ROZWÓJ POLSKIEGO

ROZWÓJ POLSKIEGO

SŁOWNICTWA.

SŁOWNICTWA.

SŁOWNICTWO

SŁOWNICTWO

RODZIME.

RODZIME.

SŁOWNICTWO

JĘZYKA POLSKIEGO

dzielimy na

SŁOWNICTWO RODZIME

(czyli odziedziczone z języka

prasłowiańskiego)

ZAPOŻYCZONE

(przejęte między innymi z innych

języków słowiańskich, np..

czeski, słowacki, ruski)

SŁOWNICTWO RODZIME

SŁOWNICTWO RODZIME

Możemy wyróżnić pięć warstw dziedzictwa w

Możemy wyróżnić pięć warstw dziedzictwa w

polszczyźnie:

polszczyźnie:

►

wyrazy prasłowiańskie, zachowane do dziś w języku

wyrazy prasłowiańskie, zachowane do dziś w języku

ogólnym;

ogólnym;

►

wyrazy prasłowiańskie, które nie przetrwały w

wyrazy prasłowiańskie, które nie przetrwały w

dzisiejszym języku ogólnym;

dzisiejszym języku ogólnym;

►

wyrazy prasłowiańskie zachowane w gwarach;

wyrazy prasłowiańskie zachowane w gwarach;

►

wyrazy prasłowiańskie zachowane w nazwach

wyrazy prasłowiańskie zachowane w nazwach

własnych (osobowe i geograficzne);

własnych (osobowe i geograficzne);

►

wyrazy wprost w polszczyźnie nie zaświadczone, ale

wyrazy wprost w polszczyźnie nie zaświadczone, ale

o ich istnieniu wnioskujemy na podstawie

o ich istnieniu wnioskujemy na podstawie

utworzonych od nich derywatów.

utworzonych od nich derywatów.

2379

2379

TO ŁĄCZNA LICZBA

TO ŁĄCZNA LICZBA

WYRAZÓW

WYRAZÓW

PRASŁOWIAŃSKICH

PRASŁOWIAŃSKICH

ODZIEDZICZONYCH

ODZIEDZICZONYCH

PRZEZ POLSZCZYZNĘ

PRZEZ POLSZCZYZNĘ

WYRAZY PRASŁOWIAŃSKIE ZACHOWANE

WYRAZY PRASŁOWIAŃSKIE ZACHOWANE

W JĘZYKU OGÓLNYM

W JĘZYKU OGÓLNYM

Jest ich 1194. Przykłady:

Jest ich 1194. Przykłady:

Spójniki – a, aby, ale, aż;

Spójniki – a, aby, ale, aż;

Słownictwo związane z przyrodą – bluszcz, bób,

Słownictwo związane z przyrodą – bluszcz, bób,

brzoza, dzięcioł, jarzębina, jemioła;

brzoza, dzięcioł, jarzębina, jemioła;

Czynności – baczyć, badać, beczeć, burczeć, całować,

Czynności – baczyć, badać, beczeć, burczeć, całować,

cuchnąć, dąsać się, jęczeć;

cuchnąć, dąsać się, jęczeć;

Określenia osób – baba, bart, Bóg, czart, człowiek,

Określenia osób – baba, bart, Bóg, czart, człowiek,

dziad, ja, jędza;

dziad, ja, jędza;

Inne – baśń, bajka, bieda, biesiada.

Inne – baśń, bajka, bieda, biesiada.

WYRAZY PRASŁOWIAŃSKIE, KTÓRE NIE

WYRAZY PRASŁOWIAŃSKIE, KTÓRE NIE

PRZETRWAŁY W DZISIEJSZYM JĘZYKU

PRZETRWAŁY W DZISIEJSZYM JĘZYKU

OGÓLNYM

OGÓLNYM

Jest ich 543. Są to wyrazy które wyszły z użycia,

Jest ich 543. Są to wyrazy które wyszły z użycia,

odbierane są jako przestarzałe, bądź dawne.

odbierane są jako przestarzałe, bądź dawne.

Przykłady:

Przykłady:

Asi (ale), bracieniec (bratanek), czyść (czytać), dawica

Asi (ale), bracieniec (bratanek), czyść (czytać), dawica

(choroba gardła), dębie (bydlę), dziecki (dziecięcy),

(choroba gardła), dębie (bydlę), dziecki (dziecięcy),

jedza (jadło), dannica (miara miodu).

jedza (jadło), dannica (miara miodu).

WYRAZY PRASŁOWIAŃSKIE ZACHOWANE

WYRAZY PRASŁOWIAŃSKIE ZACHOWANE

W GWARACH

W GWARACH

Jest ich 473. Są to wyrazy zachowane w dwu, trzech

Jest ich 473. Są to wyrazy zachowane w dwu, trzech

lub większej liczbie gwar. Przykłady:

lub większej liczbie gwar. Przykłady:

Jedynica (jedynaczka), bałamącić (bałamucić),

Jedynica (jedynaczka), bałamącić (bałamucić),

barzyna (bagno), bryzgiel (pryszcz), bukać się

barzyna (bagno), bryzgiel (pryszcz), bukać się

(przejawiać popęd płciowy), duczeć (płakać

(przejawiać popęd płciowy), duczeć (płakać

nieustannie), imioła (jemioła) – akcent świąteczny,

nieustannie), imioła (jemioła) – akcent świąteczny,

jeście (strawa).

jeście (strawa).

Wyrazy zachowane na jednym obszarze gwarowym:

Wyrazy zachowane na jednym obszarze gwarowym:

Kaszuby – blobotać (bełkotać);

Kaszuby – blobotać (bełkotać);

Śląsk – barło (niechlujne łóżko), bleść (bredzić),

Śląsk – barło (niechlujne łóżko), bleść (bredzić),

czerwyń (czerwiec);

czerwyń (czerwiec);

Wielkopolska – bąbać (uderzać), dada (dziadek), brak

Wielkopolska – bąbać (uderzać), dada (dziadek), brak

(chrabąszcz), dłużyki (długi);

(chrabąszcz), dłużyki (długi);

Mazowsze – bagan (bagno albo nazwa rośliny), dulić

Mazowsze – bagan (bagno albo nazwa rośliny), dulić

się (zdarzyć się).

się (zdarzyć się).

WYRAZY PRASŁOWIAŃSKIE ZACHOWANE

WYRAZY PRASŁOWIAŃSKIE ZACHOWANE

W NAZWACH WŁASNYCH (osobowe i

W NAZWACH WŁASNYCH (osobowe i

geograficzne)

geograficzne)

Jest ich 86. Przykłady:

Jest ich 86. Przykłady:

Nazwy geograficzne – Bardo (wzgórze), Borowie (las

Nazwy geograficzne – Bardo (wzgórze), Borowie (las

sosnowy), Drzonek (owoc derenia);

sosnowy), Drzonek (owoc derenia);

Nazwy osobowe – Białoń (wyróżniający się białością),

Nazwy osobowe – Białoń (wyróżniający się białością),

Braciej (brat), Dobrak (poczciwy), Dołęga (zaradny),

Braciej (brat), Dobrak (poczciwy), Dołęga (zaradny),

Dziadosz (dziadek), Dziewczur (kobieciarz).

