Botanika ogólna i systematyczna program ćwiczeń (biologia, I rok)
Ćwiczenie 1. Budowa morfologiczna siewek i pędów
1. Kiełkowanie nasion i morfologia siewki
" sposoby kiełkowania nasion: epigeiczne, hypogeiczne, pośrednie
" budowa morfologiczna siewki: korzeń, szyjka korzeniowa, hypokotyl, liścienie, epikotyl, pierwsze liście,
heteroblastia
" siewki wybranych gatunków: Abies alba, Pisum sativum, Phaseolus vulgaris, Aesculus hippocastanum, Carpinus
betulus, Fagus sylvatica, Quercus sp., Tilia cordata, Triticum aestivum
" porównanie siewek roślin nago- i okrytozalą\
kowych (jedno- i dwuliściennych)
2. Budowa morfologiczna pędów (typy pędów, sposoby rozgałęziania i ustawienia pąków): Lycopodium clavatum, Pinus
sylvestris, Acer sp., Aristolochia sp., Quercus sp., Rosa sp., Tilia sp.
3. Modyfikacje pÄ™dów: rozÅ‚ogi truskawki (Fragaria×ananassa), ciernie gÅ‚ogu (Crataegus sp.), gaÅ‚Ä™ziaki myszopÅ‚ochu
(Ruscus sp.), kłącza konwalii majowej (Convallaria majalis), bulwy ziemniaka (Solanum tuberosum), i cebule cebuli
(Allium cepa)
Ćwiczenie 2. Typy tkanek roślinnych
1. Cechy charakterystyczne oraz funkcje tkanek:
" miękiszowej: parenchyma kukurydzy zwyczajnej (Zea mays), aerenchyma situ rozpierzchłego (Juncus effusus) i
grÄ…\
ela \
ółtego (Nuphar lutea)
" wzmacniającej: kolenchyma płatowa bzu czarnego (Sambucus nigra) i kątowa jasnoty białej (Lamium album);
sklerenchyma (sklereidy) gruszy pospolitej (Pyrus communis)
" przewodzÄ…cej: cewki sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris), naczynia i rurki sitowe dyni zwyczajnej (Cucurbita pepo)
Ćwiczenie 3. Budowa morfologiczna i anatomiczna korzeni i pędów
1. Budowa morfologiczna i anatomiczna korzenia:
" analiza strefy włośnikowej korzenia pszenicy (Triticum aestivum); trichoblasty, atrichoblasty
" budowa sto\
ka wzrostu u jęczmienia zwyczajnego (Hordeum distichon); teoria histogenowa
" budowa pierwotna korzenia kosaćca (Iris germanica) i wtórna bobu (Vicia faba)
2. Modyfikacje korzeni: korzenie czepne bluszczu (Hedera helix), spichrzowe marchwi (Daucus carota), podporowe
kukurydzy zwyczajnej (Zea mays), bulwy korzeniowe ziarnopłonu (Ficaria verna)
3. Budowa morfologiczna i anatomiczna pędów roślin jednoliściennych: łodyga  pełna kukurydzy zwyczajnej (Zea mays) i
 pusta (z
dz
bło) \
yta (Secale cereale); zamknięta, kolateralna wiązka przewodząca
Ćwiczenie 4. Budowa anatomiczna pędów
1. Budowa sto\
ka wzrostu pędu bobu (Vicia faba)
2. Budowa anatomiczna pędów roślin dwuliściennych:
" budowa pierwotna Å‚odygi kokornaku (Aristolochia durior); otwarta, kolateralna wiÄ…zka przewodzÄ…ca
" budowa wtórna łodygi kokornaku
" budowa wtórna gałązki lipy (Tilia sp.), analiza budowy drewna i łyka wtórnego
3. Budowa anatomiczna sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris)
" budowa anatomiczna kilkuletniej gałązki na przekroju poprzecznym; analiza budowy drewna i łyka wtórnego
Ćwiczenie 5. Budowa morfologiczna i anatomiczna liści
1. Budowa morfologiczna liści:
" roślin dwuliściennych  buka zwyczajnego (Fagus sylvatica), dębu (Quercus sp.), karagany syberyjskiej (Caragana
arborescens), kasztanowca zwyczajnego (Aesculus hippocastanum), klonu (Acer sp.), lipy (Tilia sp.), orzecha
włoskiego (Juglans regia) oraz podagrycznika pospolitego (Aegopodium podagraria)
" roślin jednoliściennych  kosaćca (Iris sp.) i kukurydzy zwyczajnej (Zea mays)
2. Budowa anatomiczna liści:
" liść bifacjalny jabłoni (Malus sp.)
