Zasady usprawniania chorych w

dysfunkcjach narządu ruchu

Lecznicze usprawnianie

to

postępowanie

w odniesieniu do osób chorych

lub niepełnosprawnych, zmierzające

do jak najszybszego przywrócenia im

możliwie największej sprawności

fizycznej, psychicznej

i zawodowej.

Podstawowe środki rehabilitacji

medycznej

• Ćwiczenia ruchowe

- gimnastyka lecznicza
- terapia zajęciowa

• Psychoterapia

Pomocnicze środki lecznicze

• Fizykoterapia
• Zaopatrzenie ortopedyczne

– aparaty
– protezy
– sprzęt pomocniczy do samoobsługi

• Środki farmakologiczne
• Korekcyjne zabiegi operacyjne

Ćwiczenia

fizyczne (kinezyterapia)

to najbardziej fizjologiczna droga

postępowania

w usprawnianiu leczniczym

Każda forma ruchu wywiera wpływ

nie tylko

na ćwiczony odcinek narządu ruchu,

ale na całość ustroju: układ

oddechowy, układ krążenia,

układ nerwowy, trawienny, moczowo-

płciowy, przemianę materii i stan

psychiczny.

Kinezyterapia to zespół odpowiednio

dobranych ćwiczeń fizycznych

(gimnastyki leczniczej), których

celem jest:

• zwiększenie zakresu ruchu w stawach,
• wzrost siły mięśniowej,
• podniesienie sprawności ogólnej osób

dotkniętych chorobą lub
niepełnosprawnością

Ćwiczenia stosowane w usprawnianiu

leczniczym:

• ćwiczenia ogólnie usprawniające-działają na

cały organizm, poprawiają ogólną wydolność
fizyczną oraz czynność układów: krążenia,
oddechowego
i nerwowego

• ćwiczenia miejscowe-obejmują pewne

kończyny lub grupy mięśniowe, zwiększają
zakres ruchów
w stawach

• ćwiczenia metodami specjalnych wzorców,

np. Vojta, PNF; głównie w uszkodzeniach OUN

• ćwiczenia specjalne, np. oddechowe,

rozluźniające, koordynacyjne

• gry sportowe, zabawy ruchowe, choreoterapia

Metodyka wykonywania ćwiczeń

Ćwiczenia bierne (pomoc drugiej

osoby

lub sprzętu do ćwiczeń, bez udziału

pacjenta)

• utrzymanie lub poprawa zakresu ruchu w

stawach

• zabezpieczenie przed przykurczami,

zniekształceniami

• zachowanie pamięci ruchowej
• wyzwalanie bodźców proprioceptywnych
• ochrona przed odleżynami

Ćwiczenia bierne

• mięśnie rozluźnione,
• ruch w tzw. pozycjach izolowanych (w pozycji

leżącej lub siedzącej z ustabilizowaniem
bliższego odcinka stawu),

• ruchy delikatne i płynne, powtarzane,
• nie mogą sprawiać bólu

Wskazania

• porażenia,
• znaczne niedowłady,
• brak kontaktu z pacjentem.

Ćwiczenia redresyjne-odmiana

ćwiczeń biernych

• stosowane w przypadku przykurczów i

ograniczenia ruchów w stawie,

• wykonywane coraz rzadziej,
• wymagają przygotowania, np. okład

parafinowy, ciepła kąpiel i masaż,

• wykonuje się je z użyciem odpowiednio

dawkowanej siły,

• w pozycjach izolowanych,
• przeciwskazanie-osteoporoza

Ćwiczenia czynne (wykonywane przy

aktywnym współudziale pacjenta):

• izometryczne,
• prowadzone,
• w odciążeniu,
• czynne wolne,
• oporowe.

Ćwiczenia izometryczne

• napinanie mięśni bez ruchu w stawie,
• jeden z pierwszych etapów reedukacji mięśni,
• osłabienie siły mięśniowej do 1-2 w skali Lovetta,
• u pacjentów podczas dłuższego stosowania

opatrunków unieruchamiających,

• po zabiegach operacyjnych, gdy ruch w stawie

jest jeszcze przeciwskazany,

• przeciwdziałają występowaniu zaników

mięśniowych
z nieczynności (m. czworogłowy uda,
naramienny, pośladkowy).

