KATEDRA I ZAKŁAD MEDYCYNY SĄDOWEJ A.M. WE

WROCŁAWIU

Prof. dr hab.

Barbara

Barbara

Świątek

ORZECZNICTWO

SĄDOWO-LEKARSKIE

KOMUNIKOWANIE SIĘ W

MEDYCYNIE

ORZECZNICTWO SĄDOWO-

LEKARSKIE

 ORZECZNICTWO W SPRAWACH
KARNYCH

 ORZECZNICTWO W SPRAWACH
CYWILNYCH

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 193. § 1. Jeżeli stwierdzenie okoliczności
mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy wymaga wiadomości specjalnych,
zasięga się opinii biegłego albo biegłych.
§ 2. W celu wydania opinii można też zwrócić
się do instytucji naukowej lub specjalistycznej.
§ 3. W wypadku powołania biegłych z zakresu
różnych specjalności, o tym, czy mają oni
przeprowadzić badania wspólnie i wydać jedną
wspólną opinię, czy opinie odrębne, rozstrzyga
organ procesowy powołujący biegłych.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 194. O dopuszczeniu dowodu z opinii
biegłego wydaje się postanowienie, w którym
należy wskazać:

1) imię, nazwisko i specjalność biegłego
lub biegłych, a w wypadku opinii
instytucji, w razie potrzeby, specjalność i
kwalifikacje osób, które powinny wziąć
udział w przeprowadzeniu ekspertyzy,
2) przedmiot i zakres ekspertyzy ze
sformułowaniem, w miarę potrzeby, pytań
szczegółowych,
3) termin dostarczenia opinii.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 195. Do pełnienia czynności biegłego jest
obowiązany nie tylko biegły sądowy, lecz także
każda osoba, o której wiadomo, że ma
odpowiednią wiedzę w danej dziedzinie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PODSTAWY

PRAWNE

POWOŁYWANIA

BIEGŁYCH Kodeks Postępowania
Karnego.

Art. 199. Złożone wobec biegłego albo wobec
lekarza udzielającego pomocy medycznej
oświadczenia

oskarżonego,

dotyczące

zarzucanego mu czynu, nie mogą stanowić
dowodu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO-LEKARSKIE OGLĘDZINY CIAŁA
PODSTAWY PRAWNE
Kodeks Postępowania Karnego.

Art. 207. § 1. W razie potrzeby dokonuje się
oględzin miejsca, osoby lub rzeczy.
§ 2. Jeżeli przedmiot może ulec przy badaniu
zniszczeniu lub zniekształceniu, część tego
przedmiotu

należy

w

miarę

możności

zachować w stanie nie zmienionym, a gdy to
nie jest możliwe - stan ten utrwalić w inny
sposób.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO-LEKARSKIE OGLĘDZINY CIAŁA
PODSTAWY PRAWNE
Kodeks Postępowania Karnego.

Art. 208. Oględzin lub badań ciała, które
mogą wywołać uczucie wstydu, powinna
dokonać osoba tej samej płci, chyba że łączą
się z tym szczególne trudności; inne osoby
odmiennej płci mogą być obecne tylko w razie
konieczności.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WSKAZANIA DO PRZEPRWADZENIA OGLĘDZIN
CIAŁA



dochodzenie

przestępstw

przeciwko

zdrowiu i życiu (usiłowanie zabójstwa,
pobicia),


dochodzenie

przestępstw

przeciwko

wolności seksualnej i obyczajowej,
 podejrzenie niezgodnego z prawem
przerwania cięży (aborcji) lub odbycia
potajemnego porodu,
 wypadki drogowe ( skutki dla uczestników,
odtworzenie okoliczności, ustalenie osoby
kierującego pojazdem),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WSKAZANIA DO PRZEPRWADZENIA OGLĘDZIN
CIAŁA



konieczność ustalenia zdolności do pracy

zarobkowej (przy uchylaniu się od obowiązku
alimentacyjnego),
 konieczność ustalania zdolności do
stawania przed Sądem,
 konieczność ustalania zdolności do
odbywania kary pozbawienia wolności i
tymczasowego aresztowania,
 identyfikacja człowieka (porzucenie dziecka,
amnezja, poszukiwanie członków rodzin),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY KODEKS

KARNY

Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na

zdrowiu w postaci:

1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy,

zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby

nieuleczalnej lub długotrwałej

,*

choroby realnie

zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej,

całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do

pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego

zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega

karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie,podlega karze

pozbawienia wolności do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest

śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia

wolności od lat 2 do 12.

*

zmieniony przez ustawę z dn.03.01.2003 (Dz. U. 199, poz. 1935)

obowiązuje od 08.12.2003

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STARY KODEKS

KARNY

Art. 155. § 1. Kto:

1) pozbawia człowieka wzroku, słuchu, mowy,
zdolności płodzenia albo,
2) powoduje inne ciężkie kalectwo, ciężką
chorobę nieuleczalną lub długotrwałą, chorobę
zazwyczaj zagrażającą życiu, trwałą chorobę
psychiczną, trwałą całkowitą lub znaczną
niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe,
poważne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała,
podlega karze pozbawienia wolności od roku
do lat 10.

§ 2. Jeżeli sprawca nieumyślnie powoduje ciężkie
uszkodzenie ciała lub ciężki rozstrój zdrowia
,podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy
do lat 5.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

art. 155

NOWY KODEKS KARNY
art. 156

-kto powoduje

-kto powoduje ciężki

uszczerbek na zdrowiu
w postaci...

-ciężką chorobę

nieuleczalną lub
długotrwałą...

-ciężką chorobę

nieuleczalną lub
długotrwałą chorobą

realnie zagrażającą
życiu... (do dnia

08.12.03

-chorobę zazwyczaj

zagrażającą życiu...

-chorobę realnie

zagrażającą życiu (od
dn. 08.12.03)

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

art. 155

NOWY KODEKS KARNY
art. 156

-

trwałą całkowitą lub

znaczną niezdolność do
pracy w zawodzie...

-

całkowitej lub znacznej

trwałej niezdolności do
pracy w zawodzie

...

-trwałe, poważne
zeszpecenie lub

zniekształcenie ciała...

- trwałego, istotnego
zeszpecenia lub

zniekształcenia ciała...

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY

KODEKS KARNY

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności

narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w

art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3

miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub

rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega

grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia

wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa

nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli

naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia

nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia

prywatnego.
§ 5. Jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój

zdrowia trwał dłużej niż 7 dni, a pokrzywdzonym jest

osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w §

3 następuje na jej wniosek.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STARY
KODEKS KARNY

Art. 156. § 1. Kto powoduje inne niż określone w art.
155 uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia człowieka,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do
lat 5.
§ 2. Jeżeli czyn określony w § 1 nie spowodował
naruszenia czynności narządu ciała na czas powyżej dni
7 sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu nieumyślnie powoduje
uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia,podlega karze
pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności
albo grzywny.
§ 4. Ściganie czynu określonego w § 2 oraz czynu
określonego w § 3, jeżeli naruszenie czynności narządu
ciała nie trwało dłużej niż 7 dni, odbywa się z
oskarżenia prywatnego.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

art. 156

NOWY KODEKS KARNY
art. 157

-

Kto powoduje inne niż

określone w art. 155
uszkodzenie ciała...

Kto powoduje

naruszenie czynności
narządu ciała lub

rozstrój zdrowia

...

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ NOWY KODEKS
KARNY

Art. 217. § 1. Kto uderza człowieka lub w
inny sposób narusza jego nietykalność
cielesną,

podlega

grzywnie,

karze

ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do roku.

§ 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało
wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego
albo

jeżeli

pokrzywdzony

odpowiedział

naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić
od wymierzenia kary.

§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia
prywatnego.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

KWALIFIKACJA KARNA OBRAŻEŃ STARY KODEKS
KARNY

Art. 182. § 1. Kto uderza człowieka lub w
inny sposób narusza jego nietykalność
cielesną, nie pozostawiają lub pozostawiając
tylko nieznaczne ślady na ciele podlega karze
pozbawienia wolności do roku, ograniczenia
wolności albo grzywny,

§ 2. Jeżeli

czyn

wywołało

wyzywające

zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli
pokrzywdzony

odpowiedział

naruszeniem

nietykalności,

sąd

może

odstąpić

od

wymierzenia kary.

§ 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia
prywatnego.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

art. 182

NOWY KODEKS KARNY
art. 217

-

Kto uderza

człowieka lub w inny

sposób narusza jego

nietykalność

cielesną, nie

pozostawiają lub

pozostawiając tylko
nieznaczne ślady na

ciele...

- Kto uderza

człowieka lub w inny

sposób narusza jego

nietykalność

cielesną...

