1

"Mózg człowieka to unerwiony wszechświat"

"Mózg człowieka to unerwiony wszechświat"

Biologiczne podstawy psychiki

2

Budowa mózgu

• Mózg człowieka dorosłego, ważąc przeciętnie od 1100 do 1400

gramów, zawiera około 100 miliardów komórek nerwowych i 10 x

więcej innych komórek (np. gleju). Komórka nerwowa swoimi kilkuset

wypustkami łączy się z innymi komórkami nerwowymi. W ten sposób

tworzy się sieć neuronowa niewyobrażalnej wręcz złożoności. Tam

powstaje świadomość, inteligencja, pamięć, emocje,

uzdolnienia twórcze.

• Mózg człowieka złożony jest z 3 podstawowych części: tyłomózgowia,

przodomózgowia i śródmózgowia

• Mózg składa się z

dwóch półkul

dwóch półkul połączonych ze sobą spoidłem wielkim.

U podstawy półkul znajduje się:

•

pień mózgu

pień mózgu kontrolujący funkcje fizjologiczne

(min.oddychanie, krążenie i trawienie) 

•

móżdżek

móżdżek koordynujący ruchy.

• Mózg nigdy nie znajduje się w stanie spoczynku.
Zawsze przejawia aktywność bioelektryczną opartą na impulsach

wysyłanych przez komórki nerwowe.

3

Budowa mózgu

•

Powierzchnia kory mózgowej jest silnie pofałdowana, po

Powierzchnia kory mózgowej jest silnie pofałdowana, po

rozwinięciu miałaby powierzchnię ok.1, 5 metra kwadratowego.

rozwinięciu miałaby powierzchnię ok.1, 5 metra kwadratowego.

•

Korę mózgową

Korę mózgową

dzielimy

dzielimy

, w zależności od położenia względem

, w zależności od położenia względem

czaszki,

czaszki,

na płaty

na płaty

:

:

czołowe, skroniowe, ciemieniowe, potyliczne

czołowe, skroniowe, ciemieniowe, potyliczne

.

.

•

Można korę mózgową podzielić także w zależności od funkcji

Można korę mózgową podzielić także w zależności od funkcji

pełnionej przez jej dany obszar na: pola sensoryczne

pełnionej przez jej dany obszar na: pola sensoryczne

(odbierające informacje),

(odbierające informacje),

motoryczne

motoryczne

(kontrolujące ruchy)

(kontrolujące ruchy)

i

i

asocjacyjne

asocjacyjne

(kojarzące i przetwarzające informację).

(kojarzące i przetwarzające informację).

•

Aby zrozumieć, jak powstaje i funkcjonuje np. pamięć czy

Aby zrozumieć, jak powstaje i funkcjonuje np. pamięć czy

myślenie, konieczne jest poznanie sposobu pracy komórki

myślenie, konieczne jest poznanie sposobu pracy komórki

nerwowej, systemów komunikacji między nimi, a przede

nerwowej, systemów komunikacji między nimi, a przede

wszystkim jak ich praca zmienia się pod wpływem informacji

wszystkim jak ich praca zmienia się pod wpływem informacji

napływającej z zewnątrz

napływającej z zewnątrz

.

4

•

Komórki nerwowe

Komórki nerwowe

zwane też neuronami, różnią się znacznie

zwane też neuronami, różnią się znacznie

pomiędzy sobą. Dotyczy to przede wszystkim wielkości ciała

pomiędzy sobą. Dotyczy to przede wszystkim wielkości ciała

komórkowego oraz liczby, długości i budowy wypustek. Neuron

komórkowego oraz liczby, długości i budowy wypustek. Neuron

składa się z kadłuba komórki i dwóch rodzajów wypustek - aksonu i

składa się z kadłuba komórki i dwóch rodzajów wypustek - aksonu i

dendrytów. Komórka

dendrytów. Komórka

nerwowa za pomocą aksonu wysyła impulsy na zewnątrz (do innych

nerwowa za pomocą aksonu wysyła impulsy na zewnątrz (do innych

komórek nerwowych lub do efektorów -narządów wykonawczych -

komórek nerwowych lub do efektorów -narządów wykonawczych -

mięśni).

mięśni).

