BIOLOGICZNE PODSTWY ZACHOWANIA-15.12.07

Temat: Działanie substancji aminokwasowcyh.

Substancje psychoaktywne i ich wpływ na OUN (Ośrodkowy Układ Nerwowy)

Substancje neuroprzekaźnikowe, budowa aminokwasów.

„................” -oznacza urwane zdanie

AMINIOKWASY hamujące w OUN

• Gaba- kwas gamma amino-masłowy

• Glicyna

• Tauryna

Są mocno rozpowszechnione w OUN Zawarte w mózgowiu i rdzeniu kręgowym-w korze mózgu oraz korze móżdżku oraz jądrach podstawy.

GABA- powstaje w wyniku dekarboksylacji kwasu .................. przy udziale witaminy B6; natomiast końcowym produktem przemiany jest kwas bursztynowy.

W OUN wykryto 2 rodzaje receptorów GABA

• Gaba-a

• Gaba-b

Receptory GABA-A są receptorami, które wiążą leki o działaniu przeciw lękowym. Są receptorami leków ANKSJOLITYCZNE z grupy BENZODIOZEPIN (leków z grupy Benzodiozepin jest 200, je się głownie przepisuje, ale są uzależniające Np.: Relanium, Valium, Alpralzelam (Xenax)-b. silnie uzależnia-również Klonozepan, Larozepan (Korafen)).

Leki te, wzmacniają działanie Gaba w OUN. Ma to szczególne znaczenie w lęku i strachu, gdyż w obu tych sytuacjach, dochodzi do nadaktywności struktur tzw. układu limbicznego, na które to Gaba wywołuje efekt hamujący.

GABA ma również silne działanie przeciwdrgawkowe-działają benzodiopiny.

LANOTRYGINA-lek przeciwdrgawkowy, potencjalizuje działanie GABA-lek gabalergiczny.

Benzodiazepiny i leki przeciwdrgawkowe działają na receptor GABA-A, natomiast na receptor GABA-B stosowany lek w neurologii -BAKLOFEN-silnie rozluźnia napięcie szkieletowe np. w stwardnieniu rozsianym (mózgowe porażenie dziecięce), w urazach mózgu, rozluźnia napięcie mięsni poprzecznie prążkowanego-napięcie spastyczne-sztywniejące mięśnie, powykręcane ręce.

Uważa się, że neurochemicznym podłożem Pląsawica Huntingtona jest ubytek neuronów Gaba-ergicznych, a zarazem przewaga aktywności dopaminergicznej w tzw. jądrze ogoniastym, należącym do jąder podstawy (jąder kresomózgowia mózgu).

Nadużywanie benzodiozepin jest bardzo niebezpieczne.

Lek gabaergiczny-przeciwdrgawkowy, leczenie zaburzeń afektywnych (dwubiegunowych)-powoduje depresję, bądź manię; powoduje hiperpolaryzajcię wnętrza neuronu.

II GRUPA AMINOWA-AMINOKWASY POBUDZAJĄCE

• Kwas Glutaminowy

• Kwas ASPA

KWAS GLUTAMINOWY-jego działanie polega na uruchomieniu kanałów sodowych i wapniowych, przez co do wnętrza neuron trafiają dodatkowo naładowane jony NA+ Ca+ one wnikają do neuronu i dochodzi do depolaryzacji. Przez co wnętrze staje się dodatkowo naładowane.

RECEPTORY POBUDZAJĄCE- NMDA

1. Odgrywają istotną rolę w procesach uczenia się i pamięci, ponieważ powodują długotrwałą depolaryzację neuronów, przez co potencjalizują aktywność (ich aktywację) neuronów i synaps.

Jest to zjawisko LTP (Long Term Potentiation)-forma uczenia się przez neurony.

2. Wiadomo, że antagoniści (związki blokujące) NMDA działają:

• Amnestycznie-powodują nie pamięć, zaburzenia pamięci. Jest to np. narkotyk angels dunst (anielski pył) -fenylcyklidyna psychozo-mimetyczna-czylipsychozo-twórcza-powodują urojenia, omamy, halucynacje-czyli objawy psychozy.

