WYKONAŁA:

Dominika Barszczyk

z klasy VI d

Henryk Walezy 1573-1575 ( lata Panowania)

Stefan Batory 1576-1586
Zygmunt III Waza 1587-1632
Władysław IV Waza 1632-1648
Jan II Kazimierz Waza 1648-1648

Michał Korybut Wiśniowiecki 1669-1678

Jan III Sobieski 1674-1696
August II Mocny (WETTIN) 1697-1706

Stanisław Leszczyński 1709-1733
August III Mocny (WETTIN) 1709-1733
Stanisław Leszczyński 1733-36
August III 1733-1763
Stanisław August Poniatowski 1764- 1795

Henryk Walezy, ostatni z dyn. Walezjuszów, ur. 19
IX 1551, Fontainebleau, zm. 2 VIII 1589, Saint-Cloud
k. Paryża, król Polski 1573–75, Francji od 1574, syn
króla fr. Henryka II i Katarzyny Medycejskiej; 1567
generalny namiestnik królestwa; współinicjator ®
nocy św. Bartłomieja; 1574 (po podpisaniu ®
artykułów henrykowskich i pacta conventa)
koronowany w Krakowie; jego rządy w Polsce
cechowała nieznajomość stosunków, niekorzystny
wybór doradców (Zborowscy) oraz małe
zainteresowanie sprawami pol.; na wieść o śmierci
brata, Karola IX, Henryk III Walezy potajemnie
opuścił Polskę (VI 1574) i objął tron fr.; panowanie
Henryka III Walezego we Francji (faktyczne rządy
matki, Katarzyny Medycejskiej) przypadło na okres
wojen rel.; zagrożony intrygami przez ®
Gwizjuszów, król wszedł w porozumienie
z hugenotami, wyznaczając na swego następcę
Henryka III, króla Nawarry (® Henryka IV);
zasztyletowany przez mnicha J. Clémenta.

S. GRZYBOWSKI Henryk Walezy, Wrocław 1980.

Stefan Batory, ur. 27 IX 1533, Somlyó (ob. Simleu,
Rumunia), zm. 12 XII 1586, Grodno, książę
siedmiogrodzki od 1571, król pol. od 1576, syn
wojewody siedmiogrodzkiego Stefana, mąż Anny
Jagiellonki; wybrany głosami gł. szlachty przeciwko
kontrkandydaturze ces. Maksymiliana II, popierany
m.in. przez J. Zamoyskiego; 1576 poślubił królową pol.
Annę Jagiellonkę; zwolennik wzmocnienia władzy król.,
w polityce wewn. lawirował między średnią szlachtą
a magnatami. W 1577 prowadził wojnę
z przeciwstawiającym mu się Gdańskiem (zwycięstwo
wojsk król. pod Tczewem), zakończoną kompromisem;
w wyniku wojny z Moskwą (3 zwycięskie kampanie
1579–81, opanowanie Połocka i Wielkich Łuków,
oblężenie Pskowa) na mocy rozejmu w  Jamie

Zapolskim przyłączył do Polski Inflanty (zamki
inflanckie) i ziemię połocką; utworzył Trybunał Koronny
(1578) i Trybunał Litew. (1581), które uzyskały
uprawnienia najwyższego sądu apelacyjnego (należące
uprzednio do sądu król.); dokonał reform wojsk., m.in.
zorganizował tzw. piechotę wybraniecką, zmodyfikował
uzbrojenie jazdy, wzmocnił artylerię, otoczył opieką
inżynierię wojsk., podniósł wil. kolegium jezuickie do
godności akad. (1578); zwolennik tolerancji religijnej.

