Szkło i ceramika
Remigiusz
Pieprz
Szkło
Szkło – według amerykańskiej normy
ASTM-162 (1983) szkło zdefiniowane
jest jako nieorganiczny materiał, który
został schłodzony do stanu stałego bez
krystalizacji.
Skład szkła
Surowcem do produkcji tradycyjnego szkła jest piasek kwarcowy oraz dodatki,
najczęściej:
węglan sodu (Na2CO3) i węglan wapnia (CaCO3),
topniki: tlenki boru i ołowiu (B2O3, PbO)
oraz pigmenty, którymi są zazwyczaj tlenki metali przejściowych (kadm, mangan i
inne).
Surowce są mieszane, topione w piecu w temperaturze 1200–1300 °C (dzięki dodaniu
węglanu sodu), po czym formowane w wyroby przed pełnym skrzepnięciem.
Naturalne szkło, jak obsydian, wykorzystywano jako broń w Ameryce. Produkcja szkła
znana była już ponad pięć tysięcy lat temu. W I w. p.n.e. znano metodę
wytwarzania przedmiotów przez wydmuchiwanie, w XIX w. wynaleziono metodę
odlewania. Po dodaniu do masy szklanej odpowiednich tlenków metali można
otrzymać szkło barwne.
Przykłady:
szkło zielone zawiera związki żelaza(III) i chromu(III),
szkło niebieskie zawiera związki kobaltu(II) i miedzi(II),
szkło fioletowe zawiera związki manganu(VII),
szkło żółte zawiera związki kadmu i siarki,
szkło czerwone zawiera koloidalne cząsteczki złota.
Historia szkła
Pierwsze ośrodki szklarskie powstały prawdopodobnie w Babilonii i
Egipcie prawie 3 000 lat p.n.e. W czasach nowożytnych rozkwit
produkcji szkła wiązał się z założeniem hut szkła we Włoszech i na
wyspie Murano obejmującej pięć wysp w Lagunie Weneckiej.
Rozpoczęto w nich produkcję luster. W Polsce pierwsze wyroby ze
szkła odkryto na przełomie X/XI wieku.
Przemysł szklarski na całym świecie zaczął się szybko rozwijać w
XX wieku. Wtedy też skonstruowano pierwszą maszynę do
automatycznej produkcji opakowań szklanych.
W dzisiejszych czasach do krajów o bardzo wysoko rozwiniętym
przemyśle szklarskim należą: USA, Japonia, Rosja, Niemcy, Francja
i Wlk. Brytania.
W Polsce wyroby te produkowane są głównie w hutach w
Sandomierzu, Piotrkowie Trybunalskim, Krośnie, Wałbrzychu i
Szklarskiej Porębie.
Zastosowanie szkła
Szkło dzięki swoim cechom znajduje zastosowanie we wszystkich
dziedzinach życia.
Jest ono stosowane jako:
optyczne - pryzmaty, soczewki czyli specjalnie uformowane kawałki
szkła
okienne - szyby okienne
laboratoryjne - sprzęt laboratoryjny
budowlane - wata szklana, płyty wykładzinowe, izolacja cieplna
(szkło piankowe)
stołowe - szklanki, kieliszki, wazony, talerze, ozdobne dzbanki
elektrotechniczne - żarówki, izolatory
butelkowe - butelki
na opakowania - słoiki i inne szklane opakowania, przydatne w
różnych dziedzinach życia
Tworzywa sztuczne wzmacnia się włóknami ze szkła. Powstaje
wtedy materiał zwany kompozytem, stosowany do budowy
karoserii samochodowych.
Materiały ceramiczne są odporne na wysokie temperatury. Płytki
ceramiczne chronią wnętrze statku kosmicznego przed nagrzaniem
podczas wchodzenia w atmosferę.
Rodzaje szkła
•Szkło bezpieczne jest to rodzaj specjalnego szkła, które w wyniku hartowania po rozbiciu rozpada się na małe
kawałki o zaokrąglonych, nie kaleczących krawędziach.
Jednym z rodzajów tego szkła jest szkło zbrojone. Jest ono walcowane z wtopioną siatką metalową, co
zapobiega rozpryskiwaniu się szkła przy pęknięciu. Szkło to jest głównie stosowane w budownictwie i
motoryzacji (szyby samochodowe)
•Szkło wodne jest to syropowatej gęstości ciecz będąca wodnym roztworem krzemianu sodu lub potasu.
Stosowane jest do ochrony przeciwogniowej tkanin, papy, drewna i do wyrobów kitów i farb ognioochronnych.
•Szkło ołowiowe jest łatwo topliwe i ma duży współczynnik załamywania światła. Z tego powodu służy do
wyrobu kryształów i soczewek.
•Szkło potasowe składa się głównie z K2O(tlenku potasu), CaO(tlenku wapnia) i SiO2(tlenku krzemu). Jest to
szkło trudno topliwe, więc znalazło sobie zastosowanie w laboratoriach chemicznych. Jest ono niezastąpione,
gdyż nawet na lekcjach chemii często ogrzewamy probówki do wysokich temperatur. Zwykłe szkło w tych
warunkach odkształciłoby się i niemożliwe byłoby przeprowadzania doświadczeń laboratoryjnych.
