Pojęcie winy w prawie
cywilnym

Dolnośląskie Centrum Zdrowia

Publicznego we Wrocławiu

pl. Powstańców Warszawy 1

lek. med. Stanisław Irzykowicz

mgr Jolanta Kostecka-Jończak

2

Wina lekarza



Wina zachodzi wówczas, gdy sprawcy szkody
można postawić zarzut zarówno obiektywnej,
jak i subiektywnej niewłaściwości zachowania
się.



Pojęcie winy składa się z dwóch elementów:



obiektywnego elementu winy



subiektywnego elementu winy, które muszą
wystąpić łącznie

3

Obiektywny element winy



Obiektywny element winy wypełnia każde zachowanie
się niewłaściwe, a więc niezgodne bądź z przepisami
prawa przedmiotowego, bądź z zasadami etycznymi,
bądź w ogóle z obowiązkiem ostrożności, jaka każdy
człowiek w społeczeństwie powinien przestrzegać, aby
drugiemu szkody nie wyrządzić



W stosunku do lekarzy będzie to zwykle naruszenie
obowiązujących przepisów lub reguł wynikających z
zasad wiedzy medycznej, doświadczenia i deontologii
zawodowej



Przy istnieniu stosunku umownego pomiędzy
pacjentem z lekarzem obiektywny element winy tkwi
już w samym niewykonaniu lub nienależytym
wykonaniu zobowiązania

4

Obiektywny element winy



Ogólnie można stwierdzić, że obiektywnym
elementem winy będzie uchybienie przez lekarza
jego obowiązkom zawodowym, które wynikają z
różnych przepisów i z istoty zawodu, jak i takie, które
zostały zastrzeżone w umowie zawartej z pacjentem
(przez lekarza prowadzącego prywatną praktykę)



Lekarz musi przestrzegać nie tylko przepisów prawa,
lecz także Kodeks Etyki Lekarskiej, przyjęty uchwałą
Krajowego Zjazdu Lekarzy, jako najwyższej władzy
samorządu lekarskiego, jest aktem normatywnym
skierowanym do lekarzy.

5

Obiektywny element winy



Naruszenie przez lekarzy postanowień kodeksu
może stanowić obiektywny element winy



Jeżeli norma Kodeksu pozostaje w sprzeczności z
przepisami prawa, należy uznać, że jest ona
pozbawiona mocy prawnej, zwłaszcza gdy dotyczy
to praw i wolności obywatelskich, gdyż te mogą
być regulowane wyłączenie w ustawach lub
aktach niższego rzędu mających upoważnienie
ustawowe



Obiektywnym elementem winy jest też błąd sztuki
lekarskiej, co nie przesądza jeszcze o
odpowiedzialności lekarza

6

Subiektywny element winy



Subiektywny element winy można określić w
sposób kazuistyczny, wprowadzając różne
szczegółowe wyliczenia przypadków
niedbalstwa lub innego rodzaju winy lekarza,
bądź w sposób bardziej ogólny, jako ujemną
ocenę postępowania lekarza, niezgodnego z
jego obowiązkami, wynikającymi z różnych
przepisów prawnych, umów ogólnych reguł
zachowania się, istoty zawodu, zasad
deontologii

7

Subiektywny element winy



W piśmiennictwie prawniczym rozróżnia się:



winę dotyczącą techniki medycznej (niewiedza
lekarza, nieostrożność w postępowaniu, niedbalstwo,
niezręczność, nieuwaga)



winę nie dotyczącą techniki medycznej (brak rad i
informacji tam, gdzie są wymagane, np.
nieuprzedzenie chorego o sposobie postępowania,
niepowiadomienie o ryzyku i skutkach zabiegu,
porzucenie chorego, brak koniecznego nadzoru,
odmowa udzielenia pomocy, przeprowadzenie
zabiegu bez zgody pacjenta, podjecie zabiegu o zbyt
dużym ryzyku w porównaniu do zamierzonych
korzyści, dokonanie eksperymentu badawczego
stwarzającego ryzyko dla zdrowia pacjenta,
dokonanie transfuzji krwi nieodpowiedniej grupy)

