Charakterystyka metodologii analizy

przyczyn wojen

Piotr Mohyła

3 poziomowa koncepcja Kennetha Waltza

jako główne źródło przyczyn

wojen







W dziejach świata doszło do ok. 14,5 tys. konfliktów zbrojnych ,w wyniku

których bezpośrednio lub pośrednio zginęło ok. 3,5 mld ludzi. W czasach

współczesnych(od 1816 r.), w zależności od sposobu definiowania wojen

,zdarzyło

się od 224 do 559 wojen międzynarodowych ,domowych i kolonialnych.

Analiza jakiejkolwiek wojny- wietnamskiej ,Kambodży czy II wojny światowej-

wskaże wiele przyczyn wybuchu wojny.

W „ Man,the State,and War”

Kenneth Waltz

twierdzi ,że system

międzynarodowy

jest pierwotnym fundamentem dla stosunków międzynarodowych.

Fundament

ten istnieje jednak cały czas, więc aby wyjaśnić, dlaczego wojny czasem się

pojawiają, a czasem nie ,musimy wziąć pod uwagę także inne poziomy

analizy.

K. Waltz jest zdania, że wszystkie 3 poziomy analizy mogą być pomocne w

wyjaśnieniu przyczyn wojen.

Jednostka

Państwo i społeczeństwo

System międzynarodowy

Przyczyny wojen według K.Waltza

Jednostka

- agresywne cechy przywódcy;

- mylne postrzeganie rzeczywistości przez

przywódcę;

- wyolbrzymianie wrogości przeciwnika;

- atrybuty mas

Państwo i społeczeństwo

- według radykałów -liberalne państwa

kapitalistyczne;

- według liberałów -nieliberalne i niedemokratyczne

państwa;

- polityka wewnętrzna ,strategia „kozła ofiarnego”;

- rywalizacja między grupami o zasoby gospodarcze

System międzynarodowy

- anarchia;

- brak arbitra;

- przemiany sił;

- agresywność międzynarodowej klasy

kapitalistycznej

Państwo i społeczeństwo: interpretacja liberalna i radykalna

przyczyny wojen według Kennetha Waltza

Jednostka

Agresywne cechy przywódcy

Zarówno cechy charakterystyczne poszczególnych przywódców, jak i

ogólne

cechy gatunku ludzkiego są uważane za przyczyny wojen .Niektórzy

przywódcy są

agresywni i wojowniczy ,wykorzystują swoją pozycję do walki w imię swoich

spraw.

Dlatego ,zdaniem niektórych realistów i liberałów ,wojny wybuchają z

powodu cech

charakterystycznych najwyższych rangą przywódców.

Mylne postrzeganie rzeczywistości przez przywódcę

Przyczyną wojen jest możliwość ,że przywódcy ,podobnie jak wszyscy

ludzie ,mylnie

postrzegają rzeczywistość .Według liberałów ,mylne postrzeganie przez

przywódców -

zauważanie agresywności tam ,gdzie może nie być zamierzona

,przypisywanie grupie

konsekwencji działań jednostki -może prowadzić do wybuchu wojny.

przyczyny wojen według K.Waltza

Wyolbrzymianie wrogości przeciwnika

Jednym z najpowszechniejszych jest wyolbrzymianie wrogości przeciwnika,

żywienie

przekonania ,że przeciwnik jest bardziej wrogi ,niż może być w rzeczywistości

,bądź ,

że przeciwnik posiada większy militarny i gospodarczy niż w

rzeczywistości.Takie błędne

oceny mogą doprowadzić do rozbudowy arsenału ,a to z kolei do wojny.

Atrybuty mas

Niektórzy twierdzą ,że przyczyną wybuchu nie są przywódcy ,lecz cechy

charakterystyczne mas ludzkich albo zły charakter. Stanowisko takie

zajmują niektórzy

myśliciele-realiści np. św. Augustyn czy Reinhold Niebuhr.

przyczyny wojen według K.Waltza

Państwo i społeczeństwo

Według radykałów – liberalne państwa kapitalistyczne

Radykałowie dostarczają wręcz najbardziej gruntownej krytyki liberalizmu i

jego

ekonomicznego odpowiednika- kapitalizmu. Dowodzą ,że kapitalistyczno-

liberalne

środki produkcji prowadzą nieuchronnie do rywalizacji między dwiema

głównymi

klasami społecznymi w ramach państwa : burżuazji i proletariatu ,o

ekonomiczną

dominację i polityczne przywództwo.

Ich zmagania wywołują wojny ,zarówno wewnętrzne ,jak i zewnętrzne.

Według liberałów -nieliberalne i niedemokratyczne państwa

Drugi poziom wyjaśnienia sugeruje ,że wojny pojawiają się z powodu

wewnętrznej struktury państw. Platon uważał na przykład ,że wojna

jest mniej

prawdopodobna wówczas ,kiedy społeczeństwo jest spójne i cieszy

się

umiarkowanym dobrobytem.