Ćwiczenia prowadzone

• kinezyterapeuta podtrzymuje kończynę i

prowadzi ruch zapoczątkowany przez pacjenta

i wykonywany z jego udziałem,

• gdy mięśnie są zbyt słabe, aby pokonać masę

kończyny (Lovett 2),

• pacjenta poucza się jaki ruch i z użyciem

których grup mięśniowych ma być wykonany,

• chory wykonuje je pod kontrolą wzroku przy

słownym bodźcu instruktora,

• w przypadkach porażeń wiotkich reedukacja to

odtworzenie pamięci danego ruchu,

• dobre wyniki daje wówczas równoczesne

ćwiczenie kończyny zdrowej i porażonej.

Ćwiczenia w odciążeniu

• wykonuje pacjent w warunkach wyłączenia masy

odcinka ciała, który wykonuje ruch,

• zawieszenie kończyny lub całego ciała z użyciem

systemu bloczków,

• ćwiczenia na śliskich powierzchniach lub na

wrotkach,

• odpowiednie style pływania,
• zmniejszenie masy ciała przy słabej sile mięśniowej

stwarza lepsze warunki dla wykonania ruchu,

• możliwość wykonywania ruchu zachęca ciężko

poszkodowanych pacjentów do dalszych ćwiczeń i

budzi wiarę we własne siły.

Ćwiczenia czynne wolne

• bez użycia sprzętu pomocniczego,
• gdy mięśnie są zdolne do pokonywania ciężaru danego

odcinka ciała (Lovett 3),

• ruchy jednopłaszczyznowe w płaszczyźnie prostopadłej

do podłoża,

• utrzymanie lub zwiększenie siły mięśniowej i zakresu

ruchów w stawach,

• poprawa koordynacji i precyzji oraz ogólnej sprawności

ruchowej,

• stanowią fazę przejściową między ćwiczeniami

w odciążeniu i ćwiczeniami z oporem,

• tempo, liczba powtórzeń dostosowane do aktualnych

możliwości chorego,

• stopniowanie ćwiczeń od łatwiejszych i prostych do

trudniejszych i złożonych

• korzystne połączenie z muzykoterapią lub rytmiką.

Ćwiczenia oporowe

• oprócz masy danego odcinka ciała włączono dodatkowy opór

(ręce terapeuty, woreczki z piaskiem, ciężarki),

• urządzenia typu „Atlas”,
• trening siłowy-zwiększenie siły i wytrzymałości mięśni,
• wzmocnienie siły mięśniowej-krótkotrwałe, dłuższe obciążenia,
• poprawa wytrzymałości-mniejsze obciążenie przez dłuższy

czas,

• odpowiednie dawkowanie i stopniowanie oporu, czas treningu,

tempo oraz liczba powtórzeń ćwiczeń,

• nigdy nie spowodować przemęczenia mięśni,
• właściwe wykonywanie ruchu przez odpowiednie grupy

mięśniowe,

• unikanie substytucji-wykonywanie ruchu przez inne zastępcze

mięśnie (gdy istnieje szansa powrotu funkcji mięśni),

• porażenia trwałe-dążenie do substytucji (spełnia rolę celowej

kompensacji).

Rodzaje ćwiczeń w zależności od siły

mięśniowej

• 0 ćwiczenia bierne lub czynno-bierne,
• 1 ćwiczenia czynne prowadzone i

izometryczne,

• 2 ćwiczenia w odciążeniu i izometryczne,
• 3 ćwiczenia czynne wolne,
• 4-5 ćwiczenia oporowe.

Ćwiczenia ogólnie usprawniające-

kondycyjne

• służą poprawieniu ogólnej sprawności pacjenta

(długotrwała choroba, unieruchomienie),

• korzystanie z kul lub innego zaopatrzenia ortopedycznego

wymaga większego wysiłku niż poruszanie się osób

zdrowych,

• prowadzone w sali gimnastycznej lub na powietrzu,
• program:

– rozgrzewka,
– ćwiczenia oddechowe i izometryczne-napinanie mięśni,
– część główna-różnorodne ćwiczenia ruchowe,
– zakończenie ćwiczeń (ćwiczenia relaksacyjne

i oddechowe),

– odrębny program ćwiczeń dotyczy chorych leczonych operacyjnie:

• pewne ćwiczenia są przeciwwskazane, a nawet szkodliwe
• pionizacja

Ćwiczenia ogólnie usprawniające-

adaptacyjne

• ich zadaniem jest przystosowanie pacjenta do życia z

niepełnosprawnością,

• dotyczy to głównie osób z nieodwracalnymi uszkodzeniami

narządu ruchu, które pomimo swojej dysfunkcji muszą zdobyć
optymalną sprawność,

• osłabienie na stałe funkcji jakiejś części narządu ruchu może

być zastąpione częściowo na drodze kompensacji przez część
symetryczną (ręka-ręka) lub zupełnie inny narząd (ręka-noga)

