Regionalne zróżnicowania

poziomu życia ludności

Monika Wardas

Marek Wozniak

Przyczyny nierówności między regionami:

Mogą wynikać z :

  - długofalowych trudności wywołanych oddaleniem

geograficznym

  -niedawnymi zmianami społecznymi i gospodarczymi

  -lub połączeniem obu tych czynników

Skutki takich trudności często przejawiają się
zubożeniem społeczeństwa, złą jakością szkolnictwa,
wyższym bezrobociem i niewydolnością infrastruktury

.

Rozbieżności regionalne w Polsce mają

także podłoże historyczne.

 

Pierwsze lata po ogłoszeniu niepodległości były okresem

niepokojów społecznych i konfliktów.

Podstawowym problemem II Rzeczypospolitej był brak spójności w

ramach samego społeczeństwa polskiego.

Ludność wywodziła się z terenów trzech zaborów, które przez

ponad stulecie stanowiły tereny różnych krajów.

Około 75% ludności Polski mieszkało na wsi, której największymi

problemami była bieda i duże przeludnienie.

 
Po latach zaborów było olbrzymie zróżnicowanie w rozwoju

gospodarczym poszczególnych zaborów.

Gdy w 1918 r. zaczął się
kształtować nowy rynek
ogólnopolski, cała produkcja na
ziemiach polskich musiała zacząć
się dostosowywać do potrzeb
państwa w nowych granicach. Był
to proces trudny i długotrwały, a
polegający w zasadzie na regresie
regionów wyżej postawionych i
powolnym awansie terenów
najbardziej zacofanych.

W latach 70-tych ekipa rządowa podjęła próbę reformy

gospodarki i przyspieszania wzrostu gospodarczego kraju.

W wyniku reform wprowadzonych przez ekipę Gierka, które

finansowano głównie z pożyczek zagranicznych:

rozpoczęto budowę wielu nowych
zakładów przemysłowych,
zmechanizowano rolnictwo, budowano
masowo osiedla mieszkaniowe.
podniósł się tez poziom życia
społeczeństwa, wzrosła dostępność
wielu produktów oraz wysokość
zarobków.

Z powodu błędów ekonomicznych wynikających
ze stosowana centralnie planowanej gospodarki
już w roku 1975 doprowadzono do załamania
gospodarki i dużego zwiększenia zadłużenia
zagranicznego Polski.

 

Od ukształtowania III RP w 1989 w kraju
istniało 15 ekip rządowych, których działania
doprowadziły do znacznego rozwoju państwa i
wzrostu poziomu życia jego mieszkańców.
Strategicznym celem rządów pierwszego
dwudziestolecia III RP było wejście
do NATO i Unii Europejskiej, co zostało
osiągnięte odpowiednio w 1999 i 2004 roku.

Zróżnicowania przestrzenne poziomu rozwoju

gospodarczego i społecznego poszczególnych
obszarów mają charakter obiektywny i
wynikają między innymi ze zróżnicowań samej
przestrzeni geograficznej. Różnice w
warunkach środowiska geograficznego a także
zróżnicowane czynniki rozwoju geograficznego
i społecznego powodują, że poszczególne
regiony wykazują różną dynamikę rozwoju.

W rezultacie wyróżniamy regiony silniej i słabiej

rozwinięte, wykazujące wyższą i niższą
dynamikę rozwoju oraz różny poziom życia
ludności .

We współczesnym świecie rośnie
rola miast postrzeganych jako
czynniki dynamizujące rozwój
regionów. Miasta mają coraz
większy wpływ na życie ich
mieszkańców. Koncentrują
ogromny potencjał ekonomiczny,
demograficzny i rozwojowy.

Sieć miast w Polsce jest silnie zróżnicowana terytorialnie,

co wynika z historycznych odrębności procesów jej

kształtowania.

Do dzisiaj na obszarze kraju współistnieją rozmaite struktury i
układy regionalne osadnictwa miejskiego, związane z różnymi
stadiami zaawansowania procesów urbanizacyjnych.

