ANTYBIOTYKI

β-LAKTAMOWE

1928 – Alexander Fleming

Penicillium rubrum

Penicillin binding proteins

(PBP, białka wiążące

penicylinę

• Transpeptydazy błony cytoplazmatycznej –

odpowiedzialne za budowę ściany komórkowej

• Β-laktamazy – rozkładają pierścień β-

laktamowy

• Białka receptorowe przekazujące sygnał do

indukcji β-laktamaz

Mechanizm działania

• Wiążą się z transpeptydazą błony

cytoplazmatycznej uniemożliwiając
wbudowanie peptydoglikanu.

• Działają bakteriostatycznie, w wiekszych

dawkach bakteriobójczo.

• U Gram – ściana pęka samorzutnie, u Gram

+ uwalniane są autolizyny

Mechanizm oporności

• Enzymatyczna – tworzenie β-laktamaz
• Receptorowa – zmiana struktury PBP lub

tworzenie nowego PBP

• Transportowa – u Gram – utrudnione

wniknięcie antybiotyku do wnętrza komórki

• „Tolerancja” – niektóre Gram + nie

produkują autolizyn

PENICYLINY

Penicyliny naturalne

• Benzylpenicylina (penicylina G),

fenoksymetylpenicylina (penicylina V),

feneticylina.

• Działają na: Paciorkowce grupy A, B,

zieleniące i inne, nie mające zdolności

produkcji β-laktamaz, Neisseria (coraz

większa oporność, oraz krętki (Treponema i

Borelia). Stężenia hamujące

fenoksymetylpenicyliny jest zwykle co

najmniej dwukrotnie większe.

Penicyliny

przeciwgronkowcowe

• nafcylina, penicyliny izoksazolilowe:

kloksacylina, dikloksacylina, flukloksacylina.
Metycylina ma znaczenie jedynie badawcze.
Szczepy MRSA i MRSE są na nie oporne.

• Są mniej aktywne wobec paciorkowców od

benzylpenicyliny. Działają na Neisseria.
Przeznaczone wyłącznie do leczenia
zakażeń gronkowcowych.

Aminopenicyliny

• Ampicylina, amoksycylina
• Zakres działania ~ benzylpenicylina + pałeczki jelitowe

nie wytwarzające β-laktamazy, słabiej działają na

paciorkowce.

• Wrażliwe na β-laktamazy
• Synergizm z aminoglikozydami.
• Ampicylina: zakażenia układu moczowo-płciowego,

oddechowego, pokarmowego i OUN

• Amoksycylina silniej działa na: Salmonella, Enterobacter

faecalis, Brucella i Helicobater (

choroba wrzodowa

żołądka

), słabiej na Shigella; lepiej wchłania się z

przewodu pokarmowego (>80%).

Karboksypenicyliny

• karbenicylina i tikarcylina
• największą zaletą jest aktywność wobec

Pseudomonas aeruginosa

• Tikarcylina ma większą aktywność

przeciwbakteryjną niż karbenicylina

Ureidopenicyliny

• azlocylina, mezlocylina, piperacylina
• lepiej od karboksypenicylin działają na

Pseudomonas aeruginosa, E. Coli, Proteus.

Działają na szerokie spektrum bakterii

Gram+ i Gram-. Są wrażliwe na większość β-

laktamaz. Stosowane wyłącznie pozajelitowo.

• Piperacylina: zakażenia wewnątrzbrzuszne,

układu moczowo-płciowego, kości i stawów,

profilaktyka chirurgiczna.

Działania niepo

żą

dane

• Nadwrażliwość, wstrząs anafilaktyczny

Penicyloilopolilizyna – związek testujący nadwrażliwość

(ujemna próba nie wyklucza możliwości wystąpienia

wstrząsu, daje też sporą liczbę wyników fałszywie

dodatnich).
Testy FAST, CAST, CAP – zmniejszają ryzyko związane z

działaniami niepożądanymi penicyloilopolilizyny

• Zespół Hoigne (penicyliny prokainowa) – mikrozatory w

płucach i OUN – hiperwentylacja, rozszerzenie źrenic,

drgawki, śpiączka, wzrost RR, tachykardia, wymioty,

halucynacje, drżenia włókienkowe. LĘK PRZED

ŚMIERCIĄ. Ustępują po ok. 15 min.

Działania niepo

żą

dane

• Zespół Nicolau (necrosis cutis medicamentosa) –

wstrzyknięcie do tętnicy zaopatrującej dotknięty odcinek

tkanek. Gwałtowny ból kończyny, zmiana zabarwienia,

obrzęk, martwica.

