Ból brzucha

Ból brzucha

Ból brzucha jest nieswoistym objawem wielu chorób

narządów jamy brzusznej, a także zlokalizowanych poza nią.



Ostry ból brzucha o charakterze somatycznym, który

pojawia się nagle lub którego natężenie narasta w ciągu

kilku dni.



Przewlekły ból brzucha ma zwykle charakter trzewny i

trwa miesiącami lub latami (>6 – 12 miesięcy)

Patofizjologiczna klasyfikacja bólu

- ból somatyczny
- ból trzewny
- ból odniesiony

Ból somatyczny

Jest skutkiem pobudzenie receptorów bólowych otrzewnej ściennej i

ściany brzucha. Receptory związane z przewodzeniem tego

rodzaju bólu odbierają bodźce wywołane pociąganiem, cięciem,

uciskiem i zmianą temperatury

Charakterystyka bólu somatycznego



ostry



przedłużający się



dobrze ograniczony



zwykle o nagłym początku



nasilany przez ruch, kaszel, głęboki oddech i zmianę pozycji



najwyraźniej odczuwany jest w miejscu zmienionym chorobowo



może mu towarzyszyć wzrost napięcia jamy brzusznej i inne

objawy otrzewnowe spowodowane zapaleniem otrzewnej ściennej

Ból trzewny

Jest skutkiem pobudzenie receptorów bólowych narządów wewnętrznych i

otrzewnej trzewnej. Receptory te są pobudzane przez takie bodźce jak

rozciąganie, skurcz, nacisk, pociąganie i wzrost temperatury. Ból nie

jest związany jednak z bezpośrednio z działaniem bodźca bólowego.

Charakterystyka bólu trzewnego



tępy,



przemijający,



kolkowy,



słabo zlokalizowany,



narastający stopniowo,



często towarzyszą mu objawy wegetatywne (nudności, wymioty,

pocenie się) lub dyskomfort,



często zlokalizowany symetrycznie wzdłuż linii pośrodkowej jamy

brzusznej,



nasila się w spoczynku.

Ból odniesiony

Jest odczuwany w miejscu odległym od

uszkodzonych narządów wewnętrznych,

powierzchownie, w obrębie skóry lub

mięśni. Jest dobrze zlokalizowany i

odczuwany w okolicy odpowiadającej

dermatomom unerwionym przez ten

segment rdzenia kręgowego, do

którego dochodzą włókna dośrodkowe

trzewne unerwiające chory narząd.

Ból ostry

1.

choroby żołądka i jelit – perforacja wrzodu trawiennego,

zapalenie wyrostka robaczkowego, perforacja jelit,

niedrożność jelit – zadzierzgnięcie przepukliny, skręcenie,

zawęźlenie, zamknięcia światła jelita ciałem obcym lub

nowotworem, ostre stany zapalne żołądka i jelit, zapalenie

lub perforacja uchyłków jelita grubego, zapalenie uchyłka

Meckla

2.

choroby wątroby, trzustki i śledziony – ostre zapalenie

trzustki, zapalenie pęcherzyka żółciowego, kolka żółciowa,

zapalenie dróg żółciowych i wątroby, stany prowadzące do

ostrego przekrwienia wątroby (zakrzepica żył

wątrobowych, niewydolność serca, pęknięcie śledziony,

Ból ostry

3.

choroby układu moczowo-płciowego – kamica moczowa, ostre

odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie pęcherza moczowego, ciąża

pozamaciczna, skręt lub torbiel przydatków, zapalenie przydatków,

4.

choroby metaboliczne – ketonowa kwasica cukrzycowa, porfiria, mocznica,

5.

choroby alergiczne – nadwrażliwość pokarmowa, obrzęk naczynioruchowy,

6.

zatrucie toksynami egzogennymi (ołowiem, arsenem, rtęcią, muchomorem

sromotnikowym)

7.

choroby naczyń – zator tętnicy krezkowej, zakrzepica żył trzewnych,

rozwarstwienie aorty brzusznej,

8.

choroby narządów klatki piersiowej (choroba wieńcowa, zapalenie mięśnia

sercowego i osierdzia, zapalenie płuc i opłucnej, zator tętnicy płucnej)

9.

choroby układu krwiotwórczego – plamica Schoenleina-Henocha,

10.

choroby gruczołów wydzielanie wewnętrznego ( niedoczynność

przytarczyc, rak rdzeniasty tarczycy, przewlekła niewydolność nadnerczy,

przełom tyreotoksyczny, enteropatia cukrzycowa, przełom nadnerkowy,

przełom hiperkalcemiczny)