Dziadosz (dziadek), Dziewczur (kobieciarz).

WYRAZY WPROST W POLSZCZYŹNIE NIE

WYRAZY WPROST W POLSZCZYŹNIE NIE

ZAŚWIADCZONE, ALE O ICH ISTNIENIU

ZAŚWIADCZONE, ALE O ICH ISTNIENIU

WNIOSKUJEMY NA PODSTAWIE

WNIOSKUJEMY NA PODSTAWIE

UTWORZONYCH OD NICH DERYWATÓW

UTWORZONYCH OD NICH DERYWATÓW

Jest ich 83. Przykłady:

Jest ich 83. Przykłady:

Bagati (pragnąć, łyknąć) – dawniej gwarowe zabogać

Bagati (pragnąć, łyknąć) – dawniej gwarowe zabogać

się (zachciewać się).

się (zachciewać się).

STAROPOLSKIE NAZWY

STAROPOLSKIE NAZWY

POKREWIEŃSTWA I POWINOWACTWA

POKREWIEŃSTWA I POWINOWACTWA

RODZINNEGO

RODZINNEGO

W polskim języku literackim oraz w gwarach istnieje 538

W polskim języku literackim oraz w gwarach istnieje 538

określeń na oznaczenie 64 desygnatów związanych z

określeń na oznaczenie 64 desygnatów związanych z

pokrewieństwem i powinowactwem rodzinnym (47-

pokrewieństwem i powinowactwem rodzinnym (47-

nazwy pokrewieństwa, 17-nazwy powinowactwa

nazwy pokrewieństwa, 17-nazwy powinowactwa

rodzinnego).

rodzinnego).

Pokrewieństwo rodzinne – stosunki istniejące między

Pokrewieństwo rodzinne – stosunki istniejące między

osobami pochodzącymi od wspólnego przodka i

osobami pochodzącymi od wspólnego przodka i

połączonymi więzami krwi.

połączonymi więzami krwi.

Powinowactwo – stosunki między małżonkami lub

Powinowactwo – stosunki między małżonkami lub

między małżonkiem a rodziną drugiego małżonka.

między małżonkiem a rodziną drugiego małżonka.

NAZWY STOPNI POKREWIEŃSTWA

NAZWY STOPNI POKREWIEŃSTWA

W linii prostej:

W linii prostej:

syn, córka, matka, ojciec, dziadek, babka, wnuk,

syn, córka, matka, ojciec, dziadek, babka, wnuk,

wnuczka, prawnuk, prawnuczka.

wnuczka, prawnuk, prawnuczka.

W linii bocznej: 

W linii bocznej: 

II stopień – brat, siostra (rodzeństwo)

II stopień – brat, siostra (rodzeństwo)

III stopień – brat ojca, brat matki, siostra ojca,

III stopień – brat ojca, brat matki, siostra ojca,

siostra matki, syn brata, córka brata, syn siostry,

siostra matki, syn brata, córka brata, syn siostry,

córka siostry

córka siostry

IV stopień – syn brata ojca, córka brata ojca, syn

IV stopień – syn brata ojca, córka brata ojca, syn

brata matki, córka brata matki itd.

brata matki, córka brata matki itd.

NAZWY STOPNI POKREWIEŃSTWA

NAZWY STOPNI POKREWIEŃSTWA

NIEPEŁNEGO

NIEPEŁNEGO

Pokrewieństwo zastępcze:

Pokrewieństwo zastępcze:

macocha, ojczym, pasierb, pasierbica

macocha, ojczym, pasierb, pasierbica

Pokrewieństwo przyrodnie:

Pokrewieństwo przyrodnie:

brat przyrodni i siostra przyrodnia

brat przyrodni i siostra przyrodnia

ROZWARSTWIENIE CHRONOLOGICZNE

ROZWARSTWIENIE CHRONOLOGICZNE

NAZW STOPNI POKREWIEŃSTWA I

NAZW STOPNI POKREWIEŃSTWA I

POWINOWACTWA

POWINOWACTWA

1)warstwa najstarsza odziedziczone z doby

1)warstwa najstarsza odziedziczone z doby

praindoeuropejskiej (22 wyrazy)

praindoeuropejskiej (22 wyrazy)

mać, mama, tata, syn, cora, żona, brat, siostra, świekr,

mać, mama, tata, syn, cora, żona, brat, siostra, świekr,

świekra, zięć

świekra, zięć

2)z epoki prasłowiańskiej (30 wyrazów):

2)z epoki prasłowiańskiej (30 wyrazów):

           dziecię, dziad, baba, pradziad, prapradziad, wnuk,

           dziecię, dziad, baba, pradziad, prapradziad, wnuk,

prawnuk, teść, przodek, macocha, ojczym, pasierbica.

prawnuk, teść, przodek, macocha, ojczym, pasierbica.

3)pozostałe (ponad 90%) utworzone w czasie

3)pozostałe (ponad 90%) utworzone w czasie

samodzielnego rozwoju polszczyzny, np.: macierz,

samodzielnego rozwoju polszczyzny, np.: macierz,

matka, dziewka, dziewczyna, dziecko, siostrzeniec, wujek

matka, dziewka, dziewczyna, dziecko, siostrzeniec, wujek

SWOISTE CECHY NAZW Z ZAKRESU

SWOISTE CECHY NAZW Z ZAKRESU

STOPNI POKREWIEŃSTWA I

STOPNI POKREWIEŃSTWA I

POWINOWACTWA RODZINNEGO

POWINOWACTWA RODZINNEGO

Na czym polega owa swoistość?

Na czym polega owa swoistość?

Jak pisze prof. W. Doroszewski: „Każdy posługujący

Jak pisze prof. W. Doroszewski: „Każdy posługujący

się językiem polskim nazywa drzewo –

się językiem polskim nazywa drzewo –

drzewem

drzewem

,

,

dom –

dom –

domem

domem

. Użycie tych wyrazów nie zależy od

. Użycie tych wyrazów nie zależy od

tego, kim jest mówiący. Takie wyrazy natomiast, jak

tego, kim jest mówiący. Takie wyrazy natomiast, jak

wuj

wuj

,

,

syn

syn

lub

lub

syn

syn

są określeniami pewnych osób ze

są określeniami pewnych osób ze

względu na to, w jakim one pozostają stosunku do

względu na to, w jakim one pozostają stosunku do

innych osób. Osobę, którą ja nazywam

innych osób. Osobę, którą ja nazywam

wujem

wujem

, nie

, nie

nazywa w ten sposób ktoś, kto nie jest tej osoby

nazywa w ten sposób ktoś, kto nie jest tej osoby

siostrzeńcem

siostrzeńcem

lub

lub

siostrzenicą

siostrzenicą

.