3. Nadmierna aktywność receptorów NMDA (ich pobudzenie), związane z gwałtownym napływem jonów wapnia do wnętrza neuronów jest główną przyczyna śmierci neuronów w urazach mózgu, niedokrwieniu mózgu oraz w przewlekłych chorobach neurodegeneracyjnych.

W związku z ta obserwacją wprowadzono do lecznictwa, leki, które są antagonistami receptorów NMDA, które zmniejszają obszar martwicy mózgu i działają neuroprotekcyjnie -np. AMANTADYNA- stosowana w ciężkich urazach mózgu, chorobie Parkinsona-ma ona mieć działanie oszczędzające tkankę.....

Zakres leczniczych dawek tych leków jest bardzo wąski-może powodować działanie psychozometyczne i amnotwórcze (amnestyczne) i gwałtowne podniecenie ruchowe.

4. Antagonizm receptorów NMDA związany jest zarazem ze stymulacją struktur dopaminergicznych, zwłaszcza w układzie mezolimbicznym i układzie nigrostriakalnym. (leki te obecnie badane są na możliwość zastosowania ich w udarach mózgu i w stanach...)

**** Kwas GLUTAMINOWY-dawano go ok. 50 lat temu dzieciom trudno uczącym się.

Leki sprzyjające koncentracji i pamięci-poprawiają metabolizm-leki neotropowe-Piracetan, Memotropil, Lucetan Nootropil (poprawia ukrwienie mózgu i metabolizm).

-ENDOGENNE OPIOLIDY OUN-

Endogenne opiolidy-endogenne, (czyli wydzielane wewnątrz) substancje opiolidowe-podobne do OPIUM.

OPIUM-to wyciąg/sok uzyskiwany z niedojrzałych makówek maku lekarskiego (papawer somminferum). Środek euforyzujący, przeciwbólowy, nasenny (także miał zastosowanie w starożytności). Intensywne badania nad właściwościami opium rozpoczęto na początku 19w. przez aptekarza niemieckiego Setŭrnera Wilchelma. W 1805 roku wyizolował on z opium alkaloid czysty, który ze względu na działanie nasenne, nazwał morfiną (na cześć greckiego boga snu Morfeusza).

Aptekarz ten, jest twórcą pierwszego, naukowego opisu uzależnienia od Opium.

Związki wchodzące w skład Opium nazywamy OPIATAMI. Spośród opiatów, tylko niektóre, mają do tej pory zastosowanie w medycynie-to przede wszystkim:

• Morfina-główny, narkotyczny lek przeciwbólowy

• Kodeina-ma silne działanie przeciwkaszlowe

• Papaweryna-silne działanie spazmolityczne-powoduje rozkurcz mięsni gładkich.

• Objawy syntetyczne-metaodan (lub metadon-nie wiem jak poprawnie ma być)

• Objawy półsyntetyczne-heroina

Oba bardzo silnie działają na psychikę, jak i zachowanie.

W zależności od dawki działają silnie, albo relaksując lub euforyzująco.

Mają silne działanie przeciw lękowe i przeciwbólowe=analgetyczne. Łagodzą nie tylko ból, ale lęk jemu towarzyszący-w konsekwencji powodują tzw. błogostan. Tym samym powodują:

• Silne uzależnienie psychiczne (to nieodparta potrzeba, chęć, przymus psychologiczny przyjęcia substancji)

• Tzw. tolerancję-polega ona na tym, że zmniejsza się reakcja organizmu na substancję, i trzeba przyjmować większe dawki, aby osiągnąć ten sam=pożądany efekt.

• Uzależnienie fizyczne-silny głód narkotyku i objawy zespołu abstynencyjnego (odstawiennego).

W 1975 -> w mózgu człowieka stwierdzono obecność receptorów wiążących opiaty. Następnie, iż w mózgu produkowane są związki o działaniu podobnym do morfiny-związki-endogenne opioidy.

3 RODZAJE OPIOIDÓW(polipeptydy, zbudowane z od 5 do 31 aminokwasów)

1. ENKEFALINY

2. ENDORFINY

3. DYNORFINY

Ad 1) ENKEFALINY-odkryto w strukturach układu limbicznego (związanego z emocjami i pamięci). W podwzgórzu (odpowiedzialnym za homeostazę wewnątrzustrojową) w pniu mózgu, siatkówce oka, w gonadach, w Komorkach układu odpornościowego.

