Globalizacja i glokalizacja

Globalizacja i glokalizacja

czyli procesy światowe

czyli procesy światowe

wobec zmiany roli państwa

wobec zmiany roli państwa

narodowego i regionalnego

narodowego i regionalnego

Globalizacja to proces zagęszczania i
intensyfikowania się powiązań i
zależności ekonomicznych,
finansowych, militarnych,
kulturowych, ideologicznych między
społecznościami ludzkimi, co prowadzi
do uniformizacji świata w tych
wszystkich zakresach, i odzwierciedla
się w pojawianiu się więzi
społecznych, solidarności i tożsamości
w skali ponadlokalnej i
ponadnarodowej.

Roland Robertson – socjolog który
jako jeden z pierwszych podjął
problematykę globalizacji – definiuje
globalizację jako „zbiór procesów, które
czynią świat społeczny jednym”.

Jednym? Wyraża się to na

Jednym? Wyraża się to na

kilka sposobów:

kilka sposobów:

•nowoczesne technologie oplatają świat siecią
połączeń komunikacyjnych i telekomunikacyjnych,
czego najlepszym przykładem jest „sieć
ogólnoświatowa” – Internet; świat zamienia się z w
globalna wioskę (zgodnie z przepowiednią
kanadyjskiego teoretyka mass mediów Marshalla
McLuhana)

•społeczności ludzkie stają się coraz mocniej
powiązane rozbudowaną siecią zależności
ekonomicznych, finansowych, politycznych,
strategicznych, kulturalnych (zdarzenia w jednej części
świata wywierają natychmiastowy wpływ na to co
dzieje się w krajach najbardziej odległych)

• pojawiają się nowe formy organizacji

ekonomicznych, politycznych, kulturalnych, o
charakterze ponadnarodowym (np. wielkie
korporacje przemysłowe, banki, firmy handlowe);
typowo ponadnarodowy charakter mają tzw.
nowe ruchy społeczne i wyłaniające się z nich
trwalsze organizacje czy stowarzyszenia (np.
Greenpeace, Amnesty International)

• pojawiają się całe kategorie społeczne, których

życie i praca odrywają się zupełnie od
konkretnego miejsca (kiedyś tylko dyplomaci,
teraz także biznesmeni, menadżerowie, finansiści,
personel lotniczy, zawodowi sportowcy, artyści,
naukowcy)

Efekt??

Efekt??

Uniformizacja

Uniformizacja

/ homogenizacja

/ homogenizacja

świata

świata

Kapitalistyczny rynek ekonomiczny, z
charakterystycznymi dla siebie formami
transakcji, organizacjami, instytucjami,
etosem konkurencji, mentalnością
konsumpcyjną, opanował świat
najwcześniej. Wg
Immanuela Wallersteina, już od XV
wieku kapitalizm stał się
systemem światowym.

Homogenizacja obejmuje też dziedzinę kultury.
Coraz bardziej intensywne i powszechne
kontakty ponadnarodowe wymagają
wspólnego języka – idea esperanto nie przyjęła
się, natomiast największą karierę
międzynarodową zdobył język angielski.
Znajomość tego języka jest jedną z
podstawowych wymaganych praktycznie w
każdej sferze życia umiejętności. Niektóre kraje
(jak Skandynawia czy Holandia) są praktycznie
krajami dwujęzycznymi. W sklepach na całym
świecie możemy znaleźć te same produkty,
czytamy podobne książki, oglądamy te same
mecze piłkarskie, słuchamy podobnej muzyki.

Refleks psychologiczny

Refleks psychologiczny

•

ludzie zaczynają myśleć w kategoriach

wspólnego losu, wspólnych zagrożeń, nadziei;
kategoria ‘my’ rozszerza się poza ramy wspólnoty
lokalnej i państwa narodowego; pojawia się
tożsamość regionalna (‘my, Europejczycy’)
oraz solidarność światowa (np. idea praw
człowieka, o zasięgu uniwersalnym, nie
ograniczonym

• z drugiej strony globalizacja mobilizuje

świadomość obronną na rzecz traconej
odrębności kulturowej, własnych zwyczajów,
obyczajów, wierzeń, sposobów życia – a więc
wzmocnieniu ulegają lojalności i tożsamości
lokalne, etniczne i religijne (francuski socjolog
Michel Maffesoli pisze o narodzinach
mentalności plemiennej)

PREKURSORZY TEORII

PREKURSORZY TEORII

GLOBALIZACJI

GLOBALIZACJI

TEORIA IMPERIALIZMU – J. A. Hobson/
Włodzimierz Lenin / Mikołaj Bucharin –
najwyższa faza rozwoju kapitalizmu, kiedy
kryzysy nadprodukcji i spadająca stopa
zysku wymagają posunięć obronnych, jak
ekspansja kolonialna, bezpośredni podbój i
podporządkowanie sobie krajów słabszych;
świat staje się areną starcia kilku centrów
kapitalistycznych z mnogością słabiej
rozwiniętych lub nierozwiniętych krajów
peryferycznych. Zdaniem Lenina to zaklęty
krąg degradacji, którym kraje bogate stają
się jeszcze bogatsze a kraje biedne stają się
biedniejsze.

