PRAWO PRASOWE

KONSTYTUCYJNE GWARANCJE WOLNOŚCI PRASY

Jednym z podstawowych, niezbywalnych praw człowieka jest wolność myśli, wypowiedzi,

prezentacji swoich poglądów.

Zachowuje tu swoją aktualność:

DEKLARACJA PRAW CZŁOWIEKA I OBYWATELA 1789r. art. 5

„ wszystko, co nie jest zakazane, jest dozwolone”

na straży wolności stoi prawo : godzi ono wolność jednostkową z wolnością społeczną
ogranicza władzę państwa nad jednostką

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ 1997r.

art.. 30, 42, 47, 49, 54, 61, 73

USTAWA z dnia 26 stycznia 19984r. Prawo prasowe (Dz. U. Z dnia 7 lutego 1984r.)

OGRANICZENIA I ZAKRES WOLNOŚCI PRASY

*

OGRANICZENIA:

1. zasady udzielania informacji prasie
2. obowiązek publikowania komunikatów i ogłoszeń urzędowych
3. prawny nakaz złamania tajemnicy zawodowej dziennikarza
4. zasady rejestracji działalności prasowej
5. cenzura wewnątrzredakcyjna
6. art,. 18 Ustawy o Radiofonii i Telewizji
7. linia programowa pisma

*

ZAKRES WOLNOŚCI:

1. swoboda wypowiedzi nie tylko dla informacji przychylnych czy neutralnych
2. nie można przekroczyć granicy dobrego imienia, tajemnicy
3. swoboda działania uzasadnia pewne prowokacje
4. ma prawo do otrzymywania ważnych społ.- gosp. informacji
5. zakres odpowiedzialności dziennikarza zależy od jego indyw. środków
6. ma prawo do swobody wypowiedzi
7. granica dopuszczalnej granicy szersza, gdy chodzi o państwo, rząd...
8. swoboda myśli

PRAWO PRASY DO INFORMACJI

Konstytucja RP art. 54, 61; pp art. 1, 4, 5, 11

Prasa korzystając z wolności wypowiedzi ma za zadanie: rzetelnie informować społeczeństwo,
zapewniać jawność życia publicznego oraz umożliwiać kontrolę i krytykę społeczną

- prasa ma prawo do jednakowej pomocy władz przy spełnianiu jej zadań (prawo do pluralizmu i zakaz bojkotu)
państwo ma budować klimat zaufania między władzami a mediami, przeciwdziałąć monopolizacji rynku oraz nie utrudniać prasie

krytyki swoich działań

- prasa ma prawo do informacji i jej uzyskiwania od określonych prawem podmiotów

* zobowiązani do udzielania informacji prasie:

* organy państwowe, przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe jednostki
organizacyjne, org. spółdzielcze i osoby prow. na własny rachunek działalność
gospodarczą, związki zawodowe, org. samorządowe i inne org. społeczne
( kierownicy, zastępcy kierowników, rzecznicy prasowi, inne upoważnione osoby
mają udzielać informacji lub umożliwić dziennikarzowi kontakt z pracownikami
i zbieranie ich opinii)
* powyższe organy i osoby mogą udzielić uzasadnionej odmowy (jedynie ze
względu na ochronę tajemnicy) udzielenia informacji w sposób określony
w ustawie, a prasie przysługuje prawo odwołania się od tej decyzji do NSA
przepisy dotyczące odmowy nie odnoszą się do organów władzy państwowej
i wymiaru sprawiedliwości

* ponadto informacji udzielać mogą:

* osoby działające na zasadzie porozumienia z dziennikarzem

* osoby fizyczne

KRYTYKA

Prawo do inform. wiąże się z prawem do krytyki - swoistą analizą pewnych zjawisk - art. 1, 5, 6

Zadania krytyki:

1. wzbogacanie świadomości i wiedzy odbiorców
2. powinna wartościować, ale nie wymierzać sprawiedliwości
3. urealnianie udziału obywateli w rządzeniu państwem
4. stymulowanie wyborów politycznych, artystycznych, naukowych

