© Anna Karabowicz

Staropolskie prawo

Staropolskie prawo

spadkowe

spadkowe

© Anna Karabowicz

Staropolskie prawo

Staropolskie prawo

spadkowe

spadkowe



charakter zwyczajowy, rozwijany poprzez

charakter zwyczajowy, rozwijany poprzez

orzeczenia sądowe

orzeczenia sądowe



spadek – ogół praw i zobowiązań majątkowych

spadek – ogół praw i zobowiązań majątkowych

pozostałych po zmarłym (spadkodawcy), które

pozostałych po zmarłym (spadkodawcy), które

przechodziły na inne osoby (spadkobierców)

przechodziły na inne osoby (spadkobierców)



początki dziedziczenia powiązane z

początki dziedziczenia powiązane z

powstaniem własności indywidualnej

powstaniem własności indywidualnej



różnorodność zasad dziedziczenia – w

różnorodność zasad dziedziczenia – w

zależności od stanu, płci

zależności od stanu, płci



różne zasady dziedziczenia w zależności od

różne zasady dziedziczenia w zależności od

składników majątku spadkowego (ruchomości

składników majątku spadkowego (ruchomości

czy nieruchomości, dziedziczne lub nabyte)

czy nieruchomości, dziedziczne lub nabyte)



dziedziczenie ustawowe vs. testamentowe

dziedziczenie ustawowe vs. testamentowe

© Anna Karabowicz

Dziedziczenie ustawowe (1)

Dziedziczenie ustawowe (1)

Prawo ziemskie



I klasa - zstępni



synowie na zasadzie wyłączności dziedziczyli dobra nieruchome po ojcu w równych

częściach (dziedzice konieczni), od poł. XVII w. synowie dziedziczyli tylko ¾ majątku

ojcowskiego; dobra po matce na równi z córkami – zasada reprezentacji spadkowej



córki dziedziczyły po ojcu tylko ruchomości jako posag, od poł. XIII w. dopuszczono

córki w braku synów do dziedziczenia nieruchomości (najpierw nabytych, potem

dziedzicznych), tak regulował Statut warcki; gdy byli synowie córkom należał się

tylko posag w pieniądzach; dobra po matce dziedziczyły na równi z synami, od poł.

XVII w. należała się córkom ¼ dóbr ojcowskich (czwarcizna)



II klasa – rodzeństwo – na tych samych zasadach, jak zstępni



III klasa – wstępni – dziedziczyli po połowie (Zbiór Praw Sądowych łączył rodziców

(tylko ich przewidywał) w jedną klasę z rodzeństwem: majątek ojcowski wracał do

ojca, macierzysty do matki, rodzeństwo - majątek nabyty)



IV klasa – krewni boczni – dopiero od kon. XIII w. i tylko do IV stopnia komputacji

rzymskiej, XIV-XV w. rozszerzanie na dalsze stopnie, co miało ograniczać prawo

króla do kaduka (puścizny), od 1588 r. do XVIII stopnia, krewni ojca dziedziczyli

majątek ojcowski, krewni matki – macierzysty



prawo ziemskie nie przewidywało dziedziczenia po małżonku



podział spadku w drodze ugody poza sądem w obecności świadków, wpisywano ją

do ksiąg sądowych (jeśli nie – była niewzruszalna dopiero po 3 latach i 3

miesiącach, na Litwie po 10 latach), przed podziałem ustalenie masy spadkowej

(wraz z wypłaconymi posagami, jak były większe od ¼ to musiały zwracać

nadwyżkę)



niegodność dziedziczenia (zgody kobiety na porwanie, zamążpójście szlachcianki

za nieszlachcica, proskrypcji), nieznane było wydziedziczenie

© Anna Karabowicz

Dziedziczenie ustawowe (2)

Dziedziczenie ustawowe (2)



Prawo miejskie

Prawo miejskie



gerada – wyprawa + uzupełnione w czasie trwania małżeństwa przedmioty

gerada – wyprawa + uzupełnione w czasie trwania małżeństwa przedmioty

domowego użytku; dziedziczyły ją córki lub synowie idący do stanu

domowego użytku; dziedziczyły ją córki lub synowie idący do stanu

duchownego, gdy ich nie było najbliższa krewna płci żeńskiej

duchownego, gdy ich nie było najbliższa krewna płci żeńskiej



hergewet – elementy uzbrojenia, konie, odzież męska; dziedziczony przez

hergewet – elementy uzbrojenia, konie, odzież męska; dziedziczony przez

męskich spadkobierców; w okresie nowożytnym przedstawiał mniejszą

męskich spadkobierców; w okresie nowożytnym przedstawiał mniejszą

wartość niż gerada

wartość niż gerada



dziedzictwo – reszta majątku, przypadała po równo kobietom i mężczyznom

dziedzictwo – reszta majątku, przypadała po równo kobietom i mężczyznom



2 koła spadkobierców: ściślejsze (zstępni, rodzice i rodzeństwo) oraz

2 koła spadkobierców: ściślejsze (zstępni, rodzice i rodzeństwo) oraz

obszerniejsze (dalsi krewni do VII stopnia komputacji rzymskiej), gdy nie było

obszerniejsze (dalsi krewni do VII stopnia komputacji rzymskiej), gdy nie było

krewnych – puścizna dla króla

krewnych – puścizna dla króla



równouprawnienie kobiet

równouprawnienie kobiet



dziedziczenie po małżonku (prawo chełmińskie: ½ majątku, prawo

dziedziczenie po małżonku (prawo chełmińskie: ½ majątku, prawo

magdeburskie: mąż dziedziczył ruchomości posagowe (bez gerady), żona

magdeburskie: mąż dziedziczył ruchomości posagowe (bez gerady), żona

dziedziczyła wiano (gdy go nie było: 1/3 lub 1/4 majątku nabytego), po

dziedziczyła wiano (gdy go nie było: 1/3 lub 1/4 majątku nabytego), po

bezpotomnej śmierci żony wiano przechodziło na jej krewnych (chyba że

bezpotomnej śmierci żony wiano przechodziło na jej krewnych (chyba że

mąż zastrzegł je dla siebie)

mąż zastrzegł je dla siebie)



