

Pokarm po dostaniu się do żołądka przebywa tam około 1
godzinę i przesuwa się treść pokarmowa do dwunastnicy i
dalszych części jelita cienkiego gdzie przebywa około 3
godzin;
następnie niestrawione resztki pokarmu dostraja się do
okrężnicy gdzie przebywają dobę lub dłużej.

W okrężnicy po zwrotnym wchłonięciu wody i elektrolitów
zostaje z nich uformowany kał, który zostaje wydalony w
procesie defekacji.



Proces defekacji podlega woli dzięki czynności
zewnętrznego zwieracza odbytu;
proces ten zapoczątkowany jest przez fale perystaltyczna
okrężnicy przesuwającą masę kałową do odbytnicy;
dochodzi do rozciągnięcia odbytnicy i uczucia parcia na
stolec



Perystaltyka jelita grubego znajduje się pod
kontrolą autonomicznego układu nerwowego oraz
jelitowego układu nerwowego, w którym rolę
neuromediatora odgrywa serotonina



Pobudzenie układu przywspółczulnego prowadzi do
nasilenia perystaltyki, można to spowodować przez:

- wypicie szklanki wody na czczo, ułatwia to
defekację
-rozciągając odbytnice za pomocą lewatywy,
pobudzenie defekcji następuje

Defekacja może zostać zaburzona wskutek

działania czynników psychicznych jak i
fizycznych:



Niepokój, nadmierne napięcie nerwowe np. towarzyszące
podróży, które prowadzą do świadomego lub
nieświadomego zatrzymania defekcji



Zbyt długo przebywająca masa kałowa w jelicie grubym
ulega zbyt mocnemu odwodnieniu, co powoduje znacznie
utwardzenie masy kałowej i problemy z jej usunięciem.



Powstaniu zaparć sprzyja także nieodpowiednia dieta
zawierająca pokarmy ubogoresztkowe



Kolejna przyczyna to osłabienie czynności i siły mięśni
prążkowanych ściany brzucha występujące w podeszłym
wieku

!

Wystąpienie zaparcia nie stanowi automatycznie

wskazania do stosowania środków przeczyszczających;

Z praktycznego punktu widzenia są one znacznie częściej

wykorzystywane niż wynika to z potrzeb ich stosowania.

!

W zaparciach fizjologicznych są one zbędne,

natomiast w zaparciach spowodowanych
chorobami organicznymi przeciwwskazane.

WSKAZANIA DO STOSOWANIA

ŚRODKÓW PRZECZYSZCZAJĄCYCH:

o

Przygotowanie do zabiegów operacyjnych, badań

radiolologicznych i endoskopowych

o

Leki podawane są lub wykonywana jest lewatywa przed

wszystkimi operacjami ze znieczuleniem ogólnym lub

rdzeniowym

o

Środki przeczyszczające w postaci soli np. siarczan sodu,

siarczan magnezu stosowane w zatruciach w celu

przyspieszenia wydalenia środka toksycznego z organizmu

o

Stosowane w czynnościowych zaparciach, gdy nie da się ich

skorygować dietą i innymi metodami; nawet w tych

przypadkach powinny być krótko stosowane tylko do chwili

ustabilizowania odruchu defekcyjnego

o

Należy stosować te środki u osób, u których napięcie

tłoczni brzusznej lub wysiłek z nim związany są

przeciwwskazane np. przepuklina, po operacji

o

Stosowane u osób przewlekle unieruchomionych

cierpiących na zaparcia

o

Stosowane tez w uporczywych zaparciach spowodowanych

podawaniem morfiny

PODZIAŁ ŚRODKÓW

PRZECZYSZCZAJĄCYCH ZE WZGLĘDU
NA MECHANIZM DZIAŁANIA:



poślizgowe



zwiększające objętość i zmieniające konsystencję mas
kałowych (mechaniczne, masowe inna nazwa)



działające drażniąco na jelito cienkie lub grube

!

