Wyk

ł

ad 6.

Miasto

– pojęcie, funkcje i

rodzaje

Miasto



większa jednostka osadnicza, skupiająca ludność
zatrudnioną w zawodach pozarolniczych;



jednostka osadnicza charakteryzująca się wysoką

intensywnością zabudowy, małą ilością terenów

rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem

oraz prowadzącą miejski styl życia;



jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy
i funkcjach nierolniczych posiadająca prawa
miejskie.

Kryteria wyróżniania miast



PRAWNO-ADMINISTRACYJNE – prawa miejskie



LUDNOŚCIOWE – duża gęstość zaludnienia i
duża koncentracja miejsc pracy



FUNKCJONALNE – przewaga zatrudnienia w
sektorach pozarolniczych (przemysł i usługi)



FIZJONOMICZNE – miejski typ zabudowy



INFRASTRUKTURALNE

–

rozwinięta

infrastruktura miejska



SOCJOLOGICZNE – miejski styl życia

Cechy miasta:



odpowiednia liczba ludności i zwartość skupiska
ludności,



zróżnicowana struktura funkcji z przewagą
funkcji pozarolniczych,



zwarta struktura zagospodarowania przestrzeni,
odpowiadająca strukturze funkcji i liczbie
mieszkańców,



specyficzny (miejski) styl życia mieszkańców.

Funkcje miasta:



to działalności pełnione przez miasto, od

których zależy jego powstanie i rozwój,



to główne rodzaje działalności (pracy)

wykonywanej przez jego mieszkańców;



stanowią podstawę rozwoju miasta.

Podstawowe

rodzaje

funkcji

miasta



f. produkcyjne

– obejmują różne rodzaje

działalności produkcyjnej;



f. usługowe

–

dziedziny życia miasta, które

składają się na zaspokojenie licznych potrzeb

ludności w zakresie

handlu, transportu, kultury,

oświaty, nauki, ochrony zdrowia, rozrywki itp.

1)

FUNKCJE

ZEWNĘTRZNE

(egzogeniczne,

podstawowe,

wyspecjalizowane)

–

to

rodzaje

działalności produkcyjnej lub usługowej realizowane
przez podmioty zlokalizowane w mieście, ale
skierowane na rynek pozamiejski,



są spełniane przez miasto wobec jego zaplecza, regionu lub

kraju,



stanowią źródło dochodów gosp. miejskiej oraz decydują o jego

rozwoju – określają bazę ekonomiczną miasta;



określają specjalizację miasta w strukturze regionu lub kraju;



są wyrazem otwarcia miasta na świat zewnętrzny,



ich ilość i rodzaje są ściśle związane z wielkością miasta.

2)

FUNKCJE WEWNĘTRZNE

(endogeniczne, obsługi

miasta, uzupełniające) – to rodzaje działalności

podejmowane dla zaspokojenia wewnętrznych potrzeb

miasta, stworzenia pożądanych warunków życia

mieszkańców miasta i prowadzenia działalności

gospodarczej w mieście,



są spełniane wobec ludności miasta; ich celem jest obsługa
wyłącznie mieszkańców miasta,



mają charakter wtórny – nie są przyczyną powstania i rozwoju
miasta



decydują o warunkach życia w mieście;



są związane z mieszkalnictwem, gospodarką komunalną oraz
usługami o zasięgu lokalnym.



funkcja dominująca (wiodąca) – to funkcja

tworząca najważniejszą podstawę życia miasta,



f.

uzupełniające

–

inne

funkcje,

podporządkowane funkcji dominującej

Sukcesja funkcji – zjawisko zastępowania się

(ewolucji) kolejnych funkcji miasta na pozycji

dominującej

Czynniki wpływające na zmianę rangi
funkcji miasta:



koniunktura lub dekoniunktura w gospodarce krajowej,
regionalnej lub lokalnej,



wzmożone procesy migracji ludności,



przyrost naturalny i zmiany w strukturze wieku i
zatrudnienia,



uaktywnienie lokalnych czynników rozwoju miasta lub
też miast sąsiednich,



działalność władz miejskich zachęcająca inwestorów do
lokaty kapitałów,



czynniki losowe (np. katastrofy), powodujące zmianę
dotychczasowych funkcji.