Prawo wiejskie

Prawo wiejskie



równouprawnienie kobiet (od poł. XIV w.)

równouprawnienie kobiet (od poł. XIV w.)



dziedziczenie ograniczało się do zstępnych, potem rodzeństwo, następnie

dziedziczenie ograniczało się do zstępnych, potem rodzeństwo, następnie

krewni boczni do VIII stopnia (od Statutów Kazimierza Wielkiego), jak nie

krewni boczni do VIII stopnia (od Statutów Kazimierza Wielkiego), jak nie

było krewnych – puścizna na rzecz pana wsi

było krewnych – puścizna na rzecz pana wsi



w braku potomstwa dziedziczył małżonek ruchomości i wspólnie kupione

w braku potomstwa dziedziczył małżonek ruchomości i wspólnie kupione

nieruchomości

nieruchomości

© Anna Karabowicz

Dziedziczenie testamentowe

Dziedziczenie testamentowe

(1)

(1)



Prawo ziemskie

Prawo ziemskie



we wczesnym średniowieczu nie znano testamentu, pojawiał się

we wczesnym średniowieczu nie znano testamentu, pojawiał się

od kon. XII w. pod wpływem Kościoła

od kon. XII w. pod wpływem Kościoła



Kościół walczył o możliwość przekazywania majątku „dla

Kościół walczył o możliwość przekazywania majątku „dla

zbawienia duszy” na rzecz instytucji kościelnej tzw. części

zbawienia duszy” na rzecz instytucji kościelnej tzw. części

swobodnej – 1/3 przy 2 synach itd., 1254 r. na zjeździe w Łęczycy

swobodnej – 1/3 przy 2 synach itd., 1254 r. na zjeździe w Łęczycy

dozwolono testować nawet całością majątku; od XIV/XV w.

dozwolono testować nawet całością majątku; od XIV/XV w.

swobodne testowanie 1/3 dóbr nieruchomych (tzw. trzecizna),

swobodne testowanie 1/3 dóbr nieruchomych (tzw. trzecizna),

potwierdzone w 1437 r.

potwierdzone w 1437 r.



początkowo przedmiotem testowania były tylko ruchomości, z

początkowo przedmiotem testowania były tylko ruchomości, z

czasem nieruchomości, początkowo tylko nabyte, potem też

czasem nieruchomości, początkowo tylko nabyte, potem też

dziedziczne, ale z zachowaniem praw dziedziców koniecznych,

dziedziczne, ale z zachowaniem praw dziedziców koniecznych,

od 1505, 1510, 1519 r. zakaz testowania nieruchomościami bez

od 1505, 1510, 1519 r. zakaz testowania nieruchomościami bez

zgody sejmu (pod rygorem nieważności)

zgody sejmu (pod rygorem nieważności)



forma testamentu: ustna, od XIII w. pisemna; od 1437 r.

forma testamentu: ustna, od XIII w. pisemna; od 1437 r.

dotyczący nieruchomości sporządzony przed sądem, a

dotyczący nieruchomości sporządzony przed sądem, a

ruchomości – spisany w obecności 2 świadków, w 1724 r.

ruchomości – spisany w obecności 2 świadków, w 1724 r.

potwierdzenie pisemności testamentów (jedynie wojskowi mogli

potwierdzenie pisemności testamentów (jedynie wojskowi mogli

sporządzać testamenty ustne)

sporządzać testamenty ustne)

© Anna Karabowicz

Dziedziczenie testamentowe

Dziedziczenie testamentowe

(2)

(2)



Prawo miejskie

Prawo miejskie



prawo magdeburskie: testament sporządzany

prawo magdeburskie: testament sporządzany

pisemnie w obecności 7 świadków, w praktyce

pisemnie w obecności 7 świadków, w praktyce

spisywano je przed ławą lub radą miejską; zakaz

spisywano je przed ławą lub radą miejską; zakaz

testowania nieruchomościami dziedzicznymi bez

testowania nieruchomościami dziedzicznymi bez

zgody spadkobierców ustawowych, swoboda

zgody spadkobierców ustawowych, swoboda

testowana na rzecz Kościoła

testowana na rzecz Kościoła



prawo chełmińskie: testamenty publiczne

prawo chełmińskie: testamenty publiczne

(sporządzane ustnie lub pisemnie przed radą lub

(sporządzane ustnie lub pisemnie przed radą lub

sądem), prywatne (spisany w obecności 7

sądem), prywatne (spisany w obecności 7

świadków)

świadków)



Prawo wiejskie

Prawo wiejskie



testament publiczny: ustne oświadczenie w

testament publiczny: ustne oświadczenie w

obecności wójta, ławników, 2 świadków, albo był od

obecności wójta, ławników, 2 świadków, albo był od

razu spisywany, albo świadkowie zeznawali jego

razu spisywany, albo świadkowie zeznawali jego

treść do ksiąg sądowych

treść do ksiąg sądowych



testować można było tylko ruchomościami

testować można było tylko ruchomościami