Zasady kontaktu

terapeutycznego z

pacjentem,

z zaburzeniami

psychicznymi.

Temat 21

Joanna Weltrowska

Pielęgniarstwo, gr. II

Zaburzenia sfery

psychicznej

• Zaburzenia sfery

psychicznej maja

bardzo zróżnicowany

przebieg i objawy.

• Wybrane stany

chorobowe zaburzeń

sfery psychicznej

człowieka, mające

istotne znaczenie dla

świadczenia opieki

pielęgniarskiej:

- Depresja;

-

Mania;

-

Zaburzenia świadomości;

-

Zaburzenia osobowości;

-

Majaczenie;

-

Splątanie;

-

Zaburzenia myślenia;

-

Zaburzenia pamięci;

-

Lęk;

-

Fobie;

-

Zaburzenia odżywiania;

-

Obsesja;

-

Kompulsje;

-

Psychozy urojeniowe;

-

Następstwa stosowania środków

psychoaktywnych;

-

Uzależnienia;

Relacje interpersonalne

W relacjach z innymi ludźmi ważna role

odgrywają:

• Osobowość partnerów (potrzeby, postawy,

emocje, temperament, charakter),

• Role i pozycje społeczne,
• Percepcja (kodowanie, przetwarzanie i

integracja informacji),

• Emocje i postawy emocjonalne (pozytywne,

obojętne, negatywne),

• Zachowanie (życzliwe, wrogie, dominatywne,

kooperujące, podnoszące, obniżające).

• W procesie opieki nad człowiekiem

chorym poza szeregiem działań
medyczno-instrumentalnych coraz
częściej doceniane i wykorzystywane są
działania o charakterze
psychologicznym. Ma to ogromne
znaczenie, niesie bowiem pomoc
człowiekowi cierpiącemu, a
jednocześnie modyfikuje i wspomaga
skuteczność innych form pomocy.
Podejście psychoterapeutyczne powinno
stanowić niezbędny element wszelkich
form pomocy medycznej.

• Termin psychoterapia elementarna

mieści się w szerokim rozumieniu
psychoterapii. Jej podstawa jest
zdolność przyjęcia postawy
terapeutycznej w kontakcie i
komunikowaniu się z człowiekiem
chorym oraz stosowanie środków
psychologicznych, zmierzających do
łagodzenia napięć i negatywnych
emocji wywołanych chorobą,
wzmacniania i mobilizowania sił
psychicznych, zapobiegania jatrogenni.

Psychoterapia elementarna

1. Łagodzenie napięć i negatywnych emocji

(lęk, depresja, rozdrażnienie, bezradność)

wywołanych zarówno chorobą, jak i

stosowanymi metodami leczenia.

2. Wzmacnianie i mobilizowanie sił

psychicznych i zasobów tkwiących w

pacjencie przez budzenie nadziei i poczucia

sensu, wzmacnianie samooceny i poczucia

kontroli.

3. Stwarzanie atmosfery współpracy

i zapobieganie jatrogenii, czyli takim

zachowaniom, które wpływają negatywnie na

samopoczucie psychiczne i fizyczne pacjenta.

Charakterystyka postawy

terapeutycznej

• Wykorzystywanie psychoterapii

elementarnej w praktyce pielęgniarskiej
wymaga stosowania zasad, które
umożliwią nawiązanie kontaktu i
rozpoznanie problemów pacjenta.
Należą do nich: wzajemna chęć
współpracy, stwarzanie sprzyjającej
atmosfery, aktywne słuchanie, empatia,
akceptacja i autentyczność.

Wzajemna chęć współpracy

• Uczestnikami tego procesu są pielęgniarka

i pacjent. Postawa terapeutyczna powinna
być intencjonalna, czyli celowo stosowana,
zaplanowana i kontrolowana. Nie może
wynikać z ubocznych skutków działań, a
zwłaszcza z przymusu czy nacisku.
Powinna wypływać z autentycznej chęci
ponoszenia wysiłków na rzecz innych.
Pielęgniarka musi szanować wolność
drugiego człowieka, aż do jego prawa, by
zostac samotnym ze swoimi problemami.