,

• kompensacja przez użycie protezy lub przyrządu

pomocniczego,

• przygotowanie do kompensacji, np. przy uszkodzeniu kończyn

dolnych wzmacniamy mięsnie tułowia i kończyn górnych,

• nauka chodu przy użyciu sprzetu pomocniczego to także

ćwiczenie adaptacyjne

Sprzęt pomocniczy do chodzenia

• balkonik do nauki chodzenia

– często w pierwszym etapie nauki chodu

• kule i laski

– stosowane przejściowo lub na stałe,
– dobrze dobrane,
– prawidłowa nauka chodu o kulach,
– kule pachowe stosowane coraz rzadziej,
– zaburzenia równowagi-trójnóg

Inne formy ćwiczeń ogólnie

usprawniających

• zabawy

– gesty i ruchy połączone ze śpiewem, biegiem, skokami,
– poprawa samopoczucia i radość,
– uczą życia w zespole,

• gry ruchowe

– czynnik emocjonalny i ambicjonalny
– tenis stołowy, siatkówka, koszykówka, szermierka,

• sport

– późniejszy okres rehabilitacji,
– prawie wszystkie dyscypliny sportu,
– najczęściej: pływanie, jazda konna, żeglarstwo,

łucznictwo, kajakarstwo, kolarstwo, narciarstwo,

– integracja społeczna, np. kluby sportowe, olimpiady,
– poprawa samodzielności i wydolności w życiu

codziennym

Muzykoterapia

• muzyka jako czynnik wspomagający ruch,

– działanie aktywizujące lub uspakajające,
– pobudza do wysiłku,
– odwraca uwagę od zmęczenia i bólu,
– poprawia koordynację ruchu i koncentrację

uwagi,

• słuchanie muzyki oraz granie na

instrumentach,

• przykłady:

– rytmiczne dźwięki podczas nauki chodu,
– dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym,
– ćwiczenia zespołowe-gimnastyka poranna

Choreoterapia

• leczenie tańcem lub jego elementami,

– przyjemna rozrywka,

• kształtowanie

– zmysłu równowagi,
– koordynacji ruchów,
– siły mięśniowej tułowia i kończyn dolnych,
– płynności ruchu,
– opanowania ciała,

• możliwość kontaktów społecznych,
• zaspokojenie potrzeb estetycznych

Planowanie zabiegów

usprawniających

• wnikliwa analiza:

– charakteru schorzenia,
– ogólnej wydolności pacjenta,
– jego możliwości funkcjonalnych,
– nastawienia psychicznego,

• uwzględnienie przeciwwskazań do zabiegów:

– schorzenia narządów wewnętrznych (układ krążenia

i oddechowy),

– schorzenia nowotworowe itp.,

• odbywa się etapami,

– cel najbliższy

• zlecenia zabiegów i ćwiczeń powinny być ściśle

sprecyzowane

Rejestracja postępów w leczniczym

usprawnianiu (dokumentacja)

• prowadzona dla prawidłowej oceny wyników

leczenia usprawniającego,

• badanie kliniczne i obserwacja pacjenta,
• opis stanu wyjściowego pacjenta

– zakres ruchów w poszczególnych stawach,
– ocena siły mięśniowej,
– ogólna sprawność funkcjonalna (specjalne skale)

• po ustalonym okresie sprawdza się postępy

rehabilitacji,

– modyfikacja procesu leczenia,

• używanie metod obiektywnych

– dynamometrów, kątomierzy, rejestracji fotograficznej

Fizykoterapia

Stosowanie w celach leczniczych różnych

zabiegów fizycznych, wywierających określony

wpływ na organizm

• energia elektryczna
• energia termiczna
• woda
• masaż

• bodźce fizyczne oprócz działania

miejscowego wpływają na cały ustrój na
drodze odruchowej

Fizykoterapia w rehabilitacji spełnia

rolę czynnika pomocniczego

Jest stosowana przed, w czasie, albo po

ruchowych ćwiczeniach leczniczych,

rzadko jako podstawowy zabieg leczenia

zachowawczego

Najczęściej stosowane zabiegi

fizykoterapeutyczne w dysfunkcjach

narządu ruchu:

• elektroterapia
• magnetoterapia
• termoterapia
• światłolecznictwo
• ultradźwięki

Elektroterapia

• wykorzystuje prądy stałe i impulsowe o

małej i średniej częstotliwości,

• prąd stały (galwaniczny) stosuje się jako

– galwanizację przepływową,
– elektrostymulację,
– jontoforezę (jonizacja, jonoforeza)

Galwanizacja przepływowa

• przepływ prądu stałego przez tkankę nerwową

i mięśniową powoduje zmianę ich pobudliwości
(elektrotonus) na skutek polaryzacji i zmiany
przepuszczalności błon komórkowych,

• pod katodą pobudliwość wzrasta, zwiększa się

ukrwienie i odżywienie tkanek,

• pod anodą pobudliwość jest obniżona, działanie

przeciwbólowe.

