Monitoring jakości wód

Ochrona Środowiska sem.7

Paulina Świerczak

Agnieszka Wałowska

• Monitoring wód powierzchniowych

jest to system pomiarów, analiz i
ocen stanu wód powierzchniowych
płynacych, wód powierzchniowych
stojących i Bałtyku. Polega on na
pozyskiwaniu, gromadzeniu i
przetwarzaniu danych o jakości
zasobów wód powierzchniowych oraz
o przyczynach zanieczyszczenia tych
wód.

Celem monitoringu wód

powierzchniowych jest

wspomaganie procesów

zarządzania gospodarką

zasobami wodnymi, a także

ich ochroną.

Do podstawowych zadań monitoringu wód powierzchniowych należy:
• dostarczanie danych do bilansu zasobów wodnych Polski w ujęciu

ilościowym i jakościowym,

• dostarczanie danych o stanie czystości wód powierzchniowych,
• dostarczanie danych umożliwiających analizowanie procesów

hydrogeochemicznych zachodzących w zlewniach i pozwalających
na podejmowanie racjonalnych decyzji związanych z użytkowaniem
wód w zlewni,

• prognozowanie zmian jakości wód w zależności od warunków

hydrologicznych,

• realizacja międzynarodowych zobowiązań Polski wynikających z

podpisanych umów i konwencji.
Struktura monitoringu wód powierzchniowych uwzględnia
powiązania z:

• układem zlewniowym (Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej),
• układem administracyjnym (Wydziały Ochrony Środowiska Urzędów

Wojewódzkich oraz Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska).
W ramach państwowego monitoringu środowiska funkcjonuje sieć
krajowa monitoringu

W ramach podsystemu monitoringu jakości

śródlądowych wód powierzchniowych będą
realizowane następujące zadania:

• Zadanie: Badania i ocena jakości wód w

rzekach,

• Zadanie:

Badania i ocena stanu osadów

wodnych rzek,

• Zadanie:

Badania i ocena jakości wód w

jeziorach,

• Zadanie:

Badania i ocena stanu osadów

wodnych jezior,

• Zadanie: Badanie i ocena jakości wód

zbiorników zaporowych

Monitoring jakości wód powierzchniowych

w ramach Państwowego Monitoringu

Środowiska

• OMJW realizuje program badań monitoringowych jakości wód

powierzchniowych od chwili organizacji i wdrożenia
Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) w oparciu o ustawę
z dnia 20 lipca 1991 roku o Inspekcji Ochrony Środowiska.

• PMŚ w zakresie jakości wód powierzchniowych realizowany jest

poprzez badania:

- jakości wód w rzekach przez zespoły badawcze Instytutu

Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) przy ścisłej
współpracy z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Środowiska
(WIOŚ);

- jakości środowiska morskiego Bałtyku z zespołami badawczymi

Ośrodka Oceanografii i Monitoringu Bałtyku Oddziału Morskiego
w Gdyni w ramach Konwencji Helsińskiej o ochronie wód Bałtyku
określonych w programie COMBINE.

• Krajowy monitoring jakości wód w rzekach

realizowany jest na obszarze całego kraju w ramach
PMŚ.
Monitoring realizowany jest w oparciu o
wypracowany i wdrożony system 365 stacji
kontrolno-pomiarowych sieci reperowej i
podstawowej oraz granicznej.

• Pomiary wykonywane są według ustalonego przez

Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
merytorycznego programu badań z uwzględnieniem
cykli i częstotliwości ich wykonywania.

• Strukturę punktów sieci reperowej i podstawowej

oraz granicznej ujęto na rysunku nr 1, a schemat
przestrzennego ich rozmieszczenia na rysunku nr 2.

Sieć krajowa monitoringu rzek

W kraju została wdrożona sieć monitoringu rzek obejmująca

następujące przekroje pomiarowo-kontrolne:

• reperowe
• podstawowe
• graniczne
Reperowa sieć monitoringu głównych rzek Polski służy dostarczeniu

niezbędnych informacji do prowadzenia prac badawczych z zakresu
oceny jakości wód płynących; stanowi źródło informacji o stanie
zanieczyszczenia wód głównych rzek Polski i Bałtyku, umożliwia
prognozowanie zmian jakości wód w zależności od warunków
hydrologicznych; umożliwia opracowanie komunikatów
miesięcznych i dekadowych o jakości wód.
Sieć reparowa obejmuje 20 przekrojów pomiarowo-kontrolnych (w
zlewni Wisły, Odry i na rzekach Pomorza) zlokalizowanych powyżej
ujścia tych rzek do Bałtyku lub w miejscach zamykających obszary o
szczególnym znaczeniu gospodarczym.