Główna funkcja-wpływ na percepcje bólu oraz w regulacji funkcji układu odpornościowego (immunologicznego).

Ad 2) ENDORFINY-betaendorfina=polipeptyd zbudowany z 31 aminokwasów. Pochodzi z tego samego białka prekursorowego co pewne hormony przysadki mózgowej, zwłaszcza ACTH (hormon andrenokortotropowy + kortyzol). Należą one do hormonów wskaźników reakcji stresowej- w sytuacji stresu-wzrost poziomu beta-endorfiny we krwi, równocześnie ze wzrostem, ACTH i Kortyzony

Ad 3) DYNORFINY- działają o wiele silniej przeciwbólowo niż morfina, odgrywają zasadniczą rolę w procesach percepcji bólu

Endogenne opioidy wywierają wpływ kontrolujący przepływ informacji bólowej z receptorów bólowych do OUN-jest to wpływ hamujący.

Należą do tzw. układu wewnętrznego, przeciwbólowego. Hamuje uwalnianie substancji zakończonych w receptorach nerwowych.

ENDOGENNE OPIOIDY, A ALKOHOL

Badano szczepy gryzoni, które mając do wyboru alkohol i wodę, zawsze wybierały alkohol-miały genetyczne uwarunkowania, przejawiające się niskim poziomem endorfin w układzie nerwowym (związane jest to z procesem uzależnienia).

Alkohol, ma do pewnego stopnia, działanie podobne do opiatów-relaksująco, euforyzująco, przeciwbólowo.

Podając alkohol w dawce jednorazowej lub przewlekle, zaobserwowano wzrost poziomu endogennych opiatow w OUN.

Następnie eksperymenty na szczurach pokazały, że zwierzęta preferujące alkohol (te, które zamiast wody wybierały go). Przy czym, zwierzęta miały najniższy poziom endogennych opioidów, spożywały najwięcej alkoholu.

Uznano, że podłożem alkoholizmu człowieka jest również podłoże genetyczne. Nawiązuje do tego współczesny podział alkoholizmu podany przez Clomingera-podzielił on alkoholików na 2 typy ze względu na podłoże:

• Typ 1- alkoholizm zwłaszcza kobiet. Niewielki udział czynników genetycznych, ale duże czynniki środowiskowe i pewne cechy osobowościowe, zwłaszcza neurotycznej i niedojrzałej. Tu rozwój uzależnienia odbywa się bardzo szybko, a skutki uzależnienia w postaci uszkodzenia narządów-większe, głębsze i szybsze, niż w typie 2.

• Typ 2- głównie występujący u mężczyzn, dziedziczony z ojca na syna. Charakteryzuje się wysoką tolerancją na alkohol, pije dużo i długo.

SKUTKI DZIAŁANIA OPIATÓW NA ORGANIZM

Definicja Światowej Organizacji Zdrowia -> UZALEŻNIENIE <-to stan psychiczny, a niekiedy fizyczny, wynikający ze współdziałania organizmu i substancji, które charakteryzują się zmianami w zachowaniu i innymi następstwami, w tym zawsze przymusem ciągłego lub okresowego używania substancji, po to, aby doświadczyć psychicznych i fizycznych efektów jego działania lub, aby uniknąć objawów wynikających z jego braku (efekt odstawienny). Zmiana tolerancji (na czynnik uzależniający) może, ale nie musi towarzyszyć temu zjawisku.

RODZAJE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

1. Alkohol

2. opiaty

3. przetwory konopi indyjskich (haszysz, marihuana)

4. leki uspakajające i nasenne

5. kokaina (stosowana jako afrodyzjak; ma również działanie psychostymulujące)

6. substancje psychostymulujące (przede wszystkim z grupy amfetamin)

7. substancje halucynogenne- LSD, grzyby halucynogenne

8. tytoń

9. rozpuszczalniki lotne (kleje-min. butapren)

• ZJAWISKO TOLERANCJI KRZYŻOWEJ- to tolerancja na jedną substancję, np. Na alkohol, powoduje (większą) tolerancje na leki uspokajające i nasenne (tu była podana nazwa, ale nie wiem, jaka) -uśpienie osoby a chorobą alkoholową wymaga większej ilości- toksycznej dawki do uspokojenia i snu (np. podczas operacji) niż dla osoby nieuzależnionej.