Galwanizacja anodowa

• wskazania:

– nerwobóle i zespoły bólowe
– zapalenia nerwów, splotów i korzeni nerwoych
– dyskopatie
– zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i dużych

stawów

• przeciwwskazania:

– porażenia wiotkie i spastyczne
– zmiany zapalne i ubytki na skórze

Galwanizacja katodowa

• wskazania:

– porażenia wiotkie
– zaburzenia czucia
– zaburzenia krążenia obwodowego
– degeneracja uszkodzonych włókien

nerwowych

• przeciwskazania:

– porażenia spastyczne

Jonoforeza

• wprowadzanie przez skórę do tkanek za pomocą

prądu stałego jonów leków

• stosuje się leki ulegajace dysocjacji elektrycznej
• są to leki w roztworach wodnych, hydrofilne żele

lub maści

• kationy (Xylocaine) wprowadzane są spod

elektrody dodatniej

• aniony (Naproxen, Diclofenac, Hydrocortisonum)

wprowadzane są spod elektrody ujemnej

Jonoforeza wskazania

• stany zapalne skóry, tkanek miękkich, małych

stawów i pochewek ścięgnistych (hydrokortyzon),

• obwodowe zaburzenia naczynioruchowe, zespół

Sudecka, niepełny zrost kostny (wapń),

• stany bólowe (lindokaina, prokaina),
• blizny, przykurcze bliznowate (jod),
• nerwobóle, rwa kulszowa (prokaina, lindokaina)

• przeciwwskazania do leku z powodu

współistnienia innych schorzeń

Elektrostymulacja

(elektrogimnastyka)

• prąd stały (impuls) wywołuje skurcze określonych

grup mięśni, co przyczynia się do ich usprawniania

• pomocna w procesie reedukacji siły i napięcia

mięśni, szczególnie szkieletowych

• elektrody przykłada się w punkcie motorycznym

mięśnia lub na przyczepie początkowym i

końcowym mięśnia

• stosuje się impulsy prostokątne lub trójkątne
• dobiera się:

– czas trwania impulsu (10-1000ms),
– przerwy między impulsami (50-5000ms),
– natężenie prądu

Prądy diadynamiczne

• połączenie prądu stałego i jednopołówkowo

wyprostowanego pradu sinusoidalnego
zmiennego o częstotliwości 50 Hz

• sześć rodzajów prądów diadynamicznych
• „zmieszanie” prądu stałego (basis) z prądem

sinusoidalnie zmiennym (dosis)

Wskazania

• bóle z powodu urazów (złamania, skręcenia

stawów),

• bóle fantomowe,
• bóle mięśniowe,
• bóle przy stanach zapalnych tkanki łącznej i

zmianach zwyrodnieniowych stawów

Magnetoterapia

• do celów leczniczych wykorzystuje się

zmienne, impulsowe pole magnetyczne

• przenika równomiernie przez wszystkie

tkanki,

• poprawia bilans energetyczny komórki,
• powoduje wzrost dyfuzji tlenu do

organizmu

• pobudza regenerację tkanek

Wskazania

• pourazowe schorzenia narządu ruchu:

– złamania kości z opóźnionym zrostem,
– uszkodzenia stawów i sąsiednich tkanek,
– niegojące się rany i owrzodzenia

• choroba zwyrodnieniowa stawów
• stany zapalne stawów
• nerwobóle
• bóle fantomowe
• zaburzenia krążenia obwodowego
• można stosować pomimo zespolenia kości

metalem

Przeciwwskazania

• nowotwory
• ciąża
• wszczepiony rozrusznik serca
• ciężkie schorzenia układu krążenia
• padaczka
• nadczynność tarczycy
• ostre choroby infekcyjne