Podstawowa sieć monitoringu rzek umożliwia kontrolę i

gromadzenie (w ujednoliconej bazie) informacji o ilości i
jakości wód z 42 rzek kraju ważnych z gospodarczego
punktu widzenia (365 przekrojów pomiarowo-
kontrolnych); dostarcza danych wejściowych i do
opracowania rocznych komunikatów o stanie czystości
rzek polski; dostarcza niezbędnych danych służących
właściwemu zarządzaniu zasobami wodnymi.

Graniczną sieć monitoringu tworzy 58 przekrojów

zlokalizowanych na rzekach granicznych oraz
dopływających lub wpływających z terytorium Polski,
uzgodnionych z partnerami na podstawie umów
dwustronnych o współpracy na wodach granicznych.
Lokalizacja przekrojów, programy pomiarowe,
harmonogram badań oraz tryb przekazywania wyników
uzgadniane są dwustronnie i określane w
porozumieniach szczegółowych umów.

Główne zadania sieci reperowej to:

• dostarczanie danych do bilansu zanieczyszczeń odprowadzanych do

głównych rzek Polski i Bałtyku,

• dostarczanie danych o jakości wód głównych rzek Polski,
• prognozowanie zmian jakości wód w zależności od warunków

hydrologicznych,

• weryfikacja modeli prognozowania zmian jakości wód.

Sieć reperowa obejmuje 20 przekrojów pomiarowo –kontrolnych

(5 zlewni Wisły, 5 zlewni Odry i 10 rzek Pomorza) zlokalizowanych

powyżej ujść tych rzek do Bałtyku lub w miejscach zamykających
obszary o szczególnym znaczeniu gospodarczym.
Wyniki badań uzyskiwane w sieci reparowej są podstawą opracowania
komunikatów dekadowych i miesięcznych o jakości wód rzecznych
polski. Dekadowa i miesięczna ocena jakości wód wykonywana jest
metodą bezpośrednią, w której każdą wartość parametru porównuje
się z wielkościami norm dla poszczególnych klas czystości, zgodnie z
Rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów naturalnych
i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku, w sprawie klasyfikacji wód
oraz warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do
wód lub do zlewni.

Podstawowa sieć monitoringu rzek

umożliwia kontrolę i gromadzenie (w
ujednoliconej bazie) informacji o ilości i
jakości wód z 42 rzek kraju ważnych z
gospodarczego punktu widzenia (365
przekrojów pomiarowo-kontrolnych);
dostarcza danych wejściowych i do
opracowania rocznych komunikatów o
stanie czystości rzek polski; dostarcza
niezbędnych danych służących
właściwemu zarządzaniu zasobami
wodnymi.

• Sieć graniczna punktów pomiarowo-kontrolnych

służy ocenie jakości wód w rzekach stanowiących
granicę państwa bądź wpływających lub
wypływających na obszar państw sąsiednich.

• Zakres badań w przekrojach granicznych ustalony

jest w porozumieniach szczegółowych do
właściwych umów dwustronnych o współpracy na
wodach granicznych.

• Wyniki tych badań wykorzystywane są na bieżąco

w współpracy międzynarodowej Ministerstwa
Środowiska na wodach granicznych.

Regionalny system monitoringu

jakości wód

• Niezależnie od krajowego systemu monitoringu

jakości wód w rzekach, realizowany jest także na
obszarze poszczególnych województw regionalny
monitoring.

• Regionalny system monitoringu jakości wód

uwzględnia potrzeby formułowane przez władze
wojewódzkie.

• Wyniki badań PMŚ w zakresie jakości wód w

rzekach ujęto oddzielnie w części "Wyniki badań".

Monitoring jezior

• Celem monitoringu jezior jest wspomaganie zarządzania

zasobami wód jeziorowych oraz ochrona jezior przed
zanieczyszczeniem. Wyniki badań monitoringowych służyć
będą do wypracowywania decyzji dotyczących użytkowania
jezior oraz zagospodarowania zlewni jeziora.

• Monitoring jezior prowadzony jest w oparciu o sieć reperową

i siec podstawową.

• Celem monitoringu reperowego jest identyfikacja

zanieczyszczeń wód jeziorowych spowodowanych ogólnym
pogorszeniem stanu środowiska i ustalenie głównych dróg
ich transportu.