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 rodzaju obrażeń (obrzęk, zaczerwienienie,
siniec, otarcia naskórka, rany, uszkodzenia
kośćca i narządów),
 kwalifikacja stopnia ciężkości obrażeń (art. kk
156, 157, 217),
 rodzaju narzędzia który spowodował
obrażenia (identyfikacja grupowa i
indywidualna),
 czasu powstania obrażeń (jednoczasowość,
wieloczasowość),
 okoliczności powstania obrażeń (zgodność
obiektywnych ustaleń z wywiadem i ustaleniami
dochodzeniowymi),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINIODAWCZYCH:

 upływ czasu od zdarzenia (gojenie się obrażeń
niweczy ich pierwotny charakter),
 opracowanie chirurgiczne ran, przy braku ich
dokładnego opisu w dokumentacji lekarskiej,
 niedokładne zapisy w historii choroby w
przypadku dokonywania oględzin po pewnym
czasie,
 nakładanie się zmian urazowych na istniejące
już wcześniej chorobowe lub pourazowe
(niemożność oceny stopnia naruszenia czynności
narządu ciała związanej wyłącznie z ocenianym
urazem),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

PRZYCZYNY

NIEPOWODZEŃ

OPINIODAWCZYCH:

 niemożność wykluczenia doznania urazów
nie pozostawiających śladów (urazy, zadane
narzędziem tępym w osłonięte odzieżą części
ciała, urazy głowy nie powodujące zmian w
zewnętrznych warstwach skóry),

 uchybienia w postępowaniu
przygotowawczym (nie dokonanie oględzin
miejsca zdarzenia, nie zabezpieczenie śladów
biologicznych, brak dokumentacji lekarskiej).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 197. § 1. Kto przemocą, groźbą bezprawną
lub podstępem doprowadza inną osobę do
obcowania płciowego,podlega karze pozbawienia
wolności od roku do lat 10.
§ 2. Jeżeli sprawca, w sposób określony w § 1,
doprowadza inną osobę do poddania się innej
czynności seksualnej albo wykonania takiej
czynności,podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia
określonego w § 1 lub 2, działając ze szczególnym
okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą,podlega
karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 198. Kto,

wykorzystując

bezradność

innej osoby lub wynikający z upośledzenia
umysłowego lub choroby psychicznej brak
zdolności tej osoby do rozpoznania znaczenia
czynu

lub

pokierowania

swoim

postępowaniem, doprowadza ją do obcowania
płciowego lub do poddania się innej czynności
seksualnej

albo

do

wykonania

takiej

czynności,

podlega

karze

pozbawienia

wolności od 6 miesięcy do lat 8.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 199. Kto, przez nadużycie stosunku
zależności

lub

wykorzystanie

krytycznego położenia, doprowadza inną
osobę do obcowania płciowego lub do
poddania się innej czynności seksualnej
albo do wykonania takiej czynności,
podlega karze pozbawienia wolności do
lat 3.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 200. § 1. Kto

doprowadza

małoletniego

poniżej

lat

15

do

obcowania płciowego lub do poddania
się innej czynności seksualnej albo do
wykonania takiej czynności, podlega
karze pozbawienia wolności od roku do
lat 10.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto
utrwala

treści

pornograficzne

z

udziałem takiej osoby.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI
KODEKS KARNY

Art. 201. Kto dopuszcza się obcowania
płciowego w stosunku do wstępnego,
zstępnego,

przysposobionego,

przysposabiającego, brata lub siostry,
podlega karze pozbawienia wolności od
3 miesięcy do lat 5.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 rodzaju i charakteru obrażeń ciała (czy

charakterystyczne dla stosowania przemocy

fizycznej, np.: sińce na przyśrodkowej

powierzchni ud, spowodowane ich rozsuwaniem

przy użyciu siły),
 kwalifikacji karnej stopnia ciężkości obrażeń,
 stanu narządów płciowych (uszkodzenia błony

dziewiczej, inne obrażenia, rodzaj wydzieliny z

dróg rodnych),
 przy stosunku płciowym analnym stan odbytu

(obrażenia, wydzielina),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

 obecność śladów nasienia w pochwie lub w
odbycie (pobranie wymazów, doraźne zbadanie
przy pomocy testu na obecność kwaśnej fosfatazy
i zabezpieczenie do badania na obecność
plemników),
 ewentualnej obecności śladów podejrzanych na
nasienie na innych częściach ciała i
zabezpieczenie ich (np. na owłosieniu
sromowym),
 stopnia rozwoju osoby pokrzywdzonej, (czy
wygląda na wiek powyżej lat 15 – art.. 200 kk),

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINODAWCZYCH:

 upływ czasu od zdarzenia,
 kobieta nie była dziewicą i współżyła płciowo
na krótko przed zdarzeniem (1-2 doby),
 charakter błony dziewiczej uniemożliwia
stwierdzenie odbycia pierwszego w życiu
stosunku

płciowego

(duża

rozciągliwość

powodująca możność odbycia pełnego stosunku
płciowego bez jej przerwania),
 dokładne obmycie się osoby pokrzywdzonej,

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

DOCHODZENIE

PRZESTĘPSTW

PRZECIWKO

WOLNOŚCI SEKSUALNEJ I OBYCZAJOWOŚCI

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINODAWCZYCH:

 brak śladów obrony i użycia przemocy
fizycznej,


oddanie

nasienia

poza

ciało

osoby

pokrzywdzonej,
 dokonania innego niż stosunek płciowy
obcowania płciowego, względnie innej czynności
seksualnej,
 uchybienia w postępowaniu przygotowawczym
(nie zabezpieczenie odzieży osoby pokrzywdzonej
i podejrzanego, nie przeprowadzenie oględzin
ciała podejrzanego).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

NOWY KODEKS KARNY

Art. 161. § 

1. Kto, wiedząc, że jest zarażony

wirusem HIV, naraża bezpośrednio inną osobę na
takie zarażenie,

podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.

§ 2. Kto, wiedząc, że jest dotknięty chorobą
weneryczną

lub

zakaźną,

ciężką

chorobą

nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu, naraża
bezpośrednio inną osobę na zarażenie taką
chorobą,

podlega

grzywnie,

karze

ograniczenia

wolności albo pozbawienia wolności do
roku.

§ 3. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub
2 następuje na wniosek pokrzywdzonego

.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

STARY KODEKS KARNY

Art. 162. § 

1. Kto,

będąc

dotknięty

chorobą

weneryczną naraża inną osobę na zarażenie tą
chorobą,

podlega karze pozbawienia wolności do lat
3.

§ 2. Jeżeli sprawca jest osobą pozostającą z
pokrzywdzonym we wspólnym pożyciu ściganie
następuje na wniosek pokrzywdzonego

.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WYPADKI DROGOWE

KODEKS KARNY

Art. 177. § 1. Kto, naruszając, chociażby

nieumyślnie, zasady bezpieczeństwa w ruchu
lądowym,

wodnym

lub

powietrznym,

powoduje nieumyślnie wypadek, w którym
inna osoba odniosła obrażenia ciała określone
w art. 157 § 1, podlega karze pozbawienia
wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli następstwem wypadku jest śmierć
innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej
zdrowiu, sprawca, podlega karze pozbawienia
wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§3. Jeżeli pokrzywdzonym jest wyłącznie
osoba

najbliższa,

ściganie

przestępstwa

określonego w § 1 następuje na jej wniosek.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WYPADKI DROGOWE
PRZY OGLĘDZINACH CIAŁA NALEŻY:

 bardzo dokładnie opisać obrażenia ciała osób
biorących udział w wypadku (rozmieszczenie,
odległość od stałych punktów),
 ustalić kwalifikację karną obrażeń (art.. 177 § 1
lub 2 kk.),


poszukiwać

obecności

wszelkich

zanieczyszczeń lub ciał obcych (odłamki szkła,
lakieru, smar) upływ czasu od zdarzenia,

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

WYPADKI DROGOWE
OPINIOWANIE CO DO PRZEBIEGU WYPADKU I
USTALENIA OSOBY KIEROWCY POWINNO SIĘ
OPIERAĆ NA:

 wyniku oględzin ciała uczestników,
 wyniku oględzin ich odzieży,
 wyniku oględzin pojazdu z uwzględnieniem
wszelkich biologicznych śladów w jego obrębie,
 wyniku badań śladów biologicznych,
zabezpieczonych w obrębie pojazdu i w miejscu
zdarzenia,
 wyniku oględzin miejsca,

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

art. 209. § 1. Jeżeli

zachodzi

podejrzenie

przestępnego

spowodowania

śmierci,

przeprowadza się oględziny i otwarcie zwłok.
§ 2. Oględzin zwłok dokonuje prokurator, a w
postępowaniu sądowym sąd, z udziałem
biegłego lekarza, w miarę możności z zakresu
medycyny

sądowej.

W

wypadkach

nie

cierpiących zwłoki oględzin dokonuje Policja z
obowiązkiem

niezwłocznego

powiadomienia

prokuratora.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

art. 209. c.d. § 3. Oględzin zwłok dokonuje się na

miejscu ich znalezienia. Do czasu przybycia

biegłego oraz prokuratora lub sądu przemieszczać

lub poruszać zwłoki można tylko w razie

konieczności.
§ 4. Otwarcia zwłok dokonuje biegły w obecności

prokuratora albo sądu. W postępowaniu przed

sądem przepisy art. 396 § 1 i 4 stosuje się

odpowiednio.
§ 5. Do obecności przy oględzinach i otwarciu

zwłok można, w razie potrzeby, oprócz biegłego,

wezwać lekarza, który ostatnio udzielił pomocy

zmarłemu. Z oględzin i otwarcia zwłok biegły

sporządza opinię z zachowaniem wymagań art. 200

§ 2.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK
PODSTAWY PRAWNE:
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca
1929 r. o wykonywaniu oględzin sądowo -
lekarskich zwłok ludzkich.

§ 1. Oględziny sądowo lekarskie zwłok ludzkich

mają na celu wyjaśnić według zasad wiedzy
rodzaj i przyczynę zgonu w wypadkach, gdy
istnieje

pewność

lub

gdy

zachodzi

podejrzenie, że przyczyną zgony było
przestępstwo w szczególności zaś:

a. jeżeli przyczyną zgonu był uraz zewnętrzny,

otrucie przez działanie wewnętrzne lub
zewnętrzne

jakiejś

substancji

trującej,

wstrząs wszelkiego rodzaju itp.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK

PODSTAWY PRAWNE:

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości i

Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929
r. jw.:

§ 1. c.d. b. w razie śmierci człowieka z powodu

błędu lekarskiego lub śmierci człowieka
leczonego

przez

osobę

niepowołana,

w

wypadkach śmierci w związku z poronieniem,

c. w razie śmierci nagłej wśród podejrzanych

okoliczności,

d. gdy znaleziono zwłoki osoby nieznanej wśród

podejrzanych okoliczności, w szczególności
zwłoki noworodka,

e. we wszystkich innych przypadkach gdy władza

wymiaru sprawiedliwości tego zażąda.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

SĄDOWO LEKARSKA SEKCJA ZWŁOK
CEL SEKCJI – USTALENIE:

 czasu śmierci,
 przyczyny śmierci,
 rodzaju obrażeń z określeniem narzędzi

od których powstały,

 charakteru obrażeń i okoliczności w

jakich mogły powstać,

 udzielnie odpowiedzi na konkretne

pytania prokuratury.