.

CECHA PIERWSZA:

CECHA PIERWSZA:

CHARAKTER RELATYWNY I

CHARAKTER RELATYWNY I

KORELATYWNY

KORELATYWNY

Innymi słowy nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa

Innymi słowy nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa

rodzinnego są zawsze nazwami relatywnymi, tzn. określają

rodzinnego są zawsze nazwami relatywnymi, tzn. określają

daną osobę ze względu na jej stosunek do innej osoby

daną osobę ze względu na jej stosunek do innej osoby

spokrewnionej lub spowinowaconej.”

spokrewnionej lub spowinowaconej.”

Z kolei charakter korelatywny omawianych nazw polega na

Z kolei charakter korelatywny omawianych nazw polega na

tym, że zawierają one w sobie stosunek dwustronny. Jeżeli

tym, że zawierają one w sobie stosunek dwustronny. Jeżeli

jedna osoba nazywa drugą osobę np.

jedna osoba nazywa drugą osobę np.

matką

matką

, to z tego wynika,

, to z tego wynika,

że osoba nazywająca w stosunku do nazywanej jest

że osoba nazywająca w stosunku do nazywanej jest

dzieckiem

dzieckiem

(

(

synem

synem

lub

lub

córką

córką

).

).

Podobny stosunek możemy obserwować przy takich np.

Podobny stosunek możemy obserwować przy takich np.

parach nazw, jak:

parach nazw, jak:

zięć – teść

zięć – teść

(lub

(lub

teściowa

teściowa

),

),

dziadek – wnuk

dziadek – wnuk

(lub

(lub

wnuczka

wnuczka

),

),

siostrzeniec

siostrzeniec

–

–

wuj

wuj

,

,

mąż

mąż

–

–

żona

żona

.

.

CECHA DRUGA:

CECHA DRUGA:

RELACJA PROSTA I ZŁOŻONA W

RELACJA PROSTA I ZŁOŻONA W

ZAKRESIE POWINOWACTWA LUB

ZAKRESIE POWINOWACTWA LUB

POKREWIEŃSTWA RODZINNEGO

POKREWIEŃSTWA RODZINNEGO

Relacja prosta to stosunek między innymi między

Relacja prosta to stosunek między innymi między

ojcem

ojcem

i

i

synem

synem

(relacja filiacji bezpośredniej), lub

(relacja filiacji bezpośredniej), lub

między

między

żoną

żoną

i

i

mężem

mężem

(relacja koicji).

(relacja koicji).

Przykładem relacji złożonej będzie stosunek między

Przykładem relacji złożonej będzie stosunek między

bratankiem

bratankiem

i

i

stryjenką

stryjenką

. Składa się on z kilku relacji

. Składa się on z kilku relacji

prostych:

prostych:

1)

1)

relacji filicjacji bezpośredniej (

relacji filicjacji bezpośredniej (

syn – ojciec

syn – ojciec

);

);

2)

2)

relacji braterstwa (

relacji braterstwa (

brat – brat

brat – brat

);

);

3)

3)

relacji koicji (

relacji koicji (

stryj – stryjenka

stryj – stryjenka

).

).

CECHA TRZECIA:

CECHA TRZECIA:

TA SAMA OSOBA MOŻE WCHODZIĆ W

TA SAMA OSOBA MOŻE WCHODZIĆ W

RÓŻNE TYPY RELACJI

RÓŻNE TYPY RELACJI

A co za tym idzie, może być różnie nazywana przez

A co za tym idzie, może być różnie nazywana przez

różne osoby. Na przykład osoba A może być ze

różne osoby. Na przykład osoba A może być ze

względu na jedną osobę nazywana

względu na jedną osobę nazywana

babką,

babką,

ze

ze

względu na drugą –

względu na drugą –

matką

matką

, ze względu na trzecią –

, ze względu na trzecią –

córką,

córką,

ze względu na czwartą –

ze względu na czwartą –

siostrą,

siostrą,

ze względu

ze względu

na piątą –

na piątą –

żoną,

żoną,

ze względu na szóstą

ze względu na szóstą

– ciotką

– ciotką

, ze

, ze

względu na siódmą –

względu na siódmą –

teściową

teściową

itd. Chociaż

itd. Chociaż

desygnat jest jeden, to nie mamy tu do czynienia z

desygnat jest jeden, to nie mamy tu do czynienia z

wielonazwowością, ponieważ jest on nazywany z

wielonazwowością, ponieważ jest on nazywany z

różnych punktów widzenia.

różnych punktów widzenia.

CECHA CZWARTA:

CECHA CZWARTA:

SWOISTEGO RODZAJU SUPLETYWIZM

SWOISTEGO RODZAJU SUPLETYWIZM

Osoby pozostające w tym samym stopniu

Osoby pozostające w tym samym stopniu

pokrewieństwa lub powinowactwa są określane

pokrewieństwa lub powinowactwa są określane

innymi nazwami w zależności od płci, np.

innymi nazwami w zależności od płci, np.

ojciec –

ojciec –

matka, syn – córka, dziadek – babka, ciotka – wuj,

matka, syn – córka, dziadek – babka, ciotka – wuj,

zięć – synowa, siostra – brat.

zięć – synowa, siostra – brat.

Podobnie jest w

Podobnie jest w

nazwach zwierząt domowych, np.

nazwach zwierząt domowych, np.

krowa – byk,

krowa – byk,

klacz – ogier, maciora – kur, owca – baran, suka –

klacz – ogier, maciora – kur, owca – baran, suka –

pies.

pies.

CECHA PIĄTA:

CECHA PIĄTA:

STOPNIE POWINOWACTWA SĄ TAKIE

STOPNIE POWINOWACTWA SĄ TAKIE

SAME, JAK STOPNIE POKREWIEŃSTWA

SAME, JAK STOPNIE POKREWIEŃSTWA

Przez zawarcie małżeństwa powstają takie same

Przez zawarcie małżeństwa powstają takie same

stosunki rodzinne, jak w zakresie pokrewieństwa.

stosunki rodzinne, jak w zakresie pokrewieństwa.

Wuj, stryj, siostrzeniec

Wuj, stryj, siostrzeniec

mojego męża jest również

mojego męża jest również

wujem, stryjem, siostrzeńcem

wujem, stryjem, siostrzeńcem

dla mnie. Jedynie w

dla mnie. Jedynie w

zakresie najbliższych stopni powinowactwa istnieją

zakresie najbliższych stopni powinowactwa istnieją

różnice, np.

różnice, np.

zięć, synowa – teść, teściowa.

zięć, synowa – teść, teściowa.

Choć i w

Choć i w

tym zakresie formą bezpośredniego zwrotu zięcia lub

tym zakresie formą bezpośredniego zwrotu zięcia lub

synowej do teścia lub teściowej jest

synowej do teścia lub teściowej jest

ojciec, matka

ojciec, matka

lub utworzone od nich derywaty deminutywne

lub utworzone od nich derywaty deminutywne

(formy przeniesione z zakresu stopni

(formy przeniesione z zakresu stopni

pokrewieństwa).

pokrewieństwa).