Zygmunt III Waza, ur. 20 VI 1566, Gripsholm (Szwecja), zm. 30 IV 1632, Warszawa,
król pol. od 1587, król szwedz. 1592–99, syn króla szwedz. Jana III i Katarzyny
Jagiellonki, ojciec Władysława IV, Jana II Kazimierza i Karola Ferdynanda; urodzony
w szwedz. zamku Gripsholm, od 1569 uznawany za następcę tronu szwedz.;
wychowany przez matkę w wierze katol., ze znajomością języka pol.; wybrany na króla
Polski 19 VIII 1587, koronowany 27 XII. Początki panowania były trudne: obca królowi
specyfika Rzeczypospolitej, znikome dochody skarbu król., zaognione stosunki
z Austrią i Hiszpanią po klęsce pod Byczyną (1588) i uwięzieniu (do 1589) konkurenta
do tronu, arcyks. Maksymiliana Habsburga, nieprzejednana postawa jego stronników,
a także dążenie kanclerza J. Zamoyskiego do podporządkowania młodego władcy swym
wpływom. Z pomocą prymasa S. Karnkowskiego Zygmunt Waza zdołał uwolnić się
spod kurateli Zamoyskiego i na sejmie 1589 uspokoić sytuację w kraju; od razu też
począł realizować politykę zbliżenia z Habsburgami i tworzyć własny obóz polit.,
oparty na gorliwych katolikach oraz na przeciwnikach kanclerza, co doprowadziło
1591–92 do zdecydowanych wystąpień antykról. (m.in. pomawiano Zygmunta Wazę
o chęć oddania tronu pol. arcyks. Ernestowi Habsburgowi). Po 1592 wewn. walki polit.
uległy wyciszeniu, gł. w związku z zaangażowaniem króla w sprawy szwedz.,
a kanclerza — w księstwach naddunajskich. W 1592, po śmierci ojca, Zygmunt Waza
został władcą Szwecji; koronę z rąk luterańskiego arcybpa Uppsali przyjął 19 II 1594.
Knowania Karola Sudermańskiego, stryja Zygmunta Wazy, w czasie jego nieobecności
w Szwecji 1594–98, które doprowadziły do podjęcia przez riksdag wielu aktów
godzących we władcę (m.in. o wygnaniu katolików), skłoniły Zygmunta Wazę do
podjęcia 1598 wyprawy zbrojnej do Szwecji; zakończyła się ona niepowodzeniem
(przegrana pod Linkoping 1598) i 1599 stany szwedz. pozbawiły go korony; wojska
Karola Sudermańskiego opanowały Finlandię, Estonię i wkroczyły do Inflant; wojna,
prowadzona z przerwami do 1629 ( altmarski rozejm 1629), była spowodowana nie

tylko dążeniem króla do odzyskania dziedzicznego tronu, ale także, a od pocz. lat 20.
przede wszystkim, polityką Szwecji zmierzającą do opanowania należących do
Rzeczypospolitej wybrzeży M. Bałtyckiego.

Sukcesy militarne J.K. Chodkiewicza w Inflantach oraz

podjęcie przez Zygmunta Wazę — przy poparciu silnego
obozu regalistycznego — starań o wzmocnienie władzy
państw., zaktywizowały opozycję, która 1606 wznieciła
rokosz  Zebrzydowskiego. Wymierzone

w Rzeczpospolitą przymierze szwedz.-ros. oraz chęć
wyprowadzenia z kraju wojsk biorących udział w rokoszu
skłoniły Zygmunta Wazę do podjęcia 1609 zbrojnej
interwencji przeciwko Moskwie (król osobiście dowodził
oblężeniem 1609–11 Smoleńska); w rezultacie, na mocy
rozejmu w Deulinie (1618), w granicach Rzeczypospolitej
znalazły się ziemie: smoleńska, siewierska
i czernihowska. Wyrażając zgodę na zaangażowanie
lisowczyków przez Habsburgów w pierwszej fazie wojny
trzydziestoletniej Zygmunt Waza przyczynił się zapewne
do zaostrzenia stosunków pol.-tur., czego konsekwencją
były najazdy tur. 1620 (klęska pod Cecorą) i 1621 (obrona
Chocimia); również błędem było przekazanie 1611 Prus
Książęcych w dziedziczne lenno elektorowi brandenb.,
a w sprawach wewn. uznanie Kościoła unickiego
(powstałego w wyniku unii  brzeskiej 1596) za jedyny

Kościół wsch. w Rzeczypospolitej, któremu miały
przysługiwać prawa, cerkwie i beneficja dotychczas
posiadane przez Kościół prawosł., co znacznie zaogniło
konflikty na ziemiach rus. Rzeczypospolitej; jego prokatol.
polityka nominacyjna przyczyniła się do znacznego
osłabienia pozycji wyznań protestanckich. W ostatnich
latach panowania pozyskał zaufanie szlacheckich mas;
podejmował też działania prowadzące do poprawy
sytuacji prawosławia. Mecenas artystów (sam zajmował
się złotnictwem), rozbudował Zamek Król. w Warszawie,
który 1611 stał się gł. rezydencją władców Polski.

