Wykład XIV

UKŁAD HORMONALNY

Układ dokrewny- hormonalny

układ regulujący

i koordynujący czynności komórek, tkanek, części

ciała, wytwarzający hormony wydzielane do krwi .

Gruczoł dokrewny-

to gruczoł wydzielający

hormony wprost do tkanki lub krwi.

Hormon-

(od greckiego hormao- uruchamiam,

napędzam) wytwarzany przez organizm

związek

chemiczny koordynujący i regulujący procesy

biochemiczne w komórkach. Mają różną

budowę chemiczną, wyróżniamy dwie grupy

hormonów:

• zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych,

• pochodne cholesterolu.

• Kontroluje ogólny metabolizm (r. biochemiczne).

• Utrzymuje odpowiednie środowisko wewnętrzne.

• Reguluje gospodarką wodną.

• Reguluje procesy trawienia.

• Odgrywają rolę w przewodzeniu impulsów-

adrenalina i noradrenalina.

• Reguluje pracę wszystkich narządów

wewnętrznych.

Funkcje układu

hormonalnego

1. Budowa układu hormonalnego.

Układ hormonalny człowieka tworzą gruczoły
wydzielania wewnętrznego - gruczoły dokrewne. Są
to narządy zbudowane z tkanki nabłonkowej
wydzielniczej. Czynnością gruczołów dokrewnych
kieruje autonomiczny układ nerwowy, hormony oraz
inne czynniki np. stężenie określonej substancji we
krwi.
Hormony – substancje produkowane przez gruczoły
dokrewne wydzielane są bezpośrednio do krwi.
Gruczołami dokrewnymi są:

• przysadka mózgowa,

• szyszynka,

• tarczyca i gruczoły przytarczyczne,

• grasica,

• nadnercza,

• trzustka,

• gruczoły płciowe (jądra i jajniki).

1. Szyszynka

2. Przysadka mózgowa

3. Tarczyca

4. Grasica

5. Nadnercza

6. Trzustka

7. Jajniki

8. Jadra

2. Przysadka mózgowa.

Przysadka mózgowa pełni nadrzędna rolę w
stosunku do

innych gruczołów. Poprzez hormony

kieruje pracą innych gruczołów. Przysadka jest
bezpośrednio kierowana przez podwzgórze, które
stanowi łącznik pomiędzy układem nerwowym i
hormonalnym. Hormonami przysadki są:

a. Somatotropina – hormon wzrostu. Wpływa na

wzrost kości długich, transport aminokwasów,
metabolizm. Niedobór tego hormonu u dzieci
powoduje karłowatość, a nadmiar
gigantyzm. Nadmiar hormonu u dorosłych
wywołuje akromegalię – przerost i
zniekształcenie kości długich.

b. Prolaktyna – powoduje wydzielanie mleka.

c. Hormony tropowe – wpływające na pracę

gruczołów dokrewnych:

• tyreotropina- pobudza wydzielanie hormonów
(tyroksyny) przez tarczycę,

• adrenokortykotropina - pobudza wydzielanie
hormonów przez korę nadnerczy,

• gonadotropina - pobudza rozwój i czynności
gonad: jajników oraz jąder

Choroby: brak lub zmniejszona

ilość karłowatość , nadmiar -

gigantyzm

Gigantyzm

Karłowatość

Akromegalia

3. Szyszynka

Wydziela hormon melatoninę, który

powoduje skupianie się ziaren barwnika
melaniny; wpływa na ośrodki snu i
czuwania; opóźnia dojrzewanie
płciowe.

4. Tarczyca.

Jest to gruczoł położony w
przedniej części szyi.
Funkcjonowanie tarczycy jest
uzależnione od jodu.
Hormonami tarczycy są:

• tyroksyna i
trójodotyronina –
wpływają na przemianę
materii

,

obniżają poziom

cholesterolu.

• kalcytonina – wpływa na przyswajanie wapnia
przez kości.

Zbyt duże wydzielanie tyroksyny prowadzi do
nadczynności tarczycy – choroba Gravesa –
Basedowa. Nadczynność tarczycy objawia się
powiększeniem tarczycy (wole), przyspieszoną pracą
serca, nadpobudliwością, wytrzeszczem gałek
ocznych.
Niedobór tyroksyny powoduje niedoczynność
tarczycy. Objawia się sennością, przytępieniem
umysłowym, spowolnieniem.

Choroba Gravesa-

Basedowa

Objawy:

• powiększenie tarczycy (wole),
• przyspieszona czynność serca (kołatania),
• wytrzeszcz gałek ocznych
• niepokój, ruchliwość, nadpobudliwość,
• utrata ciężaru ciała (chudnięcie) mimo

apetytu,

• drżenia rąk,
• nadmierne pocenie się, chorzy łatwo się

męczą.

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY

Objawy:

• osłabieniem, sennością,
• spowolnieniem mowy, głos staje się

ochrypły i gruby,

• pojawia się obrzęk powiek, skóra staje się

sucha, blada, chłodna,

• występuje skłonność do wypadania włosów,

zaparć,

• skłonność do depresji, apatia.

Gruczoły przytarczyczne
produkują parathormon
regulujący gospodarkę
wapniową organizmu.

