GMO

GMO

– szansa czy

– szansa czy

zagrożenie?

zagrożenie?

Podstawy Biotechnologii

Podstawy Biotechnologii

Technologia Żywności i

Technologia Żywności i

Żywienie Człowieka

Żywienie Człowieka

Wykład monograficzny

Wykład monograficzny

http://www.biotechnolog.pl/

http://www.biotechnolog.pl/

GEN

GEN

To fragment DNA, w którym

To fragment DNA, w którym

zakodowana jest informacja

zakodowana jest informacja

o budowie łańcucha

o budowie łańcucha

polipeptydowego.

polipeptydowego.

Jest jednostką dziedziczną.

Jest jednostką dziedziczną.

Genom

Genom

Według T. A. Browna jest to

Według T. A. Browna jest to

cała informacja genetyczna

cała informacja genetyczna

żywego organizmu.

żywego organizmu.

Transgen

Transgen

To wprowadzony dodatkowo do

To wprowadzony dodatkowo do

organizmu nowy gen. Jest on

organizmu nowy gen. Jest on

wbudowywany na stałe

wbudowywany na stałe

do genomu

do genomu

i przekazywany

i przekazywany

następnym pokoleniom

następnym pokoleniom

zgodnie z prawami genetyki.

zgodnie z prawami genetyki.

GMO

GMO

Organizm Modyfikowany

Organizm Modyfikowany

Genetycznie

Genetycznie

Organizm inny niż organizm człowieka,

Organizm inny niż organizm człowieka,

w którym materiał genetyczny został

w którym materiał genetyczny został

zmieniony w sposób niezachodzący

zmieniony w sposób niezachodzący

w warunkach

w warunkach

naturalnych wskutek

naturalnych wskutek

krzyżowania lub naturalnej rekombinacji.

krzyżowania lub naturalnej rekombinacji.



(

(

Ustawa z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych

Ustawa z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych

).

).

Od DNA do GMO…

Od DNA do GMO…

1953

1953

Opisanie struktury DNA

Opisanie struktury DNA

1968

1968

Enzymatyczne metody przecinania lub łączenia DNA

Enzymatyczne metody przecinania lub łączenia DNA

lub gen

lub gen

ó

ó

w

w

(restryktazy

(restryktazy

i ligazy), celem uzyskania

i ligazy), celem uzyskania

rekombinacyjnego DNA

rekombinacyjnego DNA

1973

1973

Metody transferu gen

Metody transferu gen

ó

ó

w/DNA do kom

w/DNA do kom

ó

ó

rek

rek

1990

1990

Pierwsza Dyrektywa UE dotycząca żywności GM

Pierwsza Dyrektywa UE dotycząca żywności GM

1994

1994

Komercjalizacja w USA pierwszego produktu GM

Komercjalizacja w USA pierwszego produktu GM

(pomidora)

(pomidora)

1995

1995

Opisanie genomu pierwszego organizmu

Opisanie genomu pierwszego organizmu

-

-

Haemophilus influenz

Haemophilus influenz

a

a

e

e

1996

1996

Drożdże piekarskie

Drożdże piekarskie

Saccharomyces cerevisiae

Saccharomyces cerevisiae

-

-

pierwszy genom

pierwszy genom

Eucaryota

Eucaryota

2000

2000

Opisanie około 40 genom

Opisanie około 40 genom

ó

ó

w

w

2001

2001

Opisanie genomu człowieka

Opisanie genomu człowieka

2002

2002

Projekty Dyrektyw UE dotyczących zatwierdzania,

Projekty Dyrektyw UE dotyczących zatwierdzania,

oceny bezpieczeństwa, wykrywalności i oznakowania

oceny bezpieczeństwa, wykrywalności i oznakowania

ż

ż

ywności GM

ywności GM

Inżynieria

Inżynieria

genetyczna

genetyczna

To celowa ingerencja w organizm, która

To celowa ingerencja w organizm, która

polega

polega

na wprowadzeniu do genomu

na wprowadzeniu do genomu

żywego organizmu nowych informacji

żywego organizmu nowych informacji

genetycznych, czyli przenoszeniu genów z

genetycznych, czyli przenoszeniu genów z

jednego organizmu do innego, bądź

jednego organizmu do innego, bądź

na

na

zmodyfikowaniu genomu poprzez

zmodyfikowaniu genomu poprzez

izolowanie lub eliminację genów.

izolowanie lub eliminację genów.

Jest to pojęcie ogólne, do którego

Jest to pojęcie ogólne, do którego

można

można

zaliczyć m.in.:

zaliczyć m.in.:

•

klonowanie zwierząt,

klonowanie zwierząt,

•

namnażanie materiału genetycznego,

namnażanie materiału genetycznego,

•

genetyczne modyfikacje roślin,

genetyczne modyfikacje roślin,

•

terapię genową,

terapię genową,

•

modyfikację bakterii, np. w celu produkcji

modyfikację bakterii, np. w celu produkcji

ludzkiej insuliny lub antybiotyków.

ludzkiej insuliny lub antybiotyków.

Inżynieria

Inżynieria

genetyczna

genetyczna

Zakres manipulacji

Zakres manipulacji

genetycznych

genetycznych

Wyróżniamy trzy rodzaje

Wyróżniamy trzy rodzaje

metod modyfikacji

metod modyfikacji

genetycznych,

genetycznych,

pozwalających uzyskać

pozwalających uzyskać

pożądane cechy.

pożądane cechy.

http://www.biotechnolog.pl/

http://www.biotechnolog.pl/

Zakres manipulacji

Zakres manipulacji

genetycznych

genetycznych

1.

1.

Zmieniona zostaje aktywność genów

Zmieniona zostaje aktywność genów

naturalnie występujących w danym

naturalnie występujących w danym

organizmie.

organizmie.

Metoda ta została wykorzystana w produkcji

Metoda ta została wykorzystana w produkcji

pomidorów Flavr Savr, które jako pierwsze

pomidorów Flavr Savr, które jako pierwsze

GMO zostały w 1994 roku dopuszczone do obrotu w

GMO zostały w 1994 roku dopuszczone do obrotu w

USA. Zmniejszono w nich aktywność genu, który

USA. Zmniejszono w nich aktywność genu, który

odpowiada

za

proces

dojrzewania

odpowiada

za

proces

dojrzewania

i mięknięcia pomidora. Otrzymano odmianę zmienioną

i mięknięcia pomidora. Otrzymano odmianę zmienioną

genetycznie, choć

genetycznie, choć

w komórkach rośliny nie pojawił się

w komórkach rośliny nie pojawił się

żaden nowy element, żaden obcy gen.

żaden nowy element, żaden obcy gen.

Zakres manipulacji

Zakres manipulacji

genetycznych

genetycznych

2.

2.

Do organizmu wprowadzone

Do organizmu wprowadzone

zostają dodatkowe kopie jego

zostają dodatkowe kopie jego

własnych genów.

własnych genów.

Powielenie genu - powoduje "namnażanie"

Powielenie genu - powoduje "namnażanie"

pożądanej

pożądanej

cechy (barwa, zawartość cukru).

cechy (barwa, zawartość cukru).

Dotychczas nie wprowadzono do obrotu takich

Dotychczas nie wprowadzono do obrotu takich

produktów.

produktów.

Zakres manipulacji

Zakres manipulacji

genetycznych

genetycznych

3.

3.

Wprowadzony gen pochodzi

Wprowadzony gen pochodzi

z organizmu innego gatunku.

z organizmu innego gatunku.