Struktura przestrzenna miasta to:



położenie względem siebie różnych działalności w
mieście;



opis rozmieszczenia zjawisk społeczno-gospodarczych
w przestrzeni miasta;



realnie istniejące, rozmieszczone w pewien
uporządkowany sposób układy jednostek
gospodarczych i społecznych wraz
z ich wzajemnymi powiązaniami przestrzennymi;



zespół nałożonych na siebie układów, odpowiadających
podstawowym sferom życia i działalności mieszkańców
miasta

Komponentami struktury
przestrzennej miasta są:

1)

struktura morfologiczna,

2)

struktura demograficzno-społeczna,

3)

struktura funkcjonalna,

które pozostają ze sobą w ścisłych

związkach

przyczynowo-skutkowych.

Komponenty struktury przestrzennej

miasta:

1)

STRUKTURA MORFOLOGICZNA



to przestrzenne rozmieszczenie i wzajemne

związki

elementów

morfologicznych

na

obszarze miasta, jak: 1) ulice, drogi, place, parki;

2) tereny budowlane; 3) budynki i urządzenia

techniczne, związane z funkcjami miasta;



stanowi ramy, w których wykonywane są

funkcje miasta i w których organizuje się

codzienne życie jego mieszkańców.

Komponenty struktury przestrzennej

miasta:

2)

STRUKTURA DEMOGRAFICZNO-SPOŁECZNA



to rozmieszczenie ludności wg cech demograficznych

oraz statusu społecznego mieszkańców;



oznacza występowanie na pewnych obszarach miasta

zgrupowań ludzi o podobnych cechach społecznych

i ekonomicznych, tworzących rejony społeczno-

zawodowe (np. inteligenckie, studenckie, robotnicze,

rolnicze, mieszane);

Komponenty struktury przestrzennej
miasta:

3)

STRUKTURA FUNKCJONALNA



dotyczy rozmieszczenia i wzajemnego

oddziaływania

poszczególnych

funkcji

(działalności) na obszarze miasta i

struktury użytkowania terenów miejskich,



wyraża

proporcje

i

związki między

poszczególnymi funkcjami na terenie

miasta,

Najważniejsze kategorie
użytków miejskich:



tereny zabudowy mieszkaniowej,



tereny przemysłowo-składowe,



tereny komunikacyjno-transportowe,



strefy usługowe,



tereny rekreacyjne- wypoczynkowe,



nieużytki.

Strefy (obszary) funkcjonalne

miast:

1) tereny zabudowy mieszkaniowej



zajmują

największą,

w

stosunku

do

pozostałych funkcji, część obszaru miast,



wyraźnie wyodrębniają się w oddzielne
osiedla,



różnią się zwartością i wysokością zabudowy,
standardem mieszkań oraz pozycją społeczną
i poziomem zamożności mieszkańców;

Strefy (obszary) funkcjonalne

miast:

2) strefy usług i biznesu



lokalizacja usług ma charakter rynkowy;



na

lokalizację

placówek

usługowych

wpływa

częstotliwość korzystania z ich usług,



cechą handlu i usług jest tendencja do skupiania się w
centra handlowo-rozrywkowe lub centra biznesu,



w centrum miasta położony jest centralny ośrodek
usługowy („dzielnica interesów"),



w wielkich miastach jest to city (Central Business District
- CBD) – dzielnica finansowo-administracyjno-handlowa

– koncentracja banków, biur, domów handlowych, hoteli

– bardzo mała liczba stałych mieszkańców i bardzo duża liczba

zatrudnionych;

Strefy (obszary) funkcjonalne miast:

3) strefy przemysłowe



współcześnie przesuwają się na peryferia miast,



lokalizują

się

wzdłuż

głównych

arterii

komunikacyjnych (przy drogach, nad kanałami i
rzekami żeglownymi, blisko lotnisk);



w granicach miasta mieszczą się jedynie
„czyste” i nieuciążliwe gałęzie przemysłów
zaawansowanej technologii (parki technologiczne,
parki biznesu)

