnych nie
jest tworzenie teoretycznych modeli, ale
właśnie interpretowanie literatury, to
trzeba zapytać, co właściwie kryje się
obecnie pod słowem >>interpretacja<<.
Jak rozumieć jej zadania? Jak określić
granice i możliwości?”

Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Janusz Sławiński

Anna Burzyńska

Vladimir Nabokov

Stanley Fisch

Jonathan Culler

Umberto Eco

Badacze literatury

o interpretacji

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Szkolny wymiar

interpretacji

wg autorów
„Wiedzy o języku polskim w zreformowanej

szkole”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

,,Interpretacja tekstu to działanie
zmierzające do wyjaśnienia sensu utworu
literackiego (lub innego typu wypowiedzi) przy
założeniu, że jest on ukryty pod bezpośrednio
obserwowanymi danymi. Interpretacja
wymaga uwzględniania różnego typu
kontekstów oraz podejmowania prób ustalenie
miejsca danego utworu w szerszej całości i
odnalezienia w nim działania jakichś
prawidłowości ogólnych.”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

„Interpretacja utworu literackiego to
wypowiedź, której intencją jest wyjaśnienie
znaczenia poszczególnych elementów i
całości utworu literackiego. Zmierza ona do
wykrycia intencji nadawcy i skupia się na
docieraniu do sensów ukrytych przezeń
w dziele. Stosuje się ją do trudnych utworów
i wiąże z próbami wyjaśnienia różnych
tropów stylistycznych oraz stylizacji, a także
z uruchomieniem różnego typu kontekstów.”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Szkolna interpretacja

Wymiar czynnościowy

Wymiar gatunkowy

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Tematy

zadań maturalnych

Czynności ucznia

Problem

analityczno-interpretacyjny

Materiał literacki

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Czynności ucznia:



analizując porównaj wykorzystaj konteksty



analizując i interpretując wyjaśnij



analizując zwróć uwagę na…



analizując porównaj kreacje, określ
wzajemne relacje



charakteryzując określ, czym… i porównaj
zanalizuj i scharakteryzuj określ przyczyny
i źródła

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



punktem wyjścia swoich rozważań
uczyń wnioski z analizy zwróć uwagę



analizując porównaj wykorzystaj
wiedzę o utworach



na podstawie analizy i znajomości
utworu scharakteryzuj zwróć uwagę
porównaj obraz zwróć uwagę



analizując zwróć uwagę wnioski z
analizy wykorzystaj w pracy

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



porównaj zwróć uwagę na relacje



na podstawie fragmentów napisz, czym
charakteryzowało się przedstaw temat
analizując fragment wykorzystując
znajomość



scharakteryzuj



scharakteryzuj i porównaj

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Problem analityczno-interpretacyjny:



obraz młodego pokolenia oraz stosunek
młodych do pokolenia ojców, konteksty
historycznoliterackie



sen jako sposób prezentowania postaci
literackiej, bohaterka powieści i jej stosunek
do ważnych w jej życiu osób



symbolika ziarna z bajki, sens męczeństwa
młodzieży polskiej, sytuacja studentów i ich
postawy

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



kreacje matek, wzajemne relacje między
matką a dzieckiem,



charakterystyka Makbeta, tragizm postaci,
tragizm bohatera antycznego



kłótnia u Borynów, scharakteryzuj postacie,
przyczyny kłótni, źródła dramatyczności
sceny



obraz Polski i Polaków



postawa Kordiana i Męża

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



charakterystyka Wertera, rola miłości i
literatury w życiu bohatera, stosunek do
natury



romantyk i pozytywista, kontekst
ideałów epoki, ocena cywilizacji
zachodnioeuropejskiej, obraz Zachodu,
znaczenie podróży w życiu bohaterów



racje bohaterów, powieść – dyskusja
nad kształtem odrodzonej Polski

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



modele rodziny, relacje między różnymi
pokoleniami, sceneria



carska Rosja i jej stolica, charakterystyka
życia ludzi w Rosji początku XIX wieku



koncepcja ludzkiego losu



charakterystyka Bylicy i jego relacji z
córkami, los ludzi starych w społeczności
lipeckiej



charakterystyka i porównanie Zosi i Telimeny

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Materiał literacki:



„Oda do młodości” „Któż nam powróci”



„Lalka”



„Dziady”, cz. III



„Przedwiośnie” i „Granica”



„Makbet”



„Chłopi”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



„Potop”



„Kordian” i „Nie-Boska komedia”



„Cierpienia młodego Wertera”



„Lalka” i „Kordian”



„Przedwiośnie”



„Tango” i „Chłopi”



„Dziady”, cz. III „Pan Tadeusz”



„Chłopi”



„Chłopi”



„Pan Tadeusz”

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



Kłótnia u Borynów.

