Zobowiązania podatkowe

doc. dr Marek Grzybowski

maj 2015

Wyższa Szkoła Administracji

Publicznej

w Ostrołęce

2

Obowiązek podatkowy

1)

w doktrynie w dwóch znaczeniach:

a) abstrakcyjny obowiązek podatkowy

wyrażony w ustawach podatkowych w regułach opodatkowania,
obejmujących prawno-podatkowy stan

faktyczny i jego następstwa

prawne

b) zindywidualizowany obwiązek podatkowy

powstaje w momencie zaistnienia ustawowych przesłanek

opodatkowania, a więc gdy realnie istniejący podmiot spełni warunki, z

którymi ustawa wiąże powstanie obowiązku podatkowego

2)

w Ordynacji podatkowej - nieskonkretyzowana

powinność przymusowego świadczenia

pieniężnego wynikająca z obowiązku podatkowego

3

Zobowiązanie podatkowe

Zobowiązanie podatkowe –

konkretyzacja obowiązku
podatkowego dotycząca:

• wysokości podatku
• terminu zapłaty podatku
• miejsca zapłaty podatku

4

Powstanie zobowiązania

podatkowego

• dwa sposoby (art. 21 § 1)

• z mocy prawa (bez wydawania decyzji):

- z mocy prawa z chwilą zaistnienia warunków

przewidzianych prawem

- w drodze obliczenia przez samego podatnika
- w drodze obliczenia przez płatnika

• w drodze wydania i doręczenie decyzji

5

Dwa typy decyzji

podatkowych

1) decyzje konstytutywne

– ustalają wielkość zobowiązania (decyzje ustalające)
– tworzą stosunek prawny zobowiązania podatkowego

2)

decyzje deklaratoryjne

-

nie tworzą nowych obowiązków

- określają różnicę między kwotą właściwą o kwotą
zapłaconą przez podatnika

Oznaczenie okresu na

wydanie i doręczenie

decyzji ustalającej

• zobowiązanie podatkowe nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca

to zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat, licząc od
końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek
podatkowy.

• Jednak w przypadkach, gdy podatnik:

– nie złożył deklaracji w terminie przewidzianym w przepisach

prawa podatkowego,

– w złożonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych

niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania
podatkowego,

zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w § 1, nie powstaje, pod

warunkiem że decyzja ustalająca wysokość tego zobowiązania
została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku
kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

6

Skutki doręczenia decyzji

Wydanie i doręczenie decyzji

powoduje, że biec mogą terminy:

a) materialnoprawny termin zapłaty

podatku

b) proceduralny termin wniesienia

odwołania od decyzji

7

Termin płatności podatku

• Dwa istotne zagadnienia

– Sposób ustalenia terminu płatności

– Ustalenie momentu, w którym

zapłata zostanie uznana za prawnie
skuteczną

8

9

Sposób ustalenia terminu

płatności

gdy zobowiązanie podatkowe powstaje przez doręczenie decyzji
podatkowej - 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej
wysokość zobowiązania (art. 47 par. 1)

gdy zobowiązanie podatkowe powstaje ex lege – termin płatności
wynika z przepisów prawa – wskazanie ostatniego dnia

termin płatności podatku terminem przewidzianym w przepisach
prawa podatkowego – art. 12 Ordynacji

Zaległość podatkowa (I)

• Podatek niezapłacony w terminie

przekształca się w zaległość
podatkową (art. 51 Ordynacji
podatkowej)

• Za zaległość podatkową uważa się

także niezapłaconą w terminie
zaliczkę na podatek lub ratę podatku

10

Zaległość podatkowa (II)

• Na równi z zaległością podatkową traktuje się:

– 1) nadpłatę, jeżeli w zeznaniu lub w deklaracji, o których mowa w art.

