Wybrane zagadnienia z

Wybrane zagadnienia z

ratownictwa wodnego

ratownictwa wodnego

Edukacja dla bezpieczeństwa

Edukacja dla bezpieczeństwa

Mariusz Wesołowski

Mariusz Wesołowski

Aby prawidłowo podejść do tematu ratownictwa wodnego,

należy określić kilka zagadnień teoretycznych związanych

z wypadkami w wodzie. Poniższa definicja jest

ogólnikowym ujęciem pojęcia utonięcie.

UTONIĘCIE - jest to rodzaj gwałtownego uduszenia w

wyniku zalania wodą górnych dróg oddechowych i

ciężkich zaburzeń w gospodarce elektrolitowej organizmu

po przedostaniu się wody do krążenia. Słownik Webster'a

podaje, że „utonięcie jest to uduszenie przez zanurzenie,

szczególnie w wodzie". Szczególnie w wodzie, dlatego, że

zdarzają się też uduszenia w innych płynach lub nawet w

środowisku produktów sypkich na przykład w ziarnie

zbożowym. Nie jest to jednak określenie ścisłe, bowiem

nie uwzględnia zmian, jakie wywołuje obecność wody w

płucach. Istnieje inne trafniejsze określenie, według

którego „tonięcie" obejmuje swoim zakresem grupę

zjawisk zachodzących w ustroju na skutek zanurzenia w

środowisku płynnym, przy czym owo środowisko samo w

sobie w normalnych warunkach nie jest szkodliwe. W

procesie tonięcia dochodzi do ciężkiego rozstroju zdrowia i

jeżeli nie zostanie ono odpowiednio szybko przerwane,

niechybnie nastąpi śmierć.

Niektórzy autorzy podają, że jedynie w około 25%

wypadków dochodzi do utonięcia typowego, gdzie

przyczyną śmierci jest za-lanie dróg oddechowych przez

wodę, która odcina dostęp do powietrza i wywołuje

poważne zmiany wewnątrz ustroju, a pozostałe 75%

wypadków to wcześniejsze zatrzymanie krążenia lub

wypadki spowodowane innymi przyczynami.

Medycyna sądowa dzieli utonięcia na:

• typowe, według niżej przedstawionego

pięciookresowego podziału,

• nietypowe (atypowe), wywołane zmianami w

narządach wewnętrznych, zapaścią po zadrażnieniu błon

śluzowych noso-gardzieli i głównie chorobami układu

sercowo-naczyniowego, atakiem padaczkowym czy też

upojeniem alkoholowym, w wyniku czego w procesie

agonii dochodzi również do zalania dróg oddechowych

przez wodę,

• pośrednie, zwane inaczej „śmiercią w wodzie", gdzie

śmierć następuje jeszcze przed dostaniem się wody do

płuc.

Proces tonięcia typowego dzielony jest na pięć

okresów:

( w praktyce bardzo rzadko tonięcie przebiega

według podanych pięciu etapów)

Okres l

Trwa zazwyczaj 5-15 sekund i charakteryzuje się

gwałtowny mi głębokimi ruchami wdechowymi i

wydechowymi wywołanymi podrażnieniem zakończeń

nerwowych skóry przez zimną wodę. W tym okresie może

dojść do wciągnięcia niewielkich ilości wody do płuc.

Objawy te charakterystyczne są dla wypadków

niespodziewanego znalezienia się w wodzie. Efekt ten nie

występuje wśród osób nieprzytomnych i przy wpadnięciu

do wody o temperaturze zbliżonej do temperatury ciała

oraz przy wcześniejszym oswojeniu się z tą wodą, na

przykład kiedy nie umiejący pływać natrafi podczas

kąpieli na stromy spadek dna. Tonący zdaje sobie sprawę

ze swojego położenia i stara się nie dopuścić do

zachłyśnięcia się wodą. Świadomość braku umiejętności

pływania i ocena niebezpieczeństwa sytuacji wywołują u

niego panikę. Jest to okres niebezpieczny także dla

ratownika. W czasie akcji trzeba zachować szczególną

ostrożność.