Stwarzanie sprzyjającej

atmosfery

• Postawa terapeutyczna wymaga by

kontakt z pacjentem odbywał się w
sprzyjającej atmosferze. Istnieje
potrzeba stworzenia intymnych
warunków, bez obecności innych osób,
w poczuciu bezpieczeństwa i komfortu.
Trzeba wyznaczyć sobie odpowiednio
dużo czasu, aby pacjent nie miał
wrażenia pośpiechu i zniecierpliwienia.

Aktywne słuchanie

• Słuchanie jest podstawą dobrego

rozpoznania i zrozumienia problemów
pacjenta i warunkiem niesienia
jakiejkolwiek pomocy. Słuchanie wymaga
postawy aktywnej, dzięki której pacjent ma
wrażenie, że to co mówi jest dla nas ważne
i rozumiemy go. Warto odnieść się do
technik aktywnego słuchania: kontakt
wzrokowy, potwierdzenie odbioru
informacji, konkretyzowanie, klaryfikacja
wypowiedzi i odzwierciedlenie uczuć.

Kontakt wzrokowy

• Ma miejsce wtedy, gdy rozmówcy

spoglądają sobie w oczy. Zarówno

nawiązanie tego kontaktu, jak i

przerwanie go, czy tez unikanie niosą

pewne informacje. Podtrzymywanie

kontaktu wzrokowego wyraża nasze

zainteresowanie i uwagę. Oczy, w

sposób niewerbalny przekazują

informacje o naszych emocjach oraz

rozumieniu i akceptacji drugiego

człowieka.

Potwierdzenie odbioru

informacji

• Potwierdzenie jest reakcją na

wypowiedzi pacjenta. Skinienia głową
oraz wtrącenia typu „uhm”, „aha”,
„tak, tak”, „to ciekawe” demonstrują,
że podążamy w ślad za wypowiedzią i
wpływają bardzo zachęcająco na
mówiącego. Wyrażają nasze
zaangażowanie w rozmowę. Niekiedy
możemy zachęcić pacjenta do
wypowiedzi przez zadawanie pytań.

Konkretyzowanie

• Jest to technika służąca uściślaniu

wypowiedzi i sformułowań użytych

przez pacjenta. Zadając pytania w

rodzaju: „Co ma Pan na myśli?”, „Co

rozumie Pan pod pojęciem…”, „Na

czym to polega?”, poznajemy, jakie

dokładnie znaczenie osoba przypisuje

swoim słowom. Technika ta pozwala

nam uzupełnić brakujące informacje i

zrozumieć o czym mówi nasz

rozmówca.

Parafraza

• Parafraza, czyli przekazywanie rozmówcy jak

rozumiemy to co powiedział. Najprostszym
sposobem jest powtarzanie krótko, własnymi
słowami sensu usłyszanej wypowiedzi.
Możemy zacząć słowami: „o ile dobrze
rozumiem, to…”, „rozumiem, że”. Stosowanie
tej techniki przyczynia się do porządkowanie
wypowiedzi pacjenta, umożliwia trzymanie
się tematu, pozwala na właściwą
interpretację i wnioski. Pacjent otrzymuje
informację, że jest przez nas zrozumiany.

Odzwierciedlenie uczuć

• Jest to najbardziej zaawansowana

technika aktywnego słuchania. Po
ustaleniu, jakie znaczenie maja
wypowiedziane słowa, dalszym etapem
jest próba odgadnięcia, jakie uczucia
towarzyszą pacjentowi w związku z
tym, co mówi. Technikę te stosujemy
wówczas, gdy pacjent nie ujawnia tych
uczuć ani w sposób werbalny, ani
niewerbalny.