CECHA SZÓSTA:

CECHA SZÓSTA:

STAŁOŚĆ I W PEWNEJ MIERZE

STAŁOŚĆ I W PEWNEJ MIERZE

UNIWERSALNOŚĆ STOSUNKÓW

UNIWERSALNOŚĆ STOSUNKÓW

POKREWIEŃSTWA I POWNIOWACTWA

POKREWIEŃSTWA I POWNIOWACTWA

RODZINNEGO

RODZINNEGO

W każdej rodzinie monogamicznej niezależnie od

W każdej rodzinie monogamicznej niezależnie od

narodowości i okresu historycznego istnieją

narodowości i okresu historycznego istnieją

obiektywnie takie same stopnie pokrewieństwa i

obiektywnie takie same stopnie pokrewieństwa i

powiowactwa rodzinnego, jak np. ojciec, matka, brat

powiowactwa rodzinnego, jak np. ojciec, matka, brat

ojca, brat matki, ojciec ojca, ojciec matki, matka matki

ojca, brat matki, ojciec ojca, ojciec matki, matka matki

itd. Wydawać by się mogło więc, że we wszystkich

itd. Wydawać by się mogło więc, że we wszystkich

językach istnieją pełne i adekwatne pod względem

językach istnieją pełne i adekwatne pod względem

zakresu i treści odpowiedniki leksykalne określające

zakresu i treści odpowiedniki leksykalne określające

wszędzie w ten sam sposób te same stopnie

wszędzie w ten sam sposób te same stopnie

pokrewieństwa i powinowactwa.

pokrewieństwa i powinowactwa.

A tymczasem wcale tak nie jest!

A tymczasem wcale tak nie jest!

Wyodrębnione przez świadomość językową różnych

Wyodrębnione przez świadomość językową różnych

grup etnicznych stopnie pokrewieństwa lub

grup etnicznych stopnie pokrewieństwa lub

powinowactwa wykazują nieraz poważne różnice nie

powinowactwa wykazują nieraz poważne różnice nie

tylko pod względem motywacji językowej, ale również

tylko pod względem motywacji językowej, ale również

pod względem zakresu.

pod względem zakresu.

Tak np.

Tak np.

zięć

zięć

we współczesnym języku polskim to ‘mąż

we współczesnym języku polskim to ‘mąż

córki’, podczas gdy w języku rosyjskim

córki’, podczas gdy w języku rosyjskim

ziat

ziat

to zarówno

to zarówno

‘mąż córki’ jaki i ‘mąż siostry’. Polskie trzy różne

‘mąż córki’ jaki i ‘mąż siostry’. Polskie trzy różne

nazwy

nazwy

ciotka, stryjenka, wujenka

ciotka, stryjenka, wujenka

język angielski

język angielski

tłumaczy nazwą

tłumaczy nazwą

aunt.

aunt.

Wynika z tego, że mimo

Wynika z tego, że mimo

jednakowych w sensie biologiczno-formalnym

jednakowych w sensie biologiczno-formalnym

stosunków pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego

stosunków pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego

sposób i zakres ich nazwowego wyodrębnienia jest w

sposób i zakres ich nazwowego wyodrębnienia jest w

poszczególnych językach różny.

poszczególnych językach różny.

ROZWÓJ ZASOBU LEKSYKALNEGO

ROZWÓJ ZASOBU LEKSYKALNEGO

POLSZCZYZNY W XX WIEKU

POLSZCZYZNY W XX WIEKU

Rozwój ten, był wypadkową dwu procesów: wygasania

Rozwój ten, był wypadkową dwu procesów: wygasania

bądź usuwania z zasobu leksykalnego pewnych

bądź usuwania z zasobu leksykalnego pewnych

wyrazów i ich grup oraz narodzin na gruncie

wyrazów i ich grup oraz narodzin na gruncie

polszczyzny innych wyrazów i ich grup. W minionym

polszczyzny innych wyrazów i ich grup. W minionym

stuleci zasób leksykalny polszczyzny wydatnie się

stuleci zasób leksykalny polszczyzny wydatnie się

powiększył.

powiększył.

WYGASANIE WYRAZÓW

WYGASANIE WYRAZÓW

Jest naturalną konsekwencją starzenia się słownictwa i zmian w

Jest naturalną konsekwencją starzenia się słownictwa i zmian w

rzeczywistości pozajęzykowej. Kwiryna Handke, Hanna

rzeczywistości pozajęzykowej. Kwiryna Handke, Hanna

Popowska-Taborska i Irena Galsterowa zgromadziły około 1700

Popowska-Taborska i Irena Galsterowa zgromadziły około 1700

wyrazów wygasających (bądź już wygasłych), np.

wyrazów wygasających (bądź już wygasłych), np.

Aeroplan, automobil, cebion

Aeroplan, automobil, cebion

(witamina C),

(witamina C),

dynamo

dynamo

(prądnica),

(prądnica),

korespondentka

korespondentka

(pocztówka),

(pocztówka),

pepegi

pepegi

(tenisówki),

(tenisówki),

tank

tank

(czołg) …

(czołg) …

Wygasanie wyrazów nie zawsze jest procesem nieodwracalnym.

Wygasanie wyrazów nie zawsze jest procesem nieodwracalnym.

Istnieją np. słowa, które po okresie PRL-owskiej przerwy na

Istnieją np. słowa, które po okresie PRL-owskiej przerwy na

nowo pojawiały się w polszczyźnie po 1989 roku, np.

nowo pojawiały się w polszczyźnie po 1989 roku, np.

akcjonariusz, akcyza, biznesmen, burmistrz, makler, menadżer,

akcjonariusz, akcyza, biznesmen, burmistrz, makler, menadżer,

sponsor, wójt

sponsor, wójt

itd.

itd.

Od samorzutnego wygasania należy odróżnić świadome usuwanie

Od samorzutnego wygasania należy odróżnić świadome usuwanie

wyrazów. Najczęściej dotyczy to zapożyczeń, uważanych za

wyrazów. Najczęściej dotyczy to zapożyczeń, uważanych za

niepożądane wtręty obce, zagrażające narodowej tożsamości.

niepożądane wtręty obce, zagrażające narodowej tożsamości.