Okres II

Nazywany jest fazą świadomego oporu. Trwa tak długo,

jak długo tonący jest w stanie powstrzymać się przed

wciągnięciem wody do płuc. Czas trwania - przeciętnie 30-

60 sekund. Występuje tu świadoma walka o

niewchłanianie wody i zatrzymanie powietrza w płucach.

Jest to najbardziej dramatyczny moment i w dalszym

ciągu szalenie niebezpieczny dla ratownika. Tonący

walczy o życie, co uwidacznia się w postaci wykonywania

gwałtownych ruchów mających na celu skierowanie go ku

powierzchni wody. Taka intensywna praca mięśniowa

pochłania duże zasoby tlenu, przez co skraca tę fazę

blisko trzykrotnie. Obliczono, że osoby pływające mogą

zużyć nawet pięciokrotnie więcej tlenu od osób

nieruchomo zanurzonych pod wodą. Przebieg tego okresu

zależy również od: indywidualnej wrażliwości na brak

tlenu, stopnia wy-trenowania organizmu, temperatury

wody i głównie od zasobów tlenu jaki zawierał organizm w

momencie zaistnienia wypadku. Dalsza obrona przed

wchłonięciem wody polega na nasileniu wydechów i

połykaniu wody. W końcu nagromadzony nadmiar

dwutlenku węgla i niedobór tlenu tak silnie pobudzają

ośrodek oddechowy, że zmuszają mięśnie oddechowe do

wykonania wdechu mimo świadomej obrony przed tym.

Jest to już początek okresu trzeciego.

Okres III

Jest fazą nasilonych oddechów i trwa zazwyczaj około 60-

90 sekund. Wymuszone silne ruchy oddechowe powodują

wciąganie wody do płuc, a przy udanych próbach

wynurzenia, choć na chwilę, następuje wciąganie

mieszaniny wody i powietrza, a także kontynuowane jest

często połykanie wody. Ma tu też miejsce

niebezpieczeństwo wystąpienia wymiotów i zachłyśnięcia

ich treści do dróg oddechowych. Przeprowadzone badania

stwierdzają, że w tym okresie wprowadzana jest

największa ilość wody do płuc. Jeżeli występuje

odchylenie od typowego procesu tonięcia, to ma to

miejsce najczęściej w tej fazie. Tonący w dalszym ciągu

jest niebezpieczny dla ratownika.

Okres IV

Jest to postępujący zanik czucia i pobudliwości, trwający

około 60-90 sekund. Na skutek niedotlenienia

ośrodkowego układu nerwowego następuje zatrzymanie

oddechu i utrata przytomności. Jest to już ostatni moment

do powodzenia akcji ratunkowej i jeżeli w tym czasie

tonięcie nie zostanie przerwane, niechybnie grozi to

śmiercią ofiary wypadku. W związku z utratą przytomności

przez tonącego wcale nie zmniejsza się zagrożenie dla

ratującego. Wywołanie dotykiem odruchu obronnego

może stać się powodem silnego chwytu za przedmioty

znajdujące się w zasięgu ręki.

Okres V

Trwa około 30-50 sekund. Występuje tu zazwyczaj kilka

tzw. „końcowych ruchów oddechowych", dziejących się

poza świadomością osoby tonącej. Po tym fakcie brak jest

już jakichkolwiek zewnętrznych przejawów życia.

Zakończeniem tego okresu jest śmierć. Proces tonięcia

trwa zazwyczaj od 3 do 6 minut. Czas ten zasadniczo

zależny jest głównie od przebiegu II okresu. Nigdy jednak

nie wiadomo, co rzeczywiście dziać się będzie w każdym

odrębnym wypadku; czasy tu podane są obliczone na

podstawie porównania z wynikami prowadzonych na

zwierzętach w warunkach laboratoryjnych.

Niemniej szansę na przeżycie bez względu na przyczynę

wypadku maleją z upływem czasu przebywania pod wodą.

