WIEDZA O

SPOŁECZEŃSTWIE

Temat: Wybrane obszary

działalności Unii Europejskiej

Plan lekcji

1. Wspólna polityka rolna
2. Zasady polityki ochrony środowiska
3. Wspólna polityka handlowa
4. Wspólna waluta
5. Warunki przystąpienia do strefy euro
6. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
7. Obywatelstwo europejskie
8. Polityka regionalna, strukturalna i spójności
9. Polityka przemysłowa
10. Prawo wspólnotowe UE
11. Akty organów UE

Rolnictwo to dziedzina gospodarki, która najczęściej została objęta
wspólną polityką. Celem polityki rolnej jest podniesienie wydajności
rolnictwa, zapewnienie odpowiedniego standardu życia osobom
utrzymującym się z pracy w rolnictwie, zapobieganie wahaniom cen i
zapewnienie konsumentom towarów rolniczych po korzystnych cenach.

Podstawowymi instrumentami do realizacji tych celów są:

 wspólna organizacja rynku rolnego (swobodny przepływ towarów) i
towarzysząca jej silna stabilizacja cen dzięki interwencjom na rynkach
wewnętrznych,

 obciążenia importu cłami i ograniczanie produkcji (np. mleka, cukru),

Wspólna polityka rolna

 wspieranie przedsiębiorstw rolnych w
zakresie nowoczesnych technologii,
utrzymywanie reżimu sanitarnego i wzrostu
wydajności pracy,

 wspieranie przyjaznych dla środowiska
sposobów produkcji,

 poprawa struktury urynkowienia,

 programy specjalne dla obszarów
upośledzonych (np. zagrożonych powodzią),

Harmonizacja polityki rolnej przebiega
wieloetapowo i wymaga nadal ogromnych
nakładów.

Zasady polityki ochrony środowiska

Polityka wspólnoty dotycząca ochrony środowiska wynika z
konieczności zachowania do dla przyszłych pokoleń w jak najlepszym
stanie. Jej realizacja jest uwzględniana w kolejnych programach
ramowych.

Aktualny plan na lata 2001 – 2010 obejmuje 4 główne dziedziny: zmiany
klimatu, przyrodę i różnorodność biologiczną, środowisko i zdrowie oraz
zrównoważone użytkowanie środowiska i odpady.

Realizacja tych programów przez państwa członkowskie wiąże się z
uwzględnieniem następujących zasad:

 zasada ostrożności (przezorności) zakłada konieczność
przeciwdziałania szkodom w środowisku, nawet w sytuacji braku
jednoznacznych dowodów naukowych,

 zasada prewencji oznacza konieczność podejmowania działań
zapobiegających powstawaniu szkód lub powstrzymywanie się od
działań, które takie szkody mogą powodować,

 zasada stosowania najlepszych dostępnych technologii nakazuje
wykorzystywanie najnowocześniejszych dostępnych technik i
ekonomicznie uzasadnionych technologii o najmniejszej uciążliwości dla
środowiska,

Zasady polityki ochrony środowiska

 zasada usuwania szkód u źródła wymaga, aby szkody w środowisku
likwidować lub zapobiegać im jak najwcześniej. Pozwoli to ograniczyć
rozmiar zagrożeń i racjonalizować koszty z tym związane,

 zasada „zanieczyszczający płaci” wskazuje, że koszty działań
zapobiegawczych i naprawczych powinien ponosić sprawca
potencjalnych i rzeczywistych zanieczyszczeń środowiska,

 zasada zrównoważonego rozwoju
dotyczy uwzględniania potrzeb
obecnych i przyszłych pokoleń oraz
zaakceptowania ograniczeń w ich
obecnych i przyszłych pokoleń oraz
zaakceptowania ograniczeń w ich
zaspokajaniu, np. w zakresie
eksploatacji zasobów naturalnych.
Zakłada sprawiedliwy podział
międzypokoleniowy praw i
obowiązków oraz zintegrowane
podejście do zagadnień środowiska i
rozwoju.