8

Subiektywny element winy



Wina lekarza polegać może na działaniu (najczęściej)
bądź na zaniechaniu (np. nieudzielenie pomocy,
porzucenie chorego itp), gdy szkody można byłoby
uniknąć, gdyby lekarz dołożył należytej staranności



Wina przejawiać się będzie zwykle pod postacią
niedbalstwa, ale nie zawsze



Winą będzie również postępowanie lekarza oceniane
ujemnie ze względu na naruszenie przezeń
obowiązków zawodowych lub umownych albo
ogólnych reguł ostrożności, mimo że niedbalstwem
nie jest

9

Subiektywny element winy



Niezręczność czy nieuwaga lekarza nie może być
traktowana jako ryzyko zabiegu ponoszone przez
pacjenta.



Tworzą one winę wtedy, gdy przyjmowany jako
wzorzec lekarz zręczny, sumienny i uważny by ich w
danych okolicznościach nie popełnił



Wina umyślna w postępowaniu lekarza zachodzi
rzadko



Polega ona bądź na działaniu rozmyślnym,
sprzecznym z obowiązkiem, bądź na rozmyślnym
zaniechaniu (niepodjęciu działania nakazanego w
danym przypadku przez przepis prawny lub umowę)

10

Subiektywny element winy



Niedbalstwo polega na niedołożeniu wysokiej miary
wiedzy i staranności.



W celu wyjaśnienia tego pojęcia przyjmuje się w
prawie cywilnym miernik obiektywny i abstrakcyjny,
polegający na porównaniu postępowania sprawcy
szkody z pewnym wzorcem postępowania,
uniezależnionych od indywidualnych właściwości
sprawcy, lecz przy uwzględnieniu pewnych
elementów konkretnych, zewnętrznych dotyczących
okoliczności danego przypadku



Aby ocenić postępowanie sprawcy szkody trzeba
abstrakcyjny wzorzec postępowania umieścić w tych
właśnie konkretnych warunkach

11

Subiektywny element winy



W „procesach lekarskich” sądy badają obowiązki
lekarza, a następnie ustalają, czy dołożył on
staranności,jakiej można wymagać od lekarza w danych
warunkach; stawiają sobie pewien abstrakcyjny
wzorzec postępowania porównując z nim
postępowanie danego lekarza



Jeśli jego zachowanie odbiega od tego wzorca, można
mu przypisać winę



Wzorzec zależny jest od stanu wiedzy, jest zmienny
wraz z postępem medycyny



Lekarz jest obowiązany dotrzymywać kroku
nowoczesnej technice i wiedzy medycznej, musi
pogłębiać swoje wiadomości, zgodnie z art. 55 Kodeksu
Etyki Lekarskiej

12

Stopień winy



W historii „prawa medycznego” można było spotkać
poglądy głoszące nieodpowiedzialność lekarza w
stosunku wiedzy i techniki medycznej poza
przypadkami winy umyślnej, winy ciężkiej lub tzw.
winy zwykłej (czyli takiej, którą każdy może popełnić)



W przypadku „winy zawodowej” lekarz powinien
odpowiadać tylko wtedy, gdy była ona „winą ciężką”,
aby nie krępowała go w jego pracy obawa nadmiernej
odpowiedzialności



Kodeks Etyki Lekarskiej nakłada na lekarza
obowiązek przeprowadzania wszelkich postępowań
diagnostycznych, leczniczych i zapobiegawczych z
należytą starannością, poświęcając im niezbędny czas

13

Stopień winy



Lekarz ponosi zatem odpowiedzialność za
niedołożenie tej staranności, za wszelką winę
nieumyślną, a tym bardziej umyślną



Odpowiada za każdą nieuwagę, nieostrożność,
niedbalstwo, jeżeli jego postępowanie sprzeczne
było z elementarnymi zasadami sztuki lekarskiej



Często jednak stosowanie się tylko do
elementarnych zasad nie wystarczy, na lekarzu
ciąży bowiem obowiązek szczególnej staranności
z uwagi na skutki tego postępowania