•

Wypustki drugiego rodzaju - dendryty przewodzą impulsy do wnętrza

Wypustki drugiego rodzaju - dendryty przewodzą impulsy do wnętrza

komórki. Każda komórka nerwowa ma jeden (nawet do ponad 1 metra

komórki. Każda komórka nerwowa ma jeden (nawet do ponad 1 metra

długości), akson i wiele (nieraz

długości), akson i wiele (nieraz

tysiąc) krótkich, rozgałęzionych dendrytów.

tysiąc) krótkich, rozgałęzionych dendrytów.

Wszystkie neurony przekazują informacje pod postacią impulsów,

Wszystkie neurony przekazują informacje pod postacią impulsów,

które rozchodzą się wzdłuż aksonów do synaps. W synapsach

które rozchodzą się wzdłuż aksonów do synaps. W synapsach

stanowiących miejsce kontaktu pomiędzy neuronami, impulsy

stanowiących miejsce kontaktu pomiędzy neuronami, impulsy

przekształcane są z sygnałów bioelektrycznych na chemiczne.

przekształcane są z sygnałów bioelektrycznych na chemiczne.

• Komórka nerwowa jest wąsko wyspecjalizowaną komórką. Potrafi

jedynie przewodzić i generować impulsy.

Procesy odżywiania, wydalania, tworzenia blizn, nadawania sztywności

strukturze neuronów wykonują komórki glejowe, których są dwa

rodzaje: makroglej i mikroglej.

5

•

Gdy człowiek wypowiada się, liczy w pamięci, pisze, myśli logicznie

Gdy człowiek wypowiada się, liczy w pamięci, pisze, myśli logicznie

uważnie słucha, bardziej aktywna jest

uważnie słucha, bardziej aktywna jest lewa półkula

lewa półkula

.

.

Zajmuje się ona liczbami, zdaniami, abstrakcją, racjonalizacją, logiką,

Zajmuje się ona liczbami, zdaniami, abstrakcją, racjonalizacją, logiką,

werbalizacją i szczegółem.

werbalizacją i szczegółem.

•

Prawa półkula

Prawa półkula

wykorzystywana jest przy czynnościach wymagających

wykorzystywana jest przy czynnościach wymagających

wyobraźni i wizualizacji, gdy pojawiają się kolory, muzyka, rytm.

wyobraźni i wizualizacji, gdy pojawiają się kolory, muzyka, rytm.

Odpowiedzialna jest za twórczość, formy, metafory, analogie, ogół, za

Odpowiedzialna jest za twórczość, formy, metafory, analogie, ogół, za

pamiętanie różnego typu wzorców (twarze, przedmioty, graficzny

pamiętanie różnego typu wzorców (twarze, przedmioty, graficzny

wzorzec słowa).

wzorzec słowa).

•

Gdy słyszysz piosenkę, prawą półkulę interesują: rytm, rymy, melodia,

Gdy słyszysz piosenkę, prawą półkulę interesują: rytm, rymy, melodia,

a lewą – sens zdań, składnia, znaczenie przekazu.

a lewą – sens zdań, składnia, znaczenie przekazu.

(Uszkodzenie prawej półkuli może prowadzić do zaburzeń w

(Uszkodzenie prawej półkuli może prowadzić do zaburzeń w

umiejętności ortograficznego pisania).

umiejętności ortograficznego pisania).

•

Mowa związana jest najczęściej z lewą półkulą mózgu, a orientacja w

Mowa związana jest najczęściej z lewą półkulą mózgu, a orientacja w

przestrzeni z prawą

przestrzeni z prawą

•

Mózg funkcjonuje wydajniej, gdy zaangażowane są obie

Mózg funkcjonuje wydajniej, gdy zaangażowane są obie

półkule.

półkule.

Mózgowe ośrodki mowy

Mózgowe ośrodki mowy

Bardzo ważna funkcja mózgu:

Bardzo ważna funkcja mózgu: generowanie i odbieranie

generowanie i odbieranie

mowy

mowy

- sposobu porozumiewania się ludzi ze sobą.

- sposobu porozumiewania się ludzi ze sobą.