Wspólna polityka handlowa

Ogólnym celem polityki handlowej Wspólnoty jest jej uczestnictwo w
rozwoju handlu światowego i w stopniowym znoszeniu ograniczeń w
wymianie międzynarodowej.

Do podstawowych instrumentów tej polityki wobec państw trzecich
należą cła, kontyngenty lub kwoty przewozowe (globalne i
indywidualne, najczęściej na rok) oraz opłaty wyrównawcze.

Wspólnota stosuje też środki pozataryfowe w postaci dobrowolnych
ograniczeń eksportu oraz opłaty parataryfowe, które podobnie jak cła,
dodatkowo obciążają import. W ten sposób służą ochronie rynku
wewnętrznego importera, gdy cena towaru na rynku światowym jest
niższa. Taką politykę można uznać za protekcjonistyczną.

Wewnętrznym celem polityki handlowej jest utrzymanie równowagi
budżetowej oraz stabilizacja cen na jednolitym rynku. Przyczyniło się do
tego zniesienie wewnętrznych granic celnych w 1993 roku oraz
ustalenie standardowej stopy VAT i akcyzy.

Ciągle trwa ujednolicenie norm, które powinny spełniać towary
sprzedawane we Wspólnocie.

Wspólna waluta euro

Wprowadzenie od 1 stycznia 1999 roku wspólnej waluty – euro – można
uznać za wydarzenie ubiegłego stulecia, które położyło podwaliny pod
budowę tożsamości europejskiej XXI wieku. Stosowanie euro w formie
gotówki rozpoczęło się 1 stycznia 2002 roku. Obecnie jest ono
pieniądzem obiegowym w 13 krajach wspólnoty (Austria, Belgia,
Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg,
Niemcy, Portugalia, Włochy, Słowenia).

Wspólna waluta stanowi pokojowe
spoiwo potwierdzające integrację nie
tylko gospodarczą. Ma też swój
wymiar kulturowy – utwierdza 500
mln Europejczyków w przekonaniu o
trwałości, wręcz nieodwracalności ich
wzajemnych powiązań, a także o
wartości współdziałania w ramach
rozwijającej się gospodarki świata.

Do tej pory euro spełnia rolę
stabilizującą i stymulującą
gospodarkę wspólnotową.

Warunki przystąpienia do strefy euro

Warunkami przystąpienia do Europejskiej Unii Walutowej są:

 deficyt budżetowy nie wyższy niż 3% PKB,

 długoterminowa stopa procentowa nieprzekraczająca o więcej niż 2
punkty procentowe średniego poziomu stóp procentowych w 3 krajach
UE o najniższej inflacji,

 dług publiczny nie większy niż 60 % PKB,

 stopa inflacji nie większa niż 1,5 punktu procentowego ponad średnią
stopę inflacji w 3 krajach z najniższym poziomem inflacji,

 waluta krajowa jako uczestnik
Europejskiego Mechanizmu
Kursów Walutowych (w ostatnich
2 latach przed przystąpieniem do
Europejskiej Unii Walutowej)
niepodlegająca dewaluacji z
inicjatywy rządu danego kraju.

Warunki przystąpienia do strefy euro

Korzyści

wprowadzenia

euro

Koszty

wprowadzenia

euro

Wspólna polityka zagraniczna i

bezpieczeństwa

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa stanowi drugi filar Unii
Europejskiej ustanowiony na mocy Traktatu z Maastricht. Spełnia
postulaty zacieśnienia współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej i
obronnej tak ważne dla prekursorów integracji europejskiej. Obejmuje
ona wszystkie dziedziny polityki zagranicznej i bezpieczeństwa państw
członkowskich.

CELE:

 ochrona wspólnych wartości,
podstawowych interesów,
niezależności i integralności Unii,

 umacnianie bezpieczeństwa Unii i
jej państw członkowskich we
wszelkich formach,

 zachowanie pokoju i umacnianie
bezpieczeństwa międzynarodowego
zgodnie z zasadami Karty Narodów
Zjednoczonych, Aktu Końcowego
KBWE z Helsinek i celami Karty
Paryskiej,

 popieranie współpracy
międzynarodowej,

 rozwijanie i utrwalanie demokracji
i rządów prawa oraz poszanowanie
praw człowieka i podstawowych
wolności.