PRZYROST NOWYCH WYRAZÓW I GRUP

PRZYROST NOWYCH WYRAZÓW I GRUP

WYRAZOWYCH

WYRAZOWYCH

Proces ten był o wiele bardziej dynamiczny i

Proces ten był o wiele bardziej dynamiczny i

intensywniejszy od poprzedniego. Był reakcją na

intensywniejszy od poprzedniego. Był reakcją na

przemiany polityczne, społeczne, gospodarcze,

przemiany polityczne, społeczne, gospodarcze,

kulturalne i obyczajowe społeczeństwa. Szacuje się,

kulturalne i obyczajowe społeczeństwa. Szacuje się,

że po II wojnie światowej polszczyźnie przybyło 30

że po II wojnie światowej polszczyźnie przybyło 30

000 nowych wyrazów. Nowe jednostki leksykalne

000 nowych wyrazów. Nowe jednostki leksykalne

mogą się pojawić w języku albo jako tworzy

mogą się pojawić w języku albo jako tworzy

onomatopeiczne, albo jako neologizmy, albo

onomatopeiczne, albo jako neologizmy, albo

wreszcie jako rozmaitego typu zapożyczenia.

wreszcie jako rozmaitego typu zapożyczenia.

W płaszczyźnie semantycznej (kategorii

W płaszczyźnie semantycznej (kategorii

słowotwórczych) najintensywniejszy rozówj obserwuje

słowotwórczych) najintensywniejszy rozówj obserwuje

się w zakresie nazw osób jako istot społecznych (np.

się w zakresie nazw osób jako istot społecznych (np.

nazwy na –owiec typu kościuszkowiec, peeselowiec

nazwy na –owiec typu kościuszkowiec, peeselowiec

itp. czy na –ista typu enkawudzista, urokomunista

itp. czy na –ista typu enkawudzista, urokomunista

itp.).

itp.).

Inne produktywne kategorie to abstrakcyjne nazwy

Inne produktywne kategorie to abstrakcyjne nazwy

cech (np. dwuzawodowość, nadumieralność itp.) oraz

cech (np. dwuzawodowość, nadumieralność itp.) oraz

kierunków polityczno-społecznych, naukowych,

kierunków polityczno-społecznych, naukowych,

artystycznych itd. (np. dekonstruktywizm,

artystycznych itd. (np. dekonstruktywizm,

eurosceptyzm, ponowoczesność itp.)

eurosceptyzm, ponowoczesność itp.)

W zakresie słowotwórstwa przymiotników uwagę

W zakresie słowotwórstwa przymiotników uwagę

zwraca liczna grupa przymiotników relacyjnych o

zwraca liczna grupa przymiotników relacyjnych o

bardzo ogólnym schemacie znaczenia strukturalnego

bardzo ogólnym schemacie znaczenia strukturalnego

(np. gest grzecznościowy – ‘gest uczyniony z

(np. gest grzecznościowy – ‘gest uczyniony z

grzeczności’; sklep samoobsługowy itp.) Formacje

grzeczności’; sklep samoobsługowy itp.) Formacje

tego typu są bardzo popularne, ponieważ można za

tego typu są bardzo popularne, ponieważ można za

ich pomocą wyrazić bogate treści unikając dłużyzn w

ich pomocą wyrazić bogate treści unikając dłużyzn w

opisie.

opisie.

W płaszczyźnie formalnej (technik słowotwórczych)

W płaszczyźnie formalnej (technik słowotwórczych)

zwróćmy uwagę na derywację prefiksalną w obrębie

zwróćmy uwagę na derywację prefiksalną w obrębie

rzeczowników (np. nadciśnienie, nadinspektor,

rzeczowników (np. nadciśnienie, nadinspektor,

podgrupa, podklasa itp.) i na narastającą

podgrupa, podklasa itp.) i na narastającą

produtywność formantówobcego pochodzenia typu

produtywność formantówobcego pochodzenia typu

auto-, makro-, mini-, neo-, pseudo- itp.

auto-, makro-, mini-, neo-, pseudo- itp.

Równie charakterystyczna dla minionego stulecia jest

Równie charakterystyczna dla minionego stulecia jest

produktywność techniki słowotwórczej, polegającej na

produktywność techniki słowotwórczej, polegającej na

kopiowaniu (powielaniu, powtarzaniu) określonego

kopiowaniu (powielaniu, powtarzaniu) określonego

jednostkowego wzoru. Na przykład na wzór zegarynki

jednostkowego wzoru. Na przykład na wzór zegarynki

powstała pogodynka – ‘telefoniczna informacja o

powstała pogodynka – ‘telefoniczna informacja o

pogodzie’, na wzór olimpiady – żakinada, uniwersjada.

pogodzie’, na wzór olimpiady – żakinada, uniwersjada.

Nie można pominąć również neosemantyzmów, które

Nie można pominąć również neosemantyzmów, które

rodzą się w znacznej liczbie i z łatwością we

rodzą się w znacznej liczbie i z łatwością we

wszystkich odmianach socjalnych współczesnej

wszystkich odmianach socjalnych współczesnej

polszczyzny. Na przykład: babka (młoda kobieta),

polszczyzny. Na przykład: babka (młoda kobieta),

Bagaż (doświadczeń), bank (informacji, krwi), fabryka

Bagaż (doświadczeń), bank (informacji, krwi), fabryka

(domów), nić (gazociągu), oblać (egzamin), napięcie

(domów), nić (gazociągu), oblać (egzamin), napięcie

(społeczne), runda (rozmów) itd.

(społeczne), runda (rozmów) itd.

ZAPOŻYCZENIA

ZAPOŻYCZENIA

WPŁYW POLSZCZYZNY NA SŁOWNICTWO

WPŁYW POLSZCZYZNY NA SŁOWNICTWO

INNYCH JĘZYKÓW SŁOWIAŃSKICH

INNYCH JĘZYKÓW SŁOWIAŃSKICH

Odziaływanie polszczyzny:

Odziaływanie polszczyzny:

języki wschodniosłowiańskie (białoruski i ukraiński)

języki wschodniosłowiańskie (białoruski i ukraiński)

język czeski

język czeski

język słowacki

język słowacki

język rosyjski

język rosyjski

Przejawy wpływów polszczyzny:

Przejawy wpływów polszczyzny:

gramatyka (system fonetyczny i morfologiczny)

gramatyka (system fonetyczny i morfologiczny)

elementy słownikowe i frazeologiczne czysto polskie lub

elementy słownikowe i frazeologiczne czysto polskie lub

zapożyczone z języków zachodnioeuropejskich za

zapożyczone z języków zachodnioeuropejskich za

pośrednictwem polszczyzny

pośrednictwem polszczyzny

Wykrycie zapożyczeń nie zawsze jest

Wykrycie zapożyczeń nie zawsze jest

łatwe!

łatwe!

W wielu przypadkach należy uwzględnić

W wielu przypadkach należy uwzględnić

stosunki kulturalno-cywilizacyjne,

stosunki kulturalno-cywilizacyjne,

polityczno-historyczne, kolonizacyjne,

polityczno-historyczne, kolonizacyjne,

jakie istniały w danej epoce między

jakie istniały w danej epoce między

Polakami a ich słowiańskimi sąsiadami.

Polakami a ich słowiańskimi sąsiadami.