73 § 2, została wykazana nienależnie lub w wysokości wyższej od
należnej, a organ podatkowy dokonał jej zwrotu lub zaliczenia na
poczet zaległości podatkowych bądź bieżących lub przyszłych
zobowiązań podatkowych;

– 2) zwrot podatku, jeżeli podatnik otrzymał go nienależnie lub w

wysokości wyższej od należnej lub został on zaliczony na poczet
zaległości podatkowej albo bieżących lub przyszłych zobowiązań
podatkowych, chyba że podatnik wykaże, że nie nastąpiło to z jego
winy;

– 3) wynagrodzenie płatników lub inkasentów pobrane nienależnie lub

w wysokości wyższej od należnej;

– 4) oprocentowanie nienależnej nadpłaty bądź zwrotu podatku

zwrócone lub zaliczone na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych
zobowiązań podatkowych.

11

Odsetki za zwłokę

uchybienie terminowi płatności -

powstanie zaległości podatkowej

-

odsetki w wysokości 200% podstawowej

stopy

kredytu lombardowego

- Minister Finansów ogłasza w drodze

obwieszczenia stawkę odsetek za zwłokę

- naliczane są przez podmiot

odpowiedzialny za

terminowe dokonanie

zapłaty

12

Zabezpieczanie

zobowiązań podatkowych

(I)

• Zobowiązanie podatkowe może być

zabezpieczone na majątku podatnika:

– na zasadach i w trybie określonych w

ustawie o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji

– na zasadach i w trybie określonych w

ustawie – Ordynacja podatkowa

13

Zabezpieczanie

zobowiązań podatkowych

(II)

• Zobowiązanie podatkowe przed terminem

płatności może być zabezpieczone na
majątku podatnika

– jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie

zostanie ono wykonane,

•

a w szczególności gdy podatnik trwale nie
uiszcza wymagalnych zobowiązań o
charakterze publicznoprawnym lub dokonuje
czynności polegających na zbywaniu majątku,
które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję.

14

Zabezpieczanie

zobowiązań podatkowych

(III)

• Możliwe również:

– w toku postępowania podatkowego

lub kontroli podatkowej

– na majątku wspólnym
– w odniesieniu do płatnika i inkasenta

oraz wskazanych kategorii osób
trzecich (w określonych warunkach)

15

Sposoby zabezpieczenia

należności podatkowych

• Zabezpieczenie dobrowolne i

zabezpieczenie w trybie ustawy
egzekucyjnej

• Formy zabezpieczenia dokonanego

na wniosek

16

Szczególny tryb

zabezpieczenia

• Polega na przyjęciu:

– gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej;
– poręczenia banku;
– weksla z poręczeniem wekslowym banku;
– czeku potwierdzonego przez krajowy bank wystawcy czeku;
– zastawu rejestrowego na prawach z papierów wartościowych

emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski -
według ich wartości nominalnej;

– uznania kwoty na rachunku depozytowym organu podatkowego;
– pisemnego, nieodwołalnego upoważnienia organu podatkowego,

potwierdzonego przez bank lub spółdzielczą kasę
oszczędnościowo-kredytową, do wyłącznego dysponowania
środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku lokaty
terminowej.

17

Hipoteka przymusowa (I)

• Przysługuje Skarbowi Państwa i jednostkom

samorządu terytorialnego

• Może być ustanowiona na wszystkich

nieruchomościach podatnika, płatnika,
inkasenta, następcy prawnego lub osób
trzecich

• Może zabezpieczać zobowiązania podatkowe

powstałe przez doręczenie decyzji
ustalającej, jak również zaległość podatkową
oraz odsetki za zwłokę od tej zaległości

18

Hipoteka przymusowa (II)

• Poza nieruchomością przedmiotem

hipoteki przymusowej może być także:

– użytkowanie wieczyste wraz z budynkami i

urządzeniami na użytkowanym gruncie
stanowiącymi własność użytkownika
wieczystego;

– spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu;
– wierzytelność zabezpieczona hipoteką;
– statek morski lub statek morski w budowie

wpisane do rejestru okrętowego.

19

Powstanie hipoteki

przymusowej

• Wpis do księgi wieczystej

• Podstawy wpisu hipoteki

przymusowej

– najczęściej decyzja

• Tryb dokonania wpisu

20

Wygaśnięcie hipoteki

przymusowej

• hipoteka wygasa wraz z

wygaśnięciem wierzytelności,
której wykonanie zabezpiecza

– chyba że z danego stosunku

prawnego mogą powstać w
przyszłości kolejne wierzytelności
podlegające zabezpieczeniu.