Ból przewlekły

Może mieć podłoże organiczne lub czynnościowe



przyczyny czynnościowe (zespół jelita drażliwego, dyspepsja

czynnościowa, przewlekły czynnościowy ból brzucha)



przyczyny organiczne – przewlekłe zapalenie błony śluzowej

żołądka i dwunastnicy, choroba wrzodowa żołądka i

dwunastnicy, choroba refleksowa przełyku, kamica pęcherzyka

żółciowego i dróg żółciowych, przewlekłe zapalenie trzustki,

nowotwory narządów jamy brzusznej, przewlekłe nieswoiste

choroby zapalne jelit, niedokrwienne, popromienne i przebiegu

kolagenoz zapalenie jelit, choroby infekcyjne i pasożytnicze jelit

(gruźlica, promienica, gardiaza, tasiemczyca, glistnica,

włośnica, zapalenie schyłków), przewlekłe zapalenie wątroby,

celiakia, zaburzenia trawienia dwucukrów , choroby kręgosłupa

i stawów krzyżowo-biodrowych (zmiany zwyrodnieniowe,

zapalenia, nowotwory), choroby układu nerwowego

(stwardnienie rozsiane, półpasiec, nerwoból)

Rozpoznanie



U pacjenta zgłaszającego się z powodu bólu brzucha

należy przede wszystkim wykluczyć „objawy

alarmujące” ze strony przewodu pokarmowego. Ich

obecność wymaga niezwłocznej diagnostyki.



U osób < 45 roku życia bez objawów alarmujących

można rozważyć rozpoznanie choroby czynnościowej

przewodu pokarmowego na podstawie cech klinicznych

określonych w Kryteriach Rzymskich II.



Tylko 5% chorych z ostrym bólem brzucha wymaga

hospitalizacji i tylko niektórzy z nich wymagają leczenia

operacyjnego.

Badanie podmiotowe

1. Najczęstsze przyczyny bólu brzucha w zależności od

jego lokalizacji



Prawy górny kwadrant brzucha – drogi żółciowe i

wątroba (kolka żółciowa, zapalenie pęcherzyka żółciowego,

ostre zapalenie wątroby, ropień wątroby, ostra zakrzepica żył

wątrobowych, zapalenie dróg żółciowych, trzustka (zapalenie

trzustki), choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego,

(zapalenie przełyku, wrzody żoładka i dwunastnicy), jelita

(nieswoiste zapalenia jelit, niedrożność, zapalenie wyrostka

robaczkowego położonego zakątniczo), choroby układu

moczowego (kolka nerkowa, odmiedniczkowe zapalenie

nerek), inne (ropień podprzepownowy, zapalenie dolnego

płata płuca prawego, zastoinowa niewydolność serca).

Badanie podmiotowe

1. Najczęstsze przyczyny bólu brzucha w zależności od

jego lokalizacji



Nadbrzusze – dyspepsja czynnościowa, organiczne choroby

przewodu pokarmowego (choroba refluksowa przełyku,

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nieżyt żołądkowo –

jelitowy, choroby dróg żółciowych, ostre zapalenie wątroby,

zapalenie lub torbiele rzekome trzustki, nowotwory złośliwe

(żołądka, trzustki, jelita grubego), inne choroby żołądka,

niedokrwienie jelita, zażywane przewlekle leki (niesterydowe

leki przeciwzapalne, antybiotyki doustne, naparstnica,

teofilina, sole żelaza lub potasu, antagoniści wapnia, azotany,

glikokortykosteroidy, bisfosfoniany), choroby metaboliczne

(cukrzyca, nadczynność i niedoczynność tarczycy,

nadczynność przytarczyc, zaburzenie elektrolitowe), alkohol,

zastoinowa niewydolność serca, toczeń trzewny układowy,

tętniak aorty brzusznej, zawał dolnej ściany serca.

Badanie podmiotowe

1. Najczęstsze przyczyny bólu brzucha w zależności

od jego lokalizacji



Lewy górny kwadrant – śledziona (pęknięcie, zawał),

trzustka (zapalenie, torbiele rzekome), okrężnica ( nieswoiste

zapalenia jelita, niedrożność, niedokrwienie zagięcia

śledzionowego), układ moczowy (kolka moczowa,

odmiedniczkowe zapalenie nerek), inne (ropień

podprzeponowy, zapalenie dolnego płata płuca lewego)



Śródbrzusze prawe i lewe – choroby nerek (kolka nerkowa,

odmiedniczkowe zapalenie nerek zawał nerki), jelito cienkie i

grube (przepuklina)



Okolica pępkowa – jelito cienkie i grube (wczesne zapalenie

wyrostka robaczkowego, nieżyt żołądkowo-jelitowy,

niedrożność jelit, nieswoiste zapalenia jelit), trzustka (ostre

zapalenie), inne (tętniak aorty brzusznej)