Niektóre środki przeczyszczające mogą

mieć kilka mechanizmów działania

ŚRODKI POŚLIZGOWE

Pokrywają powierzchnie stolca i błony śluzowej

cienką i śliską warstwą ułatwiającą defekację

Do środków tego typu należy:

o

PARAFINA CIEKŁA

-działa łagodnie przeczyszczająco
-jej działanie rozpoczyna się po 8-12 h
- rzadko stosowana, ponieważ w większych dawkach

wycieka przez zwieracz plamiąc bieliznę -może
powodować świąd odbytu

- długotrwale stosowana może odkładać się w

węzłach chłonnych krezki powodując stan zapalny

-utrudnia wchłanianie rozpuszczalnych w lipidach

witamin, dłuższe stosowanie może

prowadzi do niedoboru tych witamin

o

GLICEROL

-podawany w czopkach jako łagodny środek

przeczyszczający

o

DOKUSAN SODU

-obniża napięcie powierzchniowe i ułatwia wnikanie

wody w masy kałowe

1)Dokusan sodu

-Laxol- czopki doodbytnicze
-loxopol 0,4%- syrop
-loxopol 0,5%- roztwór doustny

2)Glicerol

czopki glicerolowe 0,7g i 1,4g

3)Parafina ciekła

- Mentho- paraffinol- płyn

-nie ulegają wchłonięciu z przewodu pokarmowego
-dochodzi do powiększenia ich objętości (pęcznienie) lub

przyciągania znacznej ilości wody (działanie osmotyczne);
powoduje to rozciągniecie ścian jelita i pobudzenia
odruchów perystaltycznych

Dzieli się je na:



ŚRODKI PĘCZNIEJĄCE



ŚRODKI OSMOTYCZNE

- stosowane głownie u chorych po przebytej kolonostomii, ileostomii,

u osób z guzami krwawnicowymi lub rozpadliną odbytu

-

Substancje te chłonąc wodę tworzą żele o znacznej objętości i

działają łagodnie przeczyszczająco, w zasadzie pozbawione są

działań niepożądanych (mogą być stosowane w czasie ciąży)

-

Musza być podawane z odpowiednią ilością wody, gdy za mało

wody się zastosuje to mogą prowadzić do dalszego zagęszczania

mas kałowych

-

Na początku terapii mogą powodować wzdęcia i uczucie pełności

w jamie brzusznej

ZALICZAMY DO TEJ GRUPY:



śluzy roślinne zawarte w nasionach lnu lub babki lancetowatej,

zwyczajnej i płesznik



otręby pszenne



agar-agar



karagen



sole kwasu alginowego



Syntetyczne estry celulozy np. metyloceluloze



Są to sole (np. siarczan sodu, siarczan magnezu,
wodorofosforan sodu, diwodorofosforan sodu) i inne związki
trudno wchłaniane z przewodu pokarmowego (np. makrogol
= glikol polietylenowy o odpowiednim stopniu polimeryzacji)



Podane w roztworach hamują wchłanianie wody, a nawet
mogą powodować jej przechodzenie do światła jelita;
prowadzi to do upłynnienia mas kałowych i pobudzenia
perystaltyki



Działanie po około 2-4 h



Szczególnie w zatruciach stosowane środki doustne, niekiedy
podawane we wlewie doodbytniczym



Działanie osmotyczne powoduje także disacharyd laktuloza
oraz sorbitol

1)Laktuloza

Duphalac- syrop
Lactulosum-syrop
Normalac- syrop

2) Makrogol

Forlax-proszek do przygotowania roztworu doustnego

3) Siarczan magnezu- proszek
4)Wodorofosforan sodu i diwodorofosforan sodu

Enema- roztwór do wlewu doodbytniczego
Fleet Enema- jednorazowa lewatywa dla dorosłych
Fleet Enema for children
Phospho- laxative- roztwór do wlewów doodbytniczych

5) Siarczan sodu- proszek
6) Sorbitol (preparat złozony)

Rektiolax- płyn doodbytniczy

ŚRODKI DZIAŁAJĄCE

DRAŻNIĄCO

Do tej grupy należą zarówno środki

działające bezpośrednio na mięśnie gładkie

jelit, jak i nasilające perystaltykę wskutek

pobudzenia zwojów układu

przywspółczulnego.