Włączenie materiału genetycznego (DNA) do

Włączenie materiału genetycznego (DNA) do

genomu innych organizmów roślin lub zwierząt,

genomu innych organizmów roślin lub zwierząt,

niezależnie od gatunku. Najbardziej powszechne

niezależnie od gatunku. Najbardziej powszechne

zastosowanie

tego

rodzaju

modyfikacji

to

zastosowanie

tego

rodzaju

modyfikacji

to

przeniesienie genu z bakterii glebowej

przeniesienie genu z bakterii glebowej

Bacillus

Bacillus

thuringensis

thuringensis

do roślin uprawnych. Dzięki temu

do roślin uprawnych. Dzięki temu

wytwarzają one toksynę chroniącą je przed

wytwarzają one toksynę chroniącą je przed

owadami. Tak zmodyfikowane rośliny zostały

owadami. Tak zmodyfikowane rośliny zostały

wprowadzone do obrotu.

wprowadzone do obrotu.

Inżynieria

Inżynieria

genetyczna

genetyczna

Dotychczas

najszersze

Dotychczas

najszersze

zastosowanie inżynieria genetyczna

zastosowanie inżynieria genetyczna

osiągnęła

na

polu

produkcji

osiągnęła

na

polu

produkcji

żywności.

żywności.

http://www.biotechnolog.pl/

http://www.biotechnolog.pl/

Metody

Metody

otrzymywania GMO

otrzymywania GMO



Wektore

Wektore

m

m

przenoszącym

przenoszącym

transgen do komórek zwierząt są

transgen do komórek zwierząt są

retrowirusy

retrowirusy

(wirusy zawierające

(wirusy zawierające

RNA), którymi infekuje się

RNA), którymi infekuje się

komórki we wczesnym stadium

komórki we wczesnym stadium

rozwoju embrionalnego.

rozwoju embrionalnego.

Metody

Metody

otrzymywania GMO

otrzymywania GMO



Zwierzęta transgeniczne uzyskuje się

Zwierzęta transgeniczne uzyskuje się

także

bezwektorowymi

metodami.

także

bezwektorowymi

metodami.

Transgen

jest

wprowadzony

przez

Transgen

jest

wprowadzony

przez

mikroiniekcję

mikroiniekcję

do zapłodnionego jaja lub

do zapłodnionego jaja lub

komórki z wczesnego etapu rozwoju

komórki z wczesnego etapu rozwoju

embrionalnego.

Zmienione

zarodki

embrionalnego.

Zmienione

zarodki

wszczepia

się

do

macicy

matki

wszczepia

się

do

macicy

matki

zastępczej, gdzie rozwija się genetycznie

zastępczej, gdzie rozwija się genetycznie

zmodyfikowane potomstwo.

zmodyfikowane potomstwo.

Metody

Metody

otrzymywania GMO

otrzymywania GMO



Inną metodą jest

Inną metodą jest

pobranie i hodowanie

pobranie i hodowanie

komórki

komórki

z wczesnego stadium rozwoju

z wczesnego stadium rozwoju

zarodkowego - blastocysty. Są to komórki

zarodkowego - blastocysty. Są to komórki

linii zarodkowej ES /embryonic stem/.

linii zarodkowej ES /embryonic stem/.

Mają one zdolność różnicowania się we

Mają one zdolność różnicowania się we

wszystkie inne typy komórek. Można je zmienić

wszystkie inne typy komórek. Można je zmienić

genetycznie

genetycznie

w laboratorium, wszczepić do

w laboratorium, wszczepić do

blastocysty

blastocysty

i implantować do macicy matki

i implantować do macicy matki

zastępczej.

zastępczej.

Metody

Metody

otrzymywania GMO

otrzymywania GMO



„

„

Wycinanie" genów i przenoszenie

Wycinanie" genów i przenoszenie

ich do genomów "gospodarza".

ich do genomów "gospodarza".

„Nożycami" genetycznymi są enzymy

„Nożycami" genetycznymi są enzymy

restrykcyjne -

restrykcyjne -

restryktazy

restryktazy

.

.

Mają

one

zdolność

rozpoznawania

Mają

one

zdolność

rozpoznawania

charakterystycznych miejsc DNA /określonych

charakterystycznych miejsc DNA /określonych

sekwencji zasad/ i przecinania go w tych

sekwencji zasad/ i przecinania go w tych

punktach, zostawiając tzw. "lepkie końce", do

punktach, zostawiając tzw. "lepkie końce", do

których mogą być przyłączane dodatkowe

których mogą być przyłączane dodatkowe

geny.

geny.

Metody otrzymywania

Metody otrzymywania

GMO

GMO



Aby przenieść gen do

Aby przenieść gen do

organizmu biorcy, potrzebny jest

organizmu biorcy, potrzebny jest

środek transportu, tzw. wektor.

środek transportu, tzw. wektor.

U roślin doskonałym wektorem

U roślin doskonałym wektorem

okazał się

okazał się

plazmid Ti

plazmid Ti

bakterii

bakterii

Agrobacterium tumefaciens,

Agrobacterium tumefaciens,

wywołującej guzowatość u

wywołującej guzowatość u

roślin

roślin

z rodziny różowatych.

z rodziny różowatych.

http://biologi.uio.no/plfys/haa/gen/gmo.htm

Metody otrzymywania

Metody otrzymywania

GMO

GMO

W laboratorium można usunąć

W laboratorium można usunąć

z plazmidu gen wywołujący

z plazmidu gen wywołujący

narośla i wprowadzić do

narośla i wprowadzić do

niego nowy gen, który ma być

niego nowy gen, który ma być

przeniesiony do rośliny.

przeniesiony do rośliny.

W ten sposób plazmid Ti jest

W ten sposób plazmid Ti jest

wykorzystywany w celu

wykorzystywany w celu

przenoszenia dodatkowych genów

przenoszenia dodatkowych genów

do roślin. Zakażenie roślin

do roślin. Zakażenie roślin

dodatkowym genem to

dodatkowym genem to

transfekcja

transfekcja

.

.

http://arabidopsis.info/students/agrobacterium/

Metody otrzymywania

Metody otrzymywania

GMO

GMO



metoda pokrycia małych kuleczek złota

metoda pokrycia małych kuleczek złota

lub wolframu cząsteczkami DNA a następnie

lub wolframu cząsteczkami DNA a następnie

wstrzeliwanie ich do jąder komórek tkanki

wstrzeliwanie ich do jąder komórek tkanki

roślinnej

z

użyciem

tzw.

"armatki

roślinnej

z

użyciem

tzw.

"armatki

genowej" /gaz pod dużym ciśnieniem/.

genowej" /gaz pod dużym ciśnieniem/.

Technikę tę nazwano

Technikę tę nazwano

biolistyką

biolistyką

i stosuje się

i stosuje się

ją zwłaszcza przy wprowadzaniu nowych

ją zwłaszcza przy wprowadzaniu nowych

genów do roślin jednoliściennych /zboża/.

genów do roślin jednoliściennych /zboża/.

Metody

Metody

otrzymywania GMO

otrzymywania GMO

Dwie najpopularniejsze metody modyfikacji genetycznych organizmów roślinnych. Wybrany gen może być

Dwie najpopularniejsze metody modyfikacji genetycznych organizmów roślinnych. Wybrany gen może być

dostarczony za pośrednictwem

dostarczony za pośrednictwem

Agrobacterium

Agrobacterium

(po lewej), albo poprzez związanie go do mikroskopijnych kuleczek

(po lewej), albo poprzez związanie go do mikroskopijnych kuleczek

złota lub wolframu i ostrzeliwanie nimi tkanek roślinnych. Na pożywkach przeprowadza się selekcję tych osobników,

złota lub wolframu i ostrzeliwanie nimi tkanek roślinnych. Na pożywkach przeprowadza się selekcję tych osobników,

u których gen na stałe włączył się do chromosomu roślinnego, następnie rozpoczyna się eksperymentalną uprawę.

u których gen na stałe włączył się do chromosomu roślinnego, następnie rozpoczyna się eksperymentalną uprawę.