Badanie podmiotowe

1. Najczęstsze przyczyny bólu brzucha w zależności

od jego lokalizacji



Prawy dolny kwadrant - jelito cienkie i grube (zapalenie

wyrostka robaczkowego, niedrożność jelit, nieswoiste zapalenia

jelit, wgłębienie krętniczo-kątnicze, przepuklina), układ

moczowo-płciowy (kolka nerkowa, odmiedniczkowe zapalenie

nerek, zapalenie przydatków, torbiel jajnika, skręt jajnika,

pęknięcie jajnika, ciąża pozamaciczna), inne (ropień miedniczny,

lędźwiowy, ropne zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych)



Podbrzusze – jelito cienkie i grube (zapalenie wyrostka

robaczkowego, zapalenie uchyłków, niedrożność jelit, nieswoiste

zapalenia jelit, przepuklina, zespół jelita drażliwego), układ

moczowo-płciowy (zapalenie przydatków, zapalna choroba

narządów miednicy, kolka nerkowa, zapalenie pęcherza

moczowego, ropień miednicy)

Badanie podmiotowe

1. Najczęstsze przyczyny bólu brzucha w

zależności od jego lokalizacji



Lewy dolny kwadrant – jelito cienkie i grube (ostre

zapalenie uchyłków, infekcyjne zapalenie, przewlekłe

nieswoiste zapalenia jelit, wgłębienie esicy, zespół jelita

drażliwego), układ moczowo-płciowy (kolka nerkowa,

odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie przydatków,

torbiel jajnika, skręt jajnika, pękniecie jajnika, ciąża

pozamaciczna), inne (ropne zapalenie stawów krzyżowo-

biodrowych)



Rozlane – przewód pokarmowy (infekcyjne i

nieinfekcyjne zapalenie żołądka i jelit, niedrożność jelit,

zapalenie otrzewnej), układ moczowy – zakażenia, inne

(choroby metaboliczne, zatrucia toksynami)

Badanie podmiotowe

2. Rodzaj bólu



Ból bywa opisywany jako przeszywający, palący, tępy, gniotący,

kolkowy lub kurczowy, piekący

3. Natężenie bólu



Ból silny – perforacja wrzodu, ostre zapalenie trzustki, kolka nerkowa,

niedrożność jelit, ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, kamica

żółciowa. Ból umiarkowany – choroba wrzodowa, zapalenie błony

śluzowej żołądka, zapalenie przełyku.

4. Przebieg bólu



ból narastający w ciągu kilku minut – perforacja wrzodu żołądka,

rozwarstwienie tętniaka aorty, pęknięta ciąża pozamaciczna, kolka

nerkowa,



ból o mniejszej dynamice – ostre zapalenie trzustki, ostre zapalenie

pęcherzyka żółciowego, ostra niedrożność jelit, zamknięcie tętnicy

krezkowej



wielogodzinne nasilanie się bólu – zapalenie wyrostka robaczkowego,

zapalenie uchyłków,

Badanie podmiotowe

5. Czynniki wywołujące lub modyfikujące ból



W chorobie wrzodowej ból nasila się na czczo i łagodnieje po

jedzeniu, ból łagodzony przez leki alkalizujące i hamujące

wydzielanie soku żołądkowego jest charakterystyczny dla

refluksowego zapalenia przełyku i zapalenie błony śluzowej

żołądka, ból nasilający się po posiłku występuje w ostrym i

przewlekłym zapaleniu trzustki, kamicy pęcherzyka

żółciowego, niedokrwieniu lub niedrożności jelit, ból i

dyskomfort zmniejszający się po oddaniu gazów im stolca jest

typowy dla zespołu jelita drażliwego.

Badanie przedmiotowe



Pierwsze wrażenie – stan i wygląd ogólny pacjenta,

przyjmowana pozycja ciała (np. pozycja siedząca z

podkurczonymi nogami w ostrym zapaleniu trzustki, kolor

skóry (bladość, żółtaczka), oglądanie powłok jamy brzusznej

(obecność przepuklin, cech wodobrzusza, rozdęcia brzucha,

blizn, obecność obocznego krążenia żylnego, ruchów

perystaltycznych), badanie palpacyjne – ustalenie miejsca

największej tkliwości, obecność płynu w jamie brzusznej,

guzów, obrony mięśniowej i innych objawów otrzewnowych,

przepuklin, opukiwaniem stwierdza się stłumienie odgłosu

bębenkowego (płyn w jamie otrzewnowej) lub zniesienie

stłumienia wątrobowego (perforacja żołądka lub jelit),

osłuchiwaniem można stwierdzić ściszenie lub brak

perystaltyki (zapalenie otrzewnej), wzmożenie dźwięków

(biegunka, wczesna niedrożność)