Przedmiot:

każdy przejaw życia społecznego

Przekroczenie granic dozwolonej krytyki:

kiedy kierujemy się złymi motywami (np. chęć poniżenia kogoś)

używanie obraźliwych określeń

Znaczenie krytyki:

jest uzależnione od świadomości społecznej, warunków
społ.- politycznych i stosunku obywateli do własnego państwa

Sposoby krytyki:

dyskusja – przedstawienie postulatów

konfrontacja interwencja

* kto utrudnia krytykę prasową lub ją tłumi oraz nadużywając swego stanowiska lub funkcji
działa na szkodę innej osoby z powodu krytyki prasowej opublikowanej w społecznym
interesie podlega karze grzywny albo pozbawienia wolności

- prawo do prawnej ochrony informatora: każdy obywatel zgodnie z zasadą wolności słowa
i prawem do krytyki może udzielać informacji prasie,: nikt nie może być narażony na uszczerbek lub zarzut z powodu jej udzielenia, jeśli

działał w granicach określonych prawem

REGULACJE DZIAŁALNOŚCI WYDAWNICZEJ I
DZIENNIKARSKIEJ

PRASA - oznacza publikacje periodyczne
* które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości
* ukazujące się nie rzadziej niż raz do roku
* opatrzone stałym tytułem lub nazwą
* numerem bieżącym i datą
a w szczególności:

- dzienniki i czasopisma - serwisy agencyjne - biuletyny
- kroniki filmowe - programy radiowe i telewizyjne

a także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technologicznego
ŚRODKI MASOWEGO KOMUNIKOWANIA (...) upowszechniające publikacje
periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania

prasa obejmuje także zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością
dziennikarską

DZIENNIK - ogólnoinformacyjny druk periodyczny lub przekaz za pomocą dźwięku oraz
dźwięku i obrazu ukazujący się częściej niż raz w tygodniu

CZASOPISMO - druk periodyczny ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu a nie rzadziej
niż niż raz na rok ( przepis ten stosuje się odpowiednio do przekazu za
pomocą dźwięku oraz obrazu i dźwięku innego niż określony w ust.2)

MATERIAŁ PRASOWY - każdy opublikowany lub przekazany do opublikowania w prasie tekst

lub obraz o charakterze informacyjnym, publicystycznym,
dokumentalnym lub innym, niezależnie od środków przekazu, rodzaju,
formy, przeznaczenia lub autorstwa

DZIENNIKARZ - osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem i przygotowywaniem
materiałów prasowych pozostająca w stosunku pracy z redakcją albo
zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji

REDAKTOR - dziennikarz decydujący lub współdecydujący o publikacji materiałów
prasowych

REDAKTOR NACZELNY - osoba posiadająca uprawnienia do decydowania o całokształcie
działalności redakcji
- może zostać osoba, która: ma pełną zdolność do czynności
prawnych, obywatelstwo polskie, nie jest pozbawiona praw
publicznych
- nie może zostać osoba, skazana za zbrodnie lub występki przeciw
interesom RP (chyba, że minie odpowiedni czas od zakończenia
odbywania kary), za przestępstwo z niskich pobudek, co najmniej
trzykrotnie za przestępstwo określone w ustawie pp
- odpowiada za: treść przygotowanych przez redakcję materiałów, za
sprawy redakcyjne i finansowe redakcji, a także za poprawność języka
i przeciwdziałanie jego wulgaryzacji
REDAKCJA - jednostka organizująca proces przygotowywania (zbierania, oceniania
i publikowania) materiałów do publikacji w prasie

OBOWIĄZKI PRASY

PUBLIKACJA KOMUNIKATÓW I OGŁOSZEŃ

- nieodpłatnie - komunikaty urzędowe i rządowe
- we właściwym miejscu i czasie - obwieszczenia, uchwały, zarządzenia
- bez zmian, uwag i zaprzeczeń - listy gończe

