Wykład 3

PROMOCJA ZDROWIA

Promocja zdrowia (PZ)-

definicja

Proces umożliwiający jednostkom i grupom

społecznym zwiększenie kontroli nad

uwarunkowaniami zdrowia w celu poprawy

ich stanu zdrowia (Taylor, 1995), sprzyjający

rozwijaniu zdrowego stylu życia, a także

kształtowaniu innych społecznych,

środowiskowych i osobniczych czynników

prowadzących do zdrowia (Glossary, 1995).

W zakres działań PZ wchodzi promowanie

mające na celu prewencję oraz zmiana

zachowań zdrowotnych na prozdrowotne.

Nieco historii

•

Kanada, 1 maja 1974 Marc LaLonde „A New

Perspective on the Health of Canadians – A

Working Document”

•

1978 WHO Ałma Ata: zdrowie społeczeństw

ulega pogorszeniu

•

1984 – WHO: polityka promocji zdrowia:

nowe zdrowie publiczne: zdrowie to

podstawowy zasób jednostki, społeczności

lokalnej, czy ogólnej, które musi być

wspierane przez konkretną poprawę

warunków życia

Nieco historii cd

•

1986 – Achieving Health for All: a Framework
for Health Promotion: konieczna jest
koordynacja wszelkich polityk dla ochrony
zdrowia

•

1986 – Karta Ottawska (konferencja), strategia
promocji zdrowia: zdrowotna polityka
społeczna + tworzenie środowisk
wspierających zdrowie + wzmacnianie działań
społecznych + rozwijanie umiejętności
osobowych + reorientacja świadczeń
zdrowotnych

Promocja zdrowia – rozwój zakresu

działań

•

Czynniki ryzyka, choroby, którym można
zapobiegać przez informację i edukację (np.
palenie) – lata 70te

•

Podejmowanie działań strategicznych (np.
wzmacnianie ind. umiejętności jednostki) –
lata 80te

•

Docieranie do społeczności lokalnych – lata
90te

•

Nowa dekada XXI wieku. Promocja zdrowia
powinna reagować na 7 zjawisk:

Przyszłość promocji zdrowia:

Miejsce zamieszkania (urbanizacja!)

Rodzina (zmiana struktury!)

Praca

Starzenie się

Przemoc

Rynek (marketing, rynek pracy …)

Komunikacja , media

Czynniki warunkujące

zdrowie:

•

1970 (WHO): pełne korzystanie z praw i

swobód obywatelskich, możliwość

zatrudnienia i praca w odpowiednich

warunkach, dobre warunki mieszkaniowe,

utrzymanie kondycji psychofizycznej

stosownej do płci i wieku, uzyskanie

odpowiedniego wykształcenia, odpowiednie

zaopatrzenie w żywność i odpowiedni stan

odżywienia, poczucie bezpieczeństwa,

możliwość gromadzenia oszczędności,

komunikacja i łączność z innymi ludźmi,

możliwość wypoczynku, regeneracja sił i

rozrywki, dostępność do odpowiedniej odzieży.

Czynniki warunkujące zdrowie

cd.

•

1980 – na zdrowie źle wpływają: brak pracy,
złe stosunki w środowisku pracy, nadmierny
wysiłek fizyczny w pracy, ekspozycja na
substancje szkodliwe, wyczerpujący charakter
pracy, zagęszczenie i nieodpowiednie
wyposażenie mieszkania, częste wypadki
wandalizmu w miejscu zamieszkania, brak
aktywności fizycznej, palenie tytoniu,
nadużywanie alkoholu, nadmierne
spożywanie pokarmów, nieprawidłowe
odżywianie.

Czynniki warunkujące zdrowie

cd.

•

Styl życia (50% wszystkich wpływów) –

sposób bycia wynikający z wzajemnego

oddziaływania człowieka i warunków, w

jakich żyje, oraz z indywidualnych wzorców

zachowania określonych przez czynniki

społeczno – kulturowe i osobiste cechy

charakteru (WHO, 1989)

•

Środowisko (20%)

•

Cechy genetyczne (20%)

•

Opieka zdrowotna (10%)

Bariery utrudniające promowanie

zdrowia

•

Model biomedyczny: leczenie a nie zapobieganie,

trudność w wykrywaniu czynników ryzykownych dla

zdrowia z powodu koncentrowania się na chorobie, a

nie na zdrowiu, podejście edukacyjne: straszenie

chorobą, śmiercią, zamiast zachęcanie do zdrowia i

życia.