• Ważnym elementem monitoringu reperowego jest

powiązanie danych o jakości wody z danymi o ilości wody
będącej w obiegu. Badaniami objęta jest także jakość.

Zadanie:Badania i ocena jakości wód w

jeziorach

• Badania monitoringowe jezior uzupełnią zbiory informacji o stanie wód

śródlądowych, niezbędne do gospodarowania wodami w dorzeczach, w tym do ich
ochrony przed eutrofizacją i zanieczyszczeniami przemysłowymi.

• W 2003 roku kontynuowane były badania w sieci krajowej 10 jezior reperowych:

Jasień Południowy i Jasień Północny, Krępsko Długie, Wukśniki, Jegocin, Łękuk, Długie
Wigierskie, Śremskie, Tarnowskie Duże, Białe Włodawskie. Ponadto realizowane będą
badania wykonywane w ramach programów wojewódzkich, obejmujące jeziora o
powierzchni powyżej 100 ha oraz inne ważne ze względów gospodarczych i
przyrodniczych (dalej nazywane – jeziorami powyżej 100 ha), wytypowane przez
WIOŚ w uzgodnieniu z Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska

• Jednocześnie w IV kw. 2003 r. – I kw. 2004 r., niezwłocznie po uzyskaniu z RZGW

wykazów, o których mowa w art. 211 Prawa wodnego, wojewódzcy inspektorzy
ochrony środowiska opracowali programy monitoringu jezior, biorąc pod uwagę
wykazy oraz odpowiednie wymagania monitoringowe, dla:

• wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz

obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do
tych wód należy ograniczyć;

• wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb;
• wód powierzchniowych, które są lub mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia

ludności w wodę przeznaczoną do spożycia;

• wód, o których mowa w rozporządzeniu w sprawie klasyfikacji wód, sposobu

prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu wód
powierzchniowych i podziemnych (projekt).

Zadanie:Badania i ocena stanu osadów

wodnych jezior

• Badania mają na celu kontrolowanie zawartości metali ciężkich i

szkodliwych substancji organicznych, które akumulowane są w osadach
jezior i ocenę tych zmian w czasie.

• W 2003 roku badania osadów wodnych jezior wykonywane były w w/w 9

jeziorach reperowych oraz w około 100 jeziorach typowanych corocznie
przez WIOŚ, zgodnie z programami monitoringu regionalnego.

• Badania w jeziorach reperowych wykonywane są w cyklach
2-letnich, natomiast częstotliwość badań w jeziorach funkcjonujących na

poziomach regionalnych jest zgodna z cyklem badań jakości wód jezior
wynikającym z programów regionalnych.

• Zadanie obejmuje oznaczenia we wszystkich jeziorach, we frakcjach

mniejszych od 0,2 mm, stężeń pierwiastków głównych tj: Ca, Mg, Mn, Fe,
P, S, i Corg , pierwiastków śladowych: As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb,
Sr, Zn, V oraz dodatkowo w 9 jeziorach WWA.

• W latach 2004-2005 program pomiarowy został rozszerzony o badania

PCB i pestycydów chloroorganicznych w jeziorach reperowych.

Zadanie: Badanie i ocena jakości wód zbiorników

zaporowych

• Program monitoringu zbiorników zaporowych

będzie realizowany w ramach sieci regionalnej.

W 2003 roku będzie on kontynuowany na

dotychczasowych zasadach i w zakresie

określonym w wojewódzkich programach

monitoringu środowiska.

• W latach 2004 – 2005 program badań

zbiorników zaporowych będzie zmodyfikowany

stosownie do wykazu wód, o którym mowa w

art. 211 ustawy - Prawo wodne oraz

odpowiednich rozporządzeń wykonawczych.

• Szczegółowy zakres badań określą

wojewódzkie programy monitoringu

środowiska.

•

OSŁONOWE STACJE UJĘĆ

WÓD

• Oprócz wymienionych sieci monitoringu wód

powierzchniowych przewiduje się zorganizowanie

systemów ostrzegawczo – osłonowych ujęć wody w

aglomeracjach miejskich. Prace nad tworzeniem

systemu osłonowego ujęć wody powinny być podjęte

wspólnie przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony

Środowiska i Wydziały Ochrony Środowiska przy

pomocy Regionalnej Dyrekcji Gospodarki Wodnej.

• Użytkownicy wód powinni być zobligowani do

tworzenia tych systemów w oparciu o decyzje wodno-

prawne, a systemy włączone do Regionalnego

Monitoringu Rzek.