OPIATY SYNTETYCZNE I PÓŁSYNTETYCZNE

UZALEŻNIENIE OD OPIATÓW

Opiaty syntetyczne i roślinne-skutki.

Postacie-tzw. „kompot”-głównym opiatem jest heroina (uzależnia silnej niż morfina)-podawana dożylnie.

• Mleko (mleczko) makowe, zupa makowa-doustnie

• Metadon,

Efekty, po zażyciu opium.

• Szpilkowate źrenice,

• Praktycznie zanik reakcji źrenic na światło

• Małe dawki opiatów początkowo dają podwyższenie temperatury ciała, a potem obniżają ją

• Opity działają wymiotnie (silne wymioty), zwłaszcza pierwsze dawki

• Depresyjnie na ośrodek oddechowy, stąd niebezpieczeństwo zakrztuszenia wymiotami (tłumią ośrodek kaszlu i ośrodek oddechowy)

• Opiaty wyraźnie tłumią perystaltykę jelit, powodują duże zaparcia

• Przewlekłe przyjmowanie powoduje wyniszczenie organizmu, dochodzi do uszkodzenia narządów wewnętrznych

• Próchnica zębów

• Zanik żył

• Zmiany ropne na skórze

• Świąd skóry

• Swędzenie nosa (charakterystyczne dla narkomanów)-przyczyny ropiejącej skóry na twarzy wynikają z drapania się spowodowanym swędzeniem jej

• Spowolnienie psychoruchowe i charakterystyczne łapanie figury-bezruch, opadanie, pochylanie powolne i w momencie, gdy ta osoba ma paść-łapie figurę, wstaje

• Silne uzależnienie psychiczne i fizyczne-charakteryzuje się zespołem odstawiennym-występuje 8 do 12 godzin po odstawieniu, a szczyt 2-3 dzień, mija po 7 dniach.

Występuje ziewanie, kichanie, intensywny wysięk surowizny z nosa, biegunki, wymioty, bardzo intensywne pocenie się, gęsia skórka (piloerekcja), drżenie ciała, drgawki, bardzo silne bóle mięśniowe i jelitowe, uczucie zimna, rozszerzenie źrenic, gorączka i bardzo silny niepokój psychoruchowy, przejawiający się bardzo silnym głodem.

Przedawkowanie opiatów- tzw. „złoty strzał”-może być śmiertelne-dochodzi do zatrzymania OUN, śpiączki i śmierci.

WIKTOR EMANNUEL FRANK-poczytać o jego terapii

8

NMDA (N-metylo-D-asparaginian, kwas N-metylo-D-asparaginowy, kwas metyloasparaginowy) to związek organiczny pochodna kwasu asparaginowego o wzorze C₅H₉NO₄. Jest aktywatorem neuronalnego receptora NMDA związanego z kanałem jonowym przepuszczalnym dla jonów wapnia (Ca²⁺), sodu (Na⁺) i potasu (K⁺), zlokalizowanym w synapsach. Działa jako agonista natywnego liganda receptora - glutaminianu. Zapamiętywanie i zapominanie informacji jest możliwe dzięki niewiarygodnej plastyczności obwodów neuronalnych różnych rejonów mózgu. Gdy powstawanie pamięci możemy opisać jako utrwalanie tzw. śladów pamięciowych, które polega na wytwarzaniu i stabilizacji nowych połączeń między komórkami nerwowymi, to utrata wspomnień jest niczym innym, jak zanikaniem części z nich. Obecnie wiemy, że procesy warunkujący te zmiany: długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (LTP - long-term potentiation) oraz długotrwałe tłumienie synaptyczne (LTD - long-term depression) funkcjonują tak samo u ludzi oraz znacznie prostszych organizmów jakimi są muszki owocowe (Drospohila), czy ślimaki morskie (Aplysia).

Główny elementem obu mechanizmów to znajdujący się w błonie postsynaptycznej receptor NMDA, który jest miejscem umożliwiającym łączenie dwóch rodzajów bodźców - chemicznego (kwas glutaminowy uwalniany do przestrzeni synaptycznej) oraz elektrycznego (potencjał czynnościowy przemieszczający się wzdłuż błony komórkowej neuronu). Pozwala to naszemu mózgowi na powiązanie ze sobą dwóch bodźców, co najprawdopodobniej jest podstawowym warunkiem uczenia się.