Południowa część kraju ma dobrze rozwiniętą sieć
miast średnich i dużych.
Wielkopolskę i Pomorze cechuje dobrze wykształcona
sieć miast małych.

W najbardziej zurbanizowanym województwie mieszkańcy
miast stanowią aż 79,0% ogółu ludności, a w
województwie o najniższym wskaźniku urbanizacji – 40,5%.

W Polsce istnieją duże dysproporcje między regionami.

-  w najbogatszym województwie mazowieckim poziom ten
wynosi prawie 60%

-  w najbiedniejszym świętokrzyskim jedynie 28%.

Regiony, w których średni poziom PKB na
jednego mieszkańca znajduje się poniżej
75% uznawane są opóźnione w rozwoju.

PKB na głowę mieszkańca Lubelszczyzny jest blisko pięć

razy mniejszy niż w Warszawie. Średnie zarobki na Warmii i

Mazurach są o 900 zł niższe niż na Dolnym Śląsku. Pracy

nie ma co siódmy mieszkaniec Podkarpacia .

Z danych GUS wynika, że mieszkańcy wschodniej Polski
zarabiają średnio o około 20 proc. - czyli o blisko 700 zł -
mniej niż wynosi średnia pensja dla całego kraju, która w
maju 2010 r. wynosiła 3346,6 zł. Gdy zestawimy średnią
pensję w warmińsko - mazurskim (2632 zł) ze średnią
pensją w województwie mazowieckim (4156 zł), wyraźnie
widać jak duża jest różnica w poziomie życia mieszkańców
tych regionów.

Wysokość zarobków odzwierciedla siłę gospodarczą
poszczególnych województw. Wartość Produktu Krajowego
Brutto - czyli wartość dóbr i usług wytworzonych na terenie
danego regionu - przypadającego na głowę mieszkańca na
Mazowszu jest blisko 2,5 rażą większa niż na ścianie
wschodniej. Przepaść rośnie, gdy weźmiemy pod uwagę
tylko Warszawę. Tam PKB na głowę jest niemal pięć razy
większy (94 tys. zł) niż na Podkarpaciu czy Lubelszczyźnie. 

Efektem słabości gospodarczej Polski wschodniej

jest też wysokie bezrobocie. Pracy nie ma niemal

co piąty mieszkaniec Warmii i Mazur i co siódmy

na Podkarpaciu oraz w Świętokrzyskim.

Równie wysoki odsetek osób pozostających bez
pracy jest rejestrowany w pośredniakach w
województwach: Zachodniopomorskim i Kujawsko-
Pomorskim. Mimo tego, że dostępność
stosunkowo taniej i licznej siły roboczej jest
większa niż na zachodzie i w centrum Polski,
mieszkańcy tego regionu nie są zbyt
przedsiębiorczy - Dlatego państwo powinno
wymiernie wesprzeć firmy ze ściany wschodniej.

Rozwój dużych miast może sprawić, że zwiększy się popyt
na usługi, które powinny zapewnić mniejsze miasta i wsie,
to np. zdrowa żywność, szeroka oferta turystyczna, Spa,
sporty ekstremalne.

Choć dziś dla wielu osób mieszkających kilkadziesiąt
kilometrów od aglomeracji perspektywa pracy w nich nie
jest zbyt atrakcyjna, ale jeżeli człowiek ze wsi zarobi w
dużym mieście dwa razy więcej niż u siebie to pod
warunkiem, ze będą szybkie koleje, dobre drogi zmieni
zdanie. Przy dobrej komunikacji i drogach, mogą do
zlokalizowanych w nim fabryk dojeżdżać pracownicy,
nawet z miejscowości odległych o 100 kilometrów.

Przekształcenia systemowe w polskim społeczeństwie przyniosły
wzrost zróżnicowania w sferze dochodów i zasobów materialnych,
pojawienie się widocznego bogactwa i biedy.

Egalitarne nastawienie do zróżnicowań w sferze materialnego
poziomu życia zdecydowanie przeważa we wszystkich grupach i
warstwach naszego społeczeństwa.