•Szkło sodowe ma natomiast niską temperaturę topnienia. Składa się głównie z tlenku: sodu, wapnia i krzemu.
Ma bardzo duże zastosowanie w życiu codziennym. Z pewnością sami nie zdajemy sobie sprawy, jak często się
z nim spotykamy. Szkło to służy do wyrobu sprzętów codziennego użytku takich jak: szklanki, naczynia i szyby
okienne. Również stosujemy je do produkcji opakowań szklanych; butelek i słoików.
•Szkło kwarcowe składa się głównie z tlenku krzemu. Jest trudno topliwe. Ma dużą odporność na zmiany
temperatury. Cechuje je też dobra przepuszczalność promieni widzialnych. Szkło kwarcowe znalazło sobie
zastosowanie w produkcji naczyń laboratoryjnych i elementów aparatury optycznej. Jednak głównie służy do
produkcji lamp kwarcowych.
•Szkło artystyczne kształtuje się na gorąco z masy płynnej. Wyroby szklane dekoruje się emaliami i złoceniem,
szlifowaniem, grawerowaniem, punktowaniem i rysowaniem diamentem. Można też trawić powierzchnię
kwasem i matować piaskiem. Współcześnie w wytwarzaniu szkła artystycznego wykorzystuje się przede
wszystkim możliwości, które oferuje sam materiał.
Kształtowanie szkła ciekłego daje w efekcie nowe, bogate formy przedmiotów. Produkcja ta może odbywać się
automatycznie przy użyciu maszyn lub własnoręcznie.
Przedmioty wykonane przez artystę rzeźbiarza mogą stać się dziełem sztuki. Istnieje już nawet Muzeum Szkła
Artystycznego w Murano; mieście, w którym przed wiekami zaczęto produkować szkło.
Ceramika
Ceramika – w rozumieniu tradycyjnym,
tworzywa i wyroby otrzymywane w wyniku
wypalenia odpowiednio uformowanej gliny.
Nazwa tych wyrobów wywodzi się z
greckiego określenia κεραμικος
(keramikos), które pochodzi z kolei od słowa
κεραμος (keramos – ziemia, glina).
Obecnie, przez ceramikę rozumie się
wszystkie tworzywa i wyroby nieorganiczno-
niemetaliczne, w trakcie otrzymywania
których istotnym procesem jest obróbka
cieplna, np. spiekanie lub prażenie.
Produkcja ceramiki
Klasyczny proces produkcji wyrobów ceramicznych
polega na dokładnym wymieszaniu odpowiednich
surowców, formowaniu, wysuszeniu i wypaleniu
(jednokrotnym lub wielokrotnym). Proces wypalania
odbywa się w piecach: tunelowych, komorowych
(ceramika budowlana, sanitarna itp.) oraz w piecach
grafitowych i innych, często o kontrolowanej
atmosferze wypalania (ceramika specjalna).
Temperatura wypalania mieści się w zakresie od 900
°C (ceramika budowlana) do 2000 °C (ceramika
węglikowa). W wysokich temperaturach zachodzi
zjawisko spiekania, w wyniku którego otrzymuje się
czerep o pożądanej gęstości, znacznie mniejszej od
gęstości surowca, ze względu na usunięcie wody
podczas obróbki termicznej. Niektóre wyroby
ceramiczne po wypaleniu pokrywa się szkliwem.
Historia ceramiki
Ceramiką nazywamy wyroby uformowane , a
następnie wypalane lub spieczone z gliny lub mas
ceramicznych .Są to nieorganiczne związki metali
z tlenem, azotem, węglem, borem i innymi
pierwiastkami w których atomy połączone są
wiązaniami jonowymi i kowalencyjnymi.( związki
chemiczne metali z niemetalami). Z greckiego
CERAMOS-materiał wypalony. Ceramika należy do
najstarszych materiałów w Europie . Najstarsze
wyroby glinowe pochodzą z okresu paleolitu .Wiek
najstarszych wyrobów z ceramiki znalezionych w
dolinie Nilu ocenia się na 15 tys. lat. Na terenie
Polski wyroby garncarskie i wypalanie ceramiki
pojawiło się ponad 6 tysięcy lat temu.
Zastosowanie ceramiki
Ceramika znajduje zastosowanie w różnych
dziedzinach gospodarki, np. w
budownictwie, elektronice, hutnictwie, a
także w przemyśle kosmicznym itp.
Powszechne są również ceramiczne
elementy wyposażenia domu, zwłaszcza
kuchni, takie jak: zastawa stołowa,
niewielkie pojemniki i inne akcesoria oraz
wyroby dekoracyjne. Wyroby ceramiczne
bardzo często stosowane są w miejscach
narażonych na działanie czynników
atmosferycznych, agresywnych substancji,
wysokich temperatur itp.