Sekcja Profilaktyki i Epidemiologii

Sekcja Profilaktyki i Epidemiologii

Nowotworów

Nowotworów

Wielkopolskie Centrum Onkologii

Wielkopolskie Centrum Onkologii

Wielkopolskie Centrum Onkologii

Wielkopolskie Centrum Onkologii

im. M. Skłodowskiej – Curie

im. M. Skłodowskiej – Curie

ul. Garbary 15, 61-866 Poznań

ul. Garbary 15, 61-866 Poznań

Narodowy Program Zwalczania

Nowotworów

Program Prewencji Pierwotnej

…obecna publikacja stanowi trzecią wersję
kodeksu

…w opracowaniu niniejszej wersji Kodeksu
uczestniczyło
ponad 100 naukowców z dziedziny medycyny

„

„

EUROPEJSKI KODEKS WALKI

EUROPEJSKI KODEKS WALKI

Z NOWOTWORAMI ZŁOŚLIWYMI”

Z NOWOTWORAMI ZŁOŚLIWYMI”

… został sporządzony, przez Komisję Ekspertów
Onkologii
Unii Europejskiej w roku 1987

Rozszerzenie Unii Europejskiej zwiększa zróżnicowanie
społeczności europejskiej pod względem:

 stylu życia

 ryzyka zachorowań

Austria

Belgia

Dania

Finlandia

Francja

Grecja

Hiszpania

Holandia

Irlandia

Luksemburg

Niemcy

Portugalia

Szwecja

Wielka Brytania

Włochy

Mówiąc o Unii Europejskiej (UE), mamy na myśli 15 starych
krajów członkowskich:

oraz 10 krajów przyjętych w 2004 roku:

Cypr

Czechy

Węgry

Estonia

Malta

Litwa

Łotwa

Polska

Słowacja Słowenia

WYSTĘPOWANIE NOWOTWORÓW
ZŁOŚLIWYCH W UNII
EUROPEJSKIEJ

Dane szacunkowe dotyczące całego obszaru Unii Europejskiej

2000 ROK

ZACHOROWALNOŚ

Ć

UMIERALNOŚĆ

KOBIETY

878 000

504 000

MEŻCZYŹNI

1 014 000

651 000

OGÓŁEM

1 892 000

1 156 000

NAJCZĘŚCIEJ ROZPOZNAWANE TYPY

NOWOTWORÓW W UE W 2000 ROKU

L.p

Typ nowotworu

MĘŻCZYŹNI

KOBIETY

Zachorowania

Zgony

Zachorowania

Zgony

1.

rak jelita

grubego i
odbytnicy

123 000

70 000

135 000

68 000

około 258 000 nowych przypadków zachorowań

Liczba zgonów 138 000

2.

rak płuca

192 000

183 000

49 000

49 000

około 241 000 nowych zachorowań

szacunkowa liczba zgonów z powodu raka płuca wyniosła 231 000

3.

rak żołądka

57 000

45 000

38 000

32 500

Szacunkowa liczba nowych zachorowań na raka żołądka wyniosła 95 500

Liczbę zgonów z powodu raka żołądka oszacowano na 78 000

Poszczególne rekomendacje

Europejskiego Kodeksu

Walki z Nowotworami

Złośliwymi

1.

1.

Pierwszą zasadą

Pierwszą zasadą

„Europejskiego Kodeksu Walki

„Europejskiego Kodeksu Walki

z Nowotworami Złośliwymi”

z Nowotworami Złośliwymi”

jest:

jest:

Nie pal.

Nie pal.

Jeśli palisz – rzuć.

Jeśli palisz – rzuć.

Jeśli nie uda Ci się rzucić – nie

Jeśli nie uda Ci się rzucić – nie

pal w obecności niepalących.

pal w obecności niepalących.

do 30% wszystkich zgonów z powodu choroby

nowotworowej ma związek z paleniem tytoniu

do 91% zachorowań na raka płuca u mężczyzn

i

do 86% u kobiet można przypisać paleniu

tytoniu

do 60% zachorowań kobiet i mężczyzn na raka

przełyku, gardła i jamy ustnej

spowodowanych

jest działaniem dymu tytoniowego, w

połączeniu

z alkoholem

Na skutek palenia tytoniu

zwiększa się także ryzyko
zachorowania na:



raka pęcherza,



trzustki,



nerki,



żołądka,



szyjki macicy



nosa,



białaczkę szpikową.