Termoterapia

• stosowanie w lecznictwie wysokich lub

niskich temperatur

• ciepło suche to nagrzewania termoforem,

poduszką elektryczną, sauna fińska

• ciepło wilgotne to kompresy, łaźnia parowa,

okłady parafinowe

• leczenie zimnem-zabiegi miejscowe to okłady

z lodu, worki z zamrożonym żelem,
krioterapia

• leczenie zimnem-zabiegi ogólne- kriosauna

Parafinoterapia-działanie wysokich

temperatur

• okłady lub kąpiele z gorącej parafiny (50-55

o

C)

• nie powoduje oparzeń, po zetknięciu z suchą

skórą natychmiast krzepnie i tworzy cienką
warstwę izolacyjną

• wywołuje przegrzanie skóry i tkanek głębiej

położonych

• powoduje czynne przekrwienie i lepsze

odżywienie tkanek

Parafinoterapia

• wskazania:

– przykurcze w celu rozluźnienia tkanek
– blizny
– zrosty pooperacyjne
– porażenie wiotkie
– choroby gośćcowe

• przeciwwskazania:

– uszkodzenie skóry
– zaburzenia czucia
– osteoporoza

Krioterapia-działanie niskich

temperatur

• krańcowo niskie temperatury wywołują

reakcje obronne uruchamiające mechanizm
termoregulacji

• krioterapia miejscowa działanie par ciekłego

azotu lub powietrza o temp. –196

o

C

• krioterapia ogólna działanie schłodzonego

powietrza w komorze niskich temperatur –
110

o

C

• kriokineza-leczenie ruchem ułatwionym przez

efekt schłodzenia

Efekty krioterapii

• działanie przeciwobrzękowe
• zniesienie odczuwania bólu
• uruchomienie produkcji endogennych

endorfin

• zwolnienie przewodzenia w nerwach
• stłumienie czynności odruchowych na

poziomie rdzenia

Krioterapia-wskazania

• RZS, ZZSK
• łuszczycowe zapalenie stawów
• choroba zwyrodnieniowa stawów
• dyskopatia
• fibromialgia
• urazy stawów i tkanek miękkich
• zapalenia tkanek okołostawowych
• zapalenia ścięgien
• zespół Sudecka
• niedowłady spastyczne

Krioterapia-przeciwwskazania

• zaawansowana miażdżyca
• choroba nowotworowa
• znaczna niedokrwistość
• wyniszczenie organizmu
• niedoczynność tarczycy
• dusznica bolesna i zaburzenia rytmu

serca

• nietolerancja zimna

Światłolecznictwo

• lampa Solux
• lampy kwarcowe
• laseroterapia

Lampa Solux-źródło promieni

podczerwonych

• wynikiem pochłaniania promieni

podczerwonych przez tkanki jest
wytwarzanie ciepła

• wskazania:

– przewlekłe stany zapalne, pourazowe,

bólowe,

– przygotowanie do ćwiczeń

Lampy kwarcowe-źródło promieni

nadfioletowych (UV)

• wpływa na wytwarzanie witaminy D

3

• pobudza przyswajanie wapnia i fosforu

(krzywica)

• większa ilość wytwarzanej histaminy

powoduje lepsze ukrwienie tkanek

Laseroterapia

• jednorodna, monochromatyczna wiązka

światła

• stosowane głównie lasery

niskoenergetyczne, biostymulacyjne

• zastosowanie w doleczaniu urazów ,

reumatologii i terapii bólu

Ultradżwięki

• fale dźwiękowe niesłyszalne dla

ludzkiego ucha

• częstotliwość powyżej 20 kHz
• wahania ciśnień w tkankach pod

wpływem fali akustycznej powodują
tzw. masaż

Ultradźwięki-wskazania

• zmiany zwyrodnieniowe stawów
• stany zapalne ścięgien, stawów, mięśni
• bóle fantomowe, bóle mięśni
• blizny

Masaż leczniczy tzw. klasyczny

• wiele ruchów wykonywanych ręką

masażysty
w określonym tempie i pewnej kolejności

• ruchami tymi są: głaskanie, ugniatanie,

rozcieranie, oklepywanie i wstrząsanie

• sam masaż nie zwiększa siły mięśniowej
• masaż odprowadzający-drenaż

limfatyczny

Masaż

• wskazania ogólne:

– poprawa ukrwienia i rozluźnienie tkanek
– bóle mięśniowe
– przyspieszenie wypoczynku mięsni
– poprawa procesów przemiany materii
– odprężenie psychiczne

• wskazania miejscowe:

– zmiany pourazowe i pooperacyjne
– zaburzenia trofiki mięśni
– stany przeciążeniowe
– gościec
– obrzęki

• Dziękuję za uwagę.