Strefy (obszary) funkcjonalne miast:

4) tereny komunikacyjne



w miastach pełniących rolę węzłów

transportowych wydzieliły się w postaci

odrębnych dzielnic,



np. tereny kolejowe, lotniska, porty.

i) inne strefy funkcjonalne



tereny rekreacyjne



kampusy uniwersyteckie



tereny wojskowe



tereny sakralne

Strefy (obszary) funkcjonalne miast:

Model koncentryczny E.W.

Burgessa

CBD

1

2

3

4

5

1.

Centralny obszar
działalności gospodarczej
(Central Business District -
CBD) - centrum handlowo-
usługowe i biznesowe

2.

Strefa przejściowa - obszar
otaczający CBD, obejmuje
obszary zabudowy
mieszkaniowej o niskim
standardzie

3.

Strefa mieszkaniowa
ludności o niskim statusie
ekonomicznym

4.

Strefa mieszkaniowa klasy
średniej

5.

Pierścień zewnętrzny (strefa
peryferyjna, podmiejska) -
obszar mieszkaniowy
wyższych klas społecznych

Model radialno-sektorowy H.

Hoyta

1.

Centralny obszar działalności
gospodarczej (CBD)

2.

Strefa przejściowa - obszar
otaczający CBD, obejmuje
obszary zabudowy
mieszkaniowej o niskim
standardzie

3.

Strefa mieszkaniowa ludności o
niskim statusie ekonomicznym

4.

Strefa mieszkaniowa klasy
średniej

5.

Pierścień zewnętrzny (strefa
peryferyjna, podmiejska) -
obszar mieszkaniowy wyższych
klas społecznych

Model policentryczny Ch.D.

Harrisa i E.L. Ullmana

1.

Centralny obszar działalności
gospodarczej (CBD)

2.

Strefa handlu hurtowego i
przemysłu lekkiego

3.

Strefa mieszkaniowa o niskim
standardzie

4.

Strefa mieszkaniowa klasy
średniej (średni standard)

5.

Strefa mieszkaniowa ludności
zamożnej (wysoki standard)

6.

Strefa przemysłu ciężkiego

7.

Peryferyjny ośrodek
handlowo-usługowy

8.

Podmiejskie tereny
mieszkaniowe

9.

Podmiejskie tereny
przemysłowe

Rodzaje miast

Kryterium

klasyfikacji miast

Rodzaje miast

Wielkość miasta

wg liczby mieszkańców i powierzchni:
miasta wielkie, średnie, małe

Funkcje miejskie –
dominujące rodzaje
działalności

przemysłowe,

handlowe,

usługowe,

rekreacyjne, stołeczne, ośrodki kultu
religijnego, centra życia artystycznego,
naukowego itp..

Dynamika rozwoju –
poziom aktywności
funkcji
miastotwórczych

w fazie tworzenia nowych funkcji,
rozwijające się, w fazie stagnacji, w fazie
schyłkowej, w fazie odbudowy funkcji

Miejsce w podziale
administracyjnym
państwa

stolica, miasta wojewódzkie, miasta na
prawach powiatu, miasta siedziby władz
powiatowych, gminy miejskie

Zespoły miejskie:



to skupiska miast położonych
blisko siebie, silnie ze sobą
powiązanych

funkcjonalnie

i

komunikacyjnie,

tworzących

jeden organizm miejski.

Typy zespołów miejskich

Aglomeracja miejska

–

zintegrowany funkcjonalnie

i przestrzennie zespół jednostek osadniczych,
powiązanych ze sobą licznymi funkcjami i
wykazujący silne tendencje integracyjne;

•

wysoki poziom zurbanizowania zespołu,

•

złożony układ funkcjonalno-przestrzenny,

•

dobrze rozwinięta sieć komunikacyjna międzymiastowa lub
podmiejska,

•

wyludnianie się obszarów centralnych (śródmieść),

•

urbanizacja terenów wiejskich (semiurbanizacja),

Typy aglomeracji miejskich:



monocentryczna

– zespół wielkomiejski z jednym

dominującym ośrodkiem miejskim powiązanym z

miastami

satelickimi,

pełniącymi

funkcje

podporządkowane ośrodkowi centralnemu,



policentyczna

-

zespół

kilku

lub

kilkunastu

samodzielnych i równorzędnych pod względem wielkości

i

znaczenia

gospodarczego

miast,

powiązanych

gospodarczo, funkcjonalnie i komunikacyjnie.