Po zaprzestaniu palenia

tytoniu podwyższone ryzyko
nowotworów złośliwych
gwałtownie spada.

Ewidentne korzyści zdrowotne

obserwuje się w okresie 5 lat
od rzucenia palenia i z
każdym rokiem są one
wyraźniejsze.

Dym

tytoniowy

wydychany

przez

palaczy do otoczenia jest przyczyną
przymusowego “biernego palenia”,
ma szereg niekorzystnych oddziaływań
i jest szczególnie szkodliwy dla dzieci,



palenie papierosów przez kobiety w
ciąży,

zwiększa

ryzyko

porodu

martwego, obniża wagę urodzeniową i
upośledza rozwój fizyczny,



palenie

tytoniu

przez

rodziców

dziecka,

zwiększa

ryzyko

śmierci

niemowlęcia,

infekcji

dróg

oddechowych, astmy.

Palenie cygar, jak również fajki

powoduje porównywalne zagrożenie

rakiem jamy ustnej, gardła, krtani i

przełyku.

Ocenia się, że z powodu palenia

tytoniu w latach 90. każdego roku

na całym świecie umierało 4 miliony

ludzi.

Sytuacja w Europie jest

szczególnie niepokojąca:



UE jest drugim po Chinach
producentem papierosów
(odpowiednio: 749 miliardów w
latach 1997/98 i 1675 miliardów w
1998 roku)



głównym ich eksporterem (400
miliardów).

KODEKS - unikaj otyłości!

KODEKS - unikaj otyłości!

Co to jest otyłość?

Co to jest otyłość?



Nadwaga i otyłość to problem znaczącej części

społeczeństwa. Otyłość jest chorobą

spowodowaną nadmierną podażą energii zawartej

w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania

organizmu, skutkiem czego jest magazynowanie

nadmiaru w postaci tkanki tłuszczowej.



Czynniki, na które mamy bezpośredni wpływ:



siedzący tryb życia i związana z tym mała

aktywność fizyczna



wpływ rodziny, społeczeństwa, uwarunkowań

kulturowych na sposób odżywiania



stereotypy związane z jedzeniem (np. o jedzeniu

„za dwoje” podczas ciąży)

BMI (Body Mass Index)

BMI (Body Mass Index)



BMI = masa ciała (kg)/ wzrost
(m)2



relacja między masą ciała a wzrostem.
Obliczając BMI możemy określić ilość tkanki
tłuszczowej w organizmie



osoby o BMI przekraczającym 25 mają
nadwagę, przy BMI od 30 mówimy o otyłości



Niedowaga <18,5 - Norma 18,5 – 25 -

Nadwaga > 25 - Otyłość > 30



Im wyższy wskaźnik BMI

- tym większe

ryzyko zachorowania na różne choroby

cywilizacyjne.



Dotyczy to szczególnie takich chorób jak:

nadciśnienie tętnicze, choroba

niedokrwienna serca, cukrzyca typu II,

nowotwory złośliwe - rak jelita

grubego, piersi, trzonu macicy,

nerki

KODEKS - codziennie

KODEKS - codziennie

zażywaj ruchu i uprawiaj

zażywaj ruchu i uprawiaj

ćwiczenia fizyczne!

ćwiczenia fizyczne!



minimum:

3 razy w tygodniu x 30 minut



regularne ćwiczenia fizyczne mają związek z

obniżeniem ryzyka zachorowania na raka j.

grubego, piersi, trzonu macicy, stercza…



częstsze, bardziej forsowne ćwiczenia mogą

być bardziej korzystne z punktu widzenia

profilaktyki chorób nowotworowych

Kalkulator spalania kalorii

Kalkulator spalania kalorii

Aktywność 30 minut:



pisanie długopisem : 45 kcal



poprawianie makijażu : 180 kcal



ćwiczenie na siłowni

: 200 kcal



jazda na nartach : 255,5 kcal



zmywanie naczyń : 72 kcal

(16 - 20 lat dziewczęta 2700 kcal
16 - 20 lat chłopcy 3700 kcal)

KODEKS – spożywaj więcej

KODEKS – spożywaj więcej

owoców i warzyw!

owoców i warzyw!