Mogą działać na jelito cienkie lub wyłącznie

na jelito grube.

Obecnie stosuję się je wyjątkowo.

Środki działające

drażniąco na jelito

cienkie

Przedstawicielem tej grupy jest OLEJ RYCYNOWY (Oleum

Ricini, Olej rącznikowy).

W procesach trawiennych uwalniany jest z niego ( przez

enzymatyczną hydrolizę estrów) nienasycony kwas

rycynolowy, który wraz z tworzącymi się jego solami (mydła)

silnie drażnią jelito cienkie, pobudzając je do intensywnej

perystaltyki, jak również nasilają wydzielanie gruczołów

jelitowych.

Olej rycynowy działa silnie przeczyszczająco ( działanie po 2-

4h). Może jednak powodować przekrwienie narządów jamy

brzusznej i miednicy mniejszej (przeciwwskazania w

okresie ciąży) oraz bolesne skurcze jelit.

Dawka jednorazowa u dorosłych wynosi 15 – 30 mL.

Środki działające

drażniąco na jelito

grube

Możemy je podzielić na środki

roślinne i środki

syntetyczne.

Środki roślinne

działające drażniąco na

jelito grube

Wiele roślin zawiera glikozydy antrachinonowe, których

aglikony pod wpływem enzymów bakteryjnych przechodzą

w jelicie grubym w formy czynne – antranole i antrony,

względnie – izo – lub heterodiantrony.

Antrachinony tylko w niewielkim stopniu wchłaniają się w

jelicie cienkim, wchłonięta część jest wydalana z żółcią i

moczem.

Działanie przeczyszczające występuje po 8 – 12 godzinach

lub później.

Glikozydy antrachinonowe występują między innymi w

liściach senesu, korze kruszyny, szakłaku amerykańskiego

oraz w alonie, czyli zagęszczonym soku aloesu.

OBJAWY NIEPOŻĄDANE



Nadmierne działanie przeczyszczające,



Przy długim stosowaniu wywołują zapalenie jelita
grubego przebiegające z biegunkami, hipokaliemią,
osłabieniem mięśniowym oraz uszkodzeniem nerek,



Przechodzą do mleka matki, nadając mu gorzki
smak, i mogą być przyczyną biegunek u niemowląt,



U kobiet mogą nasilać i przedłużać krwawienie
miesiączkowe.

Surowce roślinne zawierające antrachinony są bardzo

często składnikiem rozmaitych ziół i preparatów
reklamowanych jako „odchudzające” – w
rzeczywistości ubytek masy ciała jest głównie
efektem wydalenia z kałem dużych ilości wody, a
przy dłuższym stosowaniu także utrudnienia
wchłaniania substancji pokarmowych.

Produkty lecznicze



Aloe – płyn, proszek



Aloes folium ( w składzie preparatu złożonego

Tabulettae laxantes)



Alona - proszek



Frangulae cortex ( w składzie preparatów :

Normogran, Ortus, Purgaten)



Frangulae cortex pulvis



Frangulae extractum fluidum (w składzie preparatu

Relax)



Frangulae extractum siccum ( w składzie preparatu

Altra)



Kora kruszyny – torebki



Liść senesu – torebki



Senes fix – torebki



Senna – płyn



Sennae extractum, Sennae folium

Środki syntetyczne działające

drażniąco na jelito grube

Lekiem prototypowym była fenoloftaleina, wyparta z lecznictwa

przez nowsze: oksyfenizatynę, bisakodyl, dantron,
pikosulfonian sodowy.

Środki te są estrami difenoli z kwasem octowym ( w takiej

postaci nie działają drażniąco na błonę śluzową żołądka i jelita
cienkiego)

Rozkład do wolnych difenoli ( tylko one działają

przeczyszczająco) następuje częściowo w jelicie grubym, a
częściowo podczas wchłaniania w nabłonku jelitowym.
Wchłonięte difenole są sprzęgane w wątrobie z kwasami
glukuronowym i siarkowym i powtórnie wydalane z żółcią do
przewodu pokarmowego. W jelicie grubym pod wpływem
enzymów bakteryjnych ze sprzężonych metabolitów jeszcze
raz zostają uwolnione difenole.