SEKCJA ZWŁOK ADMINISTRACYJNA

PODSTAWY PRAWNE
Ustawa o zawodzie lekarza (Dz. U. 21, poz.201, 2002 r.)

Art. 43. 1. Lekarz może stwierdzić zgon na
podstawie osobiście wykonanych badań i
ustaleń, z zastrzeżeniem sytuacji określonych w
odrębnych przepisach.
2. W uzasadnionych przypadkach lekarz może
uzależnić

wystawienie

karty

zgonu

od

przeprowadzenia sekcji zwłok.
3. Lekarz może wystawić kartę zgonu na
podstawie dokumentacji badania pośmiertnego,
przeprowadzonego osobiście przez innego
lekarza lub inną uprawnioną osobę.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
KODEKS KARNY

Art. 209. § 1. Kto uporczywie uchyla się od
wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub
orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez
niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub
innej osoby i przez to naraża ją na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych,

podlega grzywnie, karze ograniczenia
wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ

ZDOLNOŚĆ DO PRACY ZAROBKOWEJ
jest to stan fizyczny człowieka
umożliwiający mu wykonywanie pracy
nie wymagającej szczególnych
umiejętności i przygotowania - jest to
przeciętna zdolność do pracy
zarobkowej każdego zdrowego
człowieka, bez względu na jego zawód
(„surowa” zdolność do pracy
zarobkowej)

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ

UTRATA ZDOLNOŚCI DO PRACY
ZAROBKOWEJ
tj. niezdolność do pracy może być:

 całkowita lub częściowa
 trwała lub czasowa

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
CEL OGLĘDZIN – USTALENIE:

- zdolności do pracy zarobkowej w określonym

przez prokuraturę czasie (w przeszłości) przy

braku realizacji alimentacji,
- aktualnej zdolności do pracy zarobkowej,
- charakteru ewentualnej niezdolności do pracy

zarobkowej (trwała, czasowa, całkowita -

częściowa, w pewnych przypadkach),
- zdolności do pracy zawodowej (pojęcie węższe od

zdolności do pracy zarobkowej),
- w pewnych przypadkach zdolności do pracy

zawodowej (pojęcie węższe od zdolności do pracy

zarobkowej).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO PRACY ZAROBKOWEJ
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ OPINIODAWCZYCH:



zgłaszanie stanów chorobowych nie dających

się w sposób jednoznaczny potwierdzić (lub
wykluczyć) w badaniu fizykalnym,
 zaniechanie przez podejrzanego wszelkich
badań diagnostycznych i leczniczych w
określonym czasie,
 brak jakiejkolwiek dokumentacji lekarskiej
mimo zgłaszania w wywiadzie leczenia w
określonych ośrodkach (konieczność
ewentualnego uzupełnienia akt sprawy),
 niemożność ustalenia w określonych
przypadkach stanu zdrowia na podstawie
jednorazowego badania i dokumentacji lekarskiej
(konieczność obserwacji szpitalnej).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO:

Art. 117. § 4

Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z
ministrem właściwym do spraw zdrowia, określi,
w drodze rozporządzenia, warunki i tryb
usprawiedliwienia niestawiennictwa oskarżonych,
świadków i innych uczestników postępowania z
powodu choroby oraz sposób wyznaczania lekarzy
uprawnionych do wystawiania zaświadczeń
potwierdzających niemożność stawienia się na
wezwanie lub zawiadomienie organu
prowadzącego postępowanie (...).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w
sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa
oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania
karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§ 1.
Rozporządzenie określa warunki i tryb
usprawiedliwienia niestawiennictwa na wezwanie
lub zawiadomienie w postępowaniu karnym, z
powodu choroby, oskarżonych, świadków i innych
uczestników procesu karnego, (...) których
obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o
dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi
do wzięcia w niej udziału (...).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w
sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa
oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania
karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§ 2. 1. Organ prowadzący postępowanie karne
usprawiedliwia niestawiennictwo uczestników
tego postępowania z powodu choroby, po
przedłożeniu przez nich zaświadczenia (...)
wystawionego przez: 
1) lekarza publicznego zakładu opieki zdrowotnej
wyznaczonego w sposób wskazany w §6,
udzielającego świadczeń zdrowotnych na
obszarze, na którym mieszka lub przebywa
uczestnik postępowania;

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED

SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w

sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa

oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania

karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§ 2. 1. c.d. 2) ordynatora oddziału szpitala, w

którym uczestnik postępowania przebywa na

leczeniu, 
3) lekarza udzielającego świadczeń zdrowotnych

w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie

pielęgnacyjno-opiekuńczym, sanatorium,

prewentorium, innym zakładzie opieki zdrowotnej

przeznaczonym dla osób, których stan zdrowia

wymaga udzielania całodobowych lub

całodziennych świadczeń zdrowotnych w

odpowiednim stałym pomieszczeniu, w których

uczestnik przebywa na leczeniu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED

SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w

sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa

oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania

karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§. 3. Zaświadczenie może być wydane po okazaniu

wezwania lub zawiadomienia organu

prowadzącego postępowanie karne i dokumentu

potwierdzającego tożsamość uczestnika

postępowania oraz po przeprowadzeniu badania

lekarskiego.
§ 5. 1. Lekarze, o których mowa w paragrafie 2

ust. 1 pkt. 1, przyjmują osoby ubiegające się o

wydanie zaświadczeń w określonych dniach i

godzinach uzgodnionych z kierownikami zakładów

opieki zdrowotnej, a w razie obłożnej choroby

tych osób - odwiedzić je w domu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM

Rozporządzenie Ministrów Sprawiedliwości z dn. 24.06.2003 r. w
sprawie warunków i trybu usprawiedliwiania niestawiennictwa
oskarżonych, świadków i innych uczestników postępowania
karnego z powodu choroby... (Dz.U. 2003 r. nr 110, poz. 1049).

§. 6. 1. Kierownicy zakładów opieki zdrowotnej
przekazują prezesowi sądu okręgowego, na jego
wniosek, listy zawierające proponowany wykaz
lekarzy, o których mowa w § 2 ust. 1 pkt. 1,
obejmujące także miejsce, dni i godzin przyjęć, a
nadto niezwłocznie informują go o wszelkich
zmianach w tym zakresie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
OGLĘDZINY POLEGAJĄ NA:

dokonaniu ogólnego badania
lekarskiego,
w razie konieczności dokonanie
specjalistycznych badań lekarskich i
badań dodatkowych,
zapoznanie się z dokumentacją
lekarską, posiadaną przez badanego,
dokonanie oceny, czy stan zdrowia
badanego zezwala na określone
czynności w procesie karnym.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

USTALENIE ZDOLNOŚCI DO STAWANIA PRZED
SĄDEM
UPRAWNIENIE DO WYDANIA
„USPRAWIEDLIWIENIA” POSIADAJĄ:

lekarz publicznego zakładu opieki
zdrowotnej,
ordynator oddziału, na którym w dniu
dokonywania określonych czynności
wezwany przebywa,
biegły lekarz, którego na podstawie
postanowienia powołał do wydania
stosownej opinii organ procesowy

.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 15.
§ 1.

Policja i inne organy w zakresie

postępowania karnego wykonują polecenia sądu i
prokuratora oraz prowadzą pod nadzorem
prokuratora śledztwo lub dochodzenie w
granicach określonych w ustawie.

§

2. Wszystkie instytucje państwowe,

samorządowe i społeczne są obowiązane w
zakresie swego działania do udzielania pomocy
organom prowadzącym postępowanie karne.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

DO

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA

WOLNOŚCI

I

TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 259.
§ 1. Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na
przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego
aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie
oskarżonego wolności:
1) spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia
poważne niebezpieczeństwo,
2) pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla
oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

DO

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO

Art. 260. Jeżeli stan zdrowia
oskarżonego tego wymaga, tymczasowe
aresztowanie może być
wykonywane tylko w postaci
umieszczenia w odpowiednim zakładzie
leczniczym.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

DO

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 15.
§ 1. Sąd umarza postępowanie wykonawcze w

razie przedawnienia wykonania kary, śmierci

skazanego lub innej przyczyny wyłączającej to

postępowanie. 
§ 2. Jeżeli zachodzi długotrwała przeszkoda

uniemożliwiająca postępowanie wykonawcze,

a w szczególności jeżeli nie można ująć

skazanego albo nie można wykonać wobec

niego orzeczenia z powodu choroby

psychicznej lub innej przewlekłej ciężkiej

choroby, postępowanie zawiesza się w całości

lub w części na czas trwania przeszkody.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

DO

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 63.
§ 1. Jeżeli stan zdrowia skazanego uniemożliwia

wykonanie kary ograniczenia wolności, sąd

udziela przerwy w odbywaniu kary do czasu

ustania przeszkody.
§ 2. Sąd może udzielić przerwy w odbywaniu kary

ograniczenia wolności do roku ze względów, o

których mowa w art. 62 § 1. Przepisy art. 62 § 2 i

3 stosuje się odpowiednio.
§ 3. Przerwa w wykonywaniu kary ograniczenia

wolności może być orzeczona również na wniosek

sądowego kuratora zawodowego.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

DO

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 150.

§

1. Wykonanie kary pozbawienia wolności w

wypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej
choroby uniemożliwiającej wykonanie tej kary sąd
odracza do czasu ustalenia przeszkody.

§

2. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan

skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie
karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla
jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

DO

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
KODEKS KARNY WYKONAWCZY

Art. 153.

§

1. Sąd penitencjarny udziela przerwy w

odbywaniu kary pozbawienia wolności w
wypadku określonym w art. 150

§

1 do

czasu ustania przeszkody.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 roku w
sprawie trybu legitymowania, zatrzymywania osób,
dokonywania kontroli osobistej oraz przeglądania bagaży i
sprawdzania ładunków przez policjantów. (Dz. U. 1990 r., nr 70,
poz. 409).