• Stacje osłonowe winny być tworzone celem

wyeliminowania zagrożenia dla zdrowia i życia

konsumentów wód z ujęć, a zatem tam, gdzie po

otrzymaniu informacji o zbliżającej się fali

zanieczyszczenia istnieje możliwość czasowego

zamknięcia ujęcia i awaryjnego zaopatrzenia w wodę z

innego źródła. Koniecznym byłoby rozważenie

możliwości połączenia systemu stacji osłonowych z

istniejącymi strukturami rozpoznawania NZŚ.

PODSYSTEM MONITORINGU JAKOŚCI

MORZA BAŁTYCKIEGO

• Badania środowiska morskiego Bałtyku są

wykonywane od 1979 roku, w tym od 1991

roku w ramach PMŚ.

• Stanowią one wypełnienie zobowiązań Polski

wynikających z Konwencji “O ochronie

środowiska morskiego obszaru Morza

Bałtyckiego”.

• Jednocześnie ocena jakości wód Bałtyku –

receptora zanieczyszczeń odprowadzanych z

obszaru jego zlewni, jest wykorzystywana dla

potrzeb zarządzania i oceny skuteczności

ochrony zasobów wodnych, realizowanej na

podstawie ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.–

Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz.1229).

Zadanie: Badania i ocena jakości środowiska

morskiego Bałtyku

• Program pomiarowy realizowany w latach 2003–2005

będzie kontynuacją dotychczasowego Zintegrowanego
Programu Monitoringu Morza Bałtyckiego COMBINE.
Decyzja o konieczności podjęcia programu zapadła na
14 Naradzie Helcom w 1993 r., natomiast Polska
rozpoczęła jego realizację zgodnie z zaleceniami
HELCOM w roku 1998. Podstawą przyjętego programu
jest dokument Manual for Marine Monitoring in the
COMBINE Programme of HELCOM, który określa
zalecane metody, częstotliwości i parametry.
Ewentualne zmiany w częstotliwości i zakresie
badanych parametrów wynikają ze zmian programu
HELCOM. Uzyskane wyniki badań gromadzone są w
bazie danych oceanograficznych i przekazywane
sukcesywnie do banku danych HELCOM.

Zadanie: Badania i ocena jakości środowiska

morskiego Bałtyku

• Celem programu jest poznanie kierunku, natężenia i

przyczyn zmian długookresowych zachodzących w

ekosystemie bałtyckim. Badania monitoringowe w polskiej

strefie ekonomicznej Bałtyku, stanowią ważny element

regularnej kontroli środowiska morskiego, prowadzonej

przez wszystkie kraje nadbałtyckie i służą do opracowania

przez HELCOM okresowych ocen jakości środowiska

morskiego. Pozwala to na podjęcie współpracy

międzynarodowej w zakresie programów mających na

celu ograniczenie ładunków zanieczyszczeń

odprowadzanych wodami śródlądowymi z obszaru

poszczególnych krajów do Bałtyku, realizowanych w

powiązaniu z instrumentami zarządzania zasobami

wodnymi, zgodnie z ustawą – Prawo wodne. Wyniki badań

uzyskiwane w ramach programu będą, w miarę potrzeb,

wykorzystywane do oceny wód, o których mowa w

rozporządzeniu MŚ z dnia 4.10.2002 r. (Dz. U. Nr 176,

poz. 1454).

Zadanie: Badania i ocena jakości

środowiska morskiego Bałtyku

• Badania warunków fizycznych, chemicznych, biologicznych i zawartości

radionuklidów, wykonywane w ramach 6 rejsów w ciągu roku, będą

prowadzone na 6 stacjach międzynarodowych zlokalizowanych w strefie

otwartego morza oraz na 32 stacjach w strefie przybrzeżnej.

• Będą wykonywane w zależności od stacji i parametru 1-6 razy rocznie.

• Na dwóch stacjach pomiary będą wykonywane ze zwiększoną

częstotliwością – 12 razy w roku; są to badania stężeń biogenów,

parametrów hydrologicznych oraz chlorofilu i fitoplanktonu.

• Pomiary mikrobiologiczne, makrozoobentosu oraz makrofitobentosu

wykonywane będą 1-2 razy w roku w rejonach ujść rzecznych oraz zatok.

• Ponadto 1 raz w roku wykonywane będą pomiary zawartości substancji

toksycznych – metali i substancji organicznych w rybach i organizmach

dennych, a raz na 5 lat pomiary tych substancji w osadach dennych.