Uruchomienie receptora NMDA wymaga zbiegnięcia się w czasie dwóch sygnałów. Glutaminian - neuroprzekaźnik uwolniony z błony presynaptycznej wiąże się do receptora NMDA oraz do tzw. receptora nie-NMDA, który jest kanałem dla jonów Na⁺, jednak samo związanie glutaminianu z receptorem NMDA jest niewystarczające do jego aktywacji. Otwarcie kanału jonowego nie-NMDA powoduje napływ Na⁺ do wnętrza komórki postsynaptycznej, co wywołuje depolaryzację jej błony komórkowej i usunięcie jonu Mg²⁺ blokującego receptora NMDA.

W ten sposób jednoczesne pojawienie się dwóch sygnałów: glutaminianu i depolaryzacji błony postsynaptycznej prowadzi do aktywacji receptora NMDA. Jego odblokowanie umożliwia napływ jonów Ca²⁺ do wnętrza komórki, co uruchamia kaskadę sygnałową prowadzącą do zwiększenia liczby receptorów nie-NMDA na błonie postsynaptycznej. Dzięki temu komórka postsynaptyczna staje się „bardziej wrażliwa” i łatwiej ulega depolaryzacji.

Receptory NMDA to rodzaje receptorów błonowych, stanowiących tzw. kompleksy receptorowe. Receptory NMDA są podobne do kanałów jonowych. Receptory NMDA przewodzą jony sodu (Na⁺), potasu (K⁺) i wapnia (Ca²⁺). Receptory NMDA regulują napływ wapnia do komórki.

Antagoniści receptora NMDA (np. memantyna) mają znaczenie w poprawie funkcji poznawczych u osób chorych na chorobę Alzheimera.

Kwas glutaminowy

Kwas glutaminowy (glutaminian, nazwa skrótowa Glu, E) organiczny związek chemiczny z grupy aminokwasów białkowych, jest aminokwasem endogennym, o kwaśnym odczynie, obecnym w prawie wszystkich białkach.

Jest on ważnym neuroprzekaźnikiem (związkiem umożliwiającym przewodzenie impulsów nerwowych) pobudzającym w korze mózgowej ssaków. Uczestniczy w przemianach azotowych, poprzez przemianę w glutaminę. Kwas glutaminowy jest stosowany w leczeniu schorzeń układu nerwowego.

Synteza [edytuj]

W komórkach człowieka glutaminian syntetyzowany jest przede wszystkim na drodze trzech reakcji:

• reakcji dehydrogenazy glutaminianowej (EC 1.4.1.2) z α-ketoglutaranu, jonu amonowego i w obecności NAD(P)H + H⁺.

• reakcji aminotransferazy glutaminianowej, z α-ketoglutaranu i dowolnego L-aminokwasu

Kwas glutaminowy - wzór w dwóch wersjach strukturalnych

 

Kwas glutaminowy - Glutamic Acid (Acidum glutamicum), kwas 2-aminoglutarowy po podaniu doustnym lub pozajelitowym pobudza aktywność neuronów. Jest składnikiem strukturalnym i energetycznym neuronów. Po rozpadzie daje kwas gamma-aminomasłowy. Bierze udział w syntezie acetylocholiny i adrenaliny. Pobudza wydzielanie żółci i soku trzustkowego. Poprawia ukrwienie narządów płciowych, stymuluje wzrost i rozwój jajników, pęcherzyków Graafa i ciałka żółtego. W dużych dawkach powoduje jednak degenerację komórek nerwowych w wyniku otwarcia kanałów wapniowych. Działa na receptory NMDA (N-methyl D-aspartate), otwiera kanały wapniowe i zwiększa napływ wapnia do neuronów. Jest to proces niezbędny do powstawania engramów, czyli śladów pamięciowych. Kwas glutaminowy znalazł zastosowanie w leczeniu wyczerpania nerwowego, utrudnionej koncentracji i zaburzeń pamięci. Zalecane dawki 500-1000 mg 3 (rano, południe i popołudnie) razy dziennie. Preparat handlowy: Glutamin Verla. Dawniej kwas glutaminowy był stosowany w leczeniu dzieci biernych, niedołężnych, opóźnionych w rozwoju umysłowym. Opisywano wyniki poprawy stanu u dzieci mających trudności w uczeniu się oraz stwarzających trudności w wychowaniu. Kwas glutaminowy zalecano w miażdżycy i w nadciśnieniu. Działanie wykazuje wyłącznie kwas L-glutaminowy. Nie zaleca się przyjmowania kwasu glutaminowego w porze wieczornej, może bowiem wywołać bezsenność.