Władysław IV Waza, ur. 9 VI 1595, Łobzów
k. Krakowa, zm. 20 V 1648, Merecz (Litwa),
król pol. od 1632, tytularny król szwedz., syn
Zygmunta III Wazy i Anny Austriaczki, córki
arcyks. Karola Habsburga, przyrodni brat Jana
II Kazimierza, ożeniony z Cecylią Renatą
i Ludwiką Marią; 1610 powołany na tron
moskiewski, dwukrotnie (1612 i 1617–18)
odbywał nieudane wyprawy na Moskwę w celu
objęcia tronu; po wyborze na króla pol. dążył
do wzmocnienia władzy król., w polityce
wewn. opierał się na skupionej wokół dworu
grupie oświeconych magnatów (J. Ossoliński);
1632–34 prowadził zwycięską wojnę
z Moskwą, zakończoną pokojem w Polanowie;
1635 zawarł ze Szwecją rozejm w Sztumskiej
Wsi; planował wojnę z Turcją, do której nie
doszło ze względu na sprzeciw magnatów
i szlachty; 1647 zawarł porozumienie z Rosją
w celu wspólnego zwalczania najazdów tatar.;
organizator pol. floty, zbudował twierdzę
Władysławowo; mecenas sztuki.

Jan II Kazimierz, ur. 22 III 1609, Kraków, zm. 16 XII 1672,
Nevers (Francja), z dyn. Wazów, król pol. 1648–68, tytularny
król szwedz., syn Zygmunta III Wazy i Konstancji z
Habsburgów, przyrodni brat Władysława IV, mąż Marii Ludwiki
(od 1649); w czasie wojny trzydziestoletniej służył w armii
austr. (od 1635), 1638–40 więziony we Francji jako
sprzymierzeniec Habsburgów; 1643 wstąpił w Rzymie do
zakonu jezuitów, 1645 został mianowany kardynałem, wkrótce
zrzekł się tej godności; 1648 obrany na króla pol., a 1649
koronowany. Za panowania Jana Kazimierza kraj uległ ruinie
gosp. na skutek licznych wojen, m.in. z Kozakami (powstanie B.
Chmielnickiego), Rosją ( wojny polsko-moskiewskie),

Tatarami, Węgrami (najazd J. Rakoczego), Brandenburgią,
a zwł. ze Szwecją; w czasie najazdu szwedz. 1655 Jan Kazimierz
początkowo opuszczony przez część szlachty i magnatów (m.in.
J. Radziwiłła, K. Opalińskiego), wkrótce poparty przez
konfederację tyszowiecką kierował walką; 1656 złożył tzw.
śluby lwow., w których zobowiązał się m.in. do poprawy doli
chłopów; po odparciu najazdu Jerzebo III Rakoczego zawarł
1657 z elektorem brandenb. traktaty  welawsko-bydgoskie,

zrzekając się zwierzchnictwa nad lennymi Prusami Książęcymi;
1660 podpisał ze Szwecją pokój w  Oliwie, a 1667 z Rosją

rozejm w Andruszowie, tracąc znaczne obszary na wschodzie.
Bezskutecznie dążył (inspirowany przez królową) do
wzmocnienia władzy król., co doprowadziło do wybuchu 1665
rokoszu  Lubomirskiego; wobec niemożliwości

przeprowadzenia reform, 1668 abdykował i opuścił kraj (1669);
ostatnie lata spędził we Francji, gdzie zmarł.

Michał Korybut Wiśniowiecki, ur. 31 VII
1640, Wiśniowiec (Wołyń), zm. 10 XI 1673,
Lwów, król pol., syn Jeremiego Michała,
wojewody rus. i Gryzeldy Zamoyskiej;
małżeństwo z arcyks. Eleonorą Marią (1670),
siostrą ces. Leopolda I, zbliżyło go do Austrii,
stanowiąc oparcie przeciw stronnictwu fr.; był
władcą nieudolnym, panowanie jego wypełniły
wewn. walki stronnictw (konfederacje:
gołąbska i szczebrzeszyńska); większość
sejmów została zerwana; 1672 M.K.W. odnowił
z Brandenburgią dawny układ, z Moskwą
pozostawał w rozejmie; 1672 Turcy zdobyli
Kamieniec Podolski, zmuszając Rzeczpospolitą
do zawarcia niekorzystnego traktatu 

buczackiego.