Wspólna polityka zagraniczna i

bezpieczeństwa

W zakresie realizacji celów II filaru państwa członkowskie współpracują ze
sobą, informują się i konsultują na forum Rady UE we wszystkich
kwestiach polityki zagranicznej i bezpieczeństwa o znaczeniu ogólnym
dla zapewnienia największej skuteczności połączonych wysiłków. To Rada
UE przyjmuje wspólne stanowiska wyrażające stosunek Unii do
poszczególnych kwestii tematycznych lub geograficznych. Polityka ta
obejmuje też wszelkie zagadnienia związane z bezpieczeństwem Unii, z
perspektywą wypracowania wspólnej polityki obronnej.

Pierwotnie powyższe zamierzenia miała
realizować Unia Zachodnioeuropejska, jednak na
szczycie w Nicei zdecydowano, że zadania te
będą należeć do UE.
Wymaga to skoncentrowania działań w
następujących sferach:

 zdolności operacyjne UE (utworzenie
odpowiednio mobilnych sił wielonarodowych),

 tworzenie nowych organów,

 współpraca Unii z państwami trzecimi,

 współpraca Unii z NATO,

 reagowanie w sytuacjach kryzysowych (w
ramach struktur cywilnych).
Szczególne zadania w tym zakresie mają
Komitet Polityczny
i Bezpieczeństwa, Urząd Przewodniczącego i
sekretarz generalny UE.

Francisco Javier Solana
Madariaga
(ur. 14 lipca 1942 w Madrycie,
Hiszpania) – hiszpański polityk,
wysoki przedstawiciel do spraw
wspólnej polityki zagranicznej i
bezpieczeństwa, sekretarz
generalny Rady Unii Europejskiej.

Obywatelstwo europejskie

Idea obywatelstwa europejskiego krystalizowała się równolegle z
rozwojem politycznego wymiaru integracji europejskiej. Wysunięto
propozycję jednolitego paszportu i utworzenia unii paszportowej oraz
zapewnienie czynnego i biernego prawa wyborczego.

Te projekty dokładnie opracowano w Traktacie z Maastricht, który
ustanowił zasadę, że obywatelstwo unijne wynika z narodowości
(przynależności państwowej) państwa członkowskiego i uzupełnia
obywatelstwo narodowe.

Poza regulacją unijną pozostają wzajemne relacje pomiędzy
obywatelem i jego państwem (wzajemne prawa i obowiązki), obywatele
Unii korzystają zaś z praw ustanowionych w Traktacie i podlegają
obowiązkom tam określonym.

Obywatelstwo europejskie

PRAWA OBYWATELI UNII EUROPEJSKIEJ

 swoboda poruszania się i przebywania na terenie całej Unii,

 czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach samorządowych oraz do
Parlamentu Europejskiego w państwie, w którym dana osoba mieszka
(niezależnie od obywatelstwa),

 prawo do opieki dyplomatycznej konsularnej ze strony placówek
wszystkich państw członkowskich,

 prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego oraz
pisemnego zwracania się o instytucji Unii Europejskiej, w tym do
Rzecznika Praw Obywatelskich,

 dostęp do dokumentów Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i
Parlamentu Europejskiego.

W 1997 roku państwa Unii podpisały w Amsterdamie traktat
reformujący Unię Europejską, zwany Traktatem amsterdamskim.
Uznano, że uszczegółowienie podstawowych praw człowieka i praw
obywatelskich ma istotne znaczenie dla jasności relacji w tym zakresie
miedzy prawem krajowym a prawem wspólnotowym. Traktat nie
sformułował jednak żadnego katalogu praw podstawowych, ale
stwierdził (art. F I), że Unia Europejska oparta jest na wspólnych
wszystkim krajom członkowskim zasadach wolności, demokracji,
poszanowania praw człowieka i fundamentalnych swobód oraz prawa.