Różnice opinii nie są duże i wiążą się przede wszystkim z poziomem
wykształcenia i sytuacją materialną - im niższe wykształcenie czy
gorsze warunki materialne , tym więcej osób z dezaprobatą odnosi się
do nierówności i uważa, że należy zmniejszyć różnice między
bogatymi i biednymi.

Mieszkańcy małych miast i wsi oraz osoby starsze wyraźnie częściej
prezentują postawy egalitarne , natomiast mieszkańcy w dużych
miastach oraz ludzie młodzi bardziej skłonni są akceptować istnienie
biedy i bogactwa.

Oceny poziomu życia rodziny wykazują
wyraźny związek przede wszystkim z
wykształceniem i kwalifikacjami Polaków.

- Im niższe wykształcenie , tym więcej osób

twierdzi że odczuwa biedę i braki
finansowe(żyje skromnie)

- W najlepszej kondycji znajdują się rodziny z

wyższym wykształceniem oraz rodziny kadry
kierowniczej i inteligencji.

Ogólnie można stwierdzić że życie biedne i
skromne częściej jest udziałem gospodarstw
wiejskich niż miejskich, częściej też osób
zawodowo biernych niż utrzymujących się z
dochodów pracy.

Obszary wiejskie

W ogólnej powierzchni kraju 93,4% stanowią obszary
wiejskie.
W Polsce obszary wiejskie zdefiniowane są jako terytoria
pozostające poza granicami administracyjnymi miast.
Na wsi mieszka ok. 38, 1% ludności Polski z tego 29,9%
ogółu ludności związanych jest z gospodarstwami lub
działkami rolnymi .
Zaledwie w 7,3% indywidualnych gospodarstw rolnych w
Polsce prowadzona jest działalność pozarolnicza, a z 8,2
mln osób związanych z gospodarstwami rolnymi
niespełna 16% pracuje poza gospodarstwem.
W krajach UE ok. 30% właścicieli gospodarstw rolnych
zatrudnionych jest poza rolnictwem, (w Portugalii ok.
40% właścicieli ma dodatkową pracę, natomiast we
Włoszech i Wielkiej. Brytanii ok. 1/4 właścicieli).

 

Miasta

Obszary wiejskie

Ogółem

100

100

Wykształcenie
- wyższe
- policealne
- średnie ogólnokształcące
- średnie techniczne
- zasadnicze zawodowe
- podstawowe, niepełne podstawowe
- nie ustalone

 

9,8
3,3
9,6
21,3
24,6
31,2
0,2

 

1,9
1,3
3,0
11,2
28,0
44,6
0,0

Na obszarach wiejskich ludność posiada znacznie niższy

poziom wykształcenia niż ludność zamieszkała w miastach.

Udział osób w wieku 15 lat i więcej mieszkających na wsi i

w miastach wg poziomu wykształcenia przedstawia się

następująco:

Na podstawie danych GUS z 1998r.

Innym istotnym wskaźnikiem kondycji materialnej
rodzin jest subiektywne poczucie bezradności i
lęku przed biedą.

Za utrwalenie sfery ubóstwa Polaków po części
odpowiada państwo i rząd , nie zapewniając
ludziom miejsc pracy i odpowiedniego
zabezpieczenia socjalnego a po części sami ludzie
, których niskie kompetencje, brak odpowiednich
kwalifikacji i wykształcenia – stanowi istotną
barierę utrudniającą zmianę statusu.

Celami głównymi narodowego programu

są:

podniesienie poziomu edukacji społeczeństwa

obszarów wiejskich przez upowszechnienie

wykształcenia średniego i wyższego;

wyrównanie szans edukacyjnych społeczności

zamieszkującej obszary wiejskie;

intensyfikacja poprawy jakości edukacji na

obszarach wiejskich;

tworzenie warunków umożliwiających ludności

obszarów wiejskich podejmowanie aktywnej

działalności zawodowej poza rolnictwem

(przeciwdziałanie bezrobociu).