- odpłatnie - prawomocny wyrok sądu lub inne

orzeczenie

- we wskazanym lub uzgodnionym zawierający klauzulę o

opublikowaniu

terminie - ogł. Sądu lub innego org. państwowego

PRASA MOŻE ZAMIESZCZAĆ ODPŁATNIE OGŁOSZENIA I REKLAMY

- nie mogą być sprzeczne z prawem i zasadami życia społecznego
- muszą być wyraźnie oznakowane

BEZPŁATNA

PUBLIIKACJA

SPROSTOWAŃ I ODPOWIEDZI

- rzeczowe i odnoszące się do faktów sprostowanie wiadomości nieprawdziwej lub

nieścisłej

- rzeczową odpowiedź na stwierdzenie zagrażające dobrom osobistym

TERMINY:

* dziennik - w terminie 7 dni

* czasopismo - w najbliższym lub jeden z dwóch kolejnych przygotowanych do druku
numerach
* inny przekaz za pomocą dźwięku oraz obrazu i dźwięku – w najbliższym
analogicznym przekazie, nie później niż 14 dni
* kronika filmowa – w ciągu 1 miesiąca w dzienniku ogólnokrajowym na koszt wydawcy

FORMA:

- w drukach periodycznych * ten sam dział

* równorzędna czcionka

- w pozostałych publikacjach * w zbliżonym czasie
* w analogicznym programie

ZAKAZ:

* bez zgody wnioskodawcy nie wolno dokonywać skrótów i zmian, które osłabiających

znaczenie i zniekształcających intencje autora
* tekst sprostowania nie może być komentowany w tym samym numerze czy audycji
* tekst nie może być dłuższy niż dwukrotna objętość fragmentu materiału prasowego,
którego odpowiedź czy sprostowanie dotyczy; redaktor nacz. nie może żądać, aby tekst
był krótszy niż pół strony maszynopisu

WARUNKI ODMOWY ZAMIESZCZENIA SPROSTOWANIA LUB ODPOWIEDZI:

konieczność odmowy:

- nie są rzeczowe bądź nie odnoszą się do faktów

- zawierają treść karalną, naruszają dobra osób trzecich
- treść lub forma niezgodna z zasadami współżycia społ.
- podważają fakty stwierdzone prawomocnym orzeczeniem

możliwość odmowy:

- nie dotyczą treści materiału prasowego, do którego się odnoszą

- wystosuje je niewłaściwa osoba
- odnoszą się do wiadomości poprzednio sprostowanej
- zostały nadesłane po terminie (1 miesiąc)
- ich objętość nie jest zgodna z wymogami
- nie są podpisane ( mogą być podpisane pseudonimem, jeżeli dotyczą
zagrożenia dobra z nim związanego

redaktor naczelny ma obowiązek niezwłocznego przesłania

wnioskodawcy

pisemnego zawiadomienia o odmowie i jej przyczynach

- jeżeli wnioskodawca usunie błędy jest obowiązek publikacji

- za zgodą wnioskodawcy redaktor może umieścić własne wyjaśnienie

PRAWA I OBOWIĄZKI DZIENNIKARZY

* zadaniem dziennikarza jest służba społ. I państwu

* obowiązkiem dziennikarza jest:
- działanie zgodne z etyką zawodową
- działanie godne z zasadami współżycia społecznego
- przestrzeganie ogólnej linii programowej reakcji w ramach stosunku prac