Teoretycznie wygląda to następująco:

1 minuta zanurzenia - 90% odratowanych

4 minuty zanurzenia - 50% odratowanych

5 minut zanurzenia - 25% odratowanych

6 minut zanurzenia - 1% odratowanych

SCHEMAT POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO

I REANIMACYJNEGO NA MIEJSCU WYPADKU

Wprowadzenie

Ze względu na szybki rozwój sytuacji w stanach

bezpośredniego zagrożenia życia oraz z uwagi na emocje

psychiczne ratownika nagłością wypadku, przy

jednoczesnym uświadomieniu sobie obowiązku udzielania

pomocy, konieczne jest posłużenie się schematem

ułatwiającym szybkie rozpoznanie stanu osoby ratowanej,

a przez to umożliwiającym rozpoczęcie właściwych

zabiegów reanimacyjnych.
Czynności ratownika powinny się skupiać wokół

podstawowych mechanicznych zabiegów reanimacyjnych,

tj. zabiegów

udrożnienia (A), sztucznej wentylacji (B),

sztucznego krążenia (C).

Do nich też będzie się odnosił

poniższy schemat postępowania diagnostycznego i

terapeutycznego (rys. 1). Są to ogólne zasady, którymi

kieruje się ratownik nie tylko w przypadku utonięć, ale we

wszystkich nagłych wypadkach i zachorowaniach, podczas

których wystąpi bezpośrednie zagrożenie życia.

Z chwilą zetknięcia się z osobą wymagająca pomocy

należy zadać sobie kolejno 4 pytania i w zależności od

odpowiedzi na nie zastosować prawidłowo wybrane

czynności reanimacyjne. Na każde z pytań możliwe są

tylko dwie odpowiedzi: tak lub nie.

ZBADAJ

ZDROWY

DZIAŁAJ

ROZPOZNAJ

TAK

PRZYTOMNY

NIE

TAK

ODDECH

NIE

TAK

KRŻENIE

ŚMIERĆ

NIE

TAK

DEFINYTYWNA

KLINICZNA

CHORY PRZYOMNY

ODDYCHA

KRĄŻENIE OBECNE

BEZ ZAGROŻENIA

ŻYCIA

ZAGROŻENIE

ŻYCIA

LECZENIE SPECJALISTYCZNE

TERAPIA INTENSYWNA

NIEPRZYTOMNY

ODDAYCHA

KRĄŻENIE OBECNE

ZAGRAŻA

ŚMIERĆ

DEFINYTYWNA

ZAGRAŻA

ZATRZYMANIE

KRĄŻENIA

ZAGRAŻA

NIEDROŻNOŚĆ

ODDECHOWA

NIEPRZYTOMNY

NIE ODDYCHA

KRĄŻENIE OBECNE

NIEPRZYTOMNY

NIE ODDYCHA

KRĄŻENIE OBECNE

ZAPEWNIENIE DROŻNOŚCI

ODDECHOWEJ

UDROŻNIĆ DROGI ODDECHOWE

SZTUCZNA WENTYLACJA

UDROŻNIĆ DROGI ODDECHOWE

SZTUCZNA WENTYLACJA

SZTUCZNE KRĄŻENIE KRWI

NIE

Pytanie 1:

Czy ratowany jest przytomny? Odpowiedź: tak. Fakt utrzymania

przytomności wyklucza bezdech i zatrzymanie krążenia. Taka osoba nie

wymaga zabiegów reanimacyjnych. Odpowiedź: nie. Ratownik zadaje sobie

drugie pytanie.

Pytanie 2:

Czy ratowany oddycha? Odpowiedź: tak. U osoby ratowanej

należy sprawdzić i utrzymać drożność dróg oddechowych oraz ułożyć ją w

pozycji bocznej ustalonej. Odpowiedź: nie. Ratownik zadaje sobie trzecie

pytanie.

Pytanie 3:

Czy ratowany ma utrzymane krążenie? Odpowiedź: tak. Należy

udrożnić drogi oddechowe i podjąć sztuczną wentylację płuc? Odpowiedź:

nie. Ratownik wykonuje trzy podstawowe zabiegi reanimacyjne (A, B, C):

udrożnienie dróg oddechowych, sztuczna wentylację płuc oraz tzw. pośredni

masaż serca. Wobec trudności, jakie nastręcza odpowiedź na pytanie 4,

pozostaje ono raczej pytaniem akademickim, a próba odpowiedzi na nie nie

może opóźniać podjęcia zabiegów reanimacyjnych.