Jedz co najmniej

5 x warzywa i owoce dziennie



Nasza dieta oraz sposób
odżywiania jest drugą (po paleniu)
najważniejszą przyczyną
powstawania chorób
nowotworowych

Spożywanie 500 g warzyw i owoców dziennie

Spożywanie 500 g warzyw i owoców dziennie

przedłuża życie o 1,5 roku, zmniejsza ryzyko

przedłuża życie o 1,5 roku, zmniejsza ryzyko

nowotworów o 22% i zmniejsza ryzyko chorób

nowotworów o 22% i zmniejsza ryzyko chorób

serca o 17%

serca o 17%



Polacy spożywają średnio 1,5 porcji
warzyw i owoców dziennie, a
zaledwie 5% Polaków zjada 5
zalecanych porcji



Polska nadal pozostaje krajem o zbyt
niskim spożyciu warzyw i owoców (w
Polsce około 150 kg/osobę/rok, a w
Grecji 400 kg/osobę/rok)

Dlaczego 5 razy dziennie?

Dlaczego 5 razy dziennie?



Człowieka nie potrafi magazynować

niektórych substancji, dlatego dla dobrego

ich wykorzystania powinniśmy spożywać

niewielkie ilości warzyw i owoców

wielokrotnie w ciągu dnia. Dzięki temu

organizm przez cały dzień może korzystać

z zawartych w nich cennych składników.

Im większa będzie różnorodność zjadanych

produktów, tym więcej potrzebnych

składników otrzyma organizm.

Jakie warzywa…

Jakie warzywa…



sałata,



por,



papryka,



marchew,



kapusta,



kalafior,



czosnek,



cykoria,



cebula,



pomidor,



brokuły,



buraczki…

I owoce…

I owoce…



winogrona,



pomarańcza,



kiwi,



gruszka,



grapefruit,



brzoskwinia,



banany…

Jabłko

Jabłko



Dzięki

błonnikowi, witaminom

i innym aktywnym biologicznie

substancjom (np. polifenolowym) jabłka są eliksirem zdrowia.

Badania naukowe wskazują, że jabłka zapobiegają chorobom serca

i nowotworom. Jabłka to jedno z najbogatszych źródeł włókna

roślinnego (błonnika), który poprawia prawidłowy ruch jelit i

zapobiega chorobom układu pokarmowego (także nowotworowym).

Właściwości pęczniejące składników włókna roślinnego zapewniają

uczucie sytości, a niska kaloryczność pozwala na zachowanie

szczupłej sylwetki nawet przy dużym spożyciu jabłek. Wysoka

zawartość

pierwiastków zasadotwórczych, w tym głównie

potasu

, pozwala na zachowanie równowagi kwasowo-zasadowej

organizmu. Obecne w jabłkach

cukry (fruktoza i glukoza)

powoli

i bezpiecznie podnoszą zawartość cukru (glukozy) we krwi,

utrzymując go na stałym poziomie przez dłuższy czas.

Substancje

pektynowe

jabłek

(rozpuszczalne w wodzie składniki włókna

roślinnego) obniżają poziom cholesterolu i pochłaniają

niekorzystne, także toksyczne substancje, np. metale ciężkie. Do

zalet jabłek należy także wysoka zawartość

substancji

polifenolowych

, w tym naturalnych antyoksydantów, którym

przypisuje się korzystne działanie na organizm (ograniczają ilość

substancji wywołujących raka i choroby serca).

Nie zapomnij!!!

Nie zapomnij!!!



ćwicz 3 razy w tygodniu x 30
minut



5 x warzywa i owoce dziennie

Ograniczanie

spożycia

alkoholu

Ilość alkoholu wypitego przez

rok, w przeliczeniu na

mieszkańca (w litrach)

Tradycyjny podział:

• kraje południa – wino
• kraje środkowej Europy
– piwo

• kraje wschodniej Europy
– alkohole
wysokoprocentowe

Nadmierne spożywanie alkoholu ma

znaczący wpływ na wystąpienie

nowotworów:

• jamy ustnej
• gardła

• krtani

• przełyku
• jelita grubego i odbytnicy

• piersi

Wzajemny wpływ picia alkoholu i

palenia tytoniu na wystąpienie

raka

•

alkohol „ułatwia” działanie

karcynogennych czynników, szczególnie
palenia tytoniu

• nałogowi palacze pijący alkohol mają 100-
krotnie wyższy wskaźnik ryzyka
zachorowania na raka niż abstynenci

• w przypadku całkowitej
abstynencji alkoholowej i
tytoniowej przypadki raka jamy
ustnej, gardła czy krtani są bardzo
rzadkie

Rodzaj wypitego alkoholu nie ma

znaczenia – głównym czynnikiem

zwiększonego ryzyka jest ilość

spożywanego etanolu !