§ 1. Policjanci w toku wykonywania czynności
(...) zwanych (...) „czynnościami służbowymi”,
mają prawo do: (...)  
2) zatrzymywania osób stwarzających w
sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla
życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla ich
mienia (...).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

DO

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA

WOLNOŚCI

I

TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów j.w.

§ 9. 1. Policjant ma obowiązek udzielenia pierwszej

pomocy, w granicach dostępnych środków, osobie

zatrzymanej, która ma widoczne obrażenia ciała lub

utraciła przytomność. 
2. Osobie zatrzymanej należy zapewnić pomoc

lekarską zawsze, gdy będzie potrzebna, a w

szczególności w przypadkach: 
1) wymienionych w ust. 1.,
2) żądania przez osobę zatrzymaną niezwłocznego

zbadania przez lekarza,
3) oświadczenia osoby zatrzymanej, że cierpi ona na

schorzenia wymagające stałego lub okresowego leczenia,

którego przerwanie zagrażałoby życiu lub zdrowiu,
4) jeżeli z posiadanych przez Policję informacji lub z

okoliczności zatrzymania wynika, że osoba zatrzymana

jest chora zakaźnie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA

ZDOLNOŚCI

DO

ODBYWANIA

KARY

POZBAWIENIA

WOLNOŚCI

I

TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów j.w.

§ 12. 2. Osobę zatrzymaną należy niezwłocznie
zwolnić, gdy: 
3) z opinii lekarza wynika, że zatrzymanie
może spowodować zagrożenie życia lub
zdrowia osoby zatrzymanej - jednakże nie
później niż przed upływem 48 godzin od chwili
zatrzymania, chyba, że prokurator lub sąd
wydał postanowienie o tymczasowym
aresztowaniu

.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 roku w

sprawie szczegółowego trybu korzystania przez policjantów z

pomocy instytucji państwowych, jednostek gospodarczych,

organizacji społecznych i obywateli (Dz. U. 1990 r., nr 70,

poz.408).

§1. 1. Policjanci w toku wykonywania czynności

(...) zwanych (...) „czynnościami służbowymi”,

mają prawo:
1) żądania niezbędnej pomocy od instytucji

państwowych.
2) Policjanci, występując z żądaniem lub z

prośbą, o których mowa w ust. 1., są

obowiązani poinformować o podstawie prawnej

oraz rodzaju i zakresie oczekiwanej pomocy.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 września 1990 roku w
sprawie szczegółowego trybu korzystania przez policjantów z
pomocy instytucji państwowych, jednostek gospodarczych,
organizacji społecznych i obywateli (Dz. U. 1990 r., nr 70,
poz.408).

§ 2.1 Instytucje państwowe mają obowiązek
udzielić żądanej pomocy, jeżeli wykonanie tego
obowiązku nie zakłóci funkcjonowania
pogotowia ratunkowego lub technicznego,
straży pożarnej lub innej specjalistycznej służby
ratowniczej (...).
§ 3 Policjanci mogą żądać od instytucji
państwowych: (...)
4. wykonania innych wskazanych czynności.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Zarządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1997 roku w
sprawie trybu przeprowadzania badań lekarskich osób
zatrzymanych przez Policję (M.P. 1997 r., nr 40, poz. 414).

§ 1. 1. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przez Policję, zwanej dalej „osobą zatrzymaną”,
przeprowadza się, jeżeli zachodzi uzasadniona
obawa, że osoba ta znajduje się w stanie
zagrażającym jej życiu lub zdrowiu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Zarządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1997 roku w sprawie
trybu przeprowadzania badań lekarskich osób zatrzymanych przez
Policję (M.P. 1997 r., nr 40, poz. 414).

§ 1. c.d. 2. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przeprowadza się w szczególności, gdy:  
1) osoba zatrzymana ma widoczne obrażenia
ciała lub utraciła przytomność,
2) oświadcza ona, że cierpi na schorzenia
wymagające stałego lub okresowego leczenia,
3) z posiadanych przez Policję informacji lub z
okoliczności zatrzymania wynika, że osoba ta
może być chora zakaźnie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Zarządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1997 roku w sprawie
trybu przeprowadzania badań lekarskich osób zatrzymanych przez
Policję (M.P. 1997 r., nr 40, poz. 414).

§ 2. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przeprowadza się po dokonaniu przez Policję
niezbędnych formalności związanych z
zatrzymaniem, chyba że zachodzą okoliczności
określone w paragrafie 1 ust. 2 pkt. 1.
§ 3. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przeprowadza się po wyrażeniu na nie zgody
przez tę osobę. Zgoda taka nie jest wymagana,
jeżeli stan zdrowia osoby zatrzymanej
uniemożliwia złożenie przez nią oświadczenia w
tym przedmiocie lub gdy inne przepisy tak
stanowią.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

Zarządzenie Ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 24 czerwca 1997 roku w
sprawie trybu przeprowadzania badań lekarskich osób
zatrzymanych przez Policję (M.P. 1997 r., nr 40, poz. 414).

§. 5. 1. Badanie lekarskie osoby zatrzymanej
przeprowadza lekarz właściwego publicznego
zakładu opieki zdrowotnej, położonego
najbliżej jednostki Policji dokonującej
zatrzymania.  
5. Po przeprowadzeniu badania osoby
zatrzymanej lekarz wydaje zaświadczenie
lekarskie o istnieniu lub braku
przeciwwskazań medycznych do zatrzymania.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY

POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO

ARESZTOWANIA
TRYB POSTĘPOWANIA Z OSOBĄ ZATRZYMANĄ:

w razie uczestniczenia przez nią w jakimś

zdarzeniu (np. wypadku drogowym, bójce),

istnienia u niej zewnętrznych śladów urazów lub

zgłaszania poważnych schorzeń - powodowanie

przeprowadzenia lekarskich oględzin jego ciała,
oględziny przeprowadza się w Izbach Przyjęć

szpitala lub w ambulatoriach Stacji Pogotowia

Ratunkowego,
oględziny mają na celu ustalenie lub

wykluczenie wskazań do hospitalizacji, co

skutkuje albo przyjęciem badanego do szpitala

albo oddania go do dyspozycji funkcjonariuszy

Policji,
nowością jest uzależnienie badania od zgody

osoby zatrzymanej.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

PRZY ORZECZENIU KARY POZBAWIENIE
WOLNOŚCI:



wykonanie kary może być

odroczone,
 może być udzielona przerwa w
wykonywaniu kary

,

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA

OGLĘDZIN SKAZANYCH DOKONUJĄ:

komisje lekarskie przy Zakładach
Karnych,
biegli sądowi, powoływani przez
Sąd (są nimi niejednokrotnie medycy
sądowi).

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

KARNYCH

OCENA ZDOLNOŚCI DO ODBYWANIA KARY
POZBAWIENIA WOLNOŚCI I TYMCZASOWEGO
ARESZTOWANIA
CEL OGLĘDZIN - USTALENIE:

aktualnego stanu zdrowia skazanego,
istnienia ciężkiej choroby w rozumieniu art.
150 kkw,
możliwości pobytu i leczenia skazanego w
szpitalu Zakładu Karnego,
konieczność leczenia w warunkach
wolnościowych,
trybu postępowania lekarskiego ze skazanym,
w razie stwierdzenia u niego schorzeń nie
będących „ciężką chorobą”.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

PODSTAWY PRAWNE

KODEKS POSTĘPOWANIA

CYWILNEGO

art. 278. § 1. W

sprawach

wymagających

wiadomości

specjalnych

sąd

po

wysłuchaniu wniosków strony co do liczby
biegłych i ich wyboru może wezwać
jednego lub kilku biegłych w celu
zasięgnięcia ich opinii.

§ 2. Sąd orzekający może pozostawić prawo

wyboru biegłego sędziemu wyznaczonemu
lub sądowi wezwanemu.

§ 3. Sąd oznaczy, czy opinia ma być

przedstawiona ustnie, czy na piśmie

.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

ZAKRES ROSZCZEŃ POSZKODOWANYCH

KODEKS CYWILNY

art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu

szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Art. 363. § 1. Naprawienie szkody powinno nastąpić, według

wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu
poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy
pieniężnej.

Jednakże

gdyby

przywrócenie

stanu

poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za
sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty,
roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia
w pieniądzu.

§ 2. Jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu,

wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen
z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne
okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen
istniejących w innej chwili.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

ZAKRES ROSZCZEŃ POSZKODOWANYCH

KODEKS CYWILNY

Art. 361. § 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi

odpowiedzialność tylko za normalne następstwa
działania lub zaniechania, z którego szkoda
wynikła.

§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego

przepisu ustawy lub postanowienia umowy,
naprawienie szkody obejmuje straty, które
poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które
mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie
wyrządzono.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

ZAKRES ROSZCZEŃ POSZKODOWANYCH

KODEKS CYWILNY

art. 444. § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania

rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje
wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie
poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody
powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty
leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą,
także sumę potrzebną na koszty przygotowania do
innego zawodu.

§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo

zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły
się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia
na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do
naprawienia szkody odpowiedniej renty.

§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się

dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być
przyznana renta tymczasowa

.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

ZAKRES ROSZCZEŃ POSZKODOWANYCH

KODEKS CYWILNY

art. 445. § 1. W wypadkach przewidzianych

w artykule poprzedzającym sąd może
przyznać poszkodowanemu odpowiednią
sumę

tytułem

zadośćuczynienia

pieniężnego za doznaną krzywdę.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

ZAKRES ROSZCZEŃ POSZKODOWANYCH

KODEKS CYWILNY

art. 447. Z ważnych powodów sąd może na

żądanie poszkodowanego przyznać mu
zamiast

renty

lub

jej

części

odszkodowanie jednorazowe. Dotyczy to w
szczególności

wypadku,

gdy

poszkodowany

stał

się

inwalidą,

a

przyznanie jednorazowego odszkodowania
ułatwi mu wykonywanie nowego zawodu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

CEL BADANIA – USTALENIE :

 stałego lub długotrwałego uszczerbku na

zdrowiu,

 rokowań na przyszłość,
 konieczności dodatkowego odżywiania się,
 konieczności specjalistycznego leczenia

poza ubezpieczeniem,

 stopnia i długotrwałości odczuwania bólu,
 zmniejszenia szans życiowych,
 odpowiedzi na wszelkie pytania sądu.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

USZCZERBEK NA ZDROWIU

 Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się

takie naruszenie sprawności organizmu,
lub narządu, które powoduje upośledzenie
ich czynności nie rokujące poprawy.