Pytanie 4:

Czy jest to śmierć kliniczna? Odpowiedź: tak. Należy podjąć

wszystkie trzy zabiegi reanimacyjne (A, B, C). Odpowiedź: nie. Jest to zatem

śmierć osobnicza (definitywna). Rozpoznania tego stanu może dokonać

jednoznacznie tylko lekarz na podstawie stwierdzenia tzw. znamion śmierci.

Pod nieobecność lekarza, w przypadku wątpliwości, ratownik obowiązany jest

zawsze przyjąć, że jest to jeszcze śmierć kliniczna, a zatem odwracalna i

powinien podjąć wtedy bezzwłocznie wszystkie trzy zabiegi reanimacyjne.

Udzielanie pomocy tonącemu w wybranych

przypadkach

Bez względu na rodzaj wypadku tonięcia, zawsze trzeba mieć na

uwadze bezpieczeństwo własne i osób przypadkowo obecnych na

miejscu wypadku. Drugą podstawową zasadą jest jak najszybsze

działanie w udzieleniu pomocy osobie tonącej, bowiem tylko

błyskawiczne przerwanie procesu tonięcia gwarantuje powodzenie

akcji i nie dopuszcza do powstania poważnego rozstroju zdrowia

ratowanego. O sposobie powodzenia akcji decydują głównie

następujące czynniki:

1. Stan zagrożenia osoby tonącej, to jest czy utrzymuje się ona na

powierzchni czy też znajduje się już pod wodą i ewentualnie jak

długo trwa zanurzenie?

2. Czy mamy do czynienia z osobą nie umiejącą pływać czy też jest

to po prostu chwilowe osłabienie sil pływaka?

3. Odległość miejsca wypadku od brzegu.
4. Rozmiary wypadku, to znaczy czy tonie jedna osoba czy też jest to

np. wywrotka łodzi, gdzie w wodzie znalazło się niespodziewanie

więcej osób.

5. Wiek osoby tonącej, jeżeli bowiem wypadek dotyczy dziecka,

należy natychmiast udzielić mu pomocy najszybszym sposobem,

ponieważ zagrożenie życia jest tu zawsze największe a, element

niebezpieczeństwa ratownika jest zmniejszony do minimum.

TONĄCY UTRZYMUJE SIĘ NA POWIERZCHNI

UDZIELANIE POMOCY Z BRZEGU

Jeżeli tonący znajduje się w bezpośrednim zasięgu:

1-

Podając mu rękę lub jakikolwiek przedmiot musimy pamiętać, że

tonący chwyta z dużą siłą i będzie usiłował nie tyle wciągnąć nas do

wody, ale jego celem będzie wydostanie się z niej jak najszybciej,

stąd musimy się spodziewać silnego szarpnięcia. Ponieważ grozi to

utratą równowagi i faktycznie niebezpieczeństwem znalezienia się w

wodzie razem z ratowanym, należy się wcześniej przed tym

zabezpieczyć. Jeżeli to jest możliwe, jedną ręką uchwyćmy się

jakiegokolwiek stałego punktu otoczenia, a drugą podajmy tonącemu

tyczkę lub nawet tę rękę bezpośrednio, a jeżeli nie ma się czego

uchwycić należy położyć się płasko na brzegu basenu czy pomostu i

dopiero wówczas nawiązać z tonącym kontakt. Mając możliwość

podania mu specjalnie do tego celu przeznaczonej tyczki lub

czegokolwiek innego np. gałęzi czy fragmentu odzieży, a nawet

ręcznika, musimy ją bezwzględnie wykorzystać, ponieważ zawsze

bezpieczniej jest uniknąć bezpośredniego kontaktu z tonącym.

2-

Te same zasady dotyczą podawania tonącemu wiosła czy też ręki

w chwili, kiedy pomoc udzielana jest z jednostki pływającej. Na lodzi

trudniej jest utrzymać równowagę niż na stałym ladzie lub pomoście.