Objawy alarmujące

Objawy alarmowe nasuwają mocne podejrzenie organicznej

przyczyny bólu;



ostry ból brzucha z wymiotami lub nagłym zatrzymaniem stolca

wskazuje na niedrożność



nieprawidłowości w badaniu przedmiotowym np. żółtaczka, guz

brzucha, wyczuwalny opór w odbytnicy



obecność krwi w stolcu i przewlekły ból brzucha, mogą być objawem

raka jelita grubego, przewlekłym nieswoistym zapaleniem jelita; może

towarzyszyć niedokrwistość mikrocytarna z powodu przewlekłego

krwawienia, a w zapaleniach także gorączka



ostry ból brzucha z krwawieniem z dolnego odcinka przewodu

pokarmowego – może świadczyć o niedokrwieniu jelit lub infekcyjnym

zapaleniu jelita grubego



zmniejszenie masy ciała i przewlekły ból – są objawami niepokojącymi i

wskazują na chorobę nowotworową, nieswoiste zapalenia jelit;

podobnie guz w jamie brzusznej



ból brzucha w nocy (budzi chorego)

Badania dodatkowe

Podstawowe badania pomocnicze wykonywane w celu ustalenia

przyczyny bólu brzucha



morfologia krwi



badania biochemiczne krwi – stężenie elektrolitów, amylazy, glukozy,

mocznika, kreatyniny, bilirubiny, CK-MP lub troponiny sercowej oraz

aktywność AST, ALT, GGTP, ALP



EKG



badanie stolca na obecność krwi



badanie ogólne i bakteriologiczne moczu



USG jamy brzusznej

Stwierdzenie przez lekarza objawów alarmujących lub nieprawidłowości

w badaniach dodatkowych powinno zawęzić rozpoznanie różnicowe i

skłonić do bardzie szczegółowej i ukierunkowanej diagnostyki.

Potwierdzenie lub wykluczenia zmian organicznych wymaga wykonania

badań endoskopowych i obrazowych (USG, TK, MR), a w niektórych

przypadkach także oceny histologicznej wycinków błony śluzowej.

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



Ciało obce może być połknięte
przypadkowo lub celowo (np. więźniowie)



Dzieci – 80% przypadków, guziki, monety,
pinezki, małe lalki, części zabawek



Osoby w podeszłym wieku (demencja,
choroby neurologiczne, zaburzenia
koordynacji połykania, uzależnienie od
alkoholu, chorzy psychotyczni)

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



Działania początkowe:



- wywiady



- pilna endoskopia (24 h.)– ostro
zakończone przedmioty, bateryjki
zegarkowe, kęs pokarmowy,
zaklinowane, utrudniające pasaż



- pilny zabieg (24 h.) – przedziurawienie
i zatkanie jelita

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



Leczenie:



- większość przypadków, usunięcie drogą
naturalną w czasie od 4-6 dni do 4 tygodni



- co tydzień rtg, jeżeli pozostaje dłużej niż
4 tygodnie w żołądku (endoskopia),
leczenie operacyjne po tygodniu, jeżeli
przewidujemy, że niemożliwe jest
wydalenie ciała obcego drogą naturalną

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



Umiejscowienie anatomiczne
zaklinowanych przedmiotów ( wg. Webba
u 242 osób )



- gardło - 39



- przełyk w odcinku szyjnym - 56



- przełyk odcinek środkowy i dalszy - 125



- żołądek - 19



jelito cienkie – 3

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



rtg. przeglądowe – pomocne: w
rozpoznaniu, umiejscowieniu,
planowanemu leczeniu, a także w
powikłaniach (przedziurawienie, płyn w
śródpiersiu, wysięk do jam ciała)



- powikłania ogólnie są
przeciwwskazaniem do endoskopii



- badanie z użyciem kontrastu

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



- ciało obce w przełyku – większość
przechodzi do żołądka, gdy się zaklinuje w
przełyku – wywiady (czas, rodzaj ciała
obcego lub pokarmu),



- objawy – zaburzenia połykania, przebyte i
obecne choroby przełyku, u dzieci trudności



- leczenie – przypadki proste; 500 ml płynu
gazowanego, glukagon i. v., lub nifedypina,
nitrogliceryna,



- endoskopia – 99% skuteczna przy
dobrym oprzyrządowaniu (szczypce, pętle,
koszyki, dodatkowe rury, strumień wodny,
różnej długości ezofagoskopy),
przedziurawienie jest przeciwwskazaniem,



- chirurgiczne – ciała uwięźnięte i te, które
spowodowały przedziurawienie



- kontrola po leczeniu

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



Ciało obce w żołądku i jelicie



- ¾ przechodzi przez żołądek, wydala się
drogą naturalną (potwierdzenie), jeżeli ma
ostre brzegi to wymaga szczególnej czujności
(możliwość przedziurawienia),



- uwięźnięcie przy odźwierniku,



- 10-15% operacyjnie – przedziurawienie,
uwięźnięcie przez 3 dni, trudności z
przesuwaniem,