Metody

Metody

otrzymywania GMO

otrzymywania GMO



bezwektorowe metody

bezwektorowe metody

modyfikacji roślin:

modyfikacji roślin:

•

chemiczne

chemiczne

•

fizyczne

fizyczne

http://www.biotechnolog.pl/

http://www.biotechnolog.pl/

Metody

Metody

otrzymywania GMO

otrzymywania GMO

Chemiczną

Chemiczną

metodą jest dodanie

metodą jest dodanie

odpowiedniego czynnika, np. glikolu

odpowiedniego czynnika, np. glikolu

polietylenowego - PEG.

polietylenowego - PEG.

Metody

Metody

otrzymywania GMO

otrzymywania GMO

Fizyczną

Fizyczną

metodą mogą być

metodą mogą być

krótkotrwałe,

krótkotrwałe,

wysokonapięciowe

wysokonapięciowe

impulsy elektryczne

impulsy elektryczne

lub

lub

mikroiniekcja

mikroiniekcja

, czyli wprowadzenie

, czyli wprowadzenie

genu

genu

za pomocą igły do komórek

za pomocą igły do komórek

roślinnych.

roślinnych.

GMO - przykłady

GMO - przykłady

•

Pierwszą zmodyfikowaną genetycznie

Pierwszą zmodyfikowaną genetycznie

rośliną był tytoń – 1984 rok.

rośliną był tytoń – 1984 rok.

•

W roku 1986 modyfikacji poddano

W roku 1986 modyfikacji poddano

pomidora.

pomidora.

•

Od

tego

czasu

zmodyfikowana

Od

tego

czasu

zmodyfikowana

została już większość roślin mających

została już większość roślin mających

znaczenie gospodarcze.

znaczenie gospodarcze.

http://www.biotechnolog.p

http://www.biotechnolog.p

l/

l/

Celem modyfikacji

Celem modyfikacji

organizmów jest:

organizmów jest:

•

uodpornienie ich na działanie

uodpornienie ich na działanie

niekorzystnych warunków, np.

niekorzystnych warunków, np.

mróz, suszę lub zasoloną glebę

mróz, suszę lub zasoloną glebę

•

uodpornienie na choroby

uodpornienie na choroby

:

:

wirusowe, bakteryjne, grzybice

wirusowe, bakteryjne, grzybice

•

uodpornienie roślin na herbicydy,

uodpornienie roślin na herbicydy,

czyli środki chwastobójcze

czyli środki chwastobójcze

•

uodpornienie roślin na owady

uodpornienie roślin na owady

żerujące najczęściej na liściach,

żerujące najczęściej na liściach,

zarówno

zarówno

w stadium dorosłym-

w stadium dorosłym-

imago, jak i larwalnym

imago, jak i larwalnym

Celem modyfikacji

Celem modyfikacji

organizmów jest:

organizmów jest:

Celem modyfikacji

Celem modyfikacji

organizmów jest:

organizmów jest:

•

opóźnienie dojrzewania co ułatwia

opóźnienie dojrzewania co ułatwia

przechowywanie i transport

przechowywanie i transport

;

;

•

szybszy

przyrost

masy

ciała

szybszy

przyrost

masy

ciała

zwierząt

zwierząt

;

;

•

zwiększenie wydajności mlecznej

zwiększenie wydajności mlecznej

;

;

•

transgeniczne

zwierzęta

gospodarcze

transgeniczne

zwierzęta

gospodarcze

otrzymuje się z myślą o wykorzystaniu ich

otrzymuje się z myślą o wykorzystaniu ich

jako

producentów

zrekombinowanych

jako

producentów

zrekombinowanych

białek o znaczeniu farmaceutycznym

białek o znaczeniu farmaceutycznym

(np. czynnik krzepliwości krwi,

(np. czynnik krzepliwości krwi,

erytropoetynę

leczącą

anemię,

ß

erytropoetynę

leczącą

anemię,

ß

interferon zwalczający infekcje wirusowe i

interferon zwalczający infekcje wirusowe i

nowotwory oraz hormon wzrostu)

nowotwory oraz hormon wzrostu)

Celem modyfikacji

Celem modyfikacji

organizmów jest:

organizmów jest:

Organizm

Organizm

Nowa cecha

Nowa cecha

Zastosowanie w żywności

Zastosowanie w żywności

Kukurydza

Kukurydza

Tolerancja na owady i herbicydy

Tolerancja na owady i herbicydy

Produkty żywnościowe i ich

Produkty żywnościowe i ich

składniki

składniki

Soja

Soja

Tolerancja na herbicydy

Tolerancja na herbicydy

Produkty żywnościowe i ich

Produkty żywnościowe i ich

składniki

składniki

Kukurydza

Kukurydza

Odporność na owady

Odporność na owady

Składniki żywności

Składniki żywności

Kukurydza

Kukurydza

Odporność na herbicydy

Odporność na herbicydy

Składniki żywności

Składniki żywności

Pomidor

Pomidor

Op

Op

ó

ó

źnione dojrzewanie

źnione dojrzewanie

Przetwory pomidorowe

Przetwory pomidorowe

Cykoria (czerwona

Cykoria (czerwona

–

–

radicchio oraz

radicchio oraz

zielona)

zielona)

Tolerancja na herbicydy i męska

Tolerancja na herbicydy i męska

sterylność

sterylność

Warzywo

Warzywo

Soja

Soja

Wysoka zawartość kwasu

Wysoka zawartość kwasu

oleinowego

oleinowego

Olej

Olej

Kukurydza

Kukurydza

Tolerancja na herbicydy

Tolerancja na herbicydy

Produkty żywnościowe i ich

Produkty żywnościowe i ich

składniki

składniki

Soja

Soja

Tolerancja na herbicydy

Tolerancja na herbicydy

Nasiona

Nasiona

Kukurydza

Kukurydza

Tolerancja na herbicydy i owady

Tolerancja na herbicydy i owady

Warzywo, mrożona słodka

Warzywo, mrożona słodka

kukurydza

kukurydza

i sproszkowana,

i sproszkowana,

składniki żywności

składniki żywności

Burak cukrowy

Burak cukrowy

Tolerancja na herbicydy

Tolerancja na herbicydy

Cukier, z pulpy - składniki żywności

Cukier, z pulpy - składniki żywności

Burak pastewny

Burak pastewny

Tolerancja na herbicydy

Tolerancja na herbicydy

Pasza dla zwierząt

Pasza dla zwierząt

Ziemniak

Ziemniak

Zmieniony skład skrobi

Zmieniony skład skrobi

Skrobia i składniki

Skrobia i składniki

Bawełna

Bawełna

Tolerancja na herbicydy lub owady

Tolerancja na herbicydy lub owady

Zastosowanie tak jak inna bawełna

Zastosowanie tak jak inna bawełna

Żywność

Żywność

Modyfikowana

Modyfikowana

Genetycznie

Genetycznie

zwana też transgeniczną,

zwana też transgeniczną,

to żywność

to żywność

wyprodukowana

wyprodukowana

z organizmów przetworzonych

z organizmów przetworzonych

przez naukowców drogą

przez naukowców drogą

przenoszenia genów z jednego

przenoszenia genów z jednego

gatunku do drugiego.

gatunku do drugiego.

http://www.biotechnolog.pl/

http://www.biotechnolog.pl/

Żywność Modyfikowana

Żywność Modyfikowana

Genetycznie

Genetycznie

Genetycznie Modyfikowana Żywność

Genetycznie Modyfikowana Żywność

(Żywność GM) to żywność:

(Żywność GM) to żywność:



zawierająca GMO,

zawierająca GMO,



składająca się z GMO lub

składająca się z GMO lub



wytworzona z GMO

wytworzona z GMO

(

(

Rozporządzenie (WE) 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22

Rozporządzenie (WE) 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22

września 2003 roku

września 2003 roku

w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i środków

w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i środków

żywienia zwierząt

żywienia zwierząt

)

)

W pracach genetycznych

W pracach genetycznych

prowadzonych w celu uzyskania

prowadzonych w celu uzyskania

żywności transgenicznej dominują

żywności transgenicznej dominują

trzy kierunki:

trzy kierunki:

1.