Krajowa Strategia Rozwoju

Regionalnego 2010-2020 

Ustawą z 7 listopada 2008 r. o zmianie niektórych

ustaw w związku z wdrażaniem funduszy

strukturalnych i Funduszu Spójności przewidziano

przygotowanie Krajowej Strategii Rozwoju

Regionalnego (KSRR), tj. dokumentu

strategicznego odnoszącego się do prowadzenia

polityki rozwoju społeczno-gospodarczego kraju w

ujęciu wojewódzkim, zatwierdzanego uchwałą

Rady Ministrów. 
Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego

wprowadza szereg modyfikacji sposobu planowania

i prowadzenia polityki regionalnej w Polsce.

Projekt KSRR zakłada wzmacnianie roli regionów w

osiąganiu celów rozwojowych kraju i w związku z tym

zawiera propozycje zmian roli samorządów wojewódzkich

w tym procesie oraz modyfikacji sposobu udziału w nim

innych podmiotów publicznych

W dokumencie tym wyznaczone zostały trzy  cele

strategiczne:
Konkurencyjność – wspieranie mocnych stron wszystkich
miast wojewódzkich oraz ośrodków subregionalnych,
Spójność – wsparcie obszarów, które wymagają
dodatkowej pomocy, czyli województwa Polski Wschodniej,
rewitalizowane miasta, obszary przygraniczne, miejsca o
najniższej dostępności transportowej, jak również obszary
wiejskie,
Sprawność – potencjał  administracyjny do tworzenie
warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej
realizacji działań rozwojowych, ukierunkowanych
terytorialnie.

• Należy wspierać najbiedniejsze regiony - nie tylko na tzw. ścianie
wschodniej resort rozwoju regionalnego podkreśla, że także m.in. na
Mazowszu , Opolszczyźnie i w woj. zachodniopomorskim są obszary
wymagające wsparcia.

• Rząd liczy na to, że strategia pomoże w zatarciu podziału na tzw.
Polskę A i B , podziału, o który spierali się w czasie debaty kandydaci na
prezydenta. Prezes PiS zarzucił Bronisławowi Komorowskiemu, że
lansowana przez szefa zespołu doradców premiera Michała Boniego
koncepcja wspierania tzw. lokomotyw, czyli silnych ośrodków, utrwala
różnice między regionami. Komorowski replikował, że Polska jest jedna i
trzeba jednakowo dbać o wszystkie regiony. Krajową Strategię Rozwoju
Regionalnego 2010-2020 przygotowany przez Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego dokument określa to, jak będziemy wydawać pieniądze z
unijnych funduszy strukturalnych.

• Z budżetu, UE rocznie wydaje się ponad 30 mld € - dla porównania
budżet Polski wynosi około 40 mld €.

Fundusze Europejskie

Środki finansowe Unii Europejskiej
gromadzone są przez państwa
członkowskie i przekazywane do
unijnego budżetu. Według prawa
środki te stanowią zasoby własne
Unii Europejskiej.

Środki w budżecie Unii Europejskiej pochodzą z

trzech podstawowych źródeł:

Te dane przedstawia poniższy wykres:

Źródło Komisja Europejska: Dyrekcja Generalna ds. Budżetu

Unia Europejska przeznacza zebrane

środki przede wszystkim na :

- realizację wspólnej polityki rolnej (w

tym rybactwa i rybołówstwa)

- realizację polityki spójności, które mają
pomóc w podniesieniu konkurencyjności
Unii Europejskiej oraz wpłynąć
pozytywnie na rozwój m.in. rolnictwa,
kultury, infrastruktury, szkolnictwa,
wymiaru bezpieczeństwa.

•Państwa członkowskie uczestniczą w europejskiej polityce regionalnej
finansowanej ze środków funduszy europejskich, Funduszy
Strukturalnych i Funduszu Spójności, która ma być wyrazem
solidarności między wszystkimi obywatelami Unii.

•Polityka ta nie ogranicza się tylko do pomocy finansowej. Nie ma ona
jedynie na celu rozdzielania zasobów, ale raczej tworzenie nowych
poprzez inwestowanie w potencjał regionów i ich samorządów.