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



Okrężnica, odbytnica



- z zatkaniem operacja, bez dieta, glikol
polietylenowy celem poprawy pasażu



- w odbytnicy: mężczyźni, przez odbyt,



- powikłania – przedziurawienie, krwawienie,
rozdarcie śluzówki, ropowica



- leczenie – użycie - zacisk, sigmoidoskopia,
usunięcie ręczne po znieczuleniu ogólnym i
rdzeniowym, operacyjne

Ciało obce w przewodzie

pokarmowym



Depozyty żołądkowe i przemyt

-

szpitale pogranicza i porty lotnicze (torebki
plastikowe, prezerwatywy z narkotykami) –
zatkanie jelita, nieszczelność torebki
(zagrożenie życia – zatrucie narkotykami),

-

płukanie jelit (2000 ml), endoskopia,
operacja

-

Spożycie substancji żrących



USA – 10 -15 tys. rocznie, 60-80% u
dorosłych ma podłoże samobójcze



Stopień uszkodzenia zależy od;
właściwości substancji żrących, ich
stężenia i ilości ich spożycia



Najszerszy udział to substancje o
odczynie kwaśnym i zasadowym

Spożycie substancji żrących



Spożycie substancji o odczynie alkalicznym



- poważne uszkodzenia p. pokarmowego,



- „Ług” – wodorotlenek sodu i potasu, węglan
sodu i potasu, wodorotlenek amonu i
nadmanganian potasu,



- ług płynny gorszy niż krystaliczny, martwica
rozpływna zaraz po spożyciu, bliznowate
zwężenia przełyku po 2-3 tygodniach



Spożycie substancji żrących



Spożycie substancji o odczynie kwaśnym jest
równie tragiczne w skutkach, ich spożycie
powoduje martwicę koagulacyjną,



Grypy ryzyka: dzieci, osoby z depresją,
skłonności samobójcze, źle oznakowane lub
przypadkowe pojemniki na substancje żrące



Rozpoznanie: wywiady – rodzaj substancji,
opakowanie po substancji, ilość substancji
spożytej, fusowate wymioty, smoliste stolce

Spożycie substancji żrących



Objawy: zaburzenia połykania, bolesne
połykanie, ból gardła, za mostkiem i brzucha



Odma skórna, śródpiersia, trzeszczenia, ból
w kl. piersiowej



Napięty brzuch, wolny gaz w jamie brzusznej



Niemota, chrypka, wysoki świst oddechowy



Ślinienie się, niemota, odmowa
przyjmowania posiłków

Spożycie substancji żrących



Inne – oparzenie jamy ustnej, gorączka,
nudności, wymioty, obrzęk krtani,
świszczący oddech, skrócenie oddechu,
ból w nadbrzuszu, wymioty treścią
krwistą, smoliste stolce, wstrząs, zgon.

Spożycie substancji żrących



Badanie przedmiotowe: cechy perforacji –
podskórne trzeszczenia, toksemia, objawy
„ostrego” brzucha, badanie j. ustnej gardła,



Powikłania odległe: zwężenie, rak, zwężenie
odźwiernika, zaburzenia motoryki,



poszerzanie po 3 tyg., do czasu wyleczenia
zwężeń, od 1 do 3 tys. wzrost zachorowań na raka
po 15-30 latach po incydencie, po 15 latach
endoskopia, potem co 1 – 3 lata endoskopia
(sybstancja kwaśna)

Spożycie substancji żrących



Postępowanie: stabilizacja krążenia, ocena stanu
dróg oddechowych, hospitalizacja w OIOM, cechy
przedziurawienia i objawy otrzewnowe, nie
wykonujemy płukania, endoskopia ostrożnie, nie
wywołujemy wymiotów.



rtg kl. piersiowej, rtg j. brzusznej, TK j. brzusznej
i kl. piersiowej (przedziurawienie i podejrzenie o
uszkodzenia narządów)



mleko, woda, sterydy ostrożnie,

Spożycie substancji żrących



Zgłębnik nosowo-żołądkowy (mniejsze
przewężenie, karmienie), jejunostomia
odżywcza,



Panendoskopia (24-36 godz.) – ocena
wstępna uszkodzenia, p - wskazania -
przedziurawienie, wstrząs, obrzęk i martwica
podgłośniowa, niewydolność oddechowa,
powikłania najczęściej między 5 -15 dniem,



i.v. – antybiotyki, płyny,

Spożycie substancji żrących



Leczenie chirurgiczne: pilne –
przedziurawienie i objawy otrzewnowe,



odroczone – leczeni z istotnym
uszkodzeniem przełyku, żołądka i XII-cy
celem zapobiegania przedziurawieniu,
krwotokom, zwężeniom i nowotworom
w odległej przyszłości

Spożycie substancji żrących



Mocne alkalia: amoniak, środki czyszczące,
baterie zegarkowe, środki do czyszczenia
kanalizacji, detergenty niefosforanowe,
proszki do prania, środki do usuwania
powłok lakierowanych



Mocne kwasy: kwas solny, płyn do
lutowania, środki do czyszczenia basenów
kąpielowych, muszli klozetowych, subst.
antykorozyjne, kwas w akumulatorach

ZAPARCIE



Zaparciem

stolca

(obstipatio)

nazywamy przedłużone zaleganie
treści kałowej w jelicie grubym.
Utrudnione

oddawanie

mas

kałowych wskutek upośledzenie
aktu defekacji określamy terminem
dyschezja.