1.

Wzbogacenie żywności w

Wzbogacenie żywności w

składniki podnoszące jej wartość

składniki podnoszące jej wartość

żywieniową

żywieniową

2.

2.

Usuwanie substancji szkodliwych

Usuwanie substancji szkodliwych

i niepożądanych

i niepożądanych

3.

3.

Poprawa cech funkcjonalnych

Poprawa cech funkcjonalnych

związanych z procesami

związanych z procesami

przetwórczymi

przetwórczymi

Gdzie i co się

Gdzie i co się

uprawia?

uprawia?

•

Największy areał upraw roślin

Największy areał upraw roślin

genetycznie zmodyfikowanych znajduje

genetycznie zmodyfikowanych znajduje

się w: USA, Argentynie, Kanadzie,

się w: USA, Argentynie, Kanadzie,

Brazylii, Chinach, Paragwaju, Indiach

Brazylii, Chinach, Paragwaju, Indiach

i RPA. Największe ilości roślin GM

i RPA. Największe ilości roślin GM

uprawiane są w Stanach Zjednoczonych

uprawiane są w Stanach Zjednoczonych

Ameryki Płn. ( 47,6 mln ha).

Ameryki Płn. ( 47,6 mln ha).

http://www.biotechnolog.pl/

http://www.biotechnolog.pl/

Gdzie i co się

Gdzie i co się

uprawia?

uprawia?

•

Spośród skomercjalizowanych roślin

Spośród skomercjalizowanych roślin

GM, najwięcej uprawia się soi,

GM, najwięcej uprawia się soi,

kukurydzy, bawełny i rzepaku. Ponad

kukurydzy, bawełny i rzepaku. Ponad

50% wszystkich upraw soi na świecie

50% wszystkich upraw soi na świecie

stanowi soja zmodyfikowana

stanowi soja zmodyfikowana

genetycznie. W USA i Japonii

genetycznie. W USA i Japonii

uprawiane są także m.in. genetycznie

uprawiane są także m.in. genetycznie

zmodyfikowane pomidory, ziemniaki,

zmodyfikowane pomidory, ziemniaki,

buraki cukrowe.

buraki cukrowe.

Gdzie i co się uprawia?

Gdzie i co się uprawia?

•

Obecnie w Unii Europejskiej, w tym

Obecnie w Unii Europejskiej, w tym

także

także

w Polsce, stosować można

w Polsce, stosować można

jako żywność

jako żywność

lub składniki żywności

lub składniki żywności

zmodyfikowaną genetycznie soję,

zmodyfikowaną genetycznie soję,

kukurydzę, rzepak

kukurydzę, rzepak

(ściśle określone

(ściśle określone

linie). W Europie rośliny genetycznie

linie). W Europie rośliny genetycznie

zmodyfikowane uprawiane są

zmodyfikowane uprawiane są

w

w

Rumunii, Hiszpanii i Niemczech.

Rumunii, Hiszpanii i Niemczech.

Produkcja GMO w

Produkcja GMO w

latach 1996-2006

latach 1996-2006

Produkcja GMO w latach

Produkcja GMO w latach

1996-2006

1996-2006

Najczęściej uprawianą rośliną modyfikowaną genetycznie jest soja

Najczęściej uprawianą rośliną modyfikowaną genetycznie jest soja

odporna na herbicydy

odporna na herbicydy

Regulacje prawne dotyczące

Regulacje prawne dotyczące

GMO na terenie Unii

GMO na terenie Unii

Europejskiej

Europejskiej

Dyrektywa Rady nr 219

Dyrektywa Rady nr 219

z dnia 23 kwietnia 1990 roku

z dnia 23 kwietnia 1990 roku

w

w

sprawie

zamkniętego

użycia

genetycznie

sprawie

zamkniętego

użycia

genetycznie

zmodyfikowanych mikroorganizmów. Dyrektywa ta została

zmodyfikowanych mikroorganizmów. Dyrektywa ta została

zmieniona Dyrektywą Rady nr 81

zmieniona Dyrektywą Rady nr 81

z dnia 26 października

z dnia 26 października

1998 roku

1998 roku

;

;

Dyrektywa

Parlamentu

Europejskiego

i

Rady

Europy

Dyrektywa

Parlamentu

Europejskiego

i

Rady

Europy

2001/18/EC

2001/18/EC

z dnia 12 marca 2001 roku

z dnia 12 marca 2001 roku

uchylającej

uchylającej

Dyrektywę Rady 90/220/EWG w sprawie zamierzonego

Dyrektywę Rady 90/220/EWG w sprawie zamierzonego

uwalniania do środowiska organizmów genetycznie

uwalniania do środowiska organizmów genetycznie

zmodyfikowanych;

zmodyfikowanych;

Rozporządzenie

Parlamentu

Europejskiego

i

Rady

Nr

Rozporządzenie

Parlamentu

Europejskiego

i

Rady

Nr

1829/2003

1829/2003

z dnia 15 lipca 2003 roku

z dnia 15 lipca 2003 roku

w

w

sprawie genetycznie zmodyfikowanej

sprawie genetycznie zmodyfikowanej

żywności i pasz;

żywności i pasz;

Regulacje prawne dotyczące

Regulacje prawne dotyczące

GMO na terenie Unii

GMO na terenie Unii

Europejskiej

Europejskiej

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr

1830/2003

1830/2003

z dnia 22 września 2003 roku

z dnia 22 września 2003 roku

w

w

sprawie identyfikacji i oznakowania

sprawie identyfikacji i oznakowania

organizmów

genetycznie

zmodyfikowanych

oraz

organizmów

genetycznie

zmodyfikowanych

oraz

identyfikacji produktów żywnościowych i paszowych

identyfikacji produktów żywnościowych i paszowych

wytworzonych

z

organizmów

genetycznie

wytworzonych

z

organizmów

genetycznie

zmodyfikowanych,

zmieniającym

Dyrektywę

zmodyfikowanych,

zmieniającym

Dyrektywę

2001/18/WE;

2001/18/WE;

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr

1846/2003

1846/2003

z dnia 15 lipca 2003 roku

z dnia 15 lipca 2003 roku

w

w

sprawie

transgranicznego

przemieszczania

sprawie

transgranicznego

przemieszczania

organizmów genetycznie

organizmów genetycznie

zmodyfikowanych.

zmodyfikowanych.