Dzienne limity spożycia alkoholu:

• dla mężczyzn – 20 g etanolu (ok. 2
piwa, 2 lampki wina lub 2 kieliszki
mocnego alkoholu

• dla kobiet - 10 g etanolu
( ok. 1 piwo, 1 lampka wina
lub 1 kieliszek
mocnego alkoholu

Unikanie

ekspozycji na

promienie

słoneczne

Nowotwory złośliwe
skóry:

• są głównie, choć nie wyłącznie
chorobą ludzi rasy białej

• częstość zachorowań jest szczególnie
wysoka u:

• osób o jasnej karnacji

• mieszkańców krajów o
wysokiej ekspozycji na
promieniowanie UV

Liczba przypadków czerniaka złośliwego z

podziałem na wiek podczas roku (na 100

000 mieszkańców)

Czerniak złośliwy:

• 1960-1990 podwoiła się częstość
zachorowań, spowodowana wzrostem
ekspozycji na promienie słoneczne w XX w.

• bardzo silnym czynnikiem ryzyka
zachorowania jest obecność dużej liczby
znamion barwnikowych na skórze

• liczba znamion jest uwarunkowana
genetycznie, natomiast narażenie na
promienie słoneczne ma udział dodatkowy

Czerniak złośliwy:

o czym musicie pamiętać ?

• o szczególnej ochronie przed
nadmiernym słońcem

• osoby łatwo ulegające
poparzeniom słonecznym
powinny unikać działania
promieni przez całe życie

• podczas lata umiejętnie
się opalać, a najlepiej
unikać słońca od 11 do 15

Unikanie

ekspozycji na

czynniki

rakotwórcze

EKSPOZYCJ
A

środowiskowa

zawodo
wa

czynniki

środowiskowe, na

który nie mamy

bezpośredniego

wpływu

Czynniki

zwiększające

ryzyko

zachorowania na

nowotwór

występujące w

miejscu pracy

41

Ekspozycja

środowiskowa:

ekspozycja środowiskowa to

ekspozycja całej populacji, na którą

pojedyncza osoba nie ma

bezpośredniego wpływu

Czynniki rakotwórcze

Czynniki rakotwórcze

zanieczyszczenia powietrza i wody pitnej,
bierne palenie,
substancje chemiczne emitowane przez

przemysł,

skażenia pożywienia (pestycydy, estrogeny czy

dioksyny)

•SKÓR
Y

•PŁUCA

•PĘCHERZA
MOCZOWEGO

•JAMY NOSA

Ekspozycja zawodowa:

Ekspozycja zawodowa:

… to narażenie na czynniki wywołujące

wzrost ryzyka zachorowania na

nowotwór, związane z wykonywanym

zawodem…

Najczęstsze
nowotwory:

Promieniowanie

jonizujące

Wzrost ryzyka zachorowania na
raka:

promienie Roentgena

, które

mają

zastosowanie m.in. w

medycynie

(zdjęcia rtg, mammografia)

Wiele dowodów oddziaływania

promieniowania jonizującego na ludzi

uzyskano na podstawie obserwacji

ludzi, którzy przeżyli wybuch

bomby atomowej

w Hiroszimie i

Nagasaki

Jod a rak tarczycy

promieniowanie jonizujące

jest

jedyną ustaloną przyczyną

raka tarczycy

radioaktywny

izotop

izotop

jodu

jodu

awaria elektrowni

atomowej w Czarnobylu

w 1986 roku

Promieniowanie

niejonizujące:

Źródła:

• linie wysokiego napięcia

• urządzenia elektryczne
• telefony komórkowe

• promieniowanie słoneczne

Wirusy, bakterie, pasożyty a

Wirusy, bakterie, pasożyty a

zachorowania na

zachorowania na

nowotwory…

nowotwory…

W UE ok. 10% nowotworów przypisuje

się przewlekłym infekcjom wirusowym,

bakteryjnym i pasożytniczym.

Są to przede wszystkim:

rak szyjki macicy,
rak wątroby,
rak żołądka.

Jedną z metod terapii przeciwnowotworowej

PROGRAMY

PROGRAMY

SZCZEPIEŃ

SZCZEPIEŃ

przeciwbakteryjne i

przeciwwirusowe

są

Bierz udział w programach

Bierz udział w programach

szczepień ochronnych przeciwko

szczepień ochronnych przeciwko

wirusowi zapalenia wątroby typu

wirusowi zapalenia wątroby typu

B

B

Rak Wątroby

Rak Wątroby

W Unii Europejskiej co roku

rejestruje się ok. 30 000 nowych

przypadków.