„TEORIA ZALEŻNOŚCI” – Paul Prebish -
dotyczy okresu postkolonialnego, kiedy
bezpośrednia podległość polityczna krajów
zacofanych została w prawdzie zniesiona,
ale w jej miejscu powstało silne
neokolonialne uzależnienie ekonomiczne;
teoria zależności odnosi się do relacji
Pierwszego i Trzeciego Świata, ale czerpie
głównie z doświadczenia Ameryki Łacińskiej;
podział na centrum (rozwinięte kraje
uprzemysłowione) i na peryferie (ubogie
kraje rolnicze).

Wychodząc z rozróżnienia na centrum i peryferie,
teoria zależności poszła w dwóch odmiennych
kierunkach.

•obraz pesymistyczny/ katastroficzny (wg A.G.
Franka): perspektywa Ameryki Łacińskiej to trwałe i
nieodwracalne zacofanie, petryfikacja, intensyfikacja
eksploatacji i zniewolenia przez potęgę Stanów
Zjednoczonych

•obraz optymistyczny (wg E. Cardoso i E. Falleto):
koncepcja „zależnego rozwoju” – centrum i peryferie
wzajemnie na siebie oddziałują wzmacniając swoją
pozycje

„TEORIA SYSTEMU ŚWIATOWEGO” – Immanuel Wallerstein

– wyróżnia ona trzy stadia teorii ludzkości:

1. epoka „mini-systemów” – stosunkowo niewielkich

społeczności, ekonomicznie samowystarczalnych,
cechujących się pełnym wewnętrznym podziałem, pracy i
jednolitym kompleksem kultury; dominują one w okresie
ekonomii łowiecko-zbierackiej, ogrodniczej i rolniczej;

2. epoka „imperiów światowych” – wchłaniają one znaczną

liczbę „mini-systemów”, oparte na gospodarce rolnej, metodą
koordynacji ekonomicznej jest tu władza polityczna i militarna,
rygorystyczna administracja, bezwzględny pobór danin i
podatków oraz obowiązujący zaciąg do wojska; centrum
aktywności stanowią wojny i podboje; ich kryzys następuje z
powodu przerostu aparatu biurokratycznego i zbytnie ,
komplikowanie się zadań administracyjnych wraz z rozrostem
terytorium (np. starożytny Rzym, Egipt oraz Chiny);

3. epoka „systemu światowego”- zaczyna się w XVI wieku

wraz z narodzinami wczesnego kapitalizmu; państwo
ustępuje jako agenda regulująca gospodarkę na rzecz rynku
ekonomicznego; jedyna ekonomiczną funkcją państwa
pozostaje ochrona własności , nadzór nad regułami wolnej
przedsiębiorczości, wolnego rynku i wolnej konkurencji.
System kapitalistyczny ma tu ogromną moc ekspansji;
świat ulega hierarchicznemu rozwarstwieniu na trzy grupy:
centrum, peryferie i semiperyferie.

GLOBALIZACJA KULTURY

GLOBALIZACJA KULTURY

Globalizacja kultury wzbudzała dwie odmienne
reakcje ze strony teoretyków i antropologów.

•misja cywilizacyjna – wypieranie reliktów
barbarzyństwa i pogaństwa rozpowszechnionych
wśród dzikich i prymitywnych ludów - zwycięstwo
cywilizacji

• kulturowy imperializm – ekspansja kulturowa
Zachodu prowadząca do wyniszczenia kultur
rodzimych, utraty kulturowej autonomii, którą
dysponuje ludzkość - - klęska wielobarwności i
zróżnicowania kulturowego

TEORIE GLOBALIZACJI

TEORIE GLOBALIZACJI

KULTUROWEJ

KULTUROWEJ

globalna ekumena – Ulf Hannerz –
analogiczna do systemu światowego, chodzi
o zagęszczone, intensywne relacje i
zależności w skali ponadlokalnej; ekumena
to obszar ciągłych interakcji kulturowych,
wzajemnej penetracji i wymiany
kulturowych treści; kultura nowoczesna jest
ekumeną otwarta, przekraczającą ramy
przestrzenne i czasowe, zwłaszcza dzięki
technikom komunikacji i transportu;
ekspansja kultury uzyskuje charakter
prawdziwie globalny: interakcje i przepływy
kulturowe występują w skali całej
społeczności ludzkiej.