Przy uszkodzeniu mózgu może dojść do różnych zaburzeń

Przy uszkodzeniu mózgu może dojść do różnych zaburzeń

mowy, np. po uszkodzeniu pewnych fragmentów kory

mowy, np. po uszkodzeniu pewnych fragmentów kory

ciemieniowej chorzy cierpią na tzw.

ciemieniowej chorzy cierpią na tzw. anomię kolorów

anomię kolorów

:

:

- doznają normalnych wrażeń kolorów,

- doznają normalnych wrażeń kolorów,

-

potrafią wypowiadać słowa określające kolory,

potrafią wypowiadać słowa określające kolory,

-

bez trudu odnajdują barwę identyczną z barwą testową,

bez trudu odnajdują barwę identyczną z barwą testową,

-

potrafią wśród wielu plansz wybrać te jednego koloru i

potrafią wśród wielu plansz wybrać te jednego koloru i

ułożyć je według rosnącego stopnia jasności czy

ułożyć je według rosnącego stopnia jasności czy

nasycenia,

nasycenia,

-

ich zdolność do nazywania kolorów jest znacznie

ich zdolność do nazywania kolorów jest znacznie

upośledzona. Chory, wskazując kolor, używa niewłaściwej

upośledzona. Chory, wskazując kolor, używa niewłaściwej

dla niego nazwy.

dla niego nazwy.

6

7

•

Znany jest przypadek pacjenta, który nie potrafił ani

Znany jest przypadek pacjenta, który nie potrafił ani

wypowiedzieć, ani napisać litery "K".

wypowiedzieć, ani napisać litery "K".

Powód: następstwo przebytego wylewu krwi do mózgu.

Powód: następstwo przebytego wylewu krwi do mózgu.

Innych zaburzeń u tej osoby nie stwierdzono.

Innych zaburzeń u tej osoby nie stwierdzono.

•

Wykazano także, że osoby głuche od urodzenia,

Wykazano także, że osoby głuche od urodzenia,

u których doszło w toku życia do ogniskowego

u których doszło w toku życia do ogniskowego

(miejscowego) uszkodzenia lewej półkuli,

(miejscowego) uszkodzenia lewej półkuli,

niejednokrotnie tracą opanowaną wcześniej zdolność do

niejednokrotnie tracą opanowaną wcześniej zdolność do

posługiwania się mową migową zarówno w zakresie

posługiwania się mową migową zarówno w zakresie

wykonywania ruchów migowych, jak i ich rozumienia.

wykonywania ruchów migowych, jak i ich rozumienia.

Ponieważ uszkodzenie to nie obejmuje ośrodków

Ponieważ uszkodzenie to nie obejmuje ośrodków

wzrokowych, nie chodzi tu o zdolność widzenia znaków

wzrokowych, nie chodzi tu o zdolność widzenia znaków

migowych, lecz o zdolność ich interpretowania.

migowych, lecz o zdolność ich interpretowania.

Przykłady te dowodzą, że

Przykłady te dowodzą, że mózgowa regulacja mowy ma

mózgowa regulacja mowy ma

charakter złożony

charakter złożony

.

.

8

Mózgowe ośrodki mowy

Mózgowe ośrodki mowy

•

Dźwięki emitowane przez mówiącego człowieka

Dźwięki emitowane przez mówiącego człowieka

są funkcją skomplikowanego narządu mowy

są funkcją skomplikowanego narządu mowy

(struny głosowe, jama ustna, język, zęby, wargi).

(struny głosowe, jama ustna, język, zęby, wargi).

•

Wymówienie słowa wymaga uruchomienia ponad stu

Wymówienie słowa wymaga uruchomienia ponad stu

mięśni. Dochodzą do tego mięśnie tułowia regulujące

mięśni. Dochodzą do tego mięśnie tułowia regulujące

przepływ powietrza przez krtań.

przepływ powietrza przez krtań.

•

W języku mówionym uczestniczy słuch, przy pisanym

W języku mówionym uczestniczy słuch, przy pisanym

wzrok. Całokształtem tego procesu steruje mózg.

wzrok. Całokształtem tego procesu steruje mózg.

9

•

Mowa to proces kształtujący się podczas rozwoju:

Mowa to proces kształtujący się podczas rozwoju:

1) Dzieci głuche od urodzenia do 6-7 miesięcy

1) Dzieci głuche od urodzenia do 6-7 miesięcy

normalnie gaworzą i dopiero po tym okresie milkną.

normalnie gaworzą i dopiero po tym okresie milkną.