21

Zastaw skarbowy (I)

• Rodzaj przymusowego zastawu

nieposesoryjnego

• Przysługuje Skarbowi Państwa i jednostkom

samorządu terytorialnego

• Może zabezpieczać zobowiązania podatkowe

powstałe przez doręczenie decyzji ustalającej,
jak również zaległość podatkową oraz odsetki
za zwłokę od tej zaległości

22

Zastaw skarbowy (II)

• może być ustanowiony na wszystkich

będących własnością podatnika oraz
stanowiących współwłasność łączną
podatnika i jego małżonka rzeczach
ruchomych oraz zbywalnych
prawach majątkowych

• o pierwszeństwie zastawu decyduje

wpis do rejestru

23

Rejestry zastawów

skarbowych

• rejestry prowadzone przez

naczelników urzędów skarbowych

• Centralny Rejestr Zastawów

Skarbowych

24

Odroczenie terminu

płatności

• ważny interes podatnika lub interes

publiczny

• wniosek podatnika
• uznanie administracyjne
• pomoc publiczna
• konieczna treść decyzji
• Przywrócenie statusu quo ante - art.

259

25

Rozłożenie podatku na

raty

• ważny interes podatnika lub interes

publiczny

• wniosek podatnika
• uznanie administracyjne
• pomoc publiczna
• konieczna treść decyzji
• przywrócenie statusu quo ante - art.

259

26

Opłata prolongacyjna

• 50% odsetek za zwłokę

• wymierzana w decyzji o rozłożeniu

podatku na raty lub odroczeniu
terminu płatności

• obligatoryjne lub fakultatywne

zwolnienia

27

Wygasanie zobowiązań

podatkowych

• Dwie kategorie sposobów wygasania:

– Sposoby efektywne

• W wyniku wygaśnięcia wierzyciel podatkowy

został zaspokojony

– Sposoby nieefektywne

• W wyniku wygaśnięcia wierzyciel podatkowy nie

został zaspokojony

28

Sposoby efektywne

• Zapłata
• pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta;
• przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych;
• przejęcie własności nieruchomości lub prawa

majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym;

• Zaliczenie na poczet zobowiązania podatkowego

środków pieniężnych przyjętych jako zabezpieczenie

• Kompensacyjne sposoby:

– Potrącenie
– Zaliczenie nadpłaty
– Zaliczenie zwrotu podatku

29

Zapłata

• Formy zapłaty:

– gotówkowa
– bezgotówkowa

• Poleceniem przelewu
• Kartą płatniczą
• Papierami wartościowymi
• Znakami akcyzy

30

Moment uznania zapłaty
za prawnie skuteczną (I)

• w przypadku zapłaty gotówkowej –

dzień wpłaty w kasie lub na rachunek
w banku, w placówce pocztowej, w
skok, w biurze usług płatniczych lub
w instytucji finansowej

• w przypadku polecenia przelewu –

dzień obciążenia rachunku
bankowego lub rachunku w SKOK

31

Moment uznania zapłaty

za prawnie skuteczną (II)

• w przypadku zapłaty papierami

wartościowymi - dzień wskazany przez
Ministra Finansów w rozporządzeniu
dopuszczającym tę formę zapłaty

• w przypadku zapłaty znakami akcyzy:

– Według jednych zapłata ma charakter

antycypacyjny - nabycie znaków akcyzy następuje
wcześniej niż ich użycie

– Według innych zapłata dopiero wtedy, gdy wartość

nabytych znaków pomniejsza wpłaty z tytułu
podatku akcyzowego

32

Pobranie podatku przez

płatnika lub inkasenta

• momentem wygaśnięcia

zobowiązania podatkowego –
dzień, w którym nastąpiło
pobranie przez płatnika lub
inkasenta

33

Przeniesienie własności

nieruchomości lub prawa

majątkowego (I)

• przeniesienie własności nieruchomości lub

prawa majątkowego w zamian za
zaległości podatkowe na rzecz:

– Skarbu Państwa - w zamian za zaległości

podatkowe z tytułu podatków stanowiących
dochody budżetu państwa;

– gminy, powiatu lub województwa - w zamian

za zaległości podatkowe z tytułu podatków
stanowiących dochody ich budżetów.