Przyczyną są przewlekłe zakażenie

wirusem wątroby typu B (WZW B) oraz C

(WZW C).

W Polsce:

wszystkie dzieci są obowiązkowo

szczepione

na

WZW

B

–

kalendarz szczepień
szczepienia

przed

każdym

zabiegiem w szpitalu
żółte tygodnie – WZW B + WZW

A

www.zoltytydzien.pl

Hormony

egzogenne

Doustne środki antykoncepcyjne

Wzrost

zachorowania

Działanie ochronne

rak sutka

(do 10 lat po

zaprzestaniu

stosowania tej formy

antykoncepcji)

rak szyjki

macicy

(kobiety z dodatnim

wynikiem testu na

HPV)

rak wątroby

rak trzonu macicy

rak jajnika

rak jelita grubego i

odbytnicy

efekt ochronny utrzymuje się

nawet do 20 lat po

zaprzestaniu jej stosowania.

Genety

Genety

ka

ka

W ostatnich 10 latach odkryto wiele genów

odpowiedzialnych za dziedziczne postacie

nowotworów.

Badania te umożliwiają rozpoznanie nowotworu

jeszcze

przed wystąpieniem objawów.

Przykładami są:

RAK PIERSI
RAK JELITA GRUBEGO

Co najmniej 5% najczęściej występujących

nowotworów złośliwych, z wyłączeniem raka płuca,

jest związanych z mutacjami pojedynczych genów.

Ma to znaczenie

prognostyczne i stwarza

możliwości lepszej prewencji i leczenia.

Programy profilaktyczne

Programy profilaktyczne

(skrining)

(skrining)

skierowane do dużej części

populacji

proste, tanie, nieinwazyjne,

akceptowalne przez pacjentów

Ważnym czynnikiem obniżającym

umieralność z powodu nowotworów

złośliwych jest wczesne wykrycie

nowotworu.

Choroby wykrywane we

Choroby wykrywane we

wczesnym

wczesnym

stadium są wyleczalne

stadium są wyleczalne

Programy

Programy

profilaktyczne :

profilaktyczne :



rak szyjki macicy





rak piersi





rak jelita grubego i

odbytnicy



Badanie profilaktyczne –

Badanie profilaktyczne –

rak

rak

szyjki macicy

szyjki macicy

KTO?

Kobiety

w wieku

25-59 lat

Profilaktyczne badania cytologiczne

mogą zmniejszyć umieralność z powodu raka

szyjki macicy o ok.

80%.

JAK?

bezbolesny

wymaz z szyjki

macicy (cytologia)

GDZIE?

co 3 lata

w trakcie wizyty u

ginekologa

Badanie profilaktyczne– rak

Badanie profilaktyczne– rak

piersi

piersi

KTO?

Kobiety w wieku

50-69 lat

JAK?

Zdjęcie mammograficzne

piersi

W Polsce rak piersi jest

najczęstszym

nowotworem występującym u

kobiet

GDZIE?

Placówki medyczne wykonujące

darmową mammografię – bez

skierowania, bez czekania

Mammografia

Mammografia

nieinwazyj
na

bezboles
na

MŁODSZE KOBIETY

USG piersi

samobada
nie

Badanie profilaktyczne – rak

Badanie profilaktyczne – rak

jelita grubego i odbytnicy

jelita grubego i odbytnicy

KTO?

Kobiety i mężczyźni po 50. roku życia

JAK?

nieinwazyjne i bezbolesne

testy na krew utajoną w kale

kolonoskopia

lub

sigmoidoskopia

GDZIE?

W czasie badań okresowych lub

w warunkach domowych (FOB

Test).

Trendy umieralności z powodu

Trendy umieralności z powodu

nowotworów złośliwych

nowotworów złośliwych

W 2015 roku - 1.250.000 zgonów z

powodu nowotworów złośliwych.

Wzrost zgonów będzie większy u

mężczyzn

i

w

nowych

krajach

członkowskich UE.

Wzrost zachorowań

spowodowany starzeniem

się społeczeństwa

Spadek umieralności na

raka

płuca u mężczyzn

i

raka piersi

u kobiet

Zdrowie

Zdrowie

to…

to…

A nie tylko brak choroby

…dobrostan…

PSYCHICZNY

FIZYCZNY

SPOŁECZNY