Jan III Sobieski, ur. 17 VIII 1629, Olesko (woj. ruskie), zm.
17 VI 1696, Wilanów, król pol. od 1674, syn Jakuba,
kasztelana krak. i Zofii Teofili z Daniłowiczów, wnuczki
hetmana S. Żółkiewskiego, brat Marka; od 1648 uczestnik
walk z Kozakami, Tatarami, Szwecją, Moskwą i Turcją; przez
małżeństwo (1665) z  Marią Kazimierą związał się ze

stronnictwem dworskim; podczas rokoszu  Lubomirskiego

czynnie poparł króla; od 1665 marszałek w. kor., od 1666
hetman polny kor.; 1667 odniósł zwycięstwo nad Kozakami
i Tatarami pod  Podhajcami; od 1668 hetman w. kor.; po

abdykacji Jana II Kazimierza stał na czele partii fr.
przeciwnej Michałowi Korybutowi Wiśniowieckiemu
(konfederacja szczebrzeszyńska); 1672 nie zdołał
przeszkodzić najazdowi tur. i traktatowi  buczackiemu;

1673 odniósł zwycięstwo nad Turkami pod  Chocimiem;

utorowało mu ono drogę na tron pol. po śmierci
Wiśniowieckiego. W czasie swego panowania starał się
wzmocnić władzę król. i powściągnąć samowolę magnacką;
dostrzegając zagrożenie ze strony Brandenburgii, Prus oraz
cesarstwa dążył do zmiany pol. polityki zagr. przez zawarcie
pokoju z Turcją, poprawy stosunków z Rosją i wspólnego
wystąpienia z Francją i Szwecją przeciw Brandenburgii
w celu odzyskania Prus Książęcych (traktat jaworowski).

Atakowany przez opozycję magnacką odstąpił jednak od tych
planów. W 1683 podpisał traktat przyjaźni z Austrią i rozgromił
wojska tur. oblegające Wiedeń ( wiedeńska odsiecz),

następnie kontynuował wojnę z Turcją w ramach Ligi Świętej;
1686 zawarł niekorzystny pokój z Rosją (tzw. traktat
Grzymułtowskiego). Znakomity wódz, śmiały i przewidujący
polityk, mecenas sztuki (Wilanów), autor Listów do Marysieńki
(wybór 1962).

August II, zw. Mocnym, z dyn. Wettinów, ur. 12 V
1670, Drezno, zm. 1 II 1733, Warszawa, elektor
saski od 1694 (jako Fryderyk August I), król Polski
1697–1706 i od 1709, syn elektora Jana Jerzego III i
Anny Zofii, księżniczki duń., ojciec Augusta III;
zwolennik władzy absolutnej; przeprowadził
w Saksonii wiele reform polit. i gosp.; 1700 jako
elektor saski przystąpił do wojny  północnej 1700–

21, wciągając w nią Polskę; 1704 opozycyjna
szlachta skupiona w konfederacji warsz. ogłosiła,
przy poparciu szwedz., królem pol. Stanisława
Leszczyńskiego; w wyniku klęsk wojsk saskich
i wkroczenia Szwedów do Saksonii August II
abdykował, podpisując traktat w  Altranstädt;

powrót na tron pol. (1709) umożliwiły mu
zwycięstwo ros. pod Połtawą i pomoc Piotra I oraz
poparcie szlachty skupionej w konfederacji sandom.;
obawa przed absolutyzmem oraz ekscesy wojsk
saskich doprowadziły do zawiązania konfederacji zw.
tarnogrodzką (1715–17), zakończonej za
pośrednictwem ros. kompromisowym układem
warsz. i  Sejmem Niemym; wysuwane przez Prusy

propozycje rozbioru Polski nie zostały przyjęte przez
Augusta II; Saksonia przeżyła pod jego rządami
okres rozkwitu gosp. i kult., Polska — okres upadku;
słynął z miłostek (hr. Cosel, K. Lubomirska, M.
Denhoffowa i in.).

Stanisław Leszczyński, ur. 20 X 1677, Lwów,
zm. 23 II 1766, Lunéville, król pol., syn Rafała,
wojewody pozn. i Anny z Jabłonowskich, ojciec
Marii Leszczyńskiej, królowej fr.; podczaszy kor.
od 1697, wojewoda pozn. od 1699; wybrany na
króla pod naciskiem Szwedów; przyczynił się do
zawarcia (1705) traktatu przyjaźni między
Polską a Szwecją, na mocy którego Polska
została uzależniona od Szwecji; po klęsce Karola
XII szwedz. pod Połtawą (1709) zmuszony do
emigracji; po śmierci Augusta II (1733), poparty
przez swego zięcia, króla fr. Ludwika XV,
ponownie wybrany na króla pol.; po  wojnie

sukcesyjnej polskiej 1733–35 abdykował pod
naciskiem Rosji; we Francji otrzymał
w dożywocie księstwo lotaryńskie, gdzie zyskał
uznanie jako dobry gospodarz oraz mecenas
sztuki i nauki; jako pisarz polit. żądał reform
ustrojowych (przeciwnik liberum veto,
zwolennik wzmocnienia władzy wykonawczej);
Głos wolny wolność ubezpieczający (1749).