 Za długotrwały uszczerbek na zdrowiu

uważa

się

upośledzenie

czynności

organizmu lub narządu, trwające powyżej
6 miesięcy, ale mogące ulec poprawie.

ORZECZNICTWO W SPRAWACH

CYWILNYCH

USTALANIE USZCZERBKU NA ZDROWIU
PODSTAWY PRAWNE:

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY, PŁAC I

SPRAW SOCJALNYCH ORAZ MINISTRA ZDROWIA I
OPIEKI SPOŁECZNEJ

z dnia 17 października 1975

r.

w sprawie zasad i trybu orzekania o

uszczerbku

na

zdrowiu

oraz

wypłacania

świadczeń

z

tytułu

wypadków przy pracy, w drodze do
pracy i z pracy oraz z tytułu chorób
zawodowych.

(Dz. U. NR 36, poz. 199, z dnia 10 listopada

1975 r.)

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

1. Od czasów, gdy kształtowały się zawody
medyczne, kształtowały się także sposoby i
systemy porozumiewania się między
osobami wypełniającymi ten zawód a
pacjentami i ich rodzinami. Podstawą
komunikowania się między lekarzem a
pacjentem, służącym przede wszystkim
rozpoznaniem i ocenie stanu zdrowia był i
jest wywiad.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

2. Prawidłowe zebranie pełnego wywiadu
jest umiejętnością charakteryzujących
dobrych lekarzy; nie można się jej nauczyć
bez intuicji i specyficznych zdolności; nie na
darmo do obecnych czasów przetrwało
określenie „sztuka lekarska”.

Prawo, jeszcze do niedawna nie wyznaczało
szczegółowych, a ogólnie obowiązujących
norm przy komunikowaniu się w
medycynie. Pewne jednak zapisy ustawowe.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

3. Najważniejsze z nich wpisane zostały w
Ustawę o zawodzie lekarza z 1950 roku.
Dotyczą one konieczności zachowania
tajemnicy lekarskiej (poza ściśle
określonymi wyjątkami) oraz konieczności
uzyskiwania zgody chorego na dokonanie
zabiegu operacyjnego. Nakładała także na
lekarza obowiązek zawiadamiania władz
powołanych do ścigania przestępstw o
przypadkach uszkodzeń ciała „gdy powziął”
o nich wiadomość przy wykonywaniu
zawodu” (art. 17 i art. 13 i 14).

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

4. Były to zatem reguły dotyczące styku
lekarz - pacjent i lekarz - inne (poza
pacjentem) osoby. Stara Ustawa o
pielęgniarstwie (1935 r.) regulowała zasady
wykonywania zawodu pielęgniarki, z
których jedna z zarazem zasadnicza
dotyczyła „wykonywania zleceń lekarzy
przy chorych” (art. 1), stanowiąc tym
samym uregulowanie komunikowania się
lekarza z pielęgniarką.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

5. Więcej szczegółów o formach

komunikowania się lekarzy z pacjentami i ich

rodzinami zawartych zostało w Regulaminach

Szpitalnych (z 1961 r., obowiązujące do 1991

r.).
Była w nich mowa o postępowaniu w razie

odmowy pacjenta na zabieg, konieczność

„informowania przez lekarza dyżurnego o

dalszym sposobie postępowania” chorych „nie

zakwalifikowanych do leczenia szpitalnego”,

obowiązku informowania posterunku MO o

przyjęciu „chorych w następstwie wypadku” a

rodziny o przyjęciu „niepełnoletniego”,

przypadku „nagłym lub ciężkim”, o „znacznym

pogorszeniu się stanu chorego lub o jego

zgonie” (te ostatnie informacje -

„bezzwłocznie”)

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

6. Tego typu wskazówek co do sposobów
komunikowania się jest w regulaminach wiele.
Nie zawsze one były zgodne z obowiązkiem
zachowania tajemnicy lekarskiej. Szczególnie
wyraźnie zaznaczone to było w Regulaminie
pracy ordynatora oddziału, który m.in. był
obowiązany: „w oznaczone dni i godziny
informować osobiście (...) rodziny o stanie
zdrowia chorych”, przy czym brak było
zastrzeżenia o konieczności zwolnienia
ordynatora z tajemnicy lekarskiej przez
zainteresowanych chorych.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

7. Powyższe regulaminy są już nieaktualne.
Według obecnie obowiązujących przepisów
Rady Nadzorcze Zakładów Opieki Zdrowotnej
tworzą indywidualnie statuty i regulaminy -
przyszłość wykaże, czy będą one w miarę
spójne, czy też w nowych ustaleniach bardzo
różne, choć ich wspólną cechą musi być
przestrzeganie obowiązujących przepisów.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

8. Rewolucyjne zmiany w regulacji sposobów
komunikowania się w medycynie
zapoczątkowała nowa ustawa o zakładach
opieki zdrowotnej, następnie Kodeks Etyki
Lekarskiej, ustawa o zawodzie lekarza, ustawa
o zawodach pielęgniarki i położnej i wiele
innych ustaw oraz rozporządzeń
wykonawczych do nich.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

9. Analizując zapisy zawarte w obecnie

obowiązujących przepisach, na komunikację w

medycynie składają się relacje pomiędzy

poszczególnymi osobami lub zespołami osób, tworząc

zasady porozumiewania się na styku:
   lekarz - pacjent,
   pielęgniarka - pacjent,
   lekarz - pielęgniarka,
   lekarz, pielęgniarka - rodzina pacjenta,
   lekarz - lekarz,
   lekarz - media,
   lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione,
 lekarz - pacjent nietypowy (chory psychicznie,

dawcy narządów i szpiku, pokrzywdzeni,

poszkodowani, osoby zatrzymane przez Policję,

oskarżony, skazany, zatrzymany w Izbie Wytrzeźwień).

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

10. Rewolucyjne zmiany w kontaktach lekarz -
pacjent wprowadziła ustawa o zakładach opieki
zdrowotnej i jej nowelizacja (1991 i 1997 r.),
oraz ustawa o zawodzie lekarza (1997 r.) gdyż w
nich po raz pierwszy zostały wpisane przywileje
pacjentów nazwane ich prawami. Podstawowe
prawa pacjenta to m.in.:

   Prawo do informacji o swoim stanie zdrowia i

wyrażenie zgody na udzielenie mu określonych
świadczeń zdrowotnych lub ich odmowy, po
uzyskaniu odpowiedniej informacji (Art. 19 ust.
1.2.)

.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

11. Ustawodawca uznał decydowanie
chorego o postępowaniu leczniczym
względem siebie za tak ważne, iż
niespodziewanie (bez wcześniejszego anonsie
w projekcie) w Kodeksie Karnym obecnie
obowiązującym znalazł się art. 192
stanowiący o odpowiedzialności karnej za
„wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody
pacjenta”). Jakże zatem ważne jest
jednoznaczne uzyskiwanie takiej zgody.
Trudno sobie wyobrazić by było to możliwe
bez rzeczowego partnerskiego porozumienia
się lekarza z pacjentem.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

12. Ważnym prawnie momentem jest
wypisywanie się pacjenta na własne życzenie ze
szpitala. Lekarz, gdy pacjent taki nadal wymaga
leczenia musi poinformować go „o możliwych
następstwach zaprzestanie leczenia w szpitalu”

Od sposobu udzielenia takiej informacji zależeć
może zdrowie a nawet życie pacjenta.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

13. Choć zgłoszenie się pacjenta ze
stosownym skierowaniem do szpitala jest
utożsamiane z jego zgodą na hospitalizację,
to przepisy wymagają by pacjent taką zgodę
w stosownej formie wyraził . Uzyskanie takiej
zgody jest pierwszym kontaktem lekarza z
pacjentem (przytomnym).

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

14. W trakcie pobytu w szpitalu pacjent
winien znajdować się pod stałą opieką
lekarza prowadzącego a okresowo przez
lekarzy dyżurnych - przebieg hospitalizacji, a
zatem także wywiady winny być zbierane i
odnotowywane.

Także przy wypisie pacjent winien uzyskać
informacje co do dalszego postępowania

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

15. Osobnych ustaleń wymaga uczestniczenie

pacjenta w zajęciach dydaktycznych. O ile

mają one wyłącznie charakter

demonstracyjny pacjent musi na tą czynność

wyrazić zgodę.
16. W kontaktach z pacjentem lekarz

uzyskuje informacje związane nie tylko ze

stanem zdrowia, ale niejednokrotnie staje się

powiernikiem innych, osobistych przeżyć i

kłopotów. Również te informacje objęte są

tajemnicą lekarską. Oczywiście pacjent może

zwolnić lekarza z zachowania tajemnicy,

nawet, jeżeli lekarz poinformuje go, iż może

to nieść dla niego niekorzystne skutki.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

17. Nie zawsze kontakty między lekarzem a
pacjentem układają się dobrze. I tak jak
pacjent może żądać zmiany lekarza
leczącego, tak lekarz w pewnych warunkach
może nie podjąć lub odstąpić od leczenia
pacjenta. Musi jednak wówczas dostatecznie
wcześnie uprzedzić go o tym i wskazać
realne możliwości uzyskania tego
świadczenia u innego lekarza lub w zakładzie
opieki zdrowotnej.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

18. Najbardziej szczegółowo charakter i rodzaj
kontaktów między lekarzem a pacjentem
określony został w Kodeksie Etyki Lekarskiej,
gdyż określa on nie tylko wymogi merytoryczne i
formalne, w tym wpisane w akty prawne, ale
także wymogi etyczne. A zatem lekarz powinien
życzliwie i kulturalnie traktować pacjentów a
relacje między pacjentem a lekarzem powinny
opierać się na ich wzajemnym zaufaniu . Te
zasady dotyczą niewątpliwie także
komunikowania się lekarza z pacjentem,
podobnie jak zastrzeżenie, że lekarz nie może
wykorzystywać swego wpływu w innym celu
aniżeli leczniczym.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