Za akty o charakterze ogólnym uważać można te akty wspólnotowe,
które nie są bezpośrednio poświecone prawom i wolnościom, ale z
których można wywnioskować pewne prawa wolności jednostki.

Do takich aktów zaliczyć można między innymi:
- Traktat paryski z 1951r. O powołaniu Europejskiej wspólnoty węgla i
stali,
- Traktat rzymski z 1957r. O powołaniu Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej,
- Traktat rzymski z 1957r. O powołaniu Europejskiej Wspólnoty Energii
Atomowej,
- Jednolity Akt Europejski z 1986r.,
- Traktat o Unii Europejskiej z 1986r.,
- Traktat o Unii Europejskiej z 1992r.,
- Traktat amsterdamski z 1997r.

Akty te nie formułują katalogu praw jednostki regulują przede wszystkim
zagadnienie gospodarcze, administracyjne i techniczne, ale z ich
unormowań można wywnioskować pewne prawa jednostki, np. zasadę
równości jednostek wobec prawa wspólnoty, zakaz dyskryminacji,
gwarancję własności, swobodę ruchu osobowego, swobodę wyboru
miejsca zamieszkania, prawo wyborcze do parlamentu europejskiego,
prawo do korzystania z ochrony dyplomatycznej każdego państwa
członkowskiego UE na terytorium państwa trzeciego.

Obywatelstwo europejskie

Do aktów wspólnotowych poświeconych w całości ochronie praw
obywatelskich zaliczyć można następujące akty:
- Deklaracja Podstawowych Praw i Wolności z 1989 roku,
- Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników z
1989 roku,
- Deklaracja o Prawach Człowieka z 1991 roku,
- Karta Podstawowych Praw Unii Europejskiej z 2000 roku.

Pierwszym aktem wspólnotowym, którego głównym zadaniem jest
regulacja praw obywatelskich stała się Deklaracja Podstawowych Praw
i Wolności z 12 kwietnia 1989 roku wydana w Strasburgu. Nie jest
dokumentem prawnie wiążącym i nie wszystkie ujęte w nim prawa
należą do prawa wspólnotowego.

Obywatelstwo europejskie

Kolejnym aktem mającym znaczenie w zakresie ochrony praw i
wolności była Karta Wspólnotowa Podstawowych Praw Socjalnych
Pracowników (pracobiorców – według ich tłumaczeń) z 9 grudnia 1989
roku (Strasburg). Jest ona dokumentem politycznym, uchwałą Rady
Europejskiej Wspólnot, nie ma wiec waloru obowiązującego prawa,
wiążącego strony. Karta ujmuje potrzeby socjalne pracowników w
aspekcie ich uprawnień podmiotowych, a nie zasad polityki państwa
czy obowiązków państw.

Obywatelstwo europejskie

Dwa lata później powstał następny dokument określający prawa i
wolności w ramach Wspólnot Europejskich. Była nim Deklaracja o
Prawach Człowieka z 29 czerwca 1991 roku, wydana przez Radę
Europejską w Strasburgu w formie uchwały, a więc nie będąca
traktatem międzynarodowym. Wyraża rosnące znaczenie poszanowania
i przestrzegania praw człowieka w stosunkach międzynarodowych i
krajowych porządkach prawnych. Wspólnota i jej państwa członkowskie
zobowiązują się poprawić swą politykę popierania i ochrony praw
człowieka i podstawowych wolności poprzez działania indywidualne i
zbiorowe.

W grudniu 1991 roku w Maastricht Rada Europejska przyjęła protokół z
realizacji Europejskiej Karty Praw Socjalnych i zdefiniowała prawa
dotyczące przedstawicieli świata pracy w ówczesnej Wspólnocie. Są to:
prawo do swobodnego przemieszczania się, sprawiedliwego
wynagrodzenia, poprawy warunków pracy, ochrony socjalnej,
stowarzyszania się i zbiorowych negocjacji, kształcenia zawodowego,
równego traktowania mężczyzn i kobiet, informacji, konsultacji i
uczestnictwa pracowników, ochrony środowiska i bezpieczeństwa w
miejscu pracy, ochrony dzieci, ludzi starych i inwalidów.