Regulacje prawne dotyczące

Regulacje prawne dotyczące

GMO na terenie Polski

GMO na terenie Polski

Ustawa

Ustawa

z dnia 22 czerwca 2001 roku

z dnia 22 czerwca 2001 roku

o organizmach

o organizmach

genetycznie zmodyfikowanych (GMO) (Dz. U. Nr 76, poz.

genetycznie zmodyfikowanych (GMO) (Dz. U. Nr 76, poz.

811 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 26

811 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 26

października 2001 roku

października 2001 roku

Rozporządzenie Ministra Środowiska

Rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 8 lipca 2002 roku

z dnia 8 lipca 2002 roku

w sprawie określenia szczegółowego sposobu

w sprawie określenia szczegółowego sposobu

przeprowadzenia oceny zagrożeń dla zdrowia ludzi i

przeprowadzenia oceny zagrożeń dla zdrowia ludzi i

środowiska w związku z podjęciem działań

środowiska w związku z podjęciem działań

polegających na zamkniętym użyciu GMO, zamierzonym

polegających na zamkniętym użyciu GMO, zamierzonym

uwolnieniu GMO do środowiska, w tym wprowadzeniu do

uwolnieniu GMO do środowiska, w tym wprowadzeniu do

obrotu produktów GMO oraz wymagań jakie powinna

obrotu produktów GMO oraz wymagań jakie powinna

spełniać dokumentacja zawierająca ustalenia takiej

spełniać dokumentacja zawierająca ustalenia takiej

oceny (Dz. U. Nr 107, poz.944).

oceny (Dz. U. Nr 107, poz.944).

Regulacje prawne dotyczące

Regulacje prawne dotyczące

GMO na terenie Polski

GMO na terenie Polski

Rozporządzenie Ministra Środowiska

Rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 21 lutego

z dnia 21 lutego

2002

2002

roku

roku

w sprawie określenia

w sprawie określenia

szczegółowego sposobu funkcjonowania Komisji

szczegółowego sposobu funkcjonowania Komisji

do

spraw

organizmów

genetycznie

do

spraw

organizmów

genetycznie

zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 19, poz. 196).

zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 19, poz. 196).

Rozporządzenie Ministra Środowiska

Rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 29

z dnia 29

listopada 2002 rok

listopada 2002 rok

u

u

w sprawie określenia listy

w sprawie określenia listy

organizmów patogennych oraz ich klasyfikacji, a

organizmów patogennych oraz ich klasyfikacji, a

także niezbędnych środków dla poszczególnych

także niezbędnych środków dla poszczególnych

stopni hermetyczności (Dz. U. Nr 212, poz. 1798).

stopni hermetyczności (Dz. U. Nr 212, poz. 1798).

Regulacje prawne dotyczące

Regulacje prawne dotyczące

GMO na terenie Polski

GMO na terenie Polski

Rozporządzenie Ministra Środowiska

Rozporządzenie Ministra Środowiska

z dnia 6 czerwca

z dnia 6 czerwca

2002

2002

roku

roku

w sprawie określenia wzorów

w sprawie określenia wzorów

wniosków dotyczących zgód i zezwoleń

wniosków dotyczących zgód i zezwoleń

na działania w zakresie organizmów genetycznie

na działania w zakresie organizmów genetycznie

zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 797).

zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 797).

Rozporządzenie Ministra Finansów

Rozporządzenie Ministra Finansów

z dnia 19 kwietnia

z dnia 19 kwietnia

2002 roku

2002 roku

w sprawie urzędów celnych

w sprawie urzędów celnych

właściwych dla przywozu i wywozu produktów

właściwych dla przywozu i wywozu produktów

GMO (Dz. U. Nr 43, poz. 406 z późn .zm.).

GMO (Dz. U. Nr 43, poz. 406 z późn .zm.).

Zasady wprowadzania

Zasady wprowadzania

GMO na rynek

GMO na rynek

WHO wraz z Organizacją Narodów

WHO wraz z Organizacją Narodów

Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa

Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa

(FAO)

(FAO)

i Programem Narodów Zjednoczonych do

i Programem Narodów Zjednoczonych do

spraw Środowiska (UNEP) wspólnie

spraw Środowiska (UNEP) wspólnie

pomagają krajom wprowadzającym produkty

pomagają krajom wprowadzającym produkty

GM przeprowadzić badaniach pod każdym

GM przeprowadzić badaniach pod każdym

kątem ich wpływu na ludzkie zdrowie i

kątem ich wpływu na ludzkie zdrowie i

środowisko naturalne.

środowisko naturalne.

Zasady wprowadzania

Zasady wprowadzania

GMO na rynek

GMO na rynek

Żaden podmiot nie może wprowadzać

Żaden podmiot nie może wprowadzać

do obrotu GMO przeznaczonego

do obrotu GMO przeznaczonego

do użycia jako żywność/środki żywienia

do użycia jako żywność/środki żywienia

zwierząt, jeśli nie są one objęte

zwierząt, jeśli nie są one objęte

zezwoleniem udzielonym zgodnie

zezwoleniem udzielonym zgodnie

z

z

postanowieniami rozporządzenia.

postanowieniami rozporządzenia.

Zasady wprowadzania

Zasady wprowadzania

GMO na rynek

GMO na rynek

W celu uzyskania zezwolenia, należy

W celu uzyskania zezwolenia, należy

złożyć wniosek do właściwego organu

złożyć wniosek do właściwego organu

krajowego państwa członkowskiego.

krajowego państwa członkowskiego.

W Polsce funkcję tę pełni

W Polsce funkcję tę pełni

Główny Inspektor

Główny Inspektor

Sanitarny

Sanitarny

,

,

który

który

przekazuje wniosek

przekazuje wniosek

wraz ze

wraz ze

wszystkimi dodatkowymi

wszystkimi dodatkowymi

informacjami do Europejskiego

informacjami do Europejskiego

Urzędu Bezpieczeństwa Żywności.

Urzędu Bezpieczeństwa Żywności.

Zasady wprowadzania

Zasady wprowadzania

GMO na rynek

GMO na rynek

Zezwolenia dla GMO przeznaczonego

Zezwolenia dla GMO przeznaczonego

do użycia nie udziela się, jeśli

do użycia nie udziela się, jeśli

podmiot

występujący

o

takie

podmiot

występujący

o

takie

zezwolenie

nie

udowodni

w

zezwolenie

nie

udowodni

w

wystarczający sposób, że spełnia ona

wystarczający sposób, że spełnia ona

wymagania dotyczące bezpieczeństwa

wymagania dotyczące bezpieczeństwa

.

.

Zasady wprowadzania

Zasady wprowadzania

GMO na rynek

GMO na rynek

Nowe przepisy w zakresie GMO uwzględniają także

Nowe przepisy w zakresie GMO uwzględniają także

dotychczasowe doświadczenie z którego wynika, iż

dotychczasowe doświadczenie z którego wynika, iż

nie powinno udzielać się zezwolenia dla jednego

nie powinno udzielać się zezwolenia dla jednego

rodzaju

użytkowania

produktu,

kiedy

rodzaju

użytkowania

produktu,

kiedy

prawdopodobnie będzie on użytkowany zarówno jako

prawdopodobnie będzie on użytkowany zarówno jako

produkt żywnościowy, jak i środek żywienia zwierząt.

produkt żywnościowy, jak i środek żywienia zwierząt.

Dlatego też przyjęto zasadę, iż zezwolenia dla takich

Dlatego też przyjęto zasadę, iż zezwolenia dla takich

produktów powinno się udzielać tylko wtedy, kiedy

produktów powinno się udzielać tylko wtedy, kiedy

spełniają standardy bezpieczeństwa zarówno dla

spełniają standardy bezpieczeństwa zarówno dla

ludzi jaki i zwierząt oraz środowiska.

ludzi jaki i zwierząt oraz środowiska.