19. Kodeks Etyki Lekarskiej szczegółowo podaje
zakres informowania pacjenta - informacja ma być
formułowana zrozumiale dla niego (dostosowanie
określeń do poziomu intelektualnego pacjenta) i
zawierać dane o stopniu ewentualnego ryzyka
zabiegów diagnostycznych i leczniczych i
spodziewanych korzyści, a także o możliwościach
zastosowania innego postępowania medycznego.
Lekarz w razie niepomyślnej diagnozy dla pacjenta
winien poinformować go z taktem i ostrożnością;
odstąpienie od tej informacji może być uzasadnione
przekonaniem lekarza, że wpłynie ona negatywnie na
stan pacjenta.Wyjątkowo ważnym zapisem, jakże
czasem trudnym do spełnienia, jest powinność
lekarza przyznania się pacjentowi do poważnej
pomyłki lub wystąpienia nieprzewidzianych
powikłań.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

20. Moim zdaniem te dwa fakty nie powinny być
łączone; pomyłka stanowiąca błąd w leczeniu
może nieść poważne, prawne konsekwencje dla
lekarza, natomiast powikłania mogą być
związane z ryzykiem leczenia i lekarz
odpowiedzialności nie ponosi. Przy realizacji
tego zapisu lekarz musi niewątpliwie wykazać
się dużą znajomością psychologii; jestem jednak
pewna, że uprzednie prawidłowe kontakty z
pacjentem ułatwiają znacząco porozumiewanie
się w takich ciężkich momentach.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

21. Powyższy przegląd wymogów prawnych
na styku lekarz - pacjent wykazuje, że od
minimum wymogów doszliśmy obecnie do
szeroko rozbudowanych norm prawnych,
ustalających szczegółowo czas, formę i
zakres komunikacji między lekarzem a
pacjentem.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent

22. Przepisy należy przestrzegać, jednakże
każdy lekarz winien wypracować sobie
własny styl kontaktów z pacjentem. Dobre i
życzliwe kontakty czynią drobne błędy i
niedociągnięcia w trakcie leczenia
niezauważalnymi przez pacjenta. Z drugiej
strony opryskliwe i nacechowane
niecierpliwością traktowanie pacjenta rodzi
postawy roszczeniowe. Także pośpieszna i
zdaniem pacjenta niepełna informacja staje
się niejednokrotnie przyczyną zarzutów o
nieprawidłowe postępowanie lekarza.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - lekarz

23. Relacje pomiędzy lekarzami to jeden z
najważniejszych czynników, decydujących o
prawidłowym funkcjonowaniu oddziału
szpitalnego, przychodni czy nawet całego ZOZ-u.
Zależą one z pewnością przede wszystkim od
kultury osobistej, taktu, umiejętności współżycia
z ludźmi, a nawet umiejętności przyznania się do
błędu. Żadne przepisy, bez dobrej woli i zalet
osobistych lekarzy nie zapewnią prawidłowych
pomiędzy nimi tzw. stosunków międzyludzkich. A
pacjenci patrzą, słyszą i wyciągają, czasem
nawet zbyt pochopne wnioski.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - lekarz

24. W ustawie o zawodzie lekarza tylko w
ograniczonym zakresie zapisane są formy
komunikacji między lekarzami. Za najważniejsze
z nich należy uznać sytuacje, które winny
zmuszać lekarza do zasięgnięcia opinii drugiego
lekarza np. niespodziewana sytuacja
śródoperacyjna, zmuszająca do poszerzenia, bez
zgody pacjenta zakresu zabiegu . Również w
razie wątpliwości diagnostycznych lekarz nie
tylko na wniosek pacjenta, ale także z własnej
inicjatywy powinien zasięgnąć opinii właściwego
lekarza specjalisty lub zorganizować konsylium
lekarskie. W tej ostatniej sytuacji lekarz musi
przekazać specjaliście niezbędne informacje o
pacjencie.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - lekarz

25. Najszerzej o relacjach pomiędzy lekarzami mówi
Kodeks Etyki Lekarskiej. Zawiera on oddzielny
rozdział III, zatytułowany „Stosunki wzajemne
między lekarzami”, którego zapisy kreślą idealny
model zawodowego współżycia. A zatem lekarze
powinni okazywać sobie wzajemny szacunek. Nie
powinni wypowiadać wobec chorego i jego otoczenia,
a także wobec personelu asystującego lub publicznie
niekorzystnej oceny działalności zawodowej i innego
lekarza lub dyskredytować go w jakikolwiek sposób.
Ponadto wszelkie uwagi o dostrzeżonych błędach
przekazać przede wszystkim nieprawidłowo
działającemu lekarzowi, ale poinformowanie Izby
Lekarskiej o braku kompetencji i nieetycznym
zachowaniu się innego lekarza, nie godzić w „zasady
solidarności zawodowej”.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - lekarz

Doświadczeni lekarze winni służyć radą i

pomocą mniej doświadczonym, a pełniący

funkcje kierownicze mają obowiązek dbać o

podnoszenie kwalifikacji podległych im lekarzy.

Lekarz kontrolujący pracę innych lekarzy

winien to czynić w ich obecności, a uwagi

przekazywać im bezpośrednio.

Powyższe zasady są klarowne i praktycznie

nic nie stoi na przeszkodzie, by je przestrzegać.

Jeden z artykułów w starym Kodeksie (nowy

obowiązuje od 2 stycznia 2004 r.) wspominał o

„solidarności zawodowej”. Pojęcie to funkcjonuje

w społeczeństwie ale w negatywnym jego

rozumieniu i w nowym kodeksie określenie to

zniknęło.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - lekarz

Powszechne jest przekonanie, że lekarz zawsze
chroni lekarza, nawet, jeśli ten popełnia
karygodne błędy. Przekonanie to potwierdzać
może fakt, że rzadko w przypadkach
ewidentnego błędu np. leczniczego ordynator
zawiadamia o tym prokuratora; czyni to
zazwyczaj rodzina, zazwyczaj uświadomiona
przez niższy personel szpitala. Z drugiej strony
jakże często przyczyną roszczeń pacjenta
względem lekarza są nieodpowiedzialne uwagi
lekarza o jakości działania poprzedniego lekarza
w sferze leczenia czy diagnozowania.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - lekarz

26. Z akt przesyłanych do Zakładów Medycyny
Sądowej celem opiniowania wyłania się czasem
ponury obraz bezpardonowej rywalizacji,
nieżyczliwości, co oczywiście odbija się zawsze
na jakości leczenia.

Szczególny rodzaj współpracy i wzajemnej
komunikacji istnieje pomiędzy lekarzami
wypełniającymi poszczególne etapy procedury
transplantacji narządów - od komisji
stwierdzającej śmierć pnia mózgu, przez zespół
lekarzy pobierający narządy, do zespołu
dokonującego przeszczepu. Musi tu istnieć i
istnieje idealna, określona wymogami czasowymi
współpraca, godna idei transplantacji określanej
„darem życia”.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - media

27. W przypadkach katastrof, bulwersujących
opinię publiczną, zabójstw i innych zdarzeń
powodujących obrażenia ciała u ofiar, lekarze
leczący są nagabywani przez dziennikarzy o
skutki, rodzaje obrażeń, rokowania a nawet
osobiste wrażenia czy opinie. Lekarz ma
prawo do udzielenia ogólnej informacji, tak
sformułowanej by nie była możliwa
identyfikacja pacjenta. W innych sytuacjach
np. filmowania oddziału w związku z
otrzymaną aparaturą ujawnienie danych
względnie pokazanie twarzy, umożliwiające
identyfikację pacjenta może odbyć się jedynie
za jego zgodą.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - pacjent

28. Ustawa o zawodach pielęgniarki i położnej (1996
r.) uczynił zawód pielęgniarki i położnej zawodami
samodzielnymi stanowiąc m.in., iż jednym ze
świadczeń przez nie udzielanych jest „samodzielne
udzielanie w określonym zakresie świadczeń
zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i
rehabilitacyjnych”.

Pozycja pielęgniarki z jednoznacznie usługowej
wzrosła więc niepomiernie, w wielu bowiem
przypadkach samodzielnie wykonuje różne, nawet
poważne i dotychczas zastrzeżone wyłącznie dla
lekarzy czynności .Tym samym jej kontakt z
pacjentem stał się głębszy a komunikowanie się
nabrało nowych barw.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - pacjent

29. Pierwszy kontakt pielęgniarki z pacjentem
następuje w Izbie Przyjęć szpitala lub przychodni jest
bardzo ważny, gdyż to właśnie jej obowiązkiem jest
poinformowanie pacjenta o jego prawach.

Osobiście uważam, że jakby przy okazji winna
poinformować go o możliwości zgłoszenia sprzeciwu
co do wykonania w razie jego śmierci sekcji
patomorfologiczne. Jest to informacja, którą pacjent
musi uzyskać, a która jest niewątpliwie bardzo
trudna do przekazania. Najmniej szokująca będzie,
jeśli pielęgniarka połączy ją z innymi,
przysługującymi pacjentowi prawami. Z formalnych
obowiązków pielęgniarkę należy obarczyć także
uzyskaniem od pacjenta przy przyjęciu informacji
kogo należy zawiadomić w razie „pogorszenie się
stanu zdrowia chorego, powodującego zagrożenie
życia lub w razie jego śmierci”.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - pacjent

30. Pielęgniarka i położna udziale także pacjentowi
informacji o jego stanie zdrowia ale w zakresie
„koniecznym do spowodowania opieki
pielęgnacyjnej”.