ZAPARCIE



Znaczenie żywienia



Częściej u kobiet



Prawidłowa częstość oddawania stolca



Waga, konsystencja i kształt stolca



Domieszki w stolcu

ZAPARCIE



Wypróżnianie (defekacja) – złożony proces
odruchowy, ośrodki kontroli w CUN, fazy aktu
defekacji.



Przyczyny dyschezji: zaburzona koordynacja
faz defekacji, zanik uczucia parcia na stolec,
osłabienie mięśni brzucha i krocza, nabyte lub
wrodzone poszerzenie bańki odbytniczej,
utrata reagowania na fizjologiczne bodźce
mechaniczne związane z wypróżnianiem

ZAPARCIE

PODZIAŁ ZAPARĆ



Pierwotne czynnościowe i nawykowe



Wtórne

Ze względu na typ napięcia mięśniówki
jelita grubego zaparcia dzielimy na:



zaparcia spastyczne



zaparcia atoniczne

ZAPARCIE



Przyczyny zaparcia pierwotnego



Zaburzenia perystaltyki jelit



Upośledzenie drożności jelita



Zaburzenia między pojemnością a
wypełnieniem jelita



Niewłaściwy sposób odżywiania



Siedzący tryb życia



Czynniki neuro-wegetatywne

ZAPARCIE



Zaburzenia odruchów żołądkowo-jelitowych,
odbytniczo-okrężniczych



Długotrwałe hamowanie odruchu
defekacyjnego



Długotrwale stosowana wadliwa pozycja
defekacyjna



Wrodzona duża bańka odbytnicy



Atonia esicy, wydłużenie esicy



Osłabienie mięśni tłoczni brzusznej

ZAPARCIE



Przyczyny zaparcia wtórnego



Zmiany w odbycie



Anomalie rozwojowe i nabyte jelit



Uchyłkowatość jelit



Zapalenia swoiste i nieswoiste jelit



W przebiegu choroby wrzodowej żołądka i
dwunastnicy, wątroby i dróg żółciowych



W przebiegu chorób wyniszczających

ZAPARCIE



W przewlekłych zatruciach – ołowiem talem,
nadużywaniem leków - barbiturany,
lewatywy, środki przeczyszczające



Po przebytych kolkach nerkowych i
wątrobowych



W przebiegu schorzeń umiejscowionych w
miednicy małej - w okolicy pęcherza
moczowego i gruczołu krokowego



Choroby metaboliczne i endokrynologiczne

ZAPARCIE



Choroby tkanki łącznej ( toczeń
układowy rozsiany, sklerodermia )



Dziedziczne zaburzenia neurologiczne i
mięśniowe



Choroba Chagasa



Ciąża



Długotrwałe unieruchomienie

ZAPARCIE



Leki wywołujące zaparcia:



preparaty zawierające kationy ( żelazo,
wapń, aluminium, bar, ekspozycja na
ołów, arsen i miedź )



Leki antycholinergicze (rozkurczowe,
przeciwdepresyjne, antypsychotyczne)

ZAPARCIE

KLINIKA



Brak parcia na stolec, oddawanie stolca i
zbitej, twardej konsystencji, co kilka,
kilkanaście dni, obecność krwi w stolcu, ból
w okolicy odbytu, ból po oddaniu stolca



Objawy towarzyszące: wzdęcia, pełność w
jamie brzusznej, kruczenia, przelewania,
nadmierne oddawanie gazów, dyspepsja

ZAPARCIE



Badanie fizykalne: wiotkie powłoki
brzuszne, wypełniona kałem esica –
zaparcie atoniczne, w zaparciu
spastycznym wyczuwalny opór w kształcie
walca w miejscu esicy



Per rectum: pusta odbytnica bez mas
kałowych lub nieliczne grudki kałowe, w
dyschezji odbytnica wypełniona grudami
kału

ZAPARCIE

Postacie kliniczne zaparć



Zaparcie przypadkowe – sporadycznie
w zależności od sposobu żywienia lub
innych okoliczności



Zaparcia krótkotrwałe – mija i nawraca,
często w wieku średnim i może
dotyczyć zmian organicznych,
szczególnie jeśli jest krew w stolcu

ZAPARCIE



Zaparcie przewlekle – trwające miesiące i
lata, dolegliwość przykra, istnieje potrzeba
stosowania leków przeczyszczających