Opium - substancja otrzymywana przez wysuszenie soku mlecznego z niedojrzałych makówek maku lekarskiego (Papaver somniferum) lub maku ogrodowego (polnego). Zawiera około 40 alkaloidów, które można podzielić na dwa rodzaje:

• pochodne fenantrenu (morfina, kodeina)

• pochodne izochinoliny (papaweryna)

Opium było w przeszłości używane głównie jako środek przeciwbólowy, uspokajający, nasenny i odurzający. Stosowane było głównie w postaci nalewki alkoholowej (laudanum) lub palone. Szczególnie szeroko opium stosowano w Europie i USA w XIX wieku. Próby ograniczania sprowadzania brytyjskiego opium do Chin doprowadziły do wojen opiumowych.

Według różnych źródeł opium zawiera około 25 czynnych składników stosowanych w lecznictwie, m.in. takie alkaloidy jak morfina, kodeina, narkotyna, papaweryna i inne. Również makowiny, tj. suche, dojrzałe i opróżnione z nasion torebki maku, wraz z szypułkami oraz wymłócona słoma makowa są źródłem tych samych alkaloidów.

Pochodna morfiny - kodeina stosowana jest jako lek uspokajający i znoszący odruch kaszlu. Podobnie, przeciwkaszlowe działanie ma narkotyna, która jednocześnie pobudza ośrodek oddechowy. Papaweryna używana jest przy kolce jelitowej, wątrobowej i innych narządów, gdyż blokuje bodźce nerwowe powodujące skurcz mięśni gładkich układu pokarmowego.

p

Substancje psychoaktywne

Depresanty	Benzodiazepiny: bromazepam • alprazolam • diazepam • flunitrazepam • klonazepam • lorazepam • midazolam • nitrazepam • temazepam Barbiturany: Fenobarbital • Barbital • Allobarbital • Tiopental • Heksobarbital Opioidy: bremazocyna • buprenorfina • butorfanol • cyklazocyna • dekstromoramid • difenyloksat • fenazocyna • fentanyl • heroina • hydrokodon • hydromorfon • ketobemidon • kodeina • lewometorfan • leworfanol • loperamid • metadon • morfina • oksykodon • oksymorfon • opium • pentazocyna • petydyna • propoksyfen • sufentanil • tramadol Inne: alkohol etylowy • GBL • GHB
Psychodeliki	Delirianty: atropina • BZ • benzydamina • cyklizyna • difenhydramina • dimenhydrynat • hioscyamina • skopolamina Dysocjanty: dekstrofan (DXO) • dekstrometorfan (DXM) • ibogaina • ketamina • ksenon • kwas ibotenowy • muscimol • muskaryna • PCP • pentazocyna • podtlenek azotu • salvinorin A Fenyloetyloaminy: 2C-B • 2C-C • 2C-D • 2C-E • 2C-I • 2C-T-21 • 2C-T-7 • 2C-T-21 • DOB • DOI • DOM • MDA • MDMA • Meskalina • PMA Kannabinoidy: CBN • CP-55940 • HU-210 • THC • THCV Tryptaminy: Ergina • LSD • 4-AcO-DET • 5-MeO-AMT • 5-MeO-DiPT • 5-MeO-DMT • AMT • bufotenina • DiPT • DMT • MiPT • psylocybina Inne: mirystycyna • trichloroeten
Stymulanty	Syntentyczne: amfetamina • benzfetamina • BZP • fenelzyna • fentermina • metamfetamina • metylfenidat • modafinil • pseudoefedryna • TFMPP • benzydamina Naturalne: efedryna • kofeina • kokaina • nikotyna • strychnina • katynon

Morfina - najważniejszy z alkaloidów wchodzących w skład opium. Została wyodrębniona w roku 1804. W stanie czystym jest białą substancją stałą, o gorzkim smaku, słabo rozpuszczalną w wodzie.