TONĄCY UTRZYMUJE SIĘ NA POWIERZCHNI

UDZIELANIE POMOCY Z BRZEGU

Jeżeli tonący znajduje się poza bezpośrednim zasięgiem, ale w

niedużej odległości:

1 -

Najskuteczniejszym sposobem jest rzucenie mu koła ratunkowego

lub rzutki i możliwość ściągnięcia go do brzegu za pomocą linki

przymocowanej do użytego sprzętu. Po nieudanym rzucie najlepiej

jest powtórzyć go na nowo, a jeżeli brak jest pod ręką nowego

sprzętu, należy błyskawicznie ściągnąć ten ' rzucony i próbować

ponownie rzucić w pobliże tonącego. Zawsze trzeba dany sprzęt

rzucać w odległości 1 metra przed albo poza osobę tonącą

uwzględniając ewentualny poślizg koła. Na rzekach koło względnie

rzutkę przerzucamy za tonącego w górę w stosunku do kierunku

prądu. Spływająca linka napłynie na tonącego. Nie wolno rzucać

ponad tonącym, lecz obok jego głowy i ściągając linką rzucony sprzęt,

starać się kierunkiem pociągania linki ułatwić tonącemu uchwycenie

no. Nigdy nie celujemy bezpośrednio w człowieka, ponieważ prócz

możliwości zranienia go, możemy doprowadzić do pogłębienia stanu

paniki i wywołać u tonącego nawet obawę w stosunku do kolejnych

prób podawania mu sprzętu ratunkowego.

TONĄCY UTRZYMUJE SIĘ NA POWIERZCHNI

UDZIELANIE POMOCY Z BRZEGU

2 -

Jeżeli dostępne koła ratunkowe nie posiadają

umocowanej linki do holowania, mimo wszystko należy

użyć ich w tym celu. To samo dotyczy wszelkiego rodzaju

przedmiotów, które mogą pomóc tonącemu utrzymać się

na wodzie do czasu wydostania go na brzeg, a mogą to

być np. piłki lub nadmuchiwane zabawki plażowe, deski

do nauki pływania, pasy ratunkowe stosowane na łodziach

itp. Możliwość utrzymania się na wodzie przy pomocy

jednego z wymienionych przedmiotów przerwie

natychmiast pro-ces tonięcia i wówczas można będzie

spokojniej pomyśleć o sposobie wydostania się

ratowanego na brzeg. W celu ratowania życia osobie

tonącej konieczne jest - w omawianym przykładzie -

zastosowanie każdego podręcznego przedmiotu, który

wcale nie musi być klasycznym sprzętem ratunkowym.

Najważniejsze jest zawsze błyskawiczne udzielenie

pomocy.

UDZIELANIE POMOCY PRZY ZASTOSOWANIU JEDNOSTKI

PŁYWAJĄCEJ (łodzie wiosłowe)

1-

W razie wypadku stosować każdą najbliższą sprawną łódź.

2-

Dopływać zawsze najkrótszą droga, zwracając jednak uwagę na

inne osoby przebywające w wodzie w pobliżu. Wskazane jest, by na

łodzi było minimum dwóch ratowników i wówczas jeden zajmuje się

wiosłowaniem, a drugi podaje kierunek, obserwuje tonącego, podaje

mu lub rzuca sprzęt ratunkowy. Po dopłynięciu obracamy łódź rufą do

tonącego i powoli dopływamy tyłem.

3-

Dopływać należy z taką dokładnością, by nie spowodować

zderzenia z tonącym; szczególnie należy zwracać na to uwagę na

rzece i w odniesieniu do zbiorników wodnych, gdzie występuje duże

falowanie.
Pamiętajmy! Łódź mocno obciążona będzie inaczej znoszona przez

prąd rzeczny niż łódka lekka. Ponadto o wiele trudniej jest zatrzymać

rozpędzoną ciężką łódź, niż może się to zdawać.

4-

Jeżeli dopływamy do tonącego kajakiem, pozwólmy mu tylko na

uchwycenie się dziobu względnie wciągnięcie się i położenie na

dziobie i wiosłując do tyłu wracajmy do brzegu. Przy zastosowaniu

kajaka nie należy wykonywać zbędnego zawracania z ratowanym,

uczepionym dziobu lub rufy. Nie wolno pod żadnym pozorem pozwolić

tonącemu na czepianie się burty ani na próby wchodzenia na kajak.