Zaparcie przewlekłe ciężkie – trwa ponad 18
miesięcy, czas pomiędzy oddawanymi
stolcami jest dłuższy niż 5 dni, brak poprawy
perystaltyki masowej po wprowadzeniu diety
bogatoresztkowej, wymaga wykluczenia
mechanicznej niedrożności jelitowej

ZAPARCIE



Biegunki fałszywe – wypróżnienia o
luźnej konsystencji zawierające różnej
wielkości grudy kałowe



Zatkanie kałem – pojawia się u osób
wyniszczonych, długo leżących –
wypełniona odbytnica przez twarde
masy kałowe a nad nią obecny jest
płynny stolec

ZAPARCIE

Powikłania zaparć



Owrzodzenia kałowe – najczęściej
pojedyncze, umiejscowione w odbytnicy,
któremu towarzyszy ból



Wypadnięcie lub wypadanie odbytnicy



Pojedyncze owrzodzenie spowodowane
kamieniami kałowymi



Guzki krwawnicowe odbytu

ZAPARCIE



Włóknisty zanik lamina propia w ścianie
jelita



Zaburzenia psychiczne związane z
koncentracją uwagi na wypróżnienie

BIEGUNKA

Oddawanie jednego stolca lub

więcej stolców o konsystencji
luźnej lub wodnistej, których
dobowa masa przekracza 200 g.,
zawartość wody jest zwiększona, a
ilość substancji suchej wynosi
około 10%

BIEGUNKA

Podział biegunki

W zależności od mechanizmu

powstawania dzielimy biegunkę na:



Osmotyczną,



Wydzielniczą



Spowodowaną upośledzonym
wchłanianiem wody i elektrolitów

BIEGUNKA



Wywołaną zaburzeniami motoryki



Powstałą wskutek uszkodzenia błony
śluzowej jelita

Ze względu na czas trwania i obraz

kliniczny

biegunkę dzielimy na:



ostrą



przewlekłą

BIEGUNKA

Biegunka osmotyczna

Spowodowana jest obecnością w

świetle jelita słabo wchłaniających się
substancji, co powoduje
przemieszczanie się do światła jelita
wody i elektrolitów i uniemożliwia
zwrotne wchłonięcie odpowiedniej ilości
płynu.

BIEGUNKA

Przyczyny



Nadużywanie osmotycznych środków
przeczyszczajacych



Pierwotne i wtórne zaburzenia wchłaniania
monosacharydów i niedobór disacharydaz



Niektóre choroby (choroba trzewna, sprue
tropikalna, cholera, zespół ślepej pętli,
niedobór witaminy B1)

BIEGUNKA

Klinika



większa osmolarność stolca,



pH stolca >6,



ustąpienie biegunki po 24 godzinnym
wstrzymaniu się od jedzenia,



cechy odwodnienia czasami z
hipernatremią

BIEGUNKA

Rozpoznanie



Badanie kału



Płaskie krzywe cukrowe



Biopsja jelitowa



Dieta eliminacyjna

BIEGUNKA

Biegunka wydzielnicza

Jest spowodowana zwiększonym

wydalaniem wody i elektrolitów do
światła jelita przez wzrost stężenia w
ścianie jelita niektórych prostaglandyn,
aktywności cyklazy adenylowej i
cyklicznego AMP

BIEGUNKA

Przyczyny



Działanie bakteryjnych enterotoksyn



Przewlekłe infekcje ziarniniakowe



Zanik kosmków jelita cienkiego



Stan po resekcji jelita krętego i jelita grubego



Niektóre choroby pasożytnicze



Nadmierne wydzielanie niektórych
enterohormonów (gastryna, serotonina, VIP)

BIEGUNKA



Gruczolak kosmkowy



Chłoniak jelita



Rak rdzeniasty tarczycy



Niektóre kolagenozy



Uszkodzenie jelita poantybiotykowe



Po środkach przeczyszczających



W przebiegu niedrożności i niedokrwienia

BIEGUNKA

Objawy



Znaczna utrata potasu i objawy
hipokalemii



Zaburzenia równowagi kwasowo-
zasadowej z kwasicą w przypadku
niewydolności nerek i zasadowicą w
przypadku wymiotów

BIEGUNKA

Biegunka spowodowana upośledzonym

wchłanianiem wody i elektrolitów



Wrodzona biegunka z zasadowicą – wada
metaboliczna polegając na nadmiernym
wydzielaniu chlorków



Upośledzone wchłanianie wody i elektrolitów
– zaburzenie wchłaniania wody i obojętnego
chlorku sodowego wskutek nadmiernego
stężenia cAMP

BIEGUNKA

Biegunka na tle wzmożonej

aktywności

motorycznej – biegunka ma

charakter wydzielniczy



Nadmierne ruchy perystaltyczne



Skrócenie czasu przechodzenia treści
jelitowej

BIEGUNKA

Przyczyny



Hormonalne – prostaglandyny, VIP



Zaburzenie unerwienia autonomicznego
jelita cienkiego i grubego,



Zaburzenia funkcji mięśniówki gładkiej



Zaburzenia wegetatywne

BIEGUNKA

Występowanie



Nadczynność tarczycy, rakowiak,
gastrinoma



Cukrzyca, skrobiawica, choroby nadnerczy



twardzina, toczeń trzewny



Choroba Parkinsona,



Zespół jelita drażliwego



Uboczne działania niektórych leków

BIEGUNKA

Biegunka spowodowana

uszkodzeniem błony śluzowej jelita



Mechanizm – osmotyczny lub
wydzielniczy



Przyczyny – niektóre choroby zakaźne
jelit, choroba trzewna, chłoniak,
niedokrwienie, zespół ślepej pętli

BIEGUNKA

Biegunka ostra



Nagły początek, odpowiedni obraz choroby
kliniczny zakaźnej, dotyczy jelita cienkiego i
grubego

Przyczyny



bakterie, toksyny bakteryjne, wirusy,
adenowirusy, niektóre choroby pasożytnicze



niektóre substancje toksyczne,

BIEGUNKA



przekarmienie, błędy dietetyczne,
alergia pokarmowa,



powikłania po leczeniu antybiotykami,



zatrucie metalami ciężkimi,



niedokrwienie jelit,



biegunka podróżnych

BIEGUNKA

Biegunka przewlekła



Trwa tygodniami, miesiącami, może być
stała, przerywana, nawracająca, z
udziałem jednego lub kilku
mechanizmów, niekiedy w przebiegu
zaburzeń czynnościowych

BIEGUNKA

Klinika biegunki wynika z:



odwodnienia,



objawów niedoborowych,



dyspeptycznych,



zaburzeń elektrolitowych i równowagi

kwasowo – zasadowej,



groźne w wieku podeszłym, złym stanie

zdrowia oraz u niemowląt

BIEGUNKA

Objawy towarzyszące



Zapalenie stawów (gruźlica, nieswoiste
choroby zapalne jelit, choroba Whipple’a)



gorączka (nieswoiste choroby zapalne jelit,
gruźlica, choroby rozrostowe, choroba
Whipple’a)



Ubytek masy ciała (zespół złego trawienia i
wchłaniania, nieswoiste choroby zapalne jelit,
nowotwory jelit, nadczynność tarczycy)

BIEGUNKA



Eozynofilia (choroby pasożytnicze,
alergiczne, eozynofilowe zapalenie jelit i
żołądka)



Limfadenopatia (chłoniak, AIDS, choroba
Whipple’a)



Neuropatia (cukrzyca, amyloidaza)



Hipotonia ortostatyczna (cukrzyca, choroba
Addisona)

BIEGUNKA



Flush ( rakowiak)



Proteinuria (skrobiawica)



Wrzód trawienny ( gastrinoma)



Przewlekła choroba płuc
(mukowiscydoza)



Niewydolność krążenia lub zwężenia
zastawki trójdzielnej (rakowiak)



Miażdżyca ( niedokrwienie jelit)

BIEGUNKA



Częste infekcje (niedobór
immunoglobulin),



Hiperpigmentacja (choroba trzewna,
choroba Whipple’a, choroba Addisona,
zespół Peutz -Jeghersa),

BIEGUNKA

Badania diagnostyczne



Badanie makroskopowe kału
(wygląd, objętość, konsystencja, kolor,
składniki patologiczne)



Badanie mikroskopowe kału
(barwienie metodą Grama i metodą
Wrighta, obecność lub brak leukocytów)

BIEGUNKA



Badanie chemiczne kału (na krew utajoną,
barwniki żółciowe, aktywność niektórych
enzymów, białko, elektrolity, zawartość tłuszczów
– 7g/doba)



Badanie izotopowe (na szybkość wchłaniania i
eliminacji ze stolcem tłuszczów, albumin,
triglicerydów, ceruloplazminy)



Badanie bakteriologiczne ( Salmomella,
Shigella, Campylobacter, Yersinia, Clostridium,
Staphylococcus )

BIEGUNKA



Odczyny aglutynacyjne we krwi (odczyn
Widala dla rozpoznania duru brzusznego i durów
rzekomych)



Badanie krwi (morfologia, stężenie
elektrolitów, fosfatazy alkalicznej, wskaźnika
protrombinowego, kwasu foliowego, lipidogram,
krzywe cukrowe po obciążeniu glukozą,
dwucukrem i skrobią, test Schilinga, próba z D-
ksylozą, próby oddechowe wodorowa i
wchłaniania tłuszczów,

BIEGUNKA



Inne badania (badanie wydzielania
żołądkowego, FSS, kolonoskopia,
biopsja jelita cienkiego z oceną his.-
pat., badania obrazowe – pasaż jelita,
doodbytniczy wlew cieniujący)