•

Czynniki genetyczne, modelowanie ze strony rodziców

•

Czynniki indywidualne: generalnie niska motywacja do

dbania o zdrowie, brak bezpośrednich rezultatów

stosowania zachowań zdrowotnych, przesadzony

optymizm (Weinstein, 1982,1983,1987), brak

wyobraźni, przekonanie niektórych, że jeżeli w

dzieciństwie nic złego się nie ujawniło, to w dorosłym

życiu nie spotka ich żadne zagrożenie, tendencja do

przeceniania zachowań ryzykownych u innych ludzi,

uznawania, że zachowania prozdrowotne ich

wyróżniają spośród innych.

Bariery utrudniające promowanie

zdrowia cd

•

Bariery związane z nawykami zdrowotnymi:

niewiadomo do końca jak one się tworzą i jak

utrwalają; nawyki zdrowotne nie są ściśle wzajemnie

powiązane, osoba może palić i gimnastykować się

jednocześnie (Blair i in., 1985); nawyki zmieniają się

w czasie, bo: 1. są uwarunkowane różnymi

czynnikami (palenie-stres, ćwiczenia-dostęp do

siłowni); 2. różne czynniki mogą kontrolować to samo

zachowanie zdrowotne u różnych osób (objadanie się

z napięcia lub ze względów towarzyskich); 3.

czynniki te mogą się zmieniać w trakcie trwania

nawyku (palenie: najpierw – szpan, potem redukcja

napięcia); 4. czynniki te mogą się zmieniać w trakcie

życia jednostki (przymus ćwiczeń w SP przechodzi w

świadomą potrzebę kontynuowania ich w dorosłości);

5. różnice indywidualne .

Czynniki psychologiczne predysponujące do

zachowań zdrowotnych

•

Cz. demograficzne: ludzie młodzi, zamożni,

wykształceni, działanie stresu niskie, w

stałym związku partnerskim, religijni i

praktykujący (Gottlieb, Green, 1984).

•

Cz. społeczne: wczesna socjalizacja,

cenione wartości, wpływ społeczny

•

Cz. emocjonalne: zadowolenie z siebie

(Lau, Klepper, 1988), zadowolenie z życia

•

cz. poznawcze: przekonanie o słuszności

stosowania zachowań prozdrowotnych

•

inne: spostrzegane objawy (np. kaszel),

dostęp do opieki medycznej

PZ w chorobach krążenia

Czynniki ryzyka dla chorób krążenia:

palenie tytoniu: mniej niż 20/dzień → po 6-10 latach po

zaprzestaniu → ryzyko zachorowania takie jak u

niepalących; powyżej 20/dzień – dopiero po 20 latach

(Doll i in., 1976).

Zaburzenia lipidowe: podwyższony poziom

cholesterolu (LDL-Ch) → miażdżyca tt (Pyőraläla i in.,

1994)

Poziom ciśnienia skurczowego, a ponadto:

Wzrastający wiek

Płeć męska

Występowanie niedokrwiennej choroby serca

Występowanie rodzinne

Cukrzyca w młodym wieku

Rodzinne występowanie hipercholesterolemii

10.

Niskie stężenie HDL-cholesterolu

PZ w chorobach krążenia (cd)

Profilaktyka:

Rzucenie palenia bądź niepalenie

Leczenie nadciśnienia tętniczego
(36% kobiet, 46% mężczyzn w
Polsce choruje)

Kontrola wagi

Dieta niskotłuszczowa

PZ w chorobach krążenia cd

OTYŁOŚĆ
BMI»30.0

Powikłania otyłości:

•

Cukrzyca insulinozależna, hiperinsulinemia

•

Zaburzenia metabolizmu lipidów

•

Zaburzenia w strukturze i czynności serca

•

Bezdech w czasie snu → hiperwentylacja

PZ w chorobach krążenia cd

PZ w
chorobac
h
krążenia
cd

RUCH

ruch

PZ w chorobach krążenia cd

DIETA

PZ w chorobach krążenia cd

DIETA

PZ w chorobach krążenia cd

PROGRAMY PREWENCYJNE w Polsce:

•

CINDI - Program Zintegrowanej
Profilaktyki Chorób Niezakaźnych
(WHO) – Łódź

•

„Zdrowie dla Pragi”

PZ w nowotworach złośliwych

Czynnik rakotwórczy

% zgonów z powodu

Dieta i dodatki do żywności

Palenie tytoniu

Czynniki seksualne i
prokreacyjne

Czynniki zawodowe

Alkohol

Czynniki geograficzne

Skażenie środowiska

Dodatki do żywności

Produkty przemysłowe

Leki i działania medyczne

Inne

PZ w nowotworach złośliwych cd.

Powstawanie nowotworu:

Inicjacja – czynnik rakotwórczy
przedostaje się do DNA komórki i
powoduje zmianę w kodzie genetycznym

Promocja – ekspresja fenotypowa
genotypu (ujawnienie zmian), charakter
odwracalny

Progresja – niepohamowane mnożenie
się komórek nowotworowych. Przerzuty.