• Dąży ona do zapewnienia „wartości dodanej” działaniom rozwojowym
na danym terenie. Innymi słowy, wsparcie wspólnego działania i
promowanie europejskiego modelu rozwoju regionalnego: to w tych
przedsięwzięciach należy szukać szansy dla regionów europejskich w
dzisiejszym świecie.

Polska a Unia Europejska

Polska, mierzona wskaźnikiem parytetu siły nabywczej, jest
szóstą gospodarką Unii Europejskiej i ósmą w Europie,
nieznacznie wyprzedzając Holandię.
Pod względem bogactwa na skalę unijną, Polska znajduje
się na miejscu 22., co czyni ją szóstym najbiedniejszym
członkiem Wspólnoty. Poziom zamożności Polski zbliżony
jest do poziomu Chorwacji, Estonii (które nieznacznie
wyprzedza) czy Węgier.
Polska rozwija się dynamicznie i stale, czemu nie
przeszkodził nawet kryzys finansowy. Ponad połowa
Polaków , którzy są czynni zawodowo, ma pracę (51%). Dla
porównania, w Wielkiej Brytanii odsetek ten wynosi 70.

Pomiędzy regionami występuje

bardzo duże zróżnicowanie. 

Województwo mazowieckie jest na podobnym poziomie co
większość regionów Hiszpanii i najbiedniejsze
regiony Francji (73% średniej unijnej).
Należy jednak pamiętać, że PKB tego województwa
wytwarza głównie Warszawa, a pozostałe regiony nie
przekraczają nawet połowy średniej w UE. 
Województwo dolnośląskie z PKB sięgającym 16 tys. $ jest
na równi z Portugalią oraz najbiedniejszymi regionami
Hiszpanii i Grecji.
Kolejne województwa osiągnęły około 50% unijnej średniej,
a najbiedniejsze województwa ściany wschodniej mają
PKB na mieszkańca porównywalny z Rumunią i Bułgarią.

Polski kapitał posiada kilka dużych w tym rejonie Europy koncernów,

tzn. PKN Orlen, który posiada swoje stacje w Niemczech i
na Litwie, Polsat, inwestujący także na Litwie, Grupa ITI.

Polska ma jeszcze nieco słabą rozwiniętą sieć drogową, trzy pierwsze

autostrady mają być gotowe w pełni dopiero około 2013 roku, ich
budowa przez firmy prywatne jest finansowana częściowo przez
Unię Europejską. W najbliższych latach Polska ma dostać około
4,5 mld euro na modernizację kolei.

Otwarcie kilku unijnych rynków pracy dla Polaków przyczyniło się do

spadku bezrobocia, które w niektórych powiatach sięga ponad
30%. Polacy pracujący za granicą przysłali do Polski około 22
miliardów złotych, przyczyniając się do 1,5% wzrostu
gospodarczego.

Z dostępnych szacunków Eurostatu przeprowadzonych w 2008, w
którym to badaniu zbierano generalnie informacje o sytuacji
dochodowej gospodarstw domowych w 2007 r. wynika, że w sferze
ubóstwa relatywnego żył w tym czasie co szósty obywatel Unii
Europejskiej -17% osób :

- od 9% w Czechach

- 11% w Słowacji i Niderlandach

- do 23% w Rumunii

- 26% na Łotwie

W Polsce wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym był taki, jak
średnia dla 27 krajów Unii i wyniósł 17%.
Jednocześnie jednak Polska zaliczała się do grona krajów
charakteryzujących się najniższym poziomem granic ubóstwa.
 
Mimo że Polska gospodarka dogania kraje Zachodu Europy, proces
ten postępuje powoli. Według optymistycznych szacunków dopiero w
roku 2020 uda się jej dogonić dzisiejsze standardy Czech czy
Portugalii.

Źródła:

„Polska, Europa , Świat -opinia publiczna w okresie integracji”

wyd. .naukowe SCHOLAR

 
„Lata tłuste, lata chude - spojrzenie na biedę w społecznościach

lokalnych” pod red. Katarzyny Korzeniewskiej i Elżbiety
Tarkowskiej

 
Strona : Ministerstwo rozwoju regionalnego www.mrr.gov.pl
 
Strona : GUS www.stat.gov.pl