Pierwszym dokumentem unijnym próbującym zebrać w jednym akcie
wszystkie prawa obywateli Unii Europejskiej jest Karta Podstawowych
Praw Unii Europejskiej z 2000 roku.

Polityka regionalna, strukturalna i

spójności

W obecnym kształcie Unia obejmuje kraje i regiony o znacznym
zróżnicowaniu pod względem rozwoju ekonomicznego i społecznego.

Jednym z celów Unii jest wyrównywanie poziomu życia na jej obszarze,
głównie przez ośrodki z zakresu polityki regionalnej, strukturalnej,
społecznej, rolnej i zatrudnienia.

Głównymi instrumentami wykorzystywanymi do osiągnięcia tych celów
są:

 fundusze strukturalne (Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego –
ERDF, Europejski Fundusz Społeczny – ESF i Europejski Fundusz
Orientacji i Gwarancji Rolnej - FEIFG),

 Fundusz Spójności (dla państw słabszych ekonomicznie),

 Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Fundusz Inwestycyjny
(FEI),

Polityka ta skupia się na trzech celach:

 udzielaniu pomocy zacofanym regionom,

 ekonomicznej i społecznej restrukturyzacji regionów przejawiających
problemy strukturalne (np. zacofane obszary wiejskie),

 modernizacji rynku pracy i systemów edukacji.

W realizacji tej polityki Unia kieruje się zasadą subsydiarności.

Polityka przemysłowa

Głównym celem polityki przemysłowej jest wspieranie postępu naukowo
– technicznego w celu utrzymania czołowej pozycji w dziedzinie
produkcji, wspieranie rozwoju przemysłów strategicznych (opartych na
nowoczesnych technologiach i ważnych z punktu widzenia obronności),
restrukturyzacja tradycyjnych gałęzi przemysłu (m.in. górnictwa,
hutnictwa) oraz wspieranie rozwoju przemysłu w regionach
zapóźnionych rozwojowo.

Szczególne miejsce w polityce przemysłowej UE zajmuje wsparcie dla
małych i średnich przedsiębiorstw, które stanowią blisko 99%
wszystkich firm działających w Unii i zatrudniają blisko 70 %
pracowników.

Najważniejszymi instrumentami polityki przemysłowej są:

 finansowanie badań, szkolenia kadr, rozwoju infrastruktury i ochrony
środowiska,

 wsparcie finansowe dla przedsiębiorstw i gałęzi przemysłu
znajdujących się w trudnej sytuacji,

 zamówienia publiczne,

 promowanie przekształceń własnościowych (prywatyzacji),

 działania protekcjonistyczne (ograniczanie importu).

Prawo wspólnotowe Unii Europejskiej

Prawo wspólnotowe to odrębny system prawny (prawo ponadnarodowe)
związany z prawem międzynarodowym oraz prawami narodowymi.
Obowiązuje w każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Jednak
jeśli koliduje z normami państwa członkowskiego, to jest dla tego prawa
nadrzędne.

Prawo wspólnotowe reguluje stosunki między organami Unii oraz ich
strukturę, ustala przebieg procesów decyzyjnych, określa relacje między
Unią Europejską a jej obywatelami i państwami członkowskimi.

System prawny Unii obejmuje:

 źródła prawa pierwotnego, m.in. traktaty założycielskie i akcesyjne,

 źródła prawa wtórnego – akty organów Unii Europejskiej.

Prawo pierwotne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 48 Traktatu z
Maastricht.

Prawo wtórne znajduje swoje
odzwierciedlenie w art. 249
Traktów rzymskich.
Prawo wtórne jest tworzone
przez instytucje Wspólnot na
podstawie prawa pierwotnego.
Składa się ono
z ogromnej liczby aktów
prawnych.