Niedoczynność tych gruczołów
prowadzi do obniżenia poziomu
wapnia we krwi i choroby –
tężyczki objawiającej się
niekontrolowaną drgawką.
Nadczynność prowadzi do
odwapnienia kości, osłabienia
mięśni i zaburzeń układu
pokarmowego i moczowego.

5. Grasica

Znajduje się tuż pod mostkem.

Decyduje o sprawności układu

odpornościowego - hormon grasicy wpływa na

powstawanie limfocytów T.

Jest centralną częścią ukł. limfatycznego.

Stanowi miejsce dojrzewania komórek

szpikowo- pochodnych.

W okresie dojrzewania zanika.

6. Trzustka.

Należy do tzw. gruczołów
mieszanych – wydzielających
substancje do krwi i do jam ciała
(enzymy trawienne).

Funkcję gruczołu dokrewnego stanowią jedynie wysepki

Langerhansa, które składają się z 3 rodzajów komórek A,

B i D.

Kom. A- wytwarzają glukagon-podwyższa poziom

cukru we krwi poprzez reakcję odwrotną do insuliny.

Kom. B- wytwarzają insulinę - obniża poziom cukru

we krwi. Przekształca glukozę w glikogen, który jest

magazynowany w wątrobie.

Kom. D- wytwarzają D-somatostatynę

Niedobór insuliny prowadzi do rozwoju cukrzycy.
Objawy to: wzrost poziomu cukru, pragnienie,
częstomocz.
W ciężkich przypadkach może dojść do śpiączki
cukrzycowej. Cukrzycę leczy się poprzez podawanie
insuliny.
Prawidłowy poziom cukru we krwi wynosi od 80 do
110 mg%.
Chorzy na cukrzycę muszą regularnie badać poziom
cukru we krwi. Służy do tego glukometr
(gleukometr).

7. Nadnercza.

Gruczoły te leżą na szczytach
nerek. Składają się z dwóch
warstw - kory i rdzenia
nadnerczy.

Kora nadnerczy wydziela grupę hormonów zwanych
kortykosterydami. Wpływają na przemianę materii,
gospodarkę wodną i mineralną ustroju – głównie sodu
i potasu.
Rdzeń nadnerczy wydziela adrenalinę zwaną
hormonem strachu.
Poprzez pobudzenie układu współczulnego oraz
metabolizmu wpływa na rozszerzenie naczyń
krwionośnych - tętnic wieńcowych i mięśniowych ,
zwiększa częstość skurczów serca, podwyższa
ciśnienie krwi, rozszerza oskrzela i zwiększa tempo
oddechu, podwyższa poziom glukozy we krwi,
przyspiesza rozkład tłuszczów,
poprawia przytomność umysłu.
Adrenalina wydzielana jest pod wpływem silnych
emocji, stresu.

• Produkuje:

o glikokortykoidy (kortyzol)-

kontrola

przemiany sacharydów, białek i lipidów.

o mineralokortykoidy (aldosteron)-

kontrola równowagi elektrolitów i wody.

Kora nadnerczy

Produkuje:

o Adrenalinę-

pobudzającą glikogenezę

w wątrobie i mięśniach oraz

podwyższa stężenie glukozy we krwi.

o Noradrenalinę-

podwyższa ciśnienie

i stężenie glukozy we krwi.

Rdzeń nadnerczy

8. Jajniki.

Jajniki oprócz wytwarzania
komórek jajowych wydzielają
również hormony:

• estrogeny – powodują
rozwój żeńskich cech
płciowych, popęd płciowy,
regulują cykl menstruacyjny,

• progesteron – odpowiada za przygotowanie
macicy do przyjęcia zarodka, kontroluje przebieg
ciąży,

• relaksyna - hamuje skurcze mięśni macicy;
rozluźnia spojenie łonowe w czasie porodu.

9. Jądra.

Są to narządy rozrodcze męskie
będące jednocześnie gruczołami
wydzielania dokrewnego.
Znajdują się w worku
mosznowym.

Wydzielają hormony androgeny (testosteron),
które pobudzają rozwój zewnętrznych narządów
płciowych męskich; determinują męską sylwetkę
oraz owłosienie i zachowanie typu męskiego.

Podwzgórze

GnRH

Przysadka

FSH

LH

testosteron

kora nadnerczy, jądra

h

a

m

o

w

a

n

ie

Prawdopodobnie
bezpłodny

Egzogenne

sterydy:

stałe

zahamowan

ie

10. Działanie układu dokrewnego.

Układ hormonalny jest bardzo często regulowany na
zasadzie „sprzężenia zwrotnego”. Najlepiej ilustruje
to przykład działania przysadki mózgowej i tarczycy.

Niski poziom tyroksyny
we krwi pobudza
przysadkę mózgową do
wydzielania tyreotropiny.
Wysoki poziom tyroksyny
hamuje wydzielanie tego
hormonu przez
przysadkę co
automatycznie obniża
produkcję hormonów
tarczycy.

11. Bibliografia i netografia:

• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum
część druga, Wydawnictwo Nowa Era,

• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I
gimnazjum, Wydawnictwo ABC,

• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia
człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,

• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,

• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia
gimnazjum II, Wydawnictwo M. Rożak,

• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,

•

www.wikipedia.pl

,

•

www.encyklopedia.interia.pl

•

www.wiem.onet.pl