August III, z dyn. Wettinów, ur. 17 X 1696 ,
Drezno, zm. 5 X 1763, tamże, elektor saski
(jako Fryderyk August II), król pol. od 1733,
syn Augusta II i Katarzyny Eberhardyny, z
bocznej linii Hohenzollernów; osiągnął tron
dzięki zbrojnej interwencji wojsk. ros.
i saskich, które pokonały kontrkandydata
Stanisława Leszczyńskiego oraz, popierającą
go, konfederację  dzikowską 1734;

pozbawiony szerszych koncepcji polit.,
rządził za pośrednictwem faworytów, zwł. H.
Brühla (od 1738); współdziałanie (1743–52)
z  „Familią”; Czartoryskich nie przyniosło

rezultatów; w polityce zewn. współdziałał
z Rosją; w okresie wojen śląskich lawirował
między Austrią a Prusami, ułatwiając Prusom
zajęcie Śląska; panowanie Augusta III było
okresem walki koterii magnackich, rosnącej
zależności od sąsiadów i szczytowej
dezorganizacji ustrojowo-politycznej.

Stanisław August Poniatowski, ur. 17 I 1732,
Wołczyn k. Brześcia Litew., zm. 12 II 1798, Petersburg,
król pol. 1764–95, syn Stanisława i Konstancji z
Czartoryskich; obrany na króla pod naciskiem carycy
Katarzyny II i  Familii; dążył do wzmocnienia

i unowocześnienia państwa oraz, początkowo, do
uwolnienia się od zależności od Rosji; popierał reformy
Czartoryskich (1764–66), zał. Szkołę Rycerską (1765),
otaczał opieką zreformowane szkolnictwo pijarskie, był
współinicjatorem 1773 i protektorem  Komisji Edukacji

Narodowej, zwolennikiem wprowadzenia Kodeksu
Andrzeja Zamoyskiego, mecenasem literatury (inicjator
„Monitora”, organizator obiadów czwartkowych), teatru,
sztuki (przebudowa Zamku Król., budowa zespołu
pałacowego Łazienek); popierał zakładanie manufaktur
(kompania Manufaktur Wełnianych 1767, wytwórnia
broni w Kozienicach), z jego inicjatywy zbudowano
w Warszawie mennicę, ludwisarnię, wytwórnię fajansu
w Belwederze, opiekował się także górnictwem
(poszukiwania nowych złóż soli, powołanie 1782 Komisji
Kruszcowej w celu zarządzania górnictwem). Po I
rozbiorze Polski (1772), w obliczu przewagi militarnej
zaborców oraz szukającej w nich oparcia opozycji
magnackiej w kraju, przystał na kompromis z carycą
Katarzyną II i pogodził się z jej kontrolą stosunków
wewn. Rzeczypospolitej

W okresie Sejmu Czteroletniego (1788–92) przyłączył się do jego
emancypacyjnej wobec Rosji polityki, był współinicjatorem reform
oraz gł. autorem  Konstytucji 3 maja 1791; wobec zbrojnej

interwencji.

Katarzyny II ( wojna polsko-rosyjska 1792) wraz z innymi

przywódcami sejmowymi szukał z nią kompromisu, a po jego
odrzuceniu, w obawie przed nowym rozbiorem, zdecydował się
przystąpić do konfederacji  targowickiej, co spotkało się

z potępieniem dużej części opinii publ.; podczas powstania
kościuszkowskiego (1794) odsunięty od władzy, bezskutecznie starał
się uzyskać wpływ na bieg wypadków; po III rozbiorze (1795) został
zmuszony przez Katarzynę II do wyjazdu do Grodna, gdzie 25 XI
1795 abdykował; zm. w Petersburgu. Pozostawił pamiętniki
Mémoires du roi Stanislas Auguste Poniatowski (t. 1–2 1914–24,
częściowo wyd. pol. Pamiętniki króla... 1915). Jedna z najbardziej
kontrowersyjnych postaci w dziejach Polski; przez wielu obciążany
odpowiedzialnością za upadek państwa, znajduje też licznych
obrońców, wskazujących na niezwykle trudne warunki polit.,
w jakich rządził: narastającą od stulecia słabość i rozprzężenie
Rzeczypospolitej oraz ogromną przewagę militarną państw
ościennych; niewątpliwe są jego ogromne zasługi dla modernizacji
kraju i rozwoju pol. kultury.