I. Wpływ polszczyzny na języki

I. Wpływ polszczyzny na języki

wschodniosłowiańskie (białoruski i

wschodniosłowiańskie (białoruski i

ukraiński) XIV-XVIII w. (częściowo też w

ukraiński) XIV-XVIII w. (częściowo też w

XIX w.) - przyczyny:

XIX w.) - przyczyny:

a)

a)

stosunki między Polską a Rusią i państwem

stosunki między Polską a Rusią i państwem

moskiewskim

moskiewskim

-Unia Lubelska (wspólne życie polityczno-państwowe)

-Unia Lubelska (wspólne życie polityczno-państwowe)

-kolonizacja polska na wschodzie

-kolonizacja polska na wschodzie

-potrzeba języka kancelaryjnego w państwie ruskim

-potrzeba języka kancelaryjnego w państwie ruskim

(braki uzupełniano zapożyczeniami z polszczyzny)

(braki uzupełniano zapożyczeniami z polszczyzny)

b)

b)

Odrodzenie w Polsce

Odrodzenie w Polsce

-rozkwit literatury Złotego Wieku

-rozkwit literatury Złotego Wieku

-popularność kultury polskiej

-popularność kultury polskiej

c)

c)

Reformacja i kontrreformacja

Reformacja i kontrreformacja

Przykłady polonizmów w języku

Przykłady polonizmów w języku

białoruskim (600 wyrazów

białoruskim (600 wyrazów

słownikowych) oraz w języku ukraińskim

słownikowych) oraz w języku ukraińskim

(1100 wyrazów słownikowych):

(1100 wyrazów słownikowych):

JĘZYK BIAŁORUSKI

JĘZYK BIAŁORUSKI

JĘZYK UKRAIŃSKI

JĘZYK UKRAIŃSKI

PAŃSTWOWOŚĆ,

PAŃSTWOWOŚĆ,

ADMINIRTRACJA, PRAWO

ADMINIRTRACJA, PRAWO

Aryszt, rada

Aryszt, rada

Król, rada

Król, rada

WOJSKOWOŚĆ

WOJSKOWOŚĆ

Kula, szabla

Kula, szabla

Forteca

Forteca

RELIGIA

RELIGIA

Pokuta, pacierz

Pokuta, pacierz

Biskup, ks’ondz

Biskup, ks’ondz

STOSUNKI SPOŁECZNE

STOSUNKI SPOŁECZNE

Waspan, mospan, szlachta

Waspan, mospan, szlachta

Panycz

Panycz

WYCHOWANIE I WYKSZTAŁCENIE

WYCHOWANIE I WYKSZTAŁCENIE

Abiecadło, arkusz, druk

Abiecadło, arkusz, druk

Student

Student

HANDEL

HANDEL

Waha (waga)

Waha (waga)

Sklep, kram

Sklep, kram

RZEMIOSŁO

RZEMIOSŁO

Majstar, szkło

Majstar, szkło

Blacha, farba

Blacha, farba

ROLNICTWO

ROLNICTWO

Młyn

Młyn

Łan, hospodar

Łan, hospodar

BUDOWNICTWO, SPRZĘTY

BUDOWNICTWO, SPRZĘTY

DOMOWE

DOMOWE

Dach, komora, klamka, szafa

Dach, komora, klamka, szafa

Buda, chałupa, dach, kuchnia

Buda, chałupa, dach, kuchnia

POTRAWY, PRZYPRAWY, NAPOJE

POTRAWY, PRZYPRAWY, NAPOJE

Bułka, bochan, skwarka

Bułka, bochan, skwarka

Cukor, kluska, herbata, kawa

Cukor, kluska, herbata, kawa

UBIÓR

UBIÓR

Kurtka, szata, skarpietka

Kurtka, szata, skarpietka

But, fartuch

But, fartuch

OKREŚLENIA LUDZI

OKREŚLENIA LUDZI

Kobieta, kiep, niechluja, sknara

Kobieta, kiep, niechluja, sknara

Kobita, nemowla, benkart

Kobita, nemowla, benkart

CZĘŚCI CIAŁA, NARZĄDY,

CZĘŚCI CIAŁA, NARZĄDY,

CHOROBY

CHOROBY

Nyrka (nerka), skura, wanity

Nyrka (nerka), skura, wanity

(wymiociny)

(wymiociny)

Cera, kark

Cera, kark

TAŃCE, GRY, ZABAWY

TAŃCE, GRY, ZABAWY

Żart, arcaby (warcaby)

Żart, arcaby (warcaby)

Tanec, wałeć (walc), warcanycia

Tanec, wałeć (walc), warcanycia

Oprócz wyrazów słownikowych

Oprócz wyrazów słownikowych

język białoruski zapożyczył z

język białoruski zapożyczył z

polszczyzny również wiele

polszczyzny również wiele

zwrotów i wyrażeń

zwrotów i wyrażeń

frazeologicznych np.

frazeologicznych np.

na

na

pierwszy pohlad

pierwszy pohlad

(na pierwszy

(na pierwszy

rzut oka).

rzut oka).

II. Wpływ polszczyzny na język rosyjski

II. Wpływ polszczyzny na język rosyjski

(XVI-XVIII w.)

(XVI-XVIII w.)

WOJSKOWOŚĆ

WOJSKOWOŚĆ

Gietman (hetman),

Gietman (hetman),

kapitan, kapral, rota,

kapitan, kapral, rota,

szaniec

szaniec

LECZNICTWO, NAPOJE

LECZNICTWO, NAPOJE

Aptieka, butyłka

Aptieka, butyłka

KULTURA MATERIALNA I

KULTURA MATERIALNA I

SPOŁECZNA

SPOŁECZNA

Bułka, jarmark, ponczik

Bułka, jarmark, ponczik

ADMINISTRACJA

ADMINISTRACJA

Akt, administrator,

Akt, administrator,

inspektor

inspektor

III. Wpływ polszczyzny na język czeski

III. Wpływ polszczyzny na język czeski

(XVIII/XIX w.)

(XVIII/XIX w.)

Po 1620 r. rozwój j. czeskiego zostaje przerwany –

Po 1620 r. rozwój j. czeskiego zostaje przerwany –

upadek czeszczyzny. Na początku XIX w. rodzi się

upadek czeszczyzny. Na początku XIX w. rodzi się

ruch mający na celu odrodzenie czeskiego języka

ruch mający na celu odrodzenie czeskiego języka

literackiego. W zrealizowaniu tego zamiaru

literackiego. W zrealizowaniu tego zamiaru

pojawiają się jednak trudności związane z brakami

pojawiają się jednak trudności związane z brakami

w słownictwie oraz licznymi germanizmami.

w słownictwie oraz licznymi germanizmami.

„Budziciele” języka czeskiego szukali zatem wyjścia

„Budziciele” języka czeskiego szukali zatem wyjścia

w tworzeniu neologizmów, wprowadzaniu

w tworzeniu neologizmów, wprowadzaniu

archaizmów oraz przejmowaniu zapożyczeń z

archaizmów oraz przejmowaniu zapożyczeń z

innych języków słowiańskich, w tym z j. polskiego.

innych języków słowiańskich, w tym z j. polskiego.

np

np

. puvab

. puvab

(powab)

(powab)

, tklivost

, tklivost

(tkliwość)

(tkliwość)

, tklivy, vzor.