Model konurbacji

Metropolia



wielkoprzestrzenny

obszar

zurbanizowany,

złożony

z

wielu

ośrodków

miejskich

zintegrowanych

poprzez rozwój transportu publicznego,

rozbudowę

połączeń

drogowych,

tworzenie

nowych

dzielnic

mieszkalnych

.

Centralną część

metropolii

stanowi

CITY

(„dzielnica

interesów”)

Cechy miasta-metropolii:



koncentracja funkcji zarządczych

(siedziby lub filie

korporacji

międzynarodowych,

przedstawicielstwa

organizacji miedzynarod.; usługi wyższego rzędu –

tzw.

FIRE: finance, insurance and real estate),



wyposażenie w instytucje kulturalne i naukowe

(wysoka

aktywność

kulturotwórcza,

renomowane

uniwersytety, międzynarodowe instytucje naukowe)

,



doskonała sieć połączeń komunikacyjnych z
innymi metropoliami w kraju i zagranicą

(autostrady, szybka kolej, lotniska międzynarodowe),



rozwinięte usługi nastawione na klientów i
turystów

zagranicznych

(centra

kongresowe

i

wystawiennicze, luksusowe hotele, centra rozrywki, obiekty

sportowe, itp.),



regularne

organizowanie

spotkań

międzynarodowych

(kongresy, wystawy, targi, imprezy

sportowe i artystyczne),



własne przedstawicielstwa za granicą,



rozwinięte przemysły wysokiej techniki,



instytucje medialne o zasięgu międzynarodowym.

Cechy miasta-metropolii (c.d.):

Sieć metropolii w ramach europejskiego

centrum



to wielkoprzestrzenny układ osadniczy powstający w

wyniku łączenia się sąsiednich obszarów metropolitalnych.



np. tzw. BosWash (Boston, NY, Filadelfia, Baltimore i Waszyngton) – pow. 175

tys. km

2

, ok. 50 mln mieszk.



Nippon-Megalopolis (Tokio-Jokohama, Osaka-Kioto-Kobe, Nagoja) - ok. 45

mln,



megalopolis brytyjskie (Londyn-Birmingham-Manchester-Liverpool) - 20 mln,



megalopolis

zachodnioeuropejskie

(Paryż-Lille-Bruksela-Antwerpia;

Randstad Nederlanden: Rotterdam-Utrecht-Amsterdam i Zagłebie Ruhry) - ok.

40 mln

Megalopolis

Nippon-Megalopolis

Shinkansen

Miasto postindustrialne



to nowy typ miasta będący rezultatem

współczesnych

przemian

w

sferze

ekonomicznej, technologicznej i społecznej;



różni się od miast industrialnych pod wieloma
względami, m.in. w zakresie struktury bazy
ekonomicznej, systemu zarządzania, struktury
społecznej, krajobrazu, rozmieszczenie funkcji,
kierunków planowania itd.

Cechy miasta postindustrialnego:



rosnąca rola sektora usług, przy jednoczesnym ograniczaniu
znaczenia sektora produkcyjnego.



większa elastyczność działalności produkcyjnej,



rosnące znaczenie produkcji zaawansowanych technologii



intensyfikacja kontaktów i przepływów międzynarodowych
(ludzi, towarów, kapitałów i informacji)



orientacja na zaspokajanie potrzeb konsumpcyjnych,



menadżerski styl zarządzania,



partnerska współpraca między sektorem publicznym i
prywatnym,



funkcjonowanie większości usług społecznych na zasadach
rynkowych,