2) Świadczą też o tym obserwacje osób, u których

2) Świadczą też o tym obserwacje osób, u których

dokonano usunięcia całej półkuli mózgowej.

dokonano usunięcia całej półkuli mózgowej.

Zabieg ten stosuje się w leczeniu bardzo ciężkich

Zabieg ten stosuje się w leczeniu bardzo ciężkich

postaci padaczki, niedających się opanować

postaci padaczki, niedających się opanować

farmakologicznie czy też w żaden inny sposób.

farmakologicznie czy też w żaden inny sposób.

Jeżeli zabieg dotyczy lewej półkuli u dziecka w wieku

Jeżeli zabieg dotyczy lewej półkuli u dziecka w wieku

do 5 lat, nie wywołuje on długotrwałych zaburzeń

do 5 lat, nie wywołuje on długotrwałych zaburzeń

mowy.

mowy.

Wskazywałoby to, że

Wskazywałoby to, że lokalizacja ośrodków mowy w

lokalizacja ośrodków mowy w

lewej półkuli wytwarza się już po urodzeniu

lewej półkuli wytwarza się już po urodzeniu

.

.

Jeżeli ten zabieg wykona się u starszego dziecka

Jeżeli ten zabieg wykona się u starszego dziecka

zaburzenia mowy już nie ustępują.

zaburzenia mowy już nie ustępują.

10

Zaburzenia mowy

Zaburzenia mowy

będące efektem uszkodzenia

będące efektem uszkodzenia

mózgu mogą przybierać jeszcze inne formy:

mózgu mogą przybierać jeszcze inne formy:

•

Jedna z chorych potrafiła określić barwę tylko wtedy,

Jedna z chorych potrafiła określić barwę tylko wtedy,

gdy była ona czysta (niebieska, czerwona itd.).

gdy była ona czysta (niebieska, czerwona itd.).

Kiedy miała do czynienia z odcieniami tych samych

Kiedy miała do czynienia z odcieniami tych samych

barw, kategorycznie odmawiała posłużenia się

barw, kategorycznie odmawiała posłużenia się

nazwami ogólnymi.

nazwami ogólnymi.

•

Inny chory określał: niebieski jak niebo, zielony jak

Inny chory określał: niebieski jak niebo, zielony jak

trawa, podobny do pomarańczy.

trawa, podobny do pomarańczy.

•

Pacjentce po wylewie krwi do mózgu pokazywano

Pacjentce po wylewie krwi do mózgu pokazywano

nóż razem z drugim przedmiotem. Nazywała go

nóż razem z drugim przedmiotem. Nazywała go

wtedy: jabłkowy obieracz, nóż chlebowy itd.

wtedy: jabłkowy obieracz, nóż chlebowy itd.

11

Lateralizacja

Lateralizacja

•

Lateralizacja:

Lateralizacja:

zróżnicowanie funkcji półkul mózgowych,

zróżnicowanie funkcji półkul mózgowych,

to

postępujący proces kształtujący się stopniowo z wiekiem i

postępujący proces kształtujący się stopniowo z wiekiem i

ogólnym rozwojem ruchowym dziecka

ogólnym rozwojem ruchowym dziecka

•

Za określoną stronność (lewo/ prawo) ciała odpowiada

Za określoną stronność (lewo/ prawo) ciała odpowiada

przeciwległa półkula mózgowa

przeciwległa półkula mózgowa

, np. za ruch prawej strony ciała

, np. za ruch prawej strony ciała

odpowiada półkula lewa

odpowiada półkula lewa

•

Leworęczność może być spowodowana

Leworęczność może być spowodowana

przyczynami genetycznymi,

przyczynami genetycznymi,

organicznymi, środowiskowymi

organicznymi, środowiskowymi

lub kulturowymi. Istnieje też

lub kulturowymi. Istnieje też

hipoteza o hormonalnym podłożu tego zjawiska

hipoteza o hormonalnym podłożu tego zjawiska

•

Prawdopodobieństwo urodzenia leworęcznego dziecka wynosi

Prawdopodobieństwo urodzenia leworęcznego dziecka wynosi

46%, gdy oboje rodzice są leworęczni i zaledwie 2%, gdy oboje są

46%, gdy oboje rodzice są leworęczni i zaledwie 2%, gdy oboje są

praworęczni. Jeśli jeden z rodziców jest leworęczny, to

praworęczni. Jeśli jeden z rodziców jest leworęczny, to

prawdopodobieństwo leworęczności dziecka wzrasta do 17%

prawdopodobieństwo leworęczności dziecka wzrasta do 17%

•

Leworęczność dotyczy częściej mężczyzn niż kobiet

Leworęczność dotyczy częściej mężczyzn niż kobiet

(12,6 do 9,9 %)