Szczególny kontakt pielęgniarki z pacjentem
zachodzi, gdy wykonują one samodzielnie
świadczenia zaliczane do „świadczeń
zapobiegawczych a obejmujących np. prowadzenie
różnego rodzaju poradnictwa dla niepełnosprawnych
i ich rodzin, psychoedukację, dietetykę, opiekę nad
dziećmi z grup dyspanseryjnych. Podobny zakres
uprawnień dotyczy położnej i jest on jeszcze
poszerzony o opiekę nad położnicą i noworodkiem.
Również duży zakres świadczeń rehabilitacyjnych
wykonywanych przez pielęgniarki i położne może być
przez nie realizowany jedynie przy życzliwym,
pełnym zrozumienia ale także merytorycznym
kontakcie z pacjentem.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - pacjent

31. Powyższe uprawnienia, poszerzające
znacząco kontakt pielęgniarki i położnej z
pacjentami to niewątpliwie przywileje, ale
także obowiązki, których niedopełnienie
może powodować odpowiedzialność prawną.
Z tych powodów odchodzenie od określenia
„błąd lekarski” na określenie „błąd
medyczny” jest coraz bardziej uzasadnione.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - pacjent

32. Niezależnie od uregulowań
prawnych pielęgniarka jest osobą,
która ma najczęstszy i znacznie
ściślejszy niż lekarz kontakt z
pacjentem. Od jakości tego kontaktu
zależy nie tylko ocena prawidłowości
opieki nad pacjentem, ale
niejednokrotnie jego życie i zdrowie.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - lekarz

33. Uzyskanie przez pielęgniarkę i położną
dużej samodzielności,zmieniło zasadniczo
relacje pomiędzy nimi a lekarzami.
Oczywiście nadal jednym z podstawowych
obowiązków pielęgniarki i położnej jest
„realizacja zleceń lekarskich w procesie
diagnostyki leczenia i rehabilitacji, czyli
działanie, które przez wiele lat stanowiło
jedyny cel ich zawodu. Zlecenia wyrażane są
przez lekarza ustnie bądź pisemnie, mogą
być zmieniane doraźnie.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - lekarz

34. Pielęgniarka uzyskała jednak prawo do oceny
tych zleceń, a nawet wnoszenia wątpliwości co do
ich zasadności. Artykuł ustawy stanowi, że „w
przypadku uzasadnionych wątpliwości
pielęgniarka, położna ma prawo domagać się od
lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił
potrzebę wykonania tego zlecenia a „w
wyjątkowych przypadkach pielęgniarka, położna
ma prawo odmówić wykonania zlecenia
lekarskiego, podając niezwłocznie przyczyny
odmowy na piśmie”. Podobne prawo do informacji i
ewentualnej odmowy wykonania zlecenia ma
pielęgniarka, położna - przy eksperymencie
medycznym. Powyższe artykuły tworzą nieznany
dotychczas rodzaj kontaktów między lekarzem a
pielęgniarką i położną.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - lekarz

35. Kontakty te wymagają z obu strony
wyjątkowego taktu i umiaru, jako, że każdy
człowiek jest omylny i najmniejsza
wątpliwość musi być wyjaśniona dla dobra
pacjenta. Oczywiście podstawową zasadą jest
wyjaśnianie powyższych wątpliwości poza
salą chorych; na sali chorych nie wolno
wypowiadać elementów podważających
autorytet i kompetencje lekarza leczącego.
Zmianę zlecenia, o ile było wadliwe należy
dokonać w sposób nie nasuwający u pacjenta
podejrzenia pomyłki. Źle i publicznie
rozegrana kontrowersja może bowiem stać
się powodem późniejszych roszczeń pacjenta.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - lekarz

36. W poprzednim rozdziale była mowa o
samodzielnym wykonywaniu przez pielęgniarkę,
położną wielu świadczeń, w tym leczniczych.
Świadczenia te mogą być przez nie realizowane
także w zakładach opieki zdrowotnej, w której
zawsze są przecież lekarze. Jedynym warunkiem jaki
muszą spełnić pielęgniarki i położne po
samodzielnym zrealizowaniu jakiegoś świadczenia
jest poinformowanie o tym „bez zbędnej zwłoki”
lekarza. Takie działanie pielęgniarki, położnej może,
moim zdaniem doprowadzać do nieporozumień
pomiędzy nimi a lekarzami. Zgodna z prawem będzie
bowiem sytuacja, że położna przyjmie ciężarną,
zbada, odbierze poród fizjologiczny (musi
przewidzieć, że właśnie taki będzie poprzez kolejne
okresy) i dopiero wówczas „bez zbędnej zwłoki”
zawiadomi lekarza dyżurnego.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Pielęgniarka - lekarz

37. Prawidłowe kontakty między lekarzami a
pielęgniarkami i położnymi to podstawa
prawidłowego funkcjonowania oddziału. To
pielęgniarka bowiem jest łącznikiem
pomiędzy pacjentem a lekarzem, od jej
prawidłowej obserwacji pacjenta i reakcji na
każdą nieprawidłowość (powiadomienie
lekarza) zależy tok i efekt postępowania
leczniczego

.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

38. Choć niewątpliwie najważniejszym
partnerem lekarza jest pacjent i od jego woli
zależy postępowanie lekarza, to istnieją
sytuacje prawne, gdy niezależnie od woli
pacjenta lekarz musi wchodzić w zawodowe
relacje z osobami lub organami tzw.
upoważnionymi. Takimi upoważnionymi do
informacji o pacjencie organami są organa
ścigania i wymiaru sprawiedliwości,
reprezentowane przez funkcjonariuszy
Policji, prokuratora, sędziego.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

39. Zgodnie z art. 15 Kodeksu Postępowania
Karnego „wszystkie instytucje państwowe,
samorządowe i społeczne są obowiązane w
zakresie swego działania do udzielania
pomocy organom prowadzącym
postępowanie karne” (jest to policja
wykonująca polecenia sądu i prokuratora), a
ponadto zgodne z rozporządzeniem Rady
Ministrów policjanci w toku wykonywania
czynności służbowych mogą żądać od
instytucji państwowych niezbędnej pomocy a
instytucje te mają obowiązek jej udzielenia
jeżeli wykonanie tego obowiązku nie zakłóci
ich funkcjonowania.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

40. Powyższe przepisy oznaczają, że lekarz
musi upoważnionemu policjantowi udzielić
informacji o pacjencie. Dotyczy to zazwyczaj
informacji o ofiarach wypadków drogowych,
usiłowania zabójstwa i ciężkich pobić. W
takich bowiem przypadkach stan zdrowia
w/w osób zwanymi pokrzywdzonymi decyduje
o rodzaju czynności, jakie muszą podjąć
organa ścigania (np. decyzja o zatrzymaniu
podejrzanego).

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

41. Lekarze są obowiązani nie tylko do
udzielenia informacji, ale także do
przeprowadzenia badania osób zatrzymanych
przez Policję. Obowiązek ten istniał zawsze.
Policja zatrzymująca osobę, co do której
zachodzi uzasadniona obawa, że „znajduje się w
stanie zagrażającym jej życiu lub zdrowiu” jest
obowiązana doprowadzić ją do „zakładu opieki
zdrowotnej, położonej najbliżej jednostki Policji
dokonującej zatrzymania i lekarz tej jednostki
winien dokonać stosownych badań, w celu
określenia czy istnieją „przeciwwskazania
medyczne do zatrzymania”. Nowością w
obowiązującym rozporządzeniu jest uzależnienie
badania od wyrażenia lub nie zgody przez
zatrzymaną osobę.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

Kontakt lekarza z osobą zatrzymaną może być i
zazwyczaj jest bardzo trudny, tym bardziej, że osoby
te są niejednokrotnie w stanie nietrzeźwym. W
interesie takiej osoby jest przedstawienie w
wywiadzie swego stanu zdrowia jako wyjątkowo
ciężkiego; bardzo często podawane są schorzenia,
których badaniem wyłącznie fizykalnym nie można
wykluczyć (np. padaczka, nowotwór).

Oczywiście osoby te nie posiadają zazwyczaj przy
sobie dokumentacji lekarskiej potwierdzających
wywiad. Należy zatem z pełnym krytycyzmem
odnieść się do wywiadu i skupić wyłącznie na
wynikach aktualnego badania.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

42. W ramach obowiązującej lekarzy ZOZ-u
współpracy z Policją dochodzi często w
praktyce do konieczności doraźnego badania
osób pokrzywdzonych np. zgwałconej kobiety,
czy pobitej osoby. Lekarz ma obowiązek
zbadać taką osobę w kierunku wskazań do
hospitalizacji, natomiast wywiad ograniczyć
do stanu zdrowia. Ustalanie przebiegu
zdarzeń nie leży w gestii lekarza badającego.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

43. Do szczególnej sytuacji dochodzi, gdy Sąd
lub Prokurator jako upoważnione organa
powołują lekarza na świadka, w związku z
udzielonymi przez niego konkretnej osobie
świadczeń zdrowotnych. Lekarz, jako
świadek nie może odmówić wyjaśnień
dotyczących pacjenta. Stosowne zapisy w
kodeksach określają w jakich warunkach i w
jakim zakresie lekarz jest wówczas zwolniony
z tajemnicy lekarskiej.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

44. Podobna sytuacja zachodzi, jeżeli lekarz jest
wezwany do wyjaśnień przez rzecznika
odpowiedzialności zawodowej.

Kolejną sytuacją, w której lekarz jest

zobowiązany nawiązać kontakt z organami ścigania
jest konieczność zawiadomienia o przestępstwie.

Obecnie obowiązująca ustawa o zawodzie

lekarza nie zawiera stosownego artykułu („stara”
ustawa miała ten obowiązek wpisany), pozostają
zatem inne zapisy:

Każdy obywatel, a zatem i lekarz, mając

wiarygodną wiadomość o zabójstwie lub usiłowaniu
zabójstwa, ma obowiązek niezwłocznego
zawiadomienia organu powołanego do ścigania
przestępstw.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

W przypadku innych przestępstw ściganych z
urzędu (a zatem m.in. uszkodzeń ciała
naruszających czynność narządów ciała lub
rozstrój zdrowia na czas powyżej dni siedem)
obowiązek zawiadomienia spoczywa na
instytucjach państwowych lub
samorządowych, a zatem na ZOZ-ach,
natomiast w stosunku do obywateli
obowiązek ten jest określany jako społeczny.
Od poczucia społecznego obowiązku zależy
zatem, czy lekarz gabinetu prywatnego, do
którego zgłosi się zraniony pacjent
zawiadomi, czy też nie, Policję.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - osoby lub organy tzw. upoważnione

45. Do kontaktów z upoważnionymi i
wskazanymi przez stosowne przepisy lekarz
obowiązany jest w przypadkach rozpoznania
chorób zakaźnych i wenerycznych, zgonu z
powodu zatrucia i nowotworu, zgonu
okołoporodowego matki lub noworodka.