•

konieczny wniosek podatnika i umowa

34

Przeniesienie własności

nieruchomości lub prawa

majątkowego (II)

• w przypadku podatków stanowiących

dochód budżetu państwa konieczna
jest również zgoda właściwego
naczelnika urzędu skarbowego

• za termin wygaśnięcia zobowiązania

podatkowego uważa się dzień
przeniesienia własności rzeczy lub
praw majątkowych.

35

Zaliczenie na poczet zobowiązania

podatkowego środków pieniężnych

przyjętych jako zabezpieczenie

• wprowadzone od 1 stycznia 2009 roku
• Zgodnie z art. 62a Ordynacji przepisy

dotyczące zapłaty podatku stosuje się
odpowiednio do zaliczenia na poczet
zobowiązania podatkowego środków
pieniężnych przyjętych jako
zabezpieczenie na podstawie art. 33d
§ 2 pkt 6 i 7.

36

Potrącenie

• Warunki:

– Dotyczące obu wierzytelności:

• Wzajemność, pieniężny charakter

– Dotyczące wierzytelności dłużnika podatkowego

• Wymagalność, bezsporność, wskazany w

Ordynacji tytuł prawny

– Dotyczący wierzytelności wierzyciela

podatkowego:

• Stosunek zobowiązania podatkowego musi

powstać na gruncie podatków stanowiących
dochód budżetu państwa lub budżetów j.s.t.

37

Zaliczenie nadpłaty

podatku

• Z urzędu
• Forma postanowienia
• Zarówno w przypadku bieżących

zobowiązań podatkowych, jak i
zaległości podatkowej

• Konieczność istnienia stosunku

zobowiązania podatkowego i
zobowiązania z tytułu nadpłaty podatku

38

Zaliczenie zwrotu podatku

• Odpowiednie zastosowanie

znajdują zasady dotyczących
zaliczenia nadpłaty podatku

39

Sposoby nieefektywne

• Zaniechanie poboru podatku

• Umorzenie zaległości podatkowej

• Przedawnienie zobowiązania

podatkowego

• Zwolnienie z obowiązku zapłaty

40

Zaniechanie poboru

podatków

• Kompetencja Ministra Finansów
• Może dotyczyć podatków stanowiących

dochód budżetu państwa i budżetów j.s.t.

• Uzasadnienie interesem publicznym lub

ważnym interesem podatników

• Treścią aktu normatywnego określenie:

– Rodzaju podatku,
– Okresu, w którym następuje zaniechanie poboru,
– Grupy podatników, których zaniechanie dotyczy

41

Umorzenie zaległości

podatkowej

• Przesłanką zastosowania - ważny

interes podatnika lub interes publiczny

• Indywidualna decyzja organu

podatkowego

• Umorzenie zaległości powoduje

również umorzenie odsetek w całości
lub w części, w jakiej została umorzona
zaległość

42

Przedawnienie

zobowiązania

podatkowego (I)

• Odpowiedzialność podatnika nie

jest nieograniczona w czasie

• Z upływem 5 lat, licząc od końca

roku kalendarzowego, w którym
upłynął termin płatności podatku

• Bieg terminu przedawnienia może

być zawieszony lub przerwany w
wyniku określonych zdarzeń

43

Przedawnienie

zobowiązania

podatkowego (II)

• Zawieszenie następuje w przypadkach:

– odroczenia terminu płatności podatku lub rozłożenia na

raty płatności – do dnia terminu płatności odroczonego
podatku lub zaległości podatkowej, ostatniej raty podatku
lub ostatniej raty zaległości podatkowej;

– przedłużenia terminu płatności podatku w drodze

rozporządzenia Ministra Finansów – do dnia upływu
przedłużonego terminu,

– wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo

skarbowe lub wykroczenie skarbowe, jeżeli podejrzenie
popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z
niewykonaniem zobowiązania podatkowego – do dnia
prawomocnego zakończenia tego postępowania;