(12,6 do 9,9 %)

12

LEWORĘCZNOŚĆ

LEWORĘCZNOŚĆ

Leworęczność (kiedyś nazywana mańkuctwem) to odwrócona w stosunku do

Leworęczność (kiedyś nazywana mańkuctwem) to odwrócona w stosunku do

większości ludzi funkcjonalność prawej i lewej ręki.

większości ludzi funkcjonalność prawej i lewej ręki.

 - badania wykazały, że u kobiet leworęcznych szybciej zaczyna się menopauza

 - badania wykazały, że u kobiet leworęcznych szybciej zaczyna się menopauza

- osoby leworęczne cierpią częściej na zaburzenia immuno i autoimmunologiczne

- osoby leworęczne cierpią częściej na zaburzenia immuno i autoimmunologiczne

- leworęczne osoby też częściej niż praworęczne dotyka dysleksja czy ADHD

- leworęczne osoby też częściej niż praworęczne dotyka dysleksja czy ADHD

( zespół nadpobudliwośći psychoruchowej deficytu uwagi )

( zespół nadpobudliwośći psychoruchowej deficytu uwagi )

- statystyki wykazują też, że leworęczni żyją krócej

- statystyki wykazują też, że leworęczni żyją krócej

- badania elektroencefalograficzne wykazały iż osoby leworęczne silniej reagują na

- badania elektroencefalograficzne wykazały iż osoby leworęczne silniej reagują na

leki

leki

Ale:

Ale:

 - to osoby leworęczne częściej są ekspertami matematycznymi czy mistrzami gry

 - to osoby leworęczne częściej są ekspertami matematycznymi czy mistrzami gry

w szachy

w szachy

- badania wykazały, iż osoby leworęczne mają stosunkowo wyższe IQ od osób

- badania wykazały, iż osoby leworęczne mają stosunkowo wyższe IQ od osób

praworęcznych

praworęcznych

- leworęczni znacznie lepiej przechodzą rekonwalescencję po udarach niż osoby

- leworęczni znacznie lepiej przechodzą rekonwalescencję po udarach niż osoby

praworęczne

praworęczne

- leworęczni po uszkodzeniu jakiegoś ośrodka w jednej półkuli, łatwiej "przełączają

- leworęczni po uszkodzeniu jakiegoś ośrodka w jednej półkuli, łatwiej "przełączają

się" na drugą półkulę.

się" na drugą półkulę.

13

Kilka faktów:

Kilka faktów:

 

 

 

- około 8–15% ludności jest leworęczna

- około 8–15% ludności jest leworęczna

- leworęczność wynika z silniejszego rozwoju prawej półkuli

- leworęczność wynika z silniejszego rozwoju prawej półkuli

mózgu

mózgu

- tendencja do leworęczności pojawia się w niemowlęctwie i

- tendencja do leworęczności pojawia się w niemowlęctwie i

utrwala do około 2 roku życia

utrwala do około 2 roku życia

- 11% Amerykanów i Europejczyków to osoby leworęczne

- 11% Amerykanów i Europejczyków to osoby leworęczne

- słynni leworęczni malarze: Leonardo da Vinci, Michał Anioł

- słynni leworęczni malarze: Leonardo da Vinci, Michał Anioł

Buonarotti, Rafael Santi i Pablo Picasso

Buonarotti, Rafael Santi i Pablo Picasso

- słynni leworęczni muzycy: Ludwig van Beethoven, Niccolo

- słynni leworęczni muzycy: Ludwig van Beethoven, Niccolo

Paganini, Robert Schumann, Natalie Cole, Jimmy Hendrix,

Paganini, Robert Schumann, Natalie Cole, Jimmy Hendrix,

Paul McCartney, Ringo Starr, Bob Dylan, Sting

Paul McCartney, Ringo Starr, Bob Dylan, Sting