Przepisy i sposoby kontaktowania się w
powyższych przypadkach są bardzo
szczegółowe , określone w stosownych
rozporządzeniach.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent nietypowy

46. Pacjent nietypowy to pacjent chory psychicznie,
dawca narządów do przeszczepów oraz osoba
zatrzymaną w areszcie i pacjent w stanie upojenia
alkoholowego.

Do chwili wejścia w życie ustawy o ochronie

zdrowia psychicznego (brak było w naszym
ustawodawstwie przepisów regulujących tryb
postępowania z chorym psychicznie; traktowany on
był niejednokrotnie jako osoba ubezwłasnowolniona i
o wszystkim, za niego, decydowała rodzina i lekarz.
Za najważniejsze postanowienie ustawy uważam
przyjęcie możliwości podejmowania przez takiego
chorego decyzji np. wyrażania zgody na badanie czy
przyjęcie do szpitala psychiatrycznego.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent nietypowy

Do lekarza należy ocena stanu psychicznego
chorego, jego zdolności co do wyrażania
takiej zgody, ale także oceny, czy z powodu
zaburzeń psychicznych może zagrażać
bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub
zdrowiu innych osób bądź nie jest zdolna do
zaspakajania podstawowych potrzeb
życiowych. Powyższe przesłanki likwidują
bowiem konieczność uzyskania zgody.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent nietypowy

47. Badanie osoby chorej psychicznie jest
zatem trudne, uwzględniać musi wywiad,
obserwację zachowania chorego, rozmowę z
jego bliskimi. Jest to tym ważniejsze, że w
stosunku do tych chorych, w szczególnych
przypadkach można zastosować przymus
bezpośredni, który jest działaniem przeciwko
wolności i postępowaniem wyjątkowym na
styku lekarz - pacjent. Sądzę, że uzasadnione
jest stwierdzenie, że komunikowanie się
personelu służby zdrowia z chorymi
psychicznie należy uznać za wyjątkowe,
odbiegające od powyżej opisywanych norm.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pacjent nietypowy

48. Ustawa tzw. transplantacyjna stworzyła podstawy
prawne transplantacji narządów i m.in. dopuściła
możliwość pobierania w celu przeszczepiania
komórek, tkanek i narządów od żywego człowieka .
Względem potencjalnego dawcy lekarz musi spełnić
szereg wymogów, wśród których szczególnie
obszerny zakres ma informacja. Zakres tej
informacji, obejmujący m.in. możliwe negatywne
następstwa zarówno dla dawcy jak i biorcy jest
szczegółowo podany w ustawie. Umiejętność
kontaktu lekarza z potencjalnymi żywymi dawcami
ma zasadnicze znaczenie przy podejmowaniu przez
nich decyzji; lekarz oczywiście nie może np. przez
namowę wpływać na tę decyzję. Zastanawiający jest
fakt, że w Polsce dawcy żywi są bardzo nieliczni,
nawet w przypadku dawstwa rodziców na rzecz
dziecka.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

49. W powszechnym odczuciu społecznym
rodzina, jako osoby najbliższe pacjentom mają
prawo współuczestniczyć w procesie jego
leczenia, być na bieżąco informowani o stanie
jego zdrowia a nawet współdecydować o
poważniejszych decyzjach (np. operacjach).
Żądają zatem informacji o swoich matkach,
żonach i dzieciach, które są dorosłe. Należy
jednoznacznie stwierdzić, że uregulowania
prawne nigdy nie dawały rodzinie pacjenta
szczególnych uprawnień, o ile pacjent ten był
dorosły, przytomny i nie ubezwłasnowolniony. W
zasadzie jedynym przywilejem wpisanym w
ustawę było prawo (nie obowiązek) rodziny do
pochówku zmarłej, bliskiej osoby.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

Wszelkie uprawnienia rodziny zależą od
świadomej decyzji chorego - może on upoważnić
każdą osobę, a zatem i członka rodziny do
udzielania im informacji przez lekarza,
pielęgniarkę i położną. Powyższą decyzję
pacjenta należy ściśle przestrzegać, mimo iż
może to narażać personel szpitala na bardzo
nieprzyjemne kontakty z kuzynami, ciociami i
przyjaciółmi pacjenta, tym bardziej że zawinione
złamanie tej zasady rodzi samo z siebie (nawet
przy braku negatywnego skutku
odpowiedzialność cywilną.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

50. Upoważnienie pacjenta musi mieć formę
oświadczenia pisemnego zawartego w historiach
- ta forma ułatwia w sposób znaczący kontakty
personelu z rodziną; może jednak wzbudzić
agresywne zachowanie się pominiętego członka
rodziny względem pacjenta. Powyższe zasady z
trudem zdobywają prawa obywatelstwa w
codziennej praktyce medycznej. Wydaje się, że
są one trudne do zaakceptowania przez obie
strony tj. rodziny i personel lekarski. Niestety
źle by było, gdyby dopiero pierwsze procesy o
odszkodowania zmieniły tradycyjnie otwarte
relacje między lekarzami, pielęgniarkami i
położnymi a rodzinami pacjentów. Otwartość i
pełen kontakt tak, ale wyłącznie za zgodą
pacjenta.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

51. Jeden moment w kontaktach lekarza z
pacjentem budzi niepokój. Dotyczy sytuacji, gdy
pacjent nie wskaże osoby, upoważnionej do
informacji o jego stanie zdrowia. Ponieważ jak
stanowi ustawy i Kodeks Etyki Lekarskiej
lekarza obowiązuje tajemnica, również po
śmierci pacjenta, w opisanej sytuacji lekarz
winien odmówić informacji o przyczynie śmierci
pacjenta a kartę zgonu uczynić dokumentem
poufnym. Byłaby to sytuacja wyjątkowo trudna i
zupełnie niezrozumiała dla rodziny. Nadal zatem
informuje się rodzinę o przyczynie zgonu,
niezależnie od woli pacjenta, wyrażanej za życia.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

52. Istnieją jeszcze w praktyce dwie sytuacje,
kiedy lekarze uzależniają swe czynności od woli
rodziny, mimo iż prawo tego nie wymaga.

Pierwszą sytuacją jest decyzja o wykonaniu
sekcji patomorfologicznej. Lekarze zapominają
bądź nie znają stosownych przepisów - decyzja o
wykonaniu sekcji patomorfologicznej zwłok
zależy bowiem wyłącznie od lekarza i jego oceny
pewności ustalonego rozpoznania
klinicznego.Ani sprzeciw rodziny ani nawet
sprzeciw pacjenta wyrażony za życia nie ma w
określonych sytuacjach znaczenia prawnego.
Kontakt lekarza z rodziną winien więc być
rzeczowy i podparty obowiązującymi przepisami.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

53. Druga sytuacja dotyczy uzyskiwania zgody
rodziny potencjalnego dawcy na pobranie narządów
do przeszczepów. Stosowna ustawa uzależnia
pobranie narządów wyłącznie od tzw. zgody
domniemanej , podobnie Kodeks Etyki Lekarskiej.
Zgoda domniemana oznacza, że na życia konkretny
człowiek nie wyraził w żaden określony w ustawie
sposób swego sprzeciwu co do bycia dawcą
narządów pompa śmierci. Rodzina nie ma zatem
prawa do wyrażania sprzeciwu. W praktyce jednak,
mimo braku sprzeciwu osoby zmarłej lekarze
procedury związane z transplantacją zaczynają od
rozmowy z rodziną co do sytuacji zdrowotnej ich
bliskiego i istocie śmierci pnia mózgu, w której się
znajduje (i jest to słuszne), muszą także zapytać czy
ich bliski nie wyraził ustnie sprzeciwu przy
wcześniejszym czasowo przyjęciu bądź pobytu w
szpitalu.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

Prawdziwości oświadczenia rodziny w tym
zakresie nie można zweryfikować. Zdarzają
się jednak i to nierzadko sytuacje gdy lekarze
od zgody rodziny uzależniają pobranie
narządów. Lekarze postępowanie swe
uzasadniają obawą przed nieodpowiedzialną
reakcją rodziny w razie odrzucenia ich
odmowy.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

54. Sytuacja prawna rodziny jest tylko
wówczas jasna, gdy jej członkowie są w
przypadku małoletniego lub osoby
ubezwłasnowolnionej przedstawicielami
ustawowymi pacjenta. Wówczas wszelkie
decyzje, które podejmuje pacjent i o których
była mowa powyżej przejmują te osoby (z
pewnymi wyjątkami współdecydowanie przez
osoby powyżej 16 - go roku życia), o czym
była mowa w innym rozdziale.

PODSTAWY PRAWNE KOMUNIKOWANIA SIĘ W

MEDYCYNIE

Lekarz - pielęgniarka, położna - rodzina

pacjenta

55. Podsumowując relacje między personelem
medycznym a rodziną pacjenta nie można
pominąć pozytywnej jej roli w procesie
leczniczym, oczywiście w przypadkach gdy
członkowie rodziny są osobami życzliwymi dla
pacjenta i darzą go prawdziwym uczuciem. Nie
zawsze jednak takie walory cechują bliskich
pacjenta i niejednokrotnie bardziej korzystnym
dla niego jest ograniczenie przez lekarza (za
aprobatą zainteresowanego) kontaktów
rodzinnych.

147

Treść wykładów

udostępniona jest na

stronie internetowej

Zakładu Prawa Medycznego

Katedry Medycyny Sądowej:

www.forensic.am.wroc.pl/dy

da.html