Rzym, Muzeum

Kapitolińskie gdzie

podpisano w 1957

r. Traktaty

rzymskie

Akty organów Unii Europejskiej

ROZPORZĄDZENIA

Swoim charakterem zbliżone są do ustaw polskiego porządku
prawnego, pełnią rolę ujednolicającą przepisy prawa w krajach
wspólnotowych UE, mają charakter wiążący, zasięg ogólny (adresatami
mogą być zarówno państwa, jak i jednostki) oraz abstrakcyjny (dotyczą
nieokreślonej liczby przypadków / sytuacji). Podlegają ogłoszeniu w
Dzienniku Urzędowym UE. Organem wydającym jest Rada Unii
Europejskiej i Komisja Europejska.

Każde rozporządzenie wchodzi w życie w terminie w nim zawartym.
Obowiązują bezpośrednio, to znaczy, że nie wymagana jest dodatkowo
transpozycja zawartego w rozporządzeniach prawa do krajowych
porządków prawnych ani inne dodatkowe działanie legislacyjne. W
praktyce do rozporządzeń dodawane są również akty wykonawcze.

Władze krajowe mają obowiązek uchylenia wszelkich przepisów
niezgodnych z treścią rozporządzenia oraz zakaz wydawania aktów
prawnych niezgodnych z jego treścią. Dodatkowo państwa
członkowskie nie posiadają żadnej swobody regulacyjnej w ramach
wprowadzania / wykonywania postanowień zawartych w
rozporządzeniu.

Akty organów Unii Europejskiej

DYREKTYWY
Mają charakter wiążący, zaś adresatami dyrektyw mogą być wyłącznie
państwa członkowskie UE. Wiążą wyłącznie co do rezultatu, państwo
członkowskie ma swobodę wyboru formy i środków implementacji danej
dyrektywy. Dyrektywy podlegają ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym UE.
Okres transpozycji podany jest każdorazowo w treści dyrektywy – na ogół
wynosi od roku do 3 lat. W tym czasie państwa są zobowiązane do
dostosowania prawa krajowego do założeń i postanowień dyrektywy.
Transpozycja następuje poprzez przyjęcie przez odpowiednie organy
prawodawcze danego państwa odpowiedniego aktu prawnego,
powszechnie obowiązującego (w polskim porządku prawnym rolę taką
pełni ustawa). Obowiązek transpozycji dyrektywy jest jednym z
podstawowych obowiązków ciążących na państwach

Naruszenie zobowiązania pełnej i terminowej transpozycji dyrektywy
może być podstawą wniesienia przez Komisję lub państwo członkowskie
skargi do Trybunału Sprawiedliwości o stwierdzenie uchybienia
zobowiązaniom wspólnotowym. Wynikiem tego może być narzucona na
dane państwo – naruszyciela sankcji finansowych lub możliwość
wystąpienia z postępowaniem roszczeniowym przeciwko własnemu
państwu przez osobę fizyczną lub osobę prawną (odpowiedzialność
odszkodowawcza).

Funkcją dyrektyw nie jest ujednolicanie krajowych porządków prawnych
państw członkowskich, lecz ich harmonizowanie.

Akty organów Unii Europejskiej

Swoim charakterem odpowiadają decyzjom wydawanym w polskim
porządku prawnym. Decyzje mają charakter indywidualny i konkretny co
oznacza, że każda z nich jest skierowana do ściśle określonego grona
adresatów i dotyczą ściśle określonych spraw (sytuacji). Adresatami
decyzji są przede wszystkim państwa członkowskie lub osoby prawne
(fizyczne). Jeżeli decyzja jest adresowana do wszystkich państw
członkowskich, wówczas podlega publikacji w Dzienniku Urzędowym UE,
jeżeli zaś skierowana jest do mniejszej liczby adresatów – podlega
notyfikacji adresatom, do których jest skierowana. Organem wydającym
jest Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska.

DECYZJE

Nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w
postępowaniu między instytucjami i organami wspólnot. Organem
wydającym jest Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska, Parlament
Europejski i Komitet Ekonomiczno – Społeczny.

OPINIE

Nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.
Organem wydającym jest Rada Unii Europejskiej, Komisja
Europejska, Parlament Europejski i Komitet Ekonomiczno –
Społeczny.

ZALECENIA