-

ZACHOWANIE SZCZEGÓLNEJ STARANNOŚCI I RZETELNOŚCI PRZY ZBIERANIU I

WYKORZYSTYWANIU MATERIAŁÓW PRASOWYCH, ZWŁASZCZA SPRAWDZENIE ICH ZGODNOŚCI Z
PRAWDĄ LUB PODANIE ICH ŹRÓDŁA

SZCZEGÓLNA STARANNOŚĆ

– dokonywanie wszelkich możliwych czynności (do granic realnych

możliwości) zgodnie z wysokimi i i specjalistycznymi kwalifikacjami

zawodowymi

* skutki niedopatrzenia lub błędu mogą stanowić istotne zagrożenie
dla jednostki lub społeczeństwa
* dziennikarz ma bardzo duże możliwości wyrządzenia krzywdy,

której

żadne późniejsze sprostowanie czy nawet publikacja skazującego
wyroku nie jest w stanie naprawić zaistniałej krzywdy

ze szcz. ostrożnością wiąże się szereg zachowań: ostrożność, dbałość zapobiegliwość,

przezorność, rozwaga, sprawność, wnikliwość, wiedza, roztropność, przewidywanie,
krytycyzm, sumienność, samokontrola, logika

SZCZEGÓLNA STARANNOŚĆ W PRAKTYCE

1. zgromadzenie, zapoznanie się i wykorzystanie wszystkich materiałów mogących mieć

związek z tematem

2. zbadanie wszystkich możliwie dostępnych źródeł informacji

3. rozmowa z wszystkimi zainteresowanymi, weryfikacja świadków
( z nikogo nie można rezygnować, pamiętać jednak należy, że „nikt nie kłamie lepiej

niż

naoczny świadek”, należy być czujnym, nie ulegać niczyim sugestiom i samemu

również

nie sugerować)

4. w miarę potrzeby przeprowadzić wizję lokalną

5. należy sprawdzić wszystkie możliwe dokumenty i inne materiały

6. należy konsultować się ze specjalistami np. eksperymenty śledcze przeprowadzać w
porozumieniu z ekspertem

7. należy ostrożnie formułować sądy, wnioski i zarzuty, a już szczególnie nie naruszać

dóbr osobistych opisywanych osób

PRACUJ Z MYŚLĄ O WPADCE

DOKUMENTUJ W MIARĘ MOŻLIWOŚCI KAŻDY ETAP SWOJEJ PRACY !

ZASADA RZETELNOŚCI

- podstawowym elementem rz. jest taka relacja, w której oddziela się ustalenia faktyczne

(nawet jeśli dziennikarz wprowadza tam pewne zastrzeżenia) od własnego komentarza,

oceny i krytyki

- istotne są również:

sposoby zdobywania informacji

* zasada rzetelności wyklucza:
- podsłuch
- wykorzystywanie w otwartej formie danych objętych tajemnicą (np. lekarską)
- uzyskiwanie informacji w podstępny sposób (np. upijanie informatorów, szantaż,
przekupstwo)
- żądanie ujawnienia niebezpiecznych dla informatorów wiadomości
organizowanie fikcyjnych przedsięwzięć ( ale można wcielać się w różne postaci)

sposoby wykorzystania materiałów

* zasada rzetelności nakazuje:
- dotrzymanie zobowiązań wobec informatora
- lojalne wykorzystanie powierzonych materiałów tylko w granicach
określonych celem
- zachowanie w respektowaniu tajemnicy zawodowej i praw osobistych osoby
- rzetelne wykorzystanie utworu (art..16 pa), t.j nie dodawanie komentarzy,

śródtytułów

bez zgody autora ( respektowanie integralności dzieła)

UWAGA:

istotnym elementem rzetelności jest poinformowanie odbiorcy o:

- lukach w informacji
- metodzie ustalenia prawdy
- wątpliwościach autora
- niemożności ustalenia prawdy

OBOWIĄZEK POSZUKIWANIA PRAWDY NIE OZNACZA UZALEŻNIENIA
PUBLIKACJI OD JEJ ZNALEZIENIA !

DZIENNIKARZ MOŻE USTALIĆ:
1. prawdę pełną na podstawie niepodważalnych i bezspornych dowodów bezpośrednich
2. prawdę niepełną na podstawie dużej liczby poszlak i dowodów pośrednich (luki
dowodowe)
3. prawdę hipotetyczną przy braku dowodów bezspornych i bezpośrednich

* dziennikarza nie obowiązuje tzw. prawda ustalona
zaakceptowanie cudzego ustalenia prawdy wymaga podania źródła ( warunek bezwzgl.)