• Przewód pokarmowy: nudności, wymioty – drażnienie

błony śluzowej żołądka. Zaburzają florę jelitową i

sprzyjają zakażeniom oportunistycznym.

• Objawy ośrodkowe: drgawki, napady miokloniczne
• Zaburzenia hematologiczne: eozynofilia.

Karboksypenicyliny hamują agregację płytek krwi.

• Efekt kationu: łatwo rozpuszczalne sole zawierają duże

ilości kationów, co może doprowadzić do hiperkaliemii

CEFALOSPORYNY

• Oprócz pierścienia β-laktamowego

zawierają dihydrotiazynę

• Działają na wiele bakterii Gram- i Gram+,

bardziej oporne na β-laktamazy od
penicylin.

• Wydalane głównie w postaci niezmienionej.
• Podział na grupy Williamsa – spektrum

działania przeciwbakteryjnego

• Podział na generacje – oporność na β-

laktamazy

Ważniejsze wskazania

• Pozaszpitalne zapalenie płuc (grupa 0, 2, 3)
• Szpitalne zapalenie płuc (cefepim)
• Zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych

(cefotaxim, ceftriakson, ceftazydym, cefepim)

• Gorączka u chorych z neutropenią (ceftazydym,

cefepim)

• Zakażenia przenoszone drogą płciową (ceftriakson,

cefiksym, cefpodoksym, aksetil cefuroksymu)

• Profilaktyka zakażeń związanych z zabiegami

chirurgicznymi (cefazolina)

• Bakteryjne zapalenie wsierdzia (ceftriakson)

Grupa 0

• Nieco słabiej działają na Gram+ od benzylpenicylin i nieco

słabiej na Gram- od ampicyliny.

• Oporność na β-laktamazy.
• Bardzo dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego (w

ok. 90%), pokarm nie wpływa na wchłanianie

• Wysokie stężenia w płynach ustrojowych.
• Niewiele działań niepożądanych i niewielki wpływ na florę

jelitową.

• Stosowane w lekkich i średnio-ciężkich zakażeniach dróg

oddechowych, moczowych, skóry, tkanek miękkich,

zwłaszcza pozaszpitalnych jako leki pierwszego rzutu lub

w terapii empirycznej.

•Klasa 0/I: Cefaleksyna,

Cefadroksyl, Cefradyna (i.v.)

•Klasa 0/II: Cefaklor, Cefprozil,

Cedroksadyna, Lorakarbef

Grupa 1

• wysoka aktywność wobec bakterii Gram+
• prawie całkowicie oporne na penicylinazę

gronkowcową, wrażliwe na β-laktamazy Gram-.

• aktywność cefalotyny i cefazoliny wobec Gram- jest

zbliżona do ampicyliny, cefalotyna, cefapiryna,

cefatrizyna i ceftezol.

• podawane parenteralnie
• nie stosowane w zakażeniach o ciężkim przebiegu.
• zakażenia dróg oddechowych, moczowych, skóry,

tkanek miękkich, profilaktyka przed czystymi

zabiegami operacyjnymi.

Grupa 2

• większa skuteczność wobec Gram+ od grupy 0

i szerszy zakres działania

• większa oporność na β-laktamazy Gram+
• początkowo stosowane wyłącznie pozajelitowo,

obecnie również dojelitowo w postaci estrów

rozkładanych do postaci czynnej po

wchłonięciu i związków wchłanianych w postaci

czynnej

• często są nadużywane, zwłaszcza w

zakażeniach pozaszpitalnych

• Klasa 2/II: Cefamandol (źle przenika do PMR),

Cefuroksym (neuroinfekcje) Cefuroksym-

aksetil, Cefonicid, Ceforanid i cefotiam (nie

zarejestrowane w Polsce)

• Klasa 2/III:

Pozajelitowe: Cefotaxim (neuroinfekcje),

Ceftizoksym, Ceftriakson,
Doustne: Cefetamet-piwoksyl, Cefpodoksym-

proksetil, Cefixim, Ceftibuten, Cefdinir i

Cefditoren (nie zarejestrowane w Polsce).Są

wskazane w zakażeniach układu oddechowego

(w tym ucha środkowego i zatok obocznych

nosa) i dróg moczowych z wyjątkiem

ceftibutenu.

Grupa 3

• Pseudomonas aeruginosa i większość bakterii

jelitowych.

• bardziej oporne na β-laktamazy niż grupa 2.
• Klasa 3/III: Cefsulodyna, Ceftazidim. Stosowane w

ciężkich infekcjach P. aeruginosa i
Enterobacteriaceae w terapii celowanej.

• Klasa 3/IV Cefpirom, Cefepim.Zakażenia dróg

moczowych, tkanek miękkich, skóry i zapalenia
płuc powodowane przez P. aeruginosa. Terapia
celowana.