Ma działanie narkotyczne (odurzające), przeciwbólowe, przeciwkaszlowe, przeciwbiegunkowe, działa depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy (zalicza się do depresantów). Nadmierne dawki mogą prowadzić do śpiączki z depresją ośrodka oddechowego (niewydolność oddechowa). Kilkunastokrotne użycie morfiny prowadzi do uzależnienia fizycznego, uzależnienie psychiczne występuje znacznie szybciej. Powtarzanie dawek morfiny, podobnie jak innych leków opioidowych powoduje powstawanie tolerancji na lek.

W medycynie używany jest chlorowodorek morfiny, jako tabletki oraz siarczan morfiny, do iniekcji. Stosuje się podskórnie, domięśniowo i doustnie, rzadziej dożylnie i w postaci czopków doodbytniczych. Ze względu na krótki okres półtrwania dawki morfiny należy często podawać w celu utrzymania działania przeciwbólowego. Opracowano tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu leku, które zapewniają działanie przeciwbólowe do 12 godzin. Mimo iż istnieje wiele nowszych, syntetycznych leków o działaniu przeciwbólowym opioidów lub farmakologicznie odmiennych, morfina nadal jest niezastąpionym orężem w walce z bólem nowotworowym. Morfina była wykorzystywana w dużej skali przez wojska walczące w II wojnie światowej.

Związki pochodne morfiny:

• kodeina - eter metylowy,

• tebaina - eter dimetylowy,

• heroina - pochodna diacetylowa,

• dekstrometorfan - syntetyczna pochodna morfiny używana w medycynie jako lek przeciwkaszlowy (podobnie jak kodeina).

Inne pochodne morfiny: hydromorfon, oksymorfon, etylomorfina.

Nazwa morfiny wywodzi się od imienia greckiego boga marzeń sennych - Morfeusza, ze względu na jej nasenne właściwości wykorzystywane dawniej. W starożytności i średniowieczu pito wywar z maku w celach narkotycznych oraz nasennych, między innymi dawano go małym dzieciom, aby były spokojniejsze i więcej spały.

Do działania analgetycznego potrzebne jest: - płaski pierścień aromatyczne A, 3cio rzędowa amina oddalona od aromatu o 2 węgle, węgiel 13- centralny atom ->wymusza odpowiednią konformację.

Likwidacja powyższych zasad osłabia działanie morfiny

Interakcje [edytuj]

Nasila działanie leków wpływających depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy. Pochodne fenotiazyny, inhibitory MAO, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, alkohol - nasilają depresyjny wpływ morfiny na ośrodkowy układ nerwowy i ośrodek oddechowy. Neuroleptyki zmniejszają lub znoszą nudności i wymioty po morfinie. Czyści antagoniści receptorów opioidowych (np. nalokson) odwracają działanie morfiny (w tym wpływ kurczący na zwieracze i depresję oddechu

Enkefaliny są to najmniejsze endogenne peptydy opiodowe, które wykazują właściwości podobne do morfiny. Aktywność opioidów charakteryzuje się spośród innych takimi cechami jak: uśmierzanie bólu, działanie uspokajające, wywoływanie euforii; peptydy te mają wpływ na ciśnienie krwi i akcję serca. Niepożądaną cechą opioidów jest wywoływanie przez nie uzależnienia oraz tolerancję. Peptydy te, podobnie jak morfina, odziałują z receptorami opioidowymi ( d, m, k ), co wiąże się z ich odpowiednią aktywnością w organizmie. Biorąc pod uwagę powyższe cechy, projektuje się i syntetyzuje analogi peptydów opioidowych, o silnym działaniu przeciwbólowym, które pozbawione byłyby efektów ubocznych związanych z uzależnieniem, charakteryzowałyby się przedłużonym działaniem oraz większą aktywnością.
endorfiny i enkefaliny

Wykrywane w mózgu, produkowane przez organizm substancje, które zaliczane są do tzw. neuropeptydów; mają właściwości morfiny i działają na receptor opiatowy, odgrywają prawdopodobnie ważną rolę w powstawaniu uzależnień; wpływają na przekaźnictwo neuronalne i mogą występować jako tzw. współprzekaźniki. Przypisuje im się wpływ na odczuwanie bólu oraz powstawanie uczucia przyjemności i zadowolenia.

enkefaliny

enkefaliny, fizjol. peptydy opioidowe występujące w ośrodkowym układzie nerwowym, tłumiące czucie bólu

adrenokortykotropina [łac.-gr.], kortykotropina, ACTH, hormon wytwarzany przez przedni płat przysadki; pobudza korę nadnerczy do syntezy i wydzielania kortykosteroidów; wydzielanie adrenokortykotropiny zależy z kolei od poziomu kortykosteroidów we krwi.