• Raz w roku określana będzie zawartość niektórych radionuklidów w

wodzie morskiej i fakultatywnie – w osadach dennych i organizmach

żywych (wg programu MORS).

• W ramach zadania wypełniane będą zobowiązania Polski wynikające z

“Porozumienia pomiędzy Wspólnotą Europejską a Polską w sprawie

uczestnictwa Polski w Europejskiej Agencji Środowiska i EIONET”.

Informacje dotyczące wód Bałtyku udostępniane będą EAŚ za

pośrednictwem banku danych HELCOM lub bezpośrednio z krajowych

baz danych.

•

Badania i ocena jakości środowiska morskiego

Bałtyku

Przepisy prawne
• Konwencja Helsińska z 1974 roku “O

Ochronie Środowiska Morskiego Obszaru

Morza Bałtyckiego”;

• - Nowa Konwencja “O Ochronie Środowiska

Morskiego Obszaru Morza Bałtyckiego” z dnia

9 kwietnia 1992 r. (Dz. U. z dnia 14. 04.2000

r.);

• - ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo

wodne (Dz. U. Nr. 115, poz. 1229 z późn. zm.)

• - rozporządzenie MŚ z dnia 4.10.2002 r. (Dz.

U. Nr 176, poz. 1454) w sprawie wymagań

jakim powinny odpowiadać morskie wody

wewnętrzne i wody przybrzeżne będące

środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków.

Monitoring zwykłych wód podziemnych

Celem monitoringu wód podziemnych jest wspomaganie

działań zmierzających do likwidacji lub ograniczenia ujemnego

wpływu czynników antropogenicznych na wody.

Potencjalne źródła zanieczyszczenia wód podziemnych

Niemal każda działalność gospodarcza i produkcyjna stanowi

potencjalne zagrożenie dla wód podziemnych, a rodzaj

zanieczyszczenia zależy od rodzaju tej działalności. Według

danych pochodzących z Wydziałów Ochrony Środowiska

Urzędów Wojewódzkich w Polsce objęto ewidencją 12323

ogniska zanieczyszczeń stanowiące potencjalne zagrożenie dla

wód podziemnych, w tym:

• wylewiska i wysypiska odpadów

komunalnych......................865

• fermy hodowlane i zakłady przetwórstwa

rolnego .................404

• zwałowiska odpadów przemysłowych...................................310

• magazyny materiałów

chemicznych .....................................131

• obiekty gospodarki produktami

naftowymi .........................10267

• inne .................................................................................343

SIECI REGIONALNE MONITORINGU WÓD

PODZIEMNYCH

• Głównym zadaniem monitoringu regionalnego wód podziemnych

jest rozpoznanie oraz stała kontrola jakości wód w zbiornikach o

znaczeniu regionalnym

Do zadań sieci regionalnych monitoringu wód podziemnych należy:

• ustalenie jakości wód i priorytetów ich wykorzystania na potrzeby

komunalne i przemysłowe

• rozpoznanie w czasie i przestrzeni naturalnych i antropogenicznych

procesów kształtujących jakość wód

• określenie odporności wód na zanieczyszczenia wielkoprzestrzenne

• ustalenie i oszacowanie istniejących i potencjalnych ognisk

zanieczyszczeń oraz określenie ich zasięgu i zagrożeń jakie

powodują dla wód podziemnych

• przedstawienie trendów zmian jakości wód

• dostarczenie danych umożliwiających ustalenie strategii ochrony

wód

• umożliwienie realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę

wód przed zanieczyszczeniami oraz podniesienie jakości wód już

zanieczyszczonych

• prowadzenie racjonalnej gospodarki wodami podziemnymi

• racjonalne zagospodarowanie przestrzenne uwzględniające

potrzebę ochrony wód podziemnych

Monitoring regionalny

zbiorników wód podziemnych

• Monitoringiem regionalnym będą objęte

jednostki hydrogeologiczne lub administracyjne
w celu rozwiązania zadań wynikających z
potrzeb poszczególnych regionów. Dot. to
głównie ochrony zbiorników wód podziemnych
ważnych dla gospodarki regionalnej.

• Monitoringiem regionalnym powinny być objęte

w I-ej kolejności Główne Zbiorniki Wód
Podziemnych (GZWP), które ze względu na
jakość, zasoby i użytkowanie stanowią
podstawowe źródło zaopatrzenie w wodę
aglomeracji miejsko – przemysłowych i wiejskich