Grupa 4

• nie mają zbyt wysokiej aktywności

przeciwbakteryjnej

• Bardzo wysoka oporność na β-laktamazy.
• Latamoksef – nie jest stosowany ze względu

na zagrożenie hipoprotrombinemią.

• Cefoksytyna – znaczna aktywność wobec

bakterii jelitowych, oraz B. Fragilis.

• Cefotetan – słabiej działa na B. Fragilis.
• Cefmetazol

Dzia

ania niepo

żą

dane

• zależne od drogi podania
• reakcje nadwrażliwości
• zaburzenia hematologiczne
• zaburzenia krzepnięcia krwi
• nefrotoksyczność śródmiąższowe zapalenie nerek
• niewielkie, przemijające zwiększenie aktywności

aminotransferaz w osoczu

• kamica żółciowa (ceftriakson)
• biegunka

Dzia

ania niepo

żą

dane

• neurotoksyczność: drgawki, nawrotowe niebakteryjne

zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (rzadko)

• reakcja disulfiramowa po spożyciu alkoholu (związana z

obecnością łańcucha metylotiotetrazolowego)

• wtórne zakażenia: Candida, Clostridium difficile

(rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego), Enterobacter

• wpływ na wyniki testów diagnostycznych: cefaklor,

cefadroksyl, cefamandol, cefonicyd, cefotaksym,

cefoksytyna i ceftazydym mogą dawać fałszywie dodatnie

wyniki na obecność glukozy w moczu. Cefoksytyna i

cefalotyna mogą zawyżać stężenie kreatyniny.

KARBAPENEMY

• Są pochodnymi naturalnego antybiotyku,

tienamycyny wytwarzanej przez
Streptomyces cattleya

• Wykazują efekt postantybiotykowy wobec P.

aeruginosa.

• Są oporne na większość β-laktamaz.
• Są induktorami β-laktamaz gr 1

(cefalosporynaz).

• Oporność ma charakter transportowy.
• Mają podwójne wiązanie w pięcioczłonowym

pierścieniu tworzącym jądro cząsteczki oraz
atom siarki zamiast jednego z atomów węgla.

• Imipenem od 1986 r. i Meropenem od 1995 r.

Imipenem

• ziarenkowce Gram+, Listeria, Enterococcus, Nocardia,

Legionella, Neisserie, H. Influenzae, Enterobacetriaceae,

beztlenowce (B.fragilis). MRSA są oporne.

• rozkładany przez dehydropeptydazę nerkową do toksycznego

metabolitu – musi być podawany z jej inhibitorem –

cilastatyną

• Nie wchłania się z przewodu pokarmowego
• stężenia terapeutyczne w osoczu, plwocinie, płucach, skórze,

mięśniach, kościach, narządach jamy brzusznej oraz ciele

szklistym.

• Ciężkie zakażenia dolnych dróg oddechowych, moczowych,

wewnątrzbrzuszne, narządów kobiecych, posocznicach,

zakażenia wsierdzia, skóry, kości, stawów i tkanek miękkich

Działania niepo

żą

dane

• nudności, wymioty, biegunka, rzekomobłoniaste

zapalenie jelit

• z cilastatyną – drgawki
• reakcje alergiczne (odczyn miejscowy przy

podaniu dożylnym)

• rzadko zaburzenia hematologiczne

(małopłytkowość)

• przemijający wzrost aktywności aminotransferaz
• nefrotoksyczność bez cilastatyny

Meropenem

• Działa podobnie do imipenemu
• Mniejsza aktywność wobec ziarenkowców Gram+,

natomiast większa w stosunku do Gram-.

• Działania niepożądane:

biegunka
wysypka
wymioty
drgawki (rzadziej)
wzrost aktywności AspAT i AlAT

• Zakażenia wewnątrzbrzuszne i zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych.

MONOBAKTAMY

Aztreonam,Karumonam,

Tigemonam

• Enterobacetriaceae
• słaby induktor β-laktamaz
• Oporne na β-laktamazy
• oporność narasta stosunkowo łatwo
• podawany wyłącznie pozajelitowo
• działania niepożądane: nudności, wymioty, biegunka,

rzekomobłoniaste zapalenie jelit, nefrotoksyczność, wzrost

transaminaz, drgawki, zaburzenia świadomości, zawroty głowy,

parestezje, bezsenność

• zakażenia dróg moczowych, dolnych dróg oddechowych, posocznice,

zakażenie skóry i tkanek miękkich, wewnątrzbrzuszne, kobiecych

narządów płciowych.

• W zakażeniach mieszanych stosuje się w skojarzeniu z innymi

antybiotykami.