Hormon adrenokortykotropowy, w skrócie ACTH, znany także jako kortykotropina, to hormon przysadki mózgowej, który pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu i wielu słabo działających androgenów.

ACTH jest zbudowany z pojedynczego łańcucha polipeptydowego (hormon peptydowy) zawierającego 39 aminokwasów. Aktywność biologiczna jest zależna od 20 N-końcowych aminokwasów ACTH. ACTH syntetyzowany jest przez komórki przedniego płata przysadki mózgowej w odpowiedzi na wzrost poziomu CRH we krwi - jest to najważniejszy czynnik pobudzający uwalnianie ACTH. Hamowanie wydzielania ACTH i CRH następuje pod wpływem wzrostu we krwi stężenia ACTH, kortyzolu i innych kortykosteroidów, włączając w to steroidy egzogenne, na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Oś CRH-ACTH-kortyzol odgrywa podstawową rolę w odpowiedzi ustroju na stres - kortyzol, m.in. podnosząc stężenie glukozy we krwi, pozwala ustrojowi przetrwać sytuację zagrożenia homeostazy. Wydzielanie ACTH odbywa się w rytmie dobowym. Skutkiem tego rytmu jest uzyskanie najwyższego stężenia kortyzolu we krwi wczesnym rankiem, kiedy organizm jest przygotowywany do stresu jakim jest dla niego pobudka. Przy braku ACTH kora nadnerczy zanika i wydzielanie kortyzolu ustaje.

W odpowiedzi na niewydolność kory nadnerczy lub w efekcie nadczynności przysadki następuje nadmierna synteza ACTH, która pośrednio powoduje ciemniejsze zabarwienie skóry. Jest to spowodowane tym, że ACTH syntetyzowane jest razem z MSH - hormonem tropowym pobudzającym brązowienie skóry. Jest to patogeneza jednego z objawów choroby Addisona (cisawicy).

Kortyzol, inaczej hydrokortyzon (ATC: H 02 AB 09, D 07 AA 02) - naturalny hormon steroidowy wytwarzany przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy, główny przedstawiciel glikokortykosteroidów. Wywiera szeroki wpływ na metabolizm, bywa określany nazwą hormon stresowy.

Powstaje z 11-β-deoksykortyzolu na skutek działania enzymu 11-β-hydroksylazy w warstwie pasmowatej kory. Kortyzol ma działanie przeciwzapalne, zatrzymuje też sól w organizmie. Największe stężenie we krwi występuje rano. Istnieje jego syntetyczny odpowiednik, jest to kortyzon, który w wątrobie ulega przetworzeniu w kortyzol.

Kortyzol różni się od pozostałych hormonów steroidowych, takich jak hormony płciowe, tym, że zalicza się go do glikokortykoidów, czyli związków mających wpływ na poziom glukozy we krwi. Kortyzol powoduje zwiększanie jej stężenia we krwi, co jest wskazane w reakcji na stres, stąd jego nazwa potoczna - hormon stresowy. Kortyzol uwalnia też aminokwasy z tkanek peryferycznych i przyspiesza glukoneogenezę i hamuje tempo zużywania glukozy przez mięśnie szkieletowe, a wreszcie przyspiesza rozkład kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych.

Przewlekły nadmiar kortyzolu we krwi prowadzi do charakterystycznego przemieszczenia się depozytów tkanki tłuszczowej (bawoli kark, twarz księżyc w pełni, otyłość brzuszna, chude kończyny), ścieńczenia skóry, powstania różowych rozstępów, trądziku oraz insulinooporności co stanowi obraz zespołu Cushinga (choroby Cushinga).

Wybrane nazwy handlowe hydrokortyzonu:

• Hydrocortisonum

• Corhydron

• Laticort

• Locoid

• Ophticor

---