44

Przedawnienie

zobowiązania

podatkowego (III)

• Zawieszenie następuje również w przypadkach:

– wniesienia skargi do sądu administracyjne- go na decyzję

dotyczącą tego zobowiązania – do dnia doręczenia organowi
podatkowemu odpisu prawomocnego orzeczenia;

– wniesienia żądania ustalenia przez sąd powszechny istnienia

lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa istotnego dla
podstępowania podatkowego – do dnia uprawomocnienia się
orzeczenia;

– doręczenia postanowienia o przyjęciu zabezpieczenia lub

doręczenia zarządzenia zabezpieczenia w trybie przepisów o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji – do dnia
wygaśnięcia decyzji o zabezpieczeniu lub zakończenia
postępowania zabezpieczające- go w trybie przepisów o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji;

45

Przedawnienie

zobowiązania

podatkowego (IV)

• Zawieszenie następuje również w

przypadku, gdy:

– możliwość ustalenia lub określenia

zobowiązania podatkowego wynika z
umów o unikaniu podwójnego
opodatkowania lub umów zrównanych, a
ustalenie lub określenie uzależnione jest
od uzyskania informacji z innego państwa
– do dnia ich uzyskania (nie dłużej jednak
niż 3 lata)

46

Przerwanie biegu

przedawnienia

• Ordynacja zna dwie sytuacje:

–

Ogłoszenie upadłości podatnika

• termin biegnie na nowo od dnia następującego

po dniu uprawomocnienia się postanowienia o
ukończeniu postepowania egzekucyjnego

–

Zastosowanie środka egzekucyjnego, o
którym podatnik został zawiadomiony

• termin biegnie na nowo od dnia następującego

po dniu, w którym zastosowano środek
egzekucyjny

47

Zwolnienie z obowiązku

zapłaty

• instytucja wprowadzona z dniem 1 lipca

2007 roku

• następuje z mocy prawa
• w przypadku zastosowania się do

interpretacji, która następnie została
zmieniona, nie została uwzględniona w
rozstrzygnięciu sprawy podatkowej albo
uchylona prawomocnym orzeczeniem
sądu administracyjnego

48

Nadpłata podatku (I)

• Prawnopodatkowy odpowiednik

cywilnoprawnej instytucji
nienależnego świadczenia

• Konieczne spełnienie dwu warunków:

– musi wystąpić przesunięcie majątkowe

• zapłata lub pobór należności podatkowej

– brak podstawy normatywnej

uzasadniającej takie przesunięcie

49

Nadpłata podatku (II)

• Za nadpłatę Ordynacja uznaje sytuację:

– zapłacenie podatku nienależnego lub w wysokości większej niż

należna;

– pobranie podatku przez płatnika nienależnie lub w wysokości

większej od należnej;

– zapłacenie przez płatnika należności wynikającej z decyzji o jego

odpowiedzialności,

• jeżeli należność ta została określona nienależnie lub w wysokości większej

od należnej;

– wpłacenie przez płatnika lub inkasenta podatku w wysokości większej

od wysokości należnego lub pobranego podatku;

– Zapłacenie przez osobę trzecią lub spadkobiercę należności

wynikającej z decyzji o odpowiedzialności podatkowej lub decyzji
ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego,

• jeżeli należność ta została określona nienależnie lub w wysokości większej

od należnej.

50

Zasady postępowania z

nadpłatami

• kolejność ustawowa:

– w pierwszej kolejności nadpłaty (wraz z ich oprocentowaniem)

podlegają zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości
podatkowych i odsetek za zwłokę określonych w decyzji,

– W drugiej kolejności – na poczet bieżących zobowiązań

podatkowych,

– W trzeciej – w przypadku braku bieżących zobowiązań

podlegają zwrotowi z urzędu, chyba że podatnik złoży wniosek
o zaliczenie nadpłaty w całości lub w części na poczet
przyszłych zobowiązań podatkowych, z zastrzeżeniem § 2

.

• Niewielkie nadpłaty podlegają z urzędu zaliczeniu na poczet

przyszłych zaległości podatkowych.

51