Hannerz wprowadza cztery możliwe scenariusze losów

globalnej kultury:

1. globalna homogenizacja – wystąpi tu całkowita dominacja

kultury zachodniej, wszystkie społeczności staną się mniej
lub bardziej udaną repliką zachodniego stylu życia, aspiracji,
wartości i norm, wzorów konsumpcyjnych, idei, ideałów i
przekonań

2. nasycenie kulturowe – kraje peryferyjne powoli, z

oporami, w toku kilku generacji zastępują lokalne idee
kulturowe, sensy i wartości, zuniformizowanymi treściami
płynącymi z dominujących centrów – ostatecznie kultura
centrum zaczyna dominować

3. deformacja kulturowa – oznacza uproszczenie,

zubożenie, a nawet degradację kultury zachodniej w toku
jej adaptacji przez kraje peryferyczne

4. amalgamacja kulturowa – zakłada się w tym przypadku

równorzędny dialog i wymianę między kulturami centrum i
peryferii, co prowadzi do ogólnego wzbogacenia kultury;
zderzenie kultur stymuluje kreatywność i oryginalność po
obu stronach (ostatecznym efektem byłaby kreolizacja lub
hybrydyzacja kultury)

CZTERY WIZJE

CZTERY WIZJE

GLOBALIZACJI WG

GLOBALIZACJI WG

ROBERTSONA

ROBERTSONA

•Globalny Germeinschaft I - świat postrzegany jako
bogata mozaika zamkniętych, odgraniczonych
wzajemnie wspólnot – antyglobalizm

•Globalny Germeinschaft II - idea ogólnoludzkiego
konsensu wokół pewnych wspólnych wartości i ideałów
– świat jeszcze nie jest jednością gatunku ludzkiego, ale
trzeba żeby się takim stawał

•Globalny Gesellschaft I - mozaika suwerennych,
niezależnych państw narodowych powiązanych
silnymi, wzajemnymi więziami kooperacyjnymi w
dziedzinie ekonomii, polityki i kultury

•Globalny Gesellschaft II - przewiduje zanik państw
narodowych i unifikację najpierw regionalną, a
później globalną pod egidą wspólnej
organizacjipolitycznej czy ponadnarodowego rządu
światowego

Glokalizacja – to efekt globalizacji
wynikający z napięcia między lokalnością, a
globalnością.

Glokalizacja jest terminem użytym po raz
pierwsz przez Rolanda Robertsona.
Najważniejszą i najbardziej
charakterystyczną cechą glokalizacji jest
to, że oddaje ona nierozerwalność dwóch
wymiarów: lokalnego i globalnego.

Zygmunt Bauman uważa, że glokalizacja jest zbitką pojęciową
dwóch procesów: globalizacji, czyli upowszechnienia, oraz
lokalizacji, czyli skłonności do zamykania się w miejscach
dostatecznie małych, aby można było ich bronić. Można sobie
wyobrazić, że da się jakoś ufortyfikować takie miejsce. Te
tendencje obronne są powszechne na całym świecie i objawiają
się na rozmaitych poziomach życia społecznego, poczynając od
fortyfikowania własnego domu, po politykę imigracyjną. Z
powodu wielu zmian technologicznych, miejsce straciło na
wadze. Ono nie gwarantuje już bezpieczeństwa. Z drugiej strony
to miejsce, które straciło na wadze, zyskuje ogromnie na
znaczeniu, znaczeniu symbolicznym, psychologicznym,
społecznościowym. Mamy wciąż nadzieję, że ponieważ jest to
teren dostatecznie niewielki i ograniczony, to chociaż tutaj
będziemy względnie bezpieczni od zagrożeń, które krążą w
jakiejś eksterytorialnej, nieznanej przestrzeni.

Problemy wynikające z globalizacji:
- rozpad państw narodowych;
- migracje spowodowane pojawianiem się gett
etnicznych;
- konflikty międzyrasowe i międzyetniczne;
- napięcie pomiędzy prawami człowieka i obywatela;

- zanik tożsamości narodowej;
- powstanie i rozrastanie się globalnych
dysproporcji, w wyniku, czego znaczna część
kapitału należy do niewielkiej liczby państw,
stanowiących globalne centrum, a niewielka część
kapitału do krajów peryferyjnych;
- zanikanie tradycji i zwyczajów lokalnych.

Pozytywy wynikające z globalizacji:
-dzięki globalizacji staje się możliwe zmniejszenie
pauperyzacji (proces społ. polegający na obniżaniu się
stopy życiowej jednostek lub zbiorowości)
społeczeństw państw ubogich ;
-możliwość kontaktu