Krążenie w ustroju tłumaczy fakt ujawniania się działania tych

leków dopiero po 8 – 12 godzinach od doustnego podania.

Działania niepożądane



Mogą wywoływać zapalenie jelita grubego,



Oksyfenizatyna może powodować ciężkie uszkodzenie

wątroby z jej powiększeniem, żółtaczką oraz zwiększeniem

aktywności aminotransferaz i fosfatazy zasadowej we krwi,



Bisakodyl i pikosulfonian sodu są środkami

bezpieczniejszymi, chociaż mogą wywoływać objawy

nietolerancji ze strony żołądka oraz uczuleniowe odczyny

skórne,



Oksyfenizatyna jest bezwzględnie przeciwwskazana u dzieci

oraz osób z przebytą żółtaczką,



Dantron jest stosowany wyłącznie w zaparciach u pacjentów

w terminalnych stadiach choroby nowotworowej,

otrzymujących opioidy, głównie morfinę, dla złagodzenia

bólu, w badaniach na zwierzętach lek wykazuje właściwości

karcinogenne, dlatego należy zapobiegać kontaktowi ze

skórą u chorych z mimowolnym oddawaniem stolca; jest

bezwględnie przeciwwskazany w okresie ciąży

Produkty lecznicze:



Bisacodyl – tabletki powlekane



Pyrilax – tabletki powlekane

INNE ŚRODKI

PRZECZYSZCZAJĄCE

LUBIPROSTON – bicykliczny kwas

tłuszczowy, aktywuje kanały chlorkowe

komórek nabłonka jelita cienkiego, co

zarówno zwiększa wydzielanie wody do

światła jelita

( i rozmiękcza masy kałowe), jak i nasila

ruchy perystaltyczne.

Długotrwałe badania wykazały, że lek ten jest

nie tylko skuteczniejszy od placebo, ale też

względnie bezpieczny ( głównie jelitowe

objawy niepożądane).

OGÓLNE PRZECIWWSKAZANIA

DO STOSOWANIA ŚRODKÓW

PRZECZYSZCZAJĄCYCH



Środków przeczyszczających nie wolno podawać
chorym z bólami brzucha o nieustalonej przyczynie,



Są bezwzględnie przeciwwskazane w przypadkach
ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego i
zapalenia otrzewnej,



Zaparcia organiczne, będące następstwem trwałego
zwężenia światła jelit ( np. przez guz nowotworowy ),



Okres ciąży ( przekrwienie miednicy mniejszej,
możliwość wywołania poronień, porodów niewczesnych
lub przedwczesnych); U kobiet w ciąży jeśli zawodzi
dieta, można stosować tylko środki pęczniejące.

Nadużywanie środków

przeczyszczających

Siedzący tryb życia, stresy psychiczne i niewłaściwa dieta

często prowadzą do trudności w wypróżnieniach, stając

się niekiedy przyczyną stosowania bez konsultacji z

lekarzem środków przeczyszczających.

Pominąwszy fakt, że zaparcia mogą być pierwszym objawem

chorób przewodu pokarmowego, np. nowotworowych, lub

wynikają ze stosowania niektórych leków np. soli wapnia,

związków glinu, użycie środków przeczyszczających

prowadzi do atonii jelit. Powoduje to trudności w

wypróżnieniu, wzrasta chęć przyjmowania środków

przeczyszczających, co nasila atonię jelit – w ten sposób

tworzy się błędne koło, sprzyjające ich nadużywaniu.

Dlatego należy ograniczyć ich stosowanie do istniejących

wskazań, w zaparciach czynnościowych należy je

stosować wyłącznie jako środki pomocnicze w

wytwarzaniu regularnego odruchu defekacyjnego,

podając je możliwie najkrócej.