* dziennikarz ma prawo do odmowy opracowania zleconego materiału ze wzgl. na

niemożliwość zrealizowania obowiązku szczególnej staranności i rzetelności

* niedopełnienie obowiązków może stanowić podstawę do pociągnięcia dziennikarza do

odpowiedzialności pracowniczej, zawodowej, cywilnej, a nawet karnej

DZIENNIKARZ JEST ZOBOWIĄZANY CHRONIĆ DOBRA OSOBISTE, A
PONADTO INTERESY DZIAŁĄJĄCY CH W DOBREJ WIERZE INFORMATORÓW I
INNYCH OSÓB, KTÓRE OKAZUJĄ MU ZAUFANIE

DOBRA OSOBISTE - dobra prawne związane z osobowością lub twórczością człowieka

a) naturalne np..zdrowie, cześć b) nabyte w wyniku twórczej działalności

dobra osobiste naruszane przez dziennikarzy:
najczęściej: najrzadziej:
1. cześć, godność, honor życie i zdrowie
2. prawo do wizerunku i głosu
3. tajemnica prywatna lub służbowa
4. prawo do obrony
5. prawo do nazwiska

istotna: ochrona czci (dobrego imienia) przed rozpowszechnieniem wiadomości, które

mogą

grozić poniżeniem, utratą zaufania przez zniesławienie (pomówienie), obrazą przez
zniewagę (irracjonalne), pomniejszeniem sławy przez ośmieszenie

swoboda działania czyli wolność osobista, podejmowania decyzji, sumienia
i wyznania, prawa do obrony, domniemania niewinności i słuszności w pc)

sfera intymna nietykalność osobista, majątkowa, mieszkalne, tajemnicy

prywatnej,

swobodnego organizowania życia prywatnego,ochraniania pamiątek

PRAWA AUTORSKIE

1

. Prawo do autorstwa utworu

2. Anonimat
3. Prawo do oznaczenia utworu nazwiskiem albo pseudonimem
4. integralność dzieła
5. Żądanie rzetelnego wykorzystania utworu
6. Prawo do decydowania o pierwszej publikacji

Prawa a. posiadają aspekt majątkowy, tzn. twórcy przysługuje prawo do żądania
wynagrodzenie za korzystanie na wszystkich polach eksploracji

Jak korzystać z utworu? - zapłacić lub uzyskać zgodę ( pisemne zawarcie umowy z

twórcą)

* bez zgody twórcy można dokonywać korekty stylu i ortografii oraz układu

graficznego

* nie można skracać, uzupełniać, opracowywać graficznie (np..przez wstawienie

zdjęć)

ponadto dziennikarz:

ma

OBOWIĄZEK

DBANIA O POPRAWNĄ POLSZCZYZNĘ I UNIKANIA

STOSOWANIA WULGARYZMÓW

ma

ZAKAZ

POROWADZENIA UKRYTEJ DZIAŁALNOŚCI REKLAMOWEJ

OCHRONA INTERESÓW WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

-

nie wolno wypowiadać w prasie opinii co do roztrzygnięcia w postępowaniu
sądowym przed wydaniem orzeczenia

-

nie wolno publikować w prasie danych osobowych i wizerunku osób, przeciw
którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, jak również
świadków, poszkodowanych i pokrzywdzonych, chyba, że osoby te wyrażą zgodę

- ze względu na ważny interes społ. Właściwy prokurator lub sąd może zezwolić

na ujawnienie danych osobowych i wizerunków osób, przeciw którym
prowadzone jest postępowanie