Empatia

• Jest umiejętnością postrzegania, rozumienia

i wczuwania się w stan innej osoby. To

zdolność do tworzenia trafnych wyobrażeń

na temat tego, co dzieje się we wnętrzu

innej osoby, co ona przeżywa, czego

pragnie. Należy pamiętać, że empatia to

współodczuwanie, nie współczucie. Można

uzyskać ja na dwa sposoby. Po pierwsze

przez analogię do własnych przeżyć, czyli

przez porównanie zachowania innych do

własnego. Po drugie, przez wyobrażenie

sobie, co mogą w danej chwili przeżywać.

Głównym celem jest danie pacjentowi

przekonania, że go rozumiemy. Sprzyja to

tworzeniu się klimatu zaufania i bliskości.

Akceptacja

• Wymagana jest postawa umiejętności

akceptacji drugiego człowieka takim, jaki jest,

bez osądzani i potępienia. Życzliwość i

akceptacja drugiej osoby nie oznacz jednak

akceptacji wszystkich jej zachowań. Oznacza

to akceptację emocji np. lęku, ale nie

akceptuje wynikających z tego stanu

zachowań szkodliwych. Dotyczy przede

wszystkim osoby i jej przeżyć emocjonalnych.

Kiedy pacjent czuje nasze zrozumienie i

akceptację, decyduje się często ujawnić

trudne dla siebie przeżycia i problemy, co

uwalnia go od nadmiernego napięcia.

Autentyczność

• Postawa terapeutyczna to także

umiejętność bycia sobą i zachowania się

zgodnego z własnymi uczuciami. Jest to

inaczej spontaniczność, szczerość,

wewnętrzna uczciwość, bez udawania,

sztuczności i sztywnego trzymania się zasad

odgrywanej roli, np. wzorcowej pielęgniarki.

Nie należy jej utożsamiać z brakiem kontroli

i nieopanowaniem nad swoimi uczuciami i

słowami. Autentyczne zachowanie wzbudza

w pacjencie poczucie, że może nam ufać.

• Techniki psychoterapeutyczne możliwe do

samodzielnego realizowania przez

pielęgniarkę to: informowanie i

instruowanie,

wsparcie psychiczne i odreagowanie

napięć.

Cechy postawy

nieterapeutycznej

• Wydawanie nakazów,

zakazów, poleceń

(postawa dyrektywna);

• Moralizowanie;

• Pouczanie;

• Osądzanie,

krytykowanie;

• Etykietowanie;

• Pomniejszanie,

bagatelizowanie

problemów i cierpienia

pacjenta;

• Wycofywanie się i

ucieczka od kontaktów;

• Brak poszanowania

godności człowieka;

• „Nagabywanie” i

wypytywanie;

• Manipulowanie

zachowaniami lub

emocjami pacjenta;

• Przecenianie własnych

umiejętności i

kompetencji w

odniesieniu do

problemów pacjenta;

Problem: Trudności w nawiązywaniu kontaktu z

otoczeniem, odosobnienie.

Cel: Pacjent utrzymuje kontakt z osobami z rodziny, personelem

i

współpacjentami.

Postępowanie:
- Nawiązywanie rozmowy co 30 minut;
- Udzielanie wyjaśnień, dodawanie otuchy;
- Jeżeli kontakt słowny jest niemożliwy do nawiązania –

utrzymanie kontaktu niewerbalnego i poruszanie się wokół

chorego z przeświadczeniem, że świadomość pacjenta jest

zachowana i może on odbierać dochodzące do niego bodźce;

- Rozpoznanie zainteresowań chorego i zachęcanie do czytania

książek, czasopism, słuchania radia, oglądania TV, udziału w

muzykoterapii, nabożeństwach religijnych;

- Zachęcanie pacjentów, z podobną jednostka chorobową a

obecnie w dobrym stanie psychicznym, do nawiązania

kontaktu z chorym.

Bibliografia

• Ślusarska B., Zarzyckiej D., Zachradniczek

D., Podstawy pielęgniarstwa. Podręcznik
dla studentów i absolwentów kierunków
pielęgniarstwo i położnictwo. Tom I Czelej
Lublin 2008, s. 665, 673-678.

• Ugniewska C., Pielęgniarstwo

psychiatryczne i psychoonkologiczne.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
1998, s. 36.