, tklivy, vzor.

Wzbogacenie słownictwa czeskiego jest zasługą grupy

Wzbogacenie słownictwa czeskiego jest zasługą grupy

pisarzy z Jungmannem na czele, którzy pisali po

pisarzy z Jungmannem na czele, którzy pisali po

czesku, tworząc neologizmy i przyjmując

czesku, tworząc neologizmy i przyjmując

zapożyczenia, tworząc tym samym podstawy nowego

zapożyczenia, tworząc tym samym podstawy nowego

słownictwa czeskiego. Znalazło się w nim wiele

słownictwa czeskiego. Znalazło się w nim wiele

elementów polskich, szczególnie w zakresie

elementów polskich, szczególnie w zakresie

terminologii naukowej i zawodowej:

terminologii naukowej i zawodowej:

okres, predmet,

okres, predmet,

rozbor

rozbor

(rozbiór)

(rozbiór)

, veda

, veda

(wiedza).

(wiedza).

„W ten sposób odwdzięczyli się Polacy narodowi

„W ten sposób odwdzięczyli się Polacy narodowi

czeskiemu za to, co pożyczyła od Czechów

czeskiemu za to, co pożyczyła od Czechów

polszczyzna średniowieczna”. /

polszczyzna średniowieczna”. /

T. Lehr-Sławiński/

T. Lehr-Sławiński/

IV. Wpływ polszczyzny na język słowacki:

IV. Wpływ polszczyzny na język słowacki:

Wyrazy polskie przejmowane za

Wyrazy polskie przejmowane za

pośrednictwem literatury polskiej (Mickiewicz,

pośrednictwem literatury polskiej (Mickiewicz,

Czajkowski)

Czajkowski)

120 zapożyczeń z języka polskiego:

120 zapożyczeń z języka polskiego:

ZAPOŻYCZENIA POLSKIE W J.

ZAPOŻYCZENIA POLSKIE W J.

SŁOWACKIM

SŁOWACKIM

WOJSKOWOŚĆ

WOJSKOWOŚĆ

Broń, oboz

Broń, oboz

PAŃSTWOWOŚĆ

PAŃSTWOWOŚĆ

Państwo, rokosz, skarb

Państwo, rokosz, skarb

OKREŚLENIA LUDZI

OKREŚLENIA LUDZI

Czlek, chlop, devucha, d’ad (żebrak)

Czlek, chlop, devucha, d’ad (żebrak)

ABSTRACTA

ABSTRACTA

Uczutie, duma, marenie, milost, opeka,

Uczutie, duma, marenie, milost, opeka,

premoc

premoc

ŻYCIE CODZIENNE

ŻYCIE CODZIENNE

Brud, kebsky, malovidlo

Brud, kebsky, malovidlo

CZASOWNIKI

CZASOWNIKI

Kochat, obecat, spodievat’, zmywat

Kochat, obecat, spodievat’, zmywat

UBIÓR

UBIÓR

kurtka

kurtka

Znaczenie wyrazów przejętych na ogół

Znaczenie wyrazów przejętych na ogół

pozostaje bez zmian, choć zdarzają się

pozostaje bez zmian, choć zdarzają się

przypadki zróżnicowania

przypadki zróżnicowania

semantycznego.

semantycznego.

Świadome usuwanie polonizmów np. w

Świadome usuwanie polonizmów np. w

związku z napięciem politycznym

związku z napięciem politycznym

między Polakami a Ukraińcami na

między Polakami a Ukraińcami na

początku XX wieku. Usunięto wtedy

początku XX wieku. Usunięto wtedy

wyraz

wyraz

pan

pan

na rzecz wyrazu

na rzecz wyrazu

dobrodij.

dobrodij.

Rola polszczyzny:

Rola polszczyzny:

- dla języków wschodniosłowiańskich jako

- dla języków wschodniosłowiańskich jako

pośrednik między kulturą zachodnią i

pośrednik między kulturą zachodnią i

wschodnią (przejmowanie zapożyczeń z języka

wschodnią (przejmowanie zapożyczeń z języka

francuskiego, niemieckiego, łacińskiego i

francuskiego, niemieckiego, łacińskiego i

włoskiego)

włoskiego)

- dla Czechów – oparcie w walce o odrodzenie

- dla Czechów – oparcie w walce o odrodzenie

czeskiego j. literackiego.

czeskiego j. literackiego.

Polskie zapożyczenia obecne w językach

Polskie zapożyczenia obecne w językach

słowiańskich odzwierciedlają stosunki

słowiańskich odzwierciedlają stosunki

kulturalne i polityczne między Polską i jej

kulturalne i polityczne między Polską i jej

słowiańskimi sąsiadami.

słowiańskimi sąsiadami.

O ZMIANACH ZNACZEŃ WYRAZÓW

O ZMIANACH ZNACZEŃ WYRAZÓW

1. Przechodzenie od nazywania stanów/doznań fizycznych

1. Przechodzenie od nazywania stanów/doznań fizycznych

do nazywania stanów/doznań psychicznych np.:

do nazywania stanów/doznań psychicznych np.:

przerazić – daw. przebić, przeszyć na wskroś

przerazić – daw. przebić, przeszyć na wskroś

mierzić – daw. związany z marznięciem

mierzić – daw. związany z marznięciem

Jeżeli jakiemuś doznaniu psychicznemu towarzyszy stale

Jeżeli jakiemuś doznaniu psychicznemu towarzyszy stale

lub często jakieś doznanie fizyczne to nazwa tego

lub często jakieś doznanie fizyczne to nazwa tego

ostatniego przenosi się na owo wrażenie psychiczne.

ostatniego przenosi się na owo wrażenie psychiczne.

Wg Doroszewskiego przesunięcia semantyczne dokonują

Wg Doroszewskiego przesunięcia semantyczne dokonują

się na zasadzie jednoczesności, styczności jakichś

się na zasadzie jednoczesności, styczności jakichś

sytuacji lub doznań.

sytuacji lub doznań.

2. Przesunięcia znaczeń uwarunkowane

2. Przesunięcia znaczeń uwarunkowane

społecznie:

społecznie:

bydło – daw. bycie, byt

bydło – daw. bycie, byt

żyto – życie

żyto – życie

płacić – utworzone od płat, dawać płaty

płacić – utworzone od płat, dawać płaty

3. Rzeczowniki oznaczające nazwy czynności i

3. Rzeczowniki oznaczające nazwy czynności i

nazwy cech ulegają tzw. „konkretyzacji

nazwy cech ulegają tzw. „konkretyzacji

znaczeniowej” np.: gołota (daw. bycie gołym,

znaczeniowej” np.: gołota (daw. bycie gołym,

ubogim), strzelba (strzelanie)

ubogim), strzelba (strzelanie)

4. Zmiana znaczenia strony np. potrzebny (daw.

4. Zmiana znaczenia strony np. potrzebny (daw.

w znaczeniu potrzebujący)

w znaczeniu potrzebujący)

5. Przeobrażenia semantyczne czasowników

5. Przeobrażenia semantyczne czasowników

nieprzechodnich np. miejsca siedzące lub

nieprzechodnich np. miejsca siedzące lub

miejsca stojące.

miejsca stojące.