Zasady wprowadzania

Zasady wprowadzania

GMO na rynek

GMO na rynek



identyfikacja potencjalnie

identyfikacja potencjalnie

szkodliwych skutków, jakie mogą

szkodliwych skutków, jakie mogą

wyniknąć z użycia GMO

wyniknąć z użycia GMO



dokonanie oceny możliwości

dokonanie oceny możliwości

wystąpienia tych skutków

wystąpienia tych skutków



dokonanie oceny dotkliwości

dokonanie oceny dotkliwości

potencjalnej szkody

potencjalnej szkody

Zasady wprowadzania

Zasady wprowadzania

GMO na rynek

GMO na rynek

Żywność GM zgodnie z obowiązującymi

Żywność GM zgodnie z obowiązującymi

przepisami prawa UE nie może:

przepisami prawa UE nie może:

•

mieć niekorzystnego wpływu na zdrowie ludzi

mieć niekorzystnego wpływu na zdrowie ludzi

i zwierząt oraz na środowisko, wprowadzać w błąd

i zwierząt oraz na środowisko, wprowadzać w błąd

konsumenta,

konsumenta,

•

różnić się pod względem wartości odżywczych

różnić się pod względem wartości odżywczych

(nie może zawierać mniej składników odżywczych)

(nie może zawierać mniej składników odżywczych)

od swojego konwencjonalnego odpowiednika, tzn.

od swojego konwencjonalnego odpowiednika, tzn.

niezmodyfikowanego genetycznie produktu

niezmodyfikowanego genetycznie produktu

spożywczego.

spożywczego.

Traceability,

Traceability,

możliwość śledzenia

możliwość śledzenia

żywności GM

żywności GM

•

jest ułatwieniem kontroli i weryfikacji

jest ułatwieniem kontroli i weryfikacji

wymaganego przepisami prawnymi

wymaganego przepisami prawnymi

znakowania

znakowania

•

umożliwia sprawne wycofanie produktów

umożliwia sprawne wycofanie produktów

spożywczych zawierających lub

spożywczych zawierających lub

składających się z GMO, w przypadku

składających się z GMO, w przypadku

kiedy zaistnieje ryzyko zagrożenia dla

kiedy zaistnieje ryzyko zagrożenia dla

zdrowia ludzi lub bezpieczeństwa

zdrowia ludzi lub bezpieczeństwa

środowiska.

środowiska.

Traceability

Traceability

Wymóg wdrożenia systemu traceability

Wymóg wdrożenia systemu traceability

obowiązuje

wszystkich

operatorów

obowiązuje

wszystkich

operatorów

żywności, to znaczy wszystkie osoby,

żywności, to znaczy wszystkie osoby,

które umieszczają produkt GM na rynku

które umieszczają produkt GM na rynku

lub otrzymują taki produkt od dostawców

lub otrzymują taki produkt od dostawców

wewnątrz Unii Europejskiej.

wewnątrz Unii Europejskiej.

http://www.biotechnolog.pl/

http://www.biotechnolog.pl/

Traceability

Traceability

Dokumentacja powinna być przechowywana

Dokumentacja powinna być przechowywana

przez

przez

5 lat od daty każdej transakcji

5 lat od daty każdej transakcji

zarówno przez podmiot udostępniający, jak

zarówno przez podmiot udostępniający, jak

i otrzymujący genetycznie zmodyfikowany

i otrzymujący genetycznie zmodyfikowany

produkt spożywczy.

produkt spożywczy.

Każdy operator żywności jest zobligowany

Każdy operator żywności jest zobligowany

do udostępnienia informacji, zawartych

do udostępnienia informacji, zawartych

w prowadzonym przez niego

w prowadzonym przez niego

rejestrze, na życzenie

rejestrze, na życzenie

kompetentnego urzędu.

kompetentnego urzędu.

Traceability

Traceability

Polskie przepisy

Polskie przepisy

zobowiązują

zobowiązują

do

do

etykietowania

etykietowania

żywności

żywności

i pełnej

i pełnej

informacji

informacji

o modyfikacjach.

o modyfikacjach.

http://www.biotechnolo

http://www.biotechnolo

g.pl/

g.pl/

Znakowanie i

Znakowanie i

identyfikowalność

identyfikowalność

produktów GMO

produktów GMO

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady

Europy nr 1829/2003

Europy nr 1829/2003

z dnia 22 września 2003 roku

z dnia 22 września 2003 roku

w sprawie genetycznie zmodyfikowanej

w sprawie genetycznie zmodyfikowanej

żywności i środków żywienia zwierząt

żywności i środków żywienia zwierząt

nakłada na producentów obowiązek znakowania

nakłada na producentów obowiązek znakowania

żywności, jeśli udział składnika wywodzącego się z

żywności, jeśli udział składnika wywodzącego się z

organizmów

modyfikowanych

genetycznie

w

organizmów

modyfikowanych

genetycznie

w

środku spożywczym przekracza 0,9%

środku spożywczym przekracza 0,9%

tego składnika w produkcie.

tego składnika w produkcie.

Znakowanie i

Znakowanie i

identyfikowalność

identyfikowalność

produktów GMO

produktów GMO

W

kwietniu

2004

roku

Unia

W

kwietniu

2004

roku

Unia

Europejska

wprowadziła

ścisłe

Europejska

wprowadziła

ścisłe

zasady dotyczące odpowiedniego

zasady dotyczące odpowiedniego

znakowania produktów.

znakowania produktów.

Opakowanie

wymaga

Opakowanie

wymaga

odpowiedniego oznakowania, jeśli

odpowiedniego oznakowania, jeśli

produkt zawiera więcej niż 0,9%

produkt zawiera więcej niż 0,9%

składników

modyfikowanych

składników

modyfikowanych

genetycznie.

genetycznie.

Jeśli składniki oczekują na końcową

Jeśli składniki oczekują na końcową

akceptację, wskaźnik ten obniża się

akceptację, wskaźnik ten obniża się

do 0,5%.

do 0,5%.

http://www.wszpwn.com.pl/default.asp?section=KLUB&ID=1963

Zgodnie z art. 47 ustawy o

Zgodnie z art. 47 ustawy o

organizmach genetycznie

organizmach genetycznie

zmodyfikowanych oznakowanie

zmodyfikowanych oznakowanie

produktu GMO powinno zawierać

produktu GMO powinno zawierać

następujące informacje:

następujące informacje:

•

nazwę

produktu

GMO

i

nazwy

nazwę

produktu

GMO

i

nazwy

zawartych w nim GMO,

zawartych w nim GMO,

•

imię i nazwisko lub nazwę producenta

imię i nazwisko lub nazwę producenta

lub importera oraz adres,

lub importera oraz adres,

•

przewidywany

obszar

stosowania

przewidywany

obszar

stosowania

produktu GMO: przemysł, rolnictwo,

produktu GMO: przemysł, rolnictwo,

leśnictwo, powszechne użytkowanie

leśnictwo, powszechne użytkowanie

przez

konsumentów

lub

inne

przez

konsumentów

lub

inne

specjalistyczne zastosowanie,

specjalistyczne zastosowanie,

Zgodnie z art. 47 ustawy o

Zgodnie z art. 47 ustawy o

organizmach genetycznie

organizmach genetycznie

zmodyfikowanych oznakowanie

zmodyfikowanych oznakowanie

produktu GMO powinno zawierać

produktu GMO powinno zawierać

następujące informacje:

następujące informacje:

•

zastosowanie produktu GMO i dokładne warunki

zastosowanie produktu GMO i dokładne warunki

użytkowania wraz z informacją, w uzasadnionych

użytkowania wraz z informacją, w uzasadnionych

przypadkach, o rodzaju środowiska, dla którego

przypadkach, o rodzaju środowiska, dla którego

produkt jest odpowiedni,

produkt jest odpowiedni,

•

szczególne

wymagania

dotyczące

szczególne

wymagania

dotyczące

magazynowania i transportu, jeżeli zostały

magazynowania i transportu, jeżeli zostały

określone w zezwoleniu,

określone w zezwoleniu,

•

informacje o różnicy wartości użytkowej,

informacje o różnicy wartości użytkowej,

między produktem GMO, a jego tradycyjnym

między produktem GMO, a jego tradycyjnym

odpowiednikiem,

odpowiednikiem,

Zgodnie z art. 47 ustawy o

Zgodnie z art. 47 ustawy o

organizmach genetycznie

organizmach genetycznie

zmodyfikowanych oznakowanie

zmodyfikowanych oznakowanie

produktu GMO powinno zawierać

produktu GMO powinno zawierać

następujące informacje:

następujące informacje:

•

środki, jakie powinny być podjęte

środki, jakie powinny być podjęte

w przypadku niezamierzonego

w przypadku niezamierzonego

uwolnienia GMO, niezgodnego z

uwolnienia GMO, niezgodnego z

wymaganiami dotyczącymi

wymaganiami dotyczącymi

wprowadzenia produktu GMO do

wprowadzenia produktu GMO do

obrotu, jeżeli zostały określone

obrotu, jeżeli zostały określone

w zezwoleniu.

w zezwoleniu.

•

numer uzyskanego pozwolenia

numer uzyskanego pozwolenia

na wprowadzenie produktu GMO

na wprowadzenie produktu GMO

Znakowanie i

Znakowanie i

identyfikowalność

identyfikowalność

produktów GMO

produktów GMO

W przypadku gdy cały produkt jest

W przypadku gdy cały produkt jest

genetycznie zmodyfikowany oznakowanie

genetycznie zmodyfikowany oznakowanie

powinno być uzupełnione informacją:

powinno być uzupełnione informacją:

produkt genetycznie zmodyfikowany.

produkt genetycznie zmodyfikowany.

Jeśli

tylko

niektóre

składniki

są

Jeśli

tylko

niektóre

składniki

są

genetycznie zmodyfikowane, obok nazwy

genetycznie zmodyfikowane, obok nazwy

składnika

należy

umieścić

napis:

składnika

należy

umieścić

napis:

genetycznie zmodyfikowany.

genetycznie zmodyfikowany.

Napis i informacja powinny być czytelne

Napis i informacja powinny być czytelne

i zapisane czcionką tej samej

i zapisane czcionką tej samej

wielkości co nazwa składnika

wielkości co nazwa składnika

lub produktu.

lub produktu.

© Greenpeace

GIS

GIS

Urzędem właściwym na terenie Polski,

Urzędem właściwym na terenie Polski,

do przyjmowania wniosków o

do przyjmowania wniosków o

wprowadzenie do obrotu

wprowadzenie do obrotu

żywności GM pochodzenia roślinnego

żywności GM pochodzenia roślinnego

jest

jest

Główny Inspektorat Sanitarny

Główny Inspektorat Sanitarny

,

,

natomiast decyzje o wprowadzeniu

natomiast decyzje o wprowadzeniu

ww. żywności do obrotu podejmowane

ww. żywności do obrotu podejmowane

są przez Instytucje Unii Europejskiej.

są przez Instytucje Unii Europejskiej.

KONTROLA ŻYWNOŚCI

KONTROLA ŻYWNOŚCI

GM W POLSCE

GM W POLSCE

Kontrolę nad przestrzeganiem przepisów

Kontrolę nad przestrzeganiem przepisów

aktów prawnych z zakresu żywności GM

aktów prawnych z zakresu żywności GM

sprawują:

sprawują:

1) Ministerstwo Środowiska

1) Ministerstwo Środowiska

2) Państwowa Inspekcja Sanitarna,

2) Państwowa Inspekcja Sanitarna,

3) Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,

3) Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,

4) Inspekcja Ochrony Środowiska,

4) Inspekcja Ochrony Środowiska,

5) Inspekcja Weterynaryjna,

5) Inspekcja Weterynaryjna,

6) Inspekcja Handlowa,

6) Inspekcja Handlowa,

7) Państwowa Inspekcja Pracy,

7) Państwowa Inspekcja Pracy,

8) organy administracji celnej w zakresie kontroli legalnego

8) organy administracji celnej w zakresie kontroli legalnego

obrotu GMO,

obrotu GMO,

9) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-

9) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-

Spożywczych.

Spożywczych.

KONTROLA ŻYWNOŚCI

KONTROLA ŻYWNOŚCI

GM W POLSCE

GM W POLSCE

Kontrola żywności GM polega na:

Kontrola żywności GM polega na:

•

weryfikacji dokumentacji

weryfikacji dokumentacji

(traceablilty),

(traceablilty),

•

sprawdzeniu znakowania,

sprawdzeniu znakowania,

•

próbkobraniu.

próbkobraniu.

W strukturach PIS

W strukturach PIS

znajdują się 3

znajdują się 3

laboratoria badające

laboratoria badające

żywność GM

żywność GM

Laboratorium

Adres/Kontakt

Regionalne Laboratorium Badań Żywności
Genetycznie Zmodyfikowanej
Laboratorium referencyjne zgodnie
z rozporządzeniem Ministra
Zdrowia z dnia 26 kwietnia
2004 r. w sprawie wykazu
laboratoriów referencyjnych
Należy do: Europejskiej Sieci Laboratoriów
GMO (ENGL)

WSSE Rzeszów
Dział Laboratoryjny
w Tarnobrzegu
39 - 400 Tarnobrzeg
ul. 1-go Maja 5
[e-mail]
tel. [phone]

Pracownia Badań Żywności Genetycznie
Zmodyfikowanej

WSSE Białystok
Dział Laboratoryjny
15 - 099 Białystok
ul. Legionowa 8
[e-mail]
tel. [phone]

Pracownia Badania Żywności Genetycznie
Zmodyfikowanej

WSSE Poznań
Laboratorium Badania Żywności i
Przedmiotów Użytku
61 - 707 Poznań
ul. Libelta 36
[e-mail]
tel. [phone]

KONTROLA

KONTROLA

ŻYWNOŚCI GM W

ŻYWNOŚCI GM W

POLSCE i UE

POLSCE i UE

WSPÓLNOTOWY

REJESTR

GENETYCZNIE

WSPÓLNOTOWY

REJESTR

GENETYCZNIE

ZMODYFIKOWANEJ ŻYWNOŚCI I PASZ

ZMODYFIKOWANEJ ŻYWNOŚCI I PASZ

Rozporządzenie 1829/2003

Rozporządzenie 1829/2003

jest podstawą prawą

jest podstawą prawą

do prowadzenia 'Wspólnotowego Rejestru

do prowadzenia 'Wspólnotowego Rejestru

genetycznie zmodyfikowanej żywności i pasz’. Rejestr

genetycznie zmodyfikowanej żywności i pasz’. Rejestr

administrowany jest przez Komisję Europejską i

administrowany jest przez Komisję Europejską i

ma formę elektroniczną.

ma formę elektroniczną.

http://

http://

europa.eu.int

europa.eu.int

/

/

comm

comm

/

/

food

food

/dyna/

/dyna/

gm_register

gm_register

/

/

index_en.cfm

index_en.cfm

GMO to problem?