" liść unifacjalny kosaćca (Iris sp.)
" liść kseromorficzny sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris)
" aparat szparkowy typu Amarylis u pelargonii (Pelargonium sp.) i typu Graminae u kukurydzy zwyczajnej (Zea
mays)
" wytwory skórki (włoski mechaniczne i wydzielnicze): lewkonii letniej (Matthiola incana), dziewanny (Verbascum
sp.), oliwnika wÄ…skolistnego (Eleagnus angustifolia), pelargonii (Pelargonium sp.)
3. Modyfikacje liści: ciernie berberysu (Berberis sp.), liście spichrzowe cebuli (Allium cepa), wąsy czepne grochu (Pisum
sp.)
1
Botanika ogólna i systematyczna program ćwiczeń (biologia, I rok)
Ćwiczenie 6.  Glony prokariotyczne i eukariotyczne
1. Zaliczenie I (materiał z ćwiczeń 1-5)
2. Budowa sinic (Cyanophyta = Cyanobacteria) o ró\
nych typach organizacji:
" kolonie typu cenobium: Microcystis flos-aquae lub Gloeocapsa sp.
" kolonie hormogonalne (trychomowe): Nostoc sp. lub Anabaena sp. oraz Oscillatoria sp. lub Spirulina sp.
3. Budowa form monadalnych dinofitów (Dinophyta): Ceratium sp. lub Peridinium sp.
4. Budowa komórek lub kolonii okrzemek (Heterokontophyta, Bacillariophyceae) o symetrii:
" promienistej (Centricae): Melosira sp., Coscinodiscus sp. lub Cyclotella sp.
" dwubocznej (Pennatae):
- bezszczelinowych Synedra sp. lub Meridion sp.
- jednoszczelinowych Cocconeis sp.
- dwuszczelinowych Pinnularia sp. lub Navicula sp. lub Cymatopleura sp.
5. Budowa morfologiczna brunatnic (Heterokontophyta, Phaeophyceae) o ró\
nych typach organizacji plechy:
" plechy nitkowate Ectocarpus sp.
" plechy tkankowe Fucus vesiculosus lub Laminaria sp.
6. Barwniki asymilacyjne i materiały zapasowe; sposoby rozmna\
ania; występowanie, znaczenie
Ćwiczenie 7.  Glony eukariotyczne
1. Budowa morfologiczna komórki Botrydium granulatum (Heterokontophyta, Xanthopyceae)
2. Plechy plektenchymatyczne krasnorostów (Rhodophyta) o budowie:
" jednoosiowej: Batrachospermum moniliforme
" wieloosiowej: Corallina sp. lub Furcellaria fastigiata
3. Budowa zielenic (Chlorophyta) o ró\
nych typach organizacji:
" formy kokoidalne: Closterium sp. lub Cosmarium sp.
" kolonie typu cenobium: Pediastrum sp. lub Scenedesmus sp.
" kolonie o morfologicznie i funkcjonalnie zró\
nicowanych komórkach Volvox sp.
" formy nitkowate: Spirogyra sp. lub Zygnema sp., Trentepohlia sp.