Lekarz odpowiada nie tylko za winę w samym
procesie leczenia, lecz także za każdą winę nie
dotyczącą techniki medycznej

14

Stopień winy



Lekarz nie odpowiada za szkodliwe skutki leków



Jeżeli jednak nie zbadał należycie pacjenta i
postawił wadliwą diagnozę, skutkiem czego
zapisał mu niewłaściwy lek, może ponieść
odpowiedzialność za wyrządzoną przez to szkodę



Lekarz mógłby również odpowiadać, gdy zapisuje
pacjentowi lek wysoko toksyczny, wówczas gdy
nie było to konieczne i powinien był wiedzieć, że
może to wywołać dla chorego niepożądane skutki
uboczne



Lekarz ma obowiązek pouczyć pacjenta o
skutkach ubocznych leków

15

Stopień winy



Lekarz może też ponieść odpowiedzialność za
błędnie wystawioną receptę, na skutek czego
otrzyma lek dla niego szkodliwy



Lekarz nie ponosi natomiast odpowiedzialności za
tzw. błędy nauki, tj. za pomyłki w diagnozie
uzasadnione stanem wiedzy:



za niepomyślne skutki leczenia i przedsięwziętych
zabiegów, jeżeli postępowanie jego było zgodne z
zasadami wiedzy medycznej i jeżeli dany sposób
leczenia był uzasadniony w konkretnym przypadku,
chyba że działalność jego ma charakter czynu
niedozwolonego, jak np. dokonanie zabiegu bez
zgody pacjenta

16

Stopień winy



za „ryzyko postępu” - gdy np. stosowane
środki i leki, należycie testowane i
dopuszczone do obrotu, w świetle rozwoju
nauki okazały się szkodliwe

17

Ciężar dowodu winy



Pacjent, który występuje z powództwem
odszkodowawczym, musi udowodnić podstawy
swojego roszczenia, w tym także winę lekarza



Na lekarzu nie ciąży domniemanie winy, zobowiązuje
się on bowiem tylko do dołożenia należytej
staranności w leczeniu pacjenta, której brak musi
tenże udowodnić, z wyjątkiem przypadków, gdy
można przyjąć zobowiązanie rezultatu.



Lekarz powinien jednak udowodnić, że należycie
wypełnił swe obowiązki i działał zgodnie z zasadami
wiedzy medycznej



Rzeczą pacjenta jest natomiast dowód przeciwny

18

Ciężar dowodu winy



Pacjent musi udowodnić winę lekarza



Przedmiotem dowodu są, zgodnie z art. 227 k.p.c,
fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne
znaczenie.



Ważnym dowodem będzie opinia biegłych, gdyż
może on pomóc sądowi właściwie ocenić
postępowanie lekarza w zakresie leczenia



Dla uniknięcia ewentualnych podejrzeń co do
stronniczości biegłych powinni być oni powołania z
innego terenu aniżeli teren działalności zawodowej
lekarza, który szkodę spowodował

19

Ciężar dowodu winy



Sąd nie jest jednak związany opinią biegłych, stanowi
ona tylko jeden z dowodów podlegających ocenie
sądu



Trzeba pamiętać, że niestety nierzadkie są opinie
biegłych dalekie od obiektywizmu, na co wpływ ma
fałszywie pojęta solidarność zawodowa



Opinie są giętkie, niejasne, dwuznaczne, stawiają
różne hipotezy i ewentualności szkody, pomijają fakty
niekorzystne dla lekarza, „kryją” niedbalstwo, brak
wiedzy, staranności i sumienności lekarza



Sąd powinien wszechstronni rozważyć zebrany
materiał (art. 233 § 1 k.p.c.), a nie ograniczyć się do
biernego powtarzania opinni biegłych i wydać wyrok
zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów

20

Ciężar dowodu winy



Opinia biegłych ma na celu ułatwienie sądowi
należytej oceny zebranego w sprawie materiału,
gdy potrzebne są do tego wiadomości specjalne



Opinia nie może natomiast sama być źródłem
materiału faktycznego sprawy



Biegli nie są powołani do przedstawienia ocen i
wniosków prawnych ani ferowania wyroków, gdyż
to należy do kompetencji sądu