GMO to problem?

Produkty

nowoczesnej

biotechnologii

Produkty

nowoczesnej

biotechnologii

(organizmy

genetycznie

zmodyfikowane)

(organizmy

genetycznie

zmodyfikowane)

coraz częściej pojawiają się na rynku, budząc

coraz częściej pojawiają się na rynku, budząc

wiele kontrowersji, szczególnie w

wiele kontrowersji, szczególnie w

odniesieniu do problematyki

odniesieniu do problematyki

bezpieczeństwa tych produktów dla zdrowia

bezpieczeństwa tych produktów dla zdrowia

człowieka i ewentualnego ich wpływu na inne

człowieka i ewentualnego ich wpływu na inne

organizmy w środowisku.

organizmy w środowisku.

http://www.ogrodnik.net.pl

GMO to problem?

GMO to problem?

W związku z tym wprowadza się

W związku z tym wprowadza się

i udoskonala procedury i

i udoskonala procedury i

mechanizmy oceny ryzyka związanego z

mechanizmy oceny ryzyka związanego z

wykorzystywaniem

genetycznie

wykorzystywaniem

genetycznie

zmodyfikowanych

organizmów.

Unia

zmodyfikowanych

organizmów.

Unia

Europejska poświęca wiele uwagi ocenie

Europejska poświęca wiele uwagi ocenie

zagrożeń wynikających z użycia GMO.

zagrożeń wynikających z użycia GMO.

GMO to problem?

GMO to problem?

Hipotetyczne zagrożenia:

Hipotetyczne zagrożenia:

1.

1.

Zdrowie – możliwość wystąpienia:

Zdrowie – możliwość wystąpienia:

•

alergenów

alergenów

•

toksyn (kumulacja w organizmie)

toksyn (kumulacja w organizmie)

•

oporności na antybiotyki

oporności na antybiotyki

2.

2.

Środowisko

–

Środowisko

–

brak

barier

w

brak

barier

w

środowisku

naturalnym

do

środowisku

naturalnym

do

nierozprzestrzeniania

się

pyłku

nierozprzestrzeniania

się

pyłku

genetycznie

modyfikowanych

roślin

genetycznie

modyfikowanych

roślin

(zagrożenie dla bioróżnorodności)

(zagrożenie dla bioróżnorodności)

GMO to problem?

GMO to problem?

3.

3.

Badania:

Badania:

•

niedokładność metod rekombinacji DNA

niedokładność metod rekombinacji DNA

•

możliwość wywołania niekontrolowanych

możliwość wywołania niekontrolowanych

przez inżynierię genetyczną

przez inżynierię genetyczną

mutacji (superchwasty)

mutacji (superchwasty)

4.

4.

Etyka –

Etyka –

wprowadzanie genów zwierząt

wprowadzanie genów zwierząt

do komórek roślinnych

do komórek roślinnych

(wegetarianie)

(wegetarianie)

GMO – korzyści:

GMO – korzyści:

•

Możliwość uzyskiwania większych

Możliwość uzyskiwania większych

zbiorów, o lepszej jakości

zbiorów, o lepszej jakości

(odporność na szkodliwe motyle,

(odporność na szkodliwe motyle,

stonkę

ziemniaczaną,

wirusy,

stonkę

ziemniaczaną,

wirusy,

bakterie, odporność na herbicydy)

bakterie, odporność na herbicydy)

•

Zwiększenie bioróżnorodności roślin

Zwiększenie bioróżnorodności roślin

•

Obniżenie kosztów produkcji

Obniżenie kosztów produkcji

GMO – korzyści:

GMO – korzyści:

•

Wzrost

wartości

żywieniowej

Wzrost

wartości

żywieniowej

produktów

produktów

•

Poprawa walorów estetycznych plonów

Poprawa walorów estetycznych plonów

(np. barwa kwiatów)

(np. barwa kwiatów)

•

Podniesienie standardu życia ludzi

Podniesienie standardu życia ludzi

na terenach gdzie brakuje żywności

na terenach gdzie brakuje żywności

•

Ułatwienie produkcji np. szczepionek

Ułatwienie produkcji np. szczepionek

Wnioski

Wnioski

•

niezbędna jest jawność badań;

niezbędna jest jawność badań;

•

konieczna

jest

informacja

i

konieczna

jest

informacja

i

oznakowanie

żywności

oznakowanie

żywności

modyfikowanej genetycznie;

modyfikowanej genetycznie;

•

gwarantowane

musi

być

prawo

gwarantowane

musi

być

prawo

konsumenta

do

wyboru

między

konsumenta

do

wyboru

między

żywnością modyfikowaną a "czystą"

żywnością modyfikowaną a "czystą"

Literatura

Literatura

W. Kofta;

W. Kofta;

Podstawy inżynierii genetycznej.

Podstawy inżynierii genetycznej.

; Prószyński i S-ka;

; Prószyński i S-ka;

Warszawa 1997

Warszawa 1997

M. Machinka;

M. Machinka;

Sympozjum Ósmy Dzień Stworzenia? Etyka wobec

Sympozjum Ósmy Dzień Stworzenia? Etyka wobec

możliwości inżynierii genetycznej

możliwości inżynierii genetycznej

.; SPK „SQL” s.c.; Olsztyn 2001

.; SPK „SQL” s.c.; Olsztyn 2001

T. Twardowski, A. Michalska;

T. Twardowski, A. Michalska;

KOD korzyści, oczekiwania, dylematy

KOD korzyści, oczekiwania, dylematy

biotechnologii

biotechnologii

.; EDYTOR, Poznań 2001

.; EDYTOR, Poznań 2001

P. C. Winter, G. I. Hickey, H. L. Fletcher;

P. C. Winter, G. I. Hickey, H. L. Fletcher;

Krótkie wykłady. Genetyka

Krótkie wykłady. Genetyka

.;

.;

PWN; Warszawa 2001

PWN; Warszawa 2001

T. Twardowski, E. Kwapich;

T. Twardowski, E. Kwapich;

100+30 najczęściej zadawanych pytań na

100+30 najczęściej zadawanych pytań na

temat współczesnej biotechnologii

temat współczesnej biotechnologii

.; EDYTOR; Poznań 2001

.; EDYTOR; Poznań 2001

T. A. Brown;

T. A. Brown;

Genomy

Genomy

;

;

PWN; Warszawa 2001

PWN; Warszawa 2001

Literatura

Literatura

www.gis.gov.pl

www.gis.gov.pl

www.biolog.pl

www.biolog.pl

www.paiz.gov.pl

www.paiz.gov.pl

www.gmo.biolog.pl

www.gmo.biolog.pl

www.biotechnolog.pl

www.biotechnolog.pl

www.wszpwn.com.pl

www.wszpwn.com.pl

www.pttz.org/raporty/zywnosc_mod.doc

www.pttz.org/raporty/zywnosc_mod.doc

www.lider.baler.pl/down/traczyk_zywnosc.doc

www.lider.baler.pl/down/traczyk_zywnosc.doc

http://gmo-eko.net/raporty/dalbiak.doc

http://gmo-eko.net/raporty/dalbiak.doc

http://gmo.mos.gov.pl

http://gmo.mos.gov.pl

http://www.infoplease.com

Dziękuję za

Dziękuję za

uwagę…

uwagę…

http://www.ybsweb.co.jp