Analizując

podany fragment

Chłopów Władysława Reymonta,

scharakteryzuj

występujące w nim postacie. Na podstawie
fragmentu i całości I tomu powieści

określ

przyczyny

kłótni i

źródła

dramatyczności sceny.



Charakteryzując

Makbeta na podstawie danych

fragmentów dramatu Szekspira,

określ, na czym

polega

tragizm postaci i

porównaj

go z

tragizmem bohatera ze znanego Ci dramatu
antycznego.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



Jaki obraz Polski i Polaków wyłania się z
Potopu Henryka Sienkiewicza? Punktem
wyjścia swoich

rozważań

uczyń wnioski

z

analizy danych fragmentów powieści.

Zwróć

uwagę

na ich znaczenie dla całości utworu.



Analizując

dany fragment powieści,

zwróć

uwagę

na prezentowane przez bohaterów

racje.

Wnioski z analizy wykorzystaj

w pracy

:

Przedwiośnie jako powieść – dyskusja nad
kształtem odrodzonej Polski.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

Na podstawie podanych fragmentów
poematu Adama Mickiewicza Pan
Tadeusz

scharakteryzuj i porównaj

postacie

Zosi i Telimeny.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



Commentaire
Sporządźcie komentarz do tekstu Balzaka (tekst A).



Dissertation
Na podstawie tekstów zadajcie sobie pytanie, czy praca
powieściopisarza polega tylko na imitowaniu rzeczywistości.
Wykorzystajcie także wasze własne lektury i utwory
opracowane w szkole.



Invention
Narrator „Czasu odnalezionego” spotyka kobietę, którą
kochał w młodości i do której wciąż żywi gorące
uczucie. Dostrzega pod starzejącymi się rysami ślady
dawnej piękności. Inspirując się zaproponowanym
fragmentem (D), wyobraźcie sobie opis, który mógłby
stworzyć.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



Dissertation:
Czy Twoim zdaniem, głównym celem autobiografii jest
odkrycie całej prawdy o autorze? Odpowiedz na podstawie
podanych tekstów, ale także innych przeczytanych
samodzielnie lub analizowanych w klasie dzieł.



Invention:
Prowadzisz od lat pamiętnik, którego opublikowanie
doradza Ci najlepszy przyjaciel. Czytając go powtórnie,
stwierdzasz, że nie jest interesujący i postanawiasz go
zakończyć. Napisz ostatnia stronę, kierując ją do
przyjaciela, by mu wyjaśnić przyczyny swojej decyzji.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne



Dissertation:
Czy jedyną funkcją postaci powieści jest
odzwierciedlenie społeczeństwa, w którym żyje?
Proszę odpowiedzieć, wykorzystując zaproponowane
teksty i inne dzieła.



Invention
Na podstawie wspomnienia księżnej Langeais z tekstu
wyobraź sobie spotkanie ojca Goriot z córkami. Proszę
zadbać o włączenie do narracji dialogów, mając na
uwadze kontekst historyczny i społeczny oraz styl
wypowiedzi.

Matura a podstawa programowa –

nowe perspektywy dydaktyczne

„Polonistyczna rzeczywistość wysuwa jako jeden z aktualnych
problemów sprawę wypracowań pisemnych w klasach
licealnych. Zjawia się widmo „matury”, jej konsekwencji,
oceny przez wiele czynników, opiniujących naszą pracę (…).
Zewsząd słyszymy narzekania na złe przygotowanie naszej
młodzieży. Zarzuca się jej: niedostateczne wiadomości
rzeczowe, ubogie słownictwo, brak poprawności
językowej oraz więzi logicznej w tym, co pisze,
nieumiejętność wypisania się w formie prostej,
poprawnej, przejrzystej. Braki te występują w
wypracowaniach maturalnych, podaniach o przyjęcie do
wyższej uczelni, a także i własnych nieudolnie pisanych
życiorysach.”

Wanda Kwaskowska „Polonistyka” 1959.

Nowości wydawnicze