Powinni się ograniczyć do oceny stanu
faktycznego okoliczności sprawy i zgodności
postępowania lekarza z zasadami wiedzy
medycznej, jego obowiązkami itp. Oraz
odpowiedzi na pytania stron i sądu

21

Ciężar dowodu winy



Wszelkiego rodzaju zaniedbania organizacyjne,
techniczne i inne, nie wchodzą ściśle w zakres sztuki
lekarskiej



Sąd może ocenić samodzielnie, bez potrzeby
powoływania biegłych albo nawet wbrew opinii
biegłych, które mogą nie być wiarygodne



W systemie prawa anglo-amerykańskiego stosuje się
często w „procesach lekarskich” dowód prima facie,
który ułatwia znacznie sytuację procesową
poszkodowanego



Dowód ten polega na tym, że niedbalstwo pozwanego
wynika z okoliczności danego przypadku

22

Ciężar dowodu winy



Aby dowód przeprowadzić musi być
spełnionych kilka przesłanek:



zdarzenie nie miałoby miejsca, gdyby pozwany
dołożył należytej staranności



istnieje duże prawdopodobieństwo, że
zdarzenie nastąpiło w czasie, gdy powód
znajdował się pod kontrolą pozwanego



zachowanie powoda w tej sytuacji było bierne,
tak aby nie można było wyprowadzić wniosku,
że sam sobie wyrządził szkodę

23

Ciężar dowodu winy



Jeśli te przesłanki są spełnione, można wnioskować,
że szkoda powstała w wyniku niedbalstwa lekarza



Wtedy zachodzi domniemanie jego winy, które ten
może obalić, wskazując na przykład, że szkoda
powstać mogła z innych przyczyn, za które on nie
ponosi odpowiedzialności



Dowód tego rodzaju może być dopuszczony tylko
wówczas, gdy dokładne przyczyny szkody nie mogą
być ustalone przy pomocy pewniejszych środków i
gdy zdarzenie wskazuje na niedbalstwo konkretnej
osoby

24

Ciężar dowodu winy



Zasada, która pozwala na dowód niedbalstwa na
podstawie okoliczności, jest powszechnie nazywana res
ipsa loquitur



Zasada ta, dotyczy w szczególności pozostawienia po
operacji ciał obcych w ciele pacjenta



Sąd może korzystać ze wszelkich dowodów, zarówno
bezpośrednich i absolutnie pewnych, a także z dowodów
pośrednich o dużym stopniu prawdopodobieństwa,
może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie
dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można
więc przyjąć winę lekarza w oparciu o domniemania
faktyczne w braku dowodu przeciwnego

25

Ciężar dowodu winy



Na ważność tych domniemań w „procesach
lekarskich” zwraca się szczególną uwagę w
doktrynie prawniczej



Sąd może uznać, że pozostawienie ciał obcych w
organizmie pacjenta czy szkoda, którą ten poniósł
na skutek niezapewnienia mu bezpieczeństwa
leczenia (np. zainfekowania go chorobą zakaźną),
jest domniemaniem niedbalstwa lekarza



Dowód ekskulpacji spoczywa wówczas na lekarzu
lub na zakładzie leczniczym

26

Typy przestępstw



Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz
przestępstwa wojenne



Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej



Przestępstwa przeciwko obronności



Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu



Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu
powszechnemu



Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji



Przestępstwa przeciwko środowisku



Przestępstwa przeciwko wolności



Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i
obyczajowości

27

Typy przestępstw



Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece



Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności
cielesnej



Przestępstwa przeciwko prawom osób
wykonujących pracę zarobkową



Przestępstwa przeciwko działalności instytucji
państwowych oraz samorządu terytorialnego



Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości



Przestępstwa przeciwko wyborom i referendom



Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu

28

Typy przestępstw



Przestępstwa przeciwko ochronie informacji



Przestępstwa przeciwko wiarygodności
dokumentów



Przestępstwa przeciwko mieniu



Przestępstwa przeciwko obrotowi
gospodarczemu



Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i
papierami wartościowymi