ZAGADNIENIA AUTORYZACJI

- publikowanie informacji utrwalonych za pomocą zapisów fonicznych i wizualnych wymaga zgody od

udzielających informacji

- dziennikarz nie może odmówić osobie udzielającej informacji autoryzacji dosłownie cytowanej
wypowiedzi, jeśli nie była wcześniej publikowana
- informator z ważnych przyczyn społ. Lub osobistych może zastrzec termin i zakres jej opublikowania
- udzielenia informacji nie można uzależniać od sposobu jej skomentowania
- nie można opublikować informacji, jeżeli informator się na to nie zgadza ze względu na tajemnicę

zawodową lub służbową

- nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować informacji oraz danych dotyczących prywatnej

sfery życia, chyba, że wiąże się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby

JAK MA WYGLĄDAĆ AUTORYZACJA:

-

dziennikarz przed przeprowadzeniem wywiadu ma obowiązek poinformować rozmówcę o prawie do

autoryzacji
- cytaty należy zawsze opatrywać uwagą, że cytujemy; zaznaczamy tekst kursywą, cudzysłowem,

wprowadzeniem cytatu dwukropkiem, wyrażeniem „ osoba X powiedziała”

- aby uniknąć konieczności a., można zastosować omówienie wypowiedzi typu „osoba Y powiedziała,

że”

- tekst do druku z podpisem osoby, która dokonuje autoryzacji, opatrzony na każdej stronie adnotacją

„autoryzowano” należy zachować

- osoba którą cytujemy ma prawo zrzec się autoryzacji – osobiście, najlepiej na piśmie, ale i
telefonicznie ( fax i xero)
- jeśli dajemy do autoryzacji tekst wywiadu, nasz rozmówca ma prawo ingerencji wyłącznie w swoje

odpowiedzi, nigdy zaś w pytania, które mu zadaliśmy ( miał prawo zapoznać się z nimi przed

wywiadem)

- autoryzacja chroni przed pokusą manipulowania, tj. przekręcania tekstu, dopisywaniu, montowaniu

itp..

-

OBOWIĄZEK ZACHOWANIA TAJEMNICY ZASTRZEŻONEJ LUB

POWIERZONEJ

- autorowi materiału prasowego przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swego

nazwiska

- dziennikarz nie może ujawnić danych osobowych umożliwiających identyfikacje

autora

materiału prasowego, listu do redakcji itp., jeżeli osoby te zastrzegły sobie

nieujawnianie

powyższych danych

- wszelkich informacji, których ujawnienie naruszałoby chronione prawem interesy

osób trzecich

- dotyczy to także osób zatrudnionych w redakcjach i innych jednostkach

organizacyjnych

- dziennikarz jest zwolniony z zachowana tajemnicy przez sąd (podejrzenie

przestępstwa)

lub kiedy uzyska zgodę na ujawnienie tajemnicy przez osobę, która ten materiał

dostarczyła

- red. naczelny powinien być w niezbędnych granicach poinformowany o tajemnicy
zawod. dziennikarza

NAJCZĘŚCIEJ POPEŁNIANE PRZESTĘPSTWA PRASOWE

dokonanie przestępstwa prasowego następuje z chwilą, gdy po zakończeniu cyklu prac

nad

materiałem prasowym uzyskuje on postać ostateczną, z którą przed oficjalną publikacją
a więc początkiem rozposzechniania może się zapoznać bliżej nieokreślona liczba osób

1. Pomówienie ( zniesławienie)
2. Oszczerstwo ( kwalifikowana forma pomówienia – zarzut do odparcia; naraża na
poniżenie i utratę zaufania publicznego)
3. Zniewaga (obraza – nieracjonalne, narusza godność osobistą)
4. Naruszenie tajemnicy korespondencji
5. Naruszenie tajemnicy śledztwa
6. Fałszywe oskarżenie
7. Naruszenie tajemnicy państwowej i służbowej
8. Naruszenie nakazu sądowego

a także: bezprawne wydawanie pisma, naruszenie przepisów o sprostowaniach
i odpowiedziach, nieumyślne spowodowanie dopuszczenia do publikacji
tekstu noszącego znamiona przestępstwa
oraz: plagiat, fałszowanie utworu, naruszenie prawa do nazwiska, naruszenie

prawa

do integralności utworu, piractwo