" plecha Chara sp. zró\
nicowana na  nibyłodygę ,  nibyliście i  nibylistki
4. Barwniki asymilacyjne i materiały zapasowe; sposoby rozmna\
ania; występowanie, znaczenie
Ćwiczenie 8. Glewiki i wątrobowce
1. Budowa gametofitu i sporofitu glewików (Anthocerotophyta) na przykładzie Anthoceros agrestis
" budowa morfologiczna gametofitu i sporofitu
" budowa anatomiczna szczytowej części zarodni
2. Budowa gametofitu i sporofitu wątrobowców plechowatych (Marchantiophyta, Marchantiales):
" budowa morfologiczna plechy Marchantia polymorpha
" budowa anatomiczna wielowarstwowej plechy tkankowej Conocephalum conicum
3. Budowa gametofitu i sporofitu wątrobowców plechowatych (Marchantiophyta, Jungermaniales):
" jednowarstwowa plecha Metzgeria conjugata
" wielowarstwowa plecha Pellia epiphylla
" budowa anatomiczna sporofitu u Pellia epiphylla
4. Budowa gametofitu wątrobowców ulistnionych (Marchantiophyta, Jungermaniales):
" budowa morfologiczna gametofitu Calypogeia sp. lub Bazzania trilobata
" budowa morfologiczna gametofitu i okrywy rodni (peryancjum) Jungermannia leiantha lub Cephalozia bicuspidata
" porównanie budowy morfologicznej gametofitu i anatomicznej liści u wybranych przedstawicieli wątrobowców
ulistnionych: np. Frullania dilatata, Porella platyphylla, Plagiochila sp., Ptilidium sp., Lophocolea sp.
2
Botanika ogólna i systematyczna program ćwiczeń (biologia, I rok)
Ćwiczenie 9. Mchy
1. Budowa gametofitu i sporofitu nalez
lin (Bryophyta, Andreaeopsida) na przykładzie Andreaea rupestris
2. Budowa gametofitu i sporofitu torfowców (Bryophyta, Sphagnopsida) na przykładzie Sphagnum sp.
3. Budowa gametofitu i sporofitu płonnikowych (Bryophyta, Polytrichopsida)
" budowa łodygi, liścia i zarodni Polytrichum commune
" budowa morfologiczna liścia Atrichum undulatum
4. Budowa gametofitu i sporofitu prÄ…tnikowych (Bryophyta, Bryopsida)
" budowa gametofitu i sporofitu Funaria hygrometrica lub Plagiomnium cuspidatum
" porównie budowy morfologicznej i anatomicznej liści Plagiomnium cuspidatum i Dicranum polysetum
" budowa morfologiczna gametofitu i sporofitu Pleurozium schreberi lub Sanionia uncinata
5. Zró\
nicowanie budowy zarodni i perystomów u Polytrichum commune, Tetraphis pellucida, Plagiomnium sp. i
Schistidium apocarpum
6. Występowanie i znaczenie mchów w przyrodzie  przegląd wybranych gatunków (po 2 przykłady):
" mchów ortotropowych: Buxbaumia aphylla, Leucobryum glaucum, Climacium dendroides
" mchów plagiotropowych: Ptilium crista-castrensis, Hylocomium splendens, Thuidium tamariscinum
Ćwiczenie 10. Paprotniki
1. Zaliczenie II (materiał z ćwiczeń 6-9)
2. Budowa pÄ™dów, liÅ›ci i zarodni widÅ‚akowych (Pteridophyta: Lycopsida, Isoëtopsida):
" jednakozarodnikowych: Huperzia selago, Lycopodium annotinum, L. clavatum
" ró\
nozarodnikowych Selaginella selaginoides i Isoëtes lacustris
3. Budowa pędów, sporofili, zarodni i zarodników skrzypów (Pteridophyta, Equisetopsida)
" pęd wiosenny i letni Equisetum arvense i Equisetum telmateia (E. maximum)  budowa morfologiczna i
anatomiczna
" pęd wiosenny zazieleniający się i rozgałęziający Equisetum sylvaticum
" pęd zielony tworzący jednocześnie kłosy zarodnionośne Equisetum palustre lub E. hyemale
4. Budowa morfologiczna sporofitów paproci (Pteridophyta, Polypodiopsida), kryteria podziału na podklasy:
" zarodnie zbudowane z wielu warstw komórek (paprocie grubozarodniowe): Ophioglossum vulgatum, Botrychium
lunaria
" zarodnie zbudowane z jednej warstwy komórek (paprocie cienkozarodniowe): Dryopteris filix-mas, Matteutia
struthiopteris, Pteridium aquilinum, Phyllitis scolopendrium, Polypodium vulgare, Asplenium viride
" zarodnie zbudowane z jednej, grubej warstwy komórek: Osmunda regalis
" sporokarpia paproci wodnych: Salvinia natans, Marsilea quadrifolia
5. Budowa anatomiczna Å‚odygi