PZ w nowotworach złośliwych cd.

Czynniki żywieniowe

•

Obniżenie udziału tłuszczów, zwłaszcza

tłuszczów nasyconych u osób po 2rż do

max. 30-10 % kalorii

•

Zwiększenie spożycia owoców i warzyw do

5x dziennie

•

Zwiększenie spożycia błonnika

•

Zwiększenie spożycia chudych produktów

mlecznych

•

Unikanie produktów nieświeżych,

wędzonych, skażonych, źle

przechowywanych i przesmażonych

PZ w nowotworach złośliwych cd.

2. Palenie tytoniu:

•

Całkowite rzucenie palenia

•

Zmniejszenie zawartości ciał smołowatych

i nikotyny w papierosach, filtry

•

Działania ekonomiczne

•

Działania społeczne

3. Edukacja nt. szkodliwości promieniowania

UV i jonizującego.

4. Edukacja nt szkodliwości alkoholu, polityka

cenowa, społeczna.

PZ w nowotworach złośliwych cd.

5. Ograniczenie skażenia środowiska –

organy samorządowe, państwowe.

6. Oświata seksualna: ograniczenie

liczby partnerów seksualnych.

7. Działania profilaktyczne: badania

genetyczne i grup wysokiego ryzyka.

(Higginson, Stiensward)

Zapobieganie wypadkom

WYPADKI DROGOWE:
Przyczyny:

Nieprzestrzeganie przepisów przez
kierujących

Nieprzestrzeganie przepisów przez
pieszych

Stan nietrzeźwości

Braki techniczne

Zapobieganie wypadkom

cd.

WYPADKI PRZY PRACY:
45% przyczyn – nieprawidłowe

zachowanie pracownika (mężczyźni,
ze stażem pracy do 5 lat, przy pracy
nie należącej do obowiązków lub
dorywczej.

WYPADKI W SZKOŁACH:
Najwięcej w SP (75%)

Zapobieganie wypadkom

cd.

Zmiana ryzykownych indywidualnych
zachowań

Zmniejszenie ekspozycji na ryzyko

Usuwanie / modyfikowanie produktów
szkodliwych

Poprzez:

Edukację i zmianę zachowań

Działania inżynieryjne i technologię

Legislację i wdrożenia (Sleet i in., 1991).

Profilaktyka nadużywania

alkoholu

Psychoedukacja uzależnień.

Trening asertywności

Radzenie sobie ze stresem, wolnym
czasem, wzmacnianie własnej
wartości

Promowanie zdrowego trybu życia,
poprawa dobrostanu.

(PARPA, 1995)

Profilaktyka zaburzeń

rozwojowych w okresie

prenatalnym

•

Opieka przedkoncepcyjna

•

Poradnictwo genetyczne

•

Diagnostyka prenatalna

Nawyki żywieniowe

Błędy żywieniowe:
Zbyt dużo: kalorii, także z alkoholu, z

tłuszczów, cholesterolu, soli kuchennej.

Za mało: energii z węglowodanów

złożonych, błonnika, jodu, wapnia, żelaza.

Niezróżnicowana dieta, nieregularne posiłki
Przetworzona żywność, konserwowana

Karmienie sztuczne niemowlęcia do 6 mż.

Działanie sztucznego pola

elektromagnetycznego na organizm

człowieka

•

Skąd:

•

Powoduje: ogrzewanie tkanek (1 MHz),
stymulacja mięśni, tkanki nerwowej,
ból (<100 kHz)

•

Nowotwory: układu limfatycznego,
sutka, mózgu (50-60 Hz) u osób
mieszkających w pobliżu linii
wysokiego napięcia, białaczki u dzieci
(Korniewicz, 1998)

Zdrowy styl życia

•

Zdobywanie wiedzy o samym sobie

•

Utrzymywanie sił odpornościowych organizmu w

gotowości

•

Nie nadużywanie leków

•

Aktywność fizyczna

•

Prawidłowe odżywianie się

•

Hartowanie się

•

Rozwijanie umiejętności radzenia sobie ze stresem

•

Eliminowanie nałogów

•

Życzliwość dla innych

•

Zachowanie i demonstrowanie postawy radzenia

sobie w życiu

(Cendrowski, Dekalog,1993)

Badanie zachowań zdrowotnych

Inwentarz zachowań zdrowotnych,

Zygfryd Juczyński, 2001:

Bada 4 typy zachowań i nastawień zdrowotnych:

Pozytywne nastawienie psychiczne:

Myślę pozytywnie
Mam przyjaciół i uregulowane życie rodzinne
2. Zachowania profilaktyczne:
Unikam przeziębień
3. Prawidłowe nawyki żywieniowe:
Jem dużo warzyw i owoców
4. Praktyki zdrowotne:
Wystarczająco dużo śpię.