Wielu myślicieli oświecenia ,a wśród nich Kant ,wierzyło ,że wojny są

bardziej

prawdopodobne w państwach arystokratycznych. Czerpiąc ze

stanowiska Kanta,

liberałowie dowodzą ,że najmniej prawdopodobne jest

prowadzeniewojen przez

rządy republikańskie (posiadające reprezentatywny rząd i

zachowujące rozdział

władz).

W konsekwencji ekstremalne zachowania ,takie jak prowadzenie

wojen ,są

powściągane i przejawiane wyłącznie od czasu do czasu w

wypadkach,w których

trzeba bronić własnej demokracji.

Przyczyny wojen według Kennetha

Waltza

Przyczyny wojen według K.Waltza

Polityka wewnętrzna ,strategia „kozła ofiarnego”

Wskazuje na przywódców ,którzy chcąc odwrócić uwagę od

wewnętrznego

kryzysu ekonomicznego ,uciekają się do konfliktu zewnętrznego.To nic

innego ,

jak strategia „kozła ofiarnego” .Jest prawdopodobne ,że takie

zachowanie

wpłynie-przynajmniej na krótką metę -na zwiększenie poziomu

wewnętrznej

spójności społeczeństwa.

Rywalizacja między grupami o zasoby gospodarcze

Wiele wojen domowych prowadzonych np. W Wietnamie ,Korei

,Sudanie I

Czadzie ,będąca starciem Północy i Południa -są przykładami takich

konfliktów.

W wielu z tych przykładów walka między rywalizującymi ze sobą

systemami

ekonomicznymi I rozmaitymi grupami o ograniczone zasoby stanowi

uzasadnienie dla stanowiska zakładającego ,że wewnętrzna dynamika

państw

jest odpowiedzialna za wybuch wojen.

Podczas wojny domowej w Chinach ,stanęły na przeciwko siebie

nastawione

nacjonalistycznie bogate elity I wyzyskiwane chłopstwo walczące

niejednokrotnie o utrzymanie się przy życiu.

przyczyny wojen według K.Waltza

System międzynarodowy

Anarchia

Wojny ,zdaniem realistów ,wybuchają zatem z powodu anarchicznej

struktury

systemu międzynarodowego .Są one logiczną konsekwencją

wypadków w takim

systemie. Ostatecznie państwa muszą przecież bronić się ,a o ich

potędze

stanowią wyłącznie armia i gospodarka.

W systemie anarchicznym istnieje kilka sposobów roztrzygania spraw

spornych.

Jedną z głównych kategorii ,która często stanowi przedmiot sporu,jest

terytorium.

Brak arbitra

Według wyjaśnień na poziomie systemu międzynarodowego ,nie

istnieją arbitrzy

posiadający władzę i legitymację do rozstrzygania w sprawach

dotyczących

sprzecznych roszczeń terytorialnych.

Trwający tysiące lat spór żydowsko – arabski dotyczący ich pretensji

terytorialnych wobec Palestyny.

Agresywność międzynarodowej klasy kapitalistycznej

Dominujące państwa kapitalistyczne muszą poszerzać strefę swoich

wpływów

ekonomicznych,co prowadzi do wojen z regionami rozwijającymi się o

kontrolę

nad zasobami naturalnymi i rynkami pracy albo z innymi państwami

kapitalistycznymi o kontrolę nad regionami rozwijającymi się.

Przemiany sił

Jest kilka wariantów przypisywania przez realistów źródeł wojen

anarchicznej

naturze systemu międzynarodowego .Jednym z nich ,przedstawiona

przez

Waltza jest teoria przemiany sił .Nie tylko nierówności w potencjałach

poszczególnych państw prowadzą do wojen ,ale także zmiany ich

potencjałów.

Do wojny dochodzi zatem ,kiedy niezadowolone państwo rywalizujące

z

hegemonem osiąga równy jemu potencjał .Wszczyna wtedy wojnę w

celu

umocnienia swojej pozycji.

Zwolennicy teorii przemiany sił utrzymują ,że może ona służyć za

wyjaśnienie

przyczyn konfliktów w sytuacjach ,kiedy współzawodniczące z

hegemonem

państwo osiąga poziom jego potęgi.

przyczyny wojen według

K.Waltza

Wnioski

Zaprezentowane podejścia nie są w stanie w całości wyjaśnić przyczyn

wybuchu wojen.Mogą pomóc je zrozumieć po części ,ale do

uniwersalizmu im

daleko.

Każdą wojnę należy rozpatrywać oddzielnie.Do wybuchu danego

konfliktu

prowadzą różnorodne czynniki.

Wojna jest tak skomplikowanym zjawiskiem ,że nie sposób jej wyjaśnić

jakąś

jedną czy kilkoma ogólnymi regułami.

Dziękuję za uwagę

Bibliografia:

“Podstawy Stosunków Międzynarodowych” ,K.Mingst ,Wydawnictwo

Naukowe PWN ,2006 r.

www.bbn.gov.pl