6. Zmiany znaczenia ze względu na kontekst

6. Zmiany znaczenia ze względu na kontekst

wypowiedzi („Ciemiężyć swój krzyż”)

wypowiedzi („Ciemiężyć swój krzyż”)

Zmiana zabarwienia uczuciowego:

Zmiana zabarwienia uczuciowego:

- degradacja (np.

- degradacja (np.

gęba

gęba

)

)

- melioracja (np.

- melioracja (np.

kobieta)

kobieta)

8. Repartycja znaczenia: podział znaczenia

8. Repartycja znaczenia: podział znaczenia

między wyrazy spokrewnione słowotwórczo i

między wyrazy spokrewnione słowotwórczo i

etymologicznie, np.

etymologicznie, np.

przewrotny

przewrotny

i

i

wywrotny.

wywrotny.

Podsumowanie:

Podsumowanie:

Ukazane wyżej procesy świadczą o tendencji

Ukazane wyżej procesy świadczą o tendencji

do coraz większego ładu, do ściślejszego

do coraz większego ładu, do ściślejszego

powiązania między formą wyrazu a jego

powiązania między formą wyrazu a jego

znaczeniem.

znaczeniem.

ZAPOŻYCZENIA

ZAPOŻYCZENIA

WPŁYW SŁOWNICTWA INNYCH JĘZYKÓW

WPŁYW SŁOWNICTWA INNYCH JĘZYKÓW

NA POLSZCZYZNĘ

NA POLSZCZYZNĘ

W XX wieku najsilniej na polszczyznę oddziaływały

W XX wieku najsilniej na polszczyznę oddziaływały

języki: angielski, francuski, rosyjski i niemiecki.

języki: angielski, francuski, rosyjski i niemiecki.

Oddziaływanie innych języków miało znaczenie

Oddziaływanie innych języków miało znaczenie

marginalne. Osobnym zjawiskiem jest wielka i wciąż

marginalne. Osobnym zjawiskiem jest wielka i wciąż

rosnąca liczba i rola tzw. ZAPOŻYCZEŃ

rosnąca liczba i rola tzw. ZAPOŻYCZEŃ

SZTUCZNYCH.

SZTUCZNYCH.

WPŁYWY ANGIELSKIE

WPŁYWY ANGIELSKIE

Nasiliły się wyraźnie po odzyskaniu przez Polskę

Nasiliły się wyraźnie po odzyskaniu przez Polskę

niepodległości. Wiązało się to z rozwojem takich

niepodległości. Wiązało się to z rozwojem takich

zdominowanych przez angielszczyznę dziedzin

zdominowanych przez angielszczyznę dziedzin

aktywności społecznej, jak flota handlowa i

aktywności społecznej, jak flota handlowa i

wojenna, handel zagraniczny, sport, turystyka itd.

wojenna, handel zagraniczny, sport, turystyka itd.

Przykłady: aut, bar, bekon, finisz, hokej, jazz, lider,

Przykłady: aut, bar, bekon, finisz, hokej, jazz, lider,

mecz, pulower, sport, strajk, wrak itp.

mecz, pulower, sport, strajk, wrak itp.

Ilość zapożyczeń angielskich ewoluowała w naszym

Ilość zapożyczeń angielskich ewoluowała w naszym

języku zgodnie ze zmianami politycznymi i

języku zgodnie ze zmianami politycznymi i

kulturowymi. Jednak w połowie lat 90. ich liczbę

kulturowymi. Jednak w połowie lat 90. ich liczbę

szacowano na 1600.

szacowano na 1600.

WPŁYWY FRANCUSKIE

WPŁYWY FRANCUSKIE

Jest to o wiele skromniejszy zbiór niż poprzedni. W

Jest to o wiele skromniejszy zbiór niż poprzedni. W

okresie międzywojennym francuszczyzna

okresie międzywojennym francuszczyzna

pozostawała językiem dyplomacji i głównym

pozostawała językiem dyplomacji i głównym

językiem salonów. Po wojnie znajomość

językiem salonów. Po wojnie znajomość

francuskiego zaczęła szybko maleć. Dziś szacuje się

francuskiego zaczęła szybko maleć. Dziś szacuje się

około 250 powojennych galicyzmów, np.

około 250 powojennych galicyzmów, np.

akredytacja, aranż, batyskaf, bulwersować, butik,

akredytacja, aranż, batyskaf, bulwersować, butik,

ekler, garmażer, makabra, mini, prodiż, totalitarny,

ekler, garmażer, makabra, mini, prodiż, totalitarny,

żakard itd.

żakard itd.

WPŁYWY ROSYJSKIE

WPŁYWY ROSYJSKIE

W języku polskim pojawiły się na skutek rozbiorów, po

W języku polskim pojawiły się na skutek rozbiorów, po

1918 roku samorzutnie wygasły. Po II wojnie

1918 roku samorzutnie wygasły. Po II wojnie

światowej nadeszła nowa fala rusycyzmów, głównie

światowej nadeszła nowa fala rusycyzmów, głównie

związanych z militariami, np. gazik, harmoszka,

związanych z militariami, np. gazik, harmoszka,

katiusza, kufajka, pepesza itp. W języku prywatno-

katiusza, kufajka, pepesza itp. W języku prywatno-

potocznym przebrzmiewała ogromna niechęć do tych

potocznym przebrzmiewała ogromna niechęć do tych

pożyczek, przejawiała się w postaci ekspresywnych

pożyczek, przejawiała się w postaci ekspresywnych

rusycyzmów nacechowanych wyłącznie negatywnie,

rusycyzmów nacechowanych wyłącznie negatywnie,

np. chałtura, cham, gieroj. W latach 90. rusycyzmy

np. chałtura, cham, gieroj. W latach 90. rusycyzmy

wygasły całkowicie.

wygasły całkowicie.

Dziś szacuje się ich około setki w naszym języku.

Dziś szacuje się ich około setki w naszym języku.

WPŁYWY NIEMIECKIE

WPŁYWY NIEMIECKIE

Również wygasły po odzyskaniu przez Polskę

Również wygasły po odzyskaniu przez Polskę

niepodległości. Pozostawiły po sobie pewną liczbę

niepodległości. Pozostawiły po sobie pewną liczbę

germanizmów oznaczających okupacyjne realia, np.

germanizmów oznaczających okupacyjne realia, np.

gestapo, kacet, lagier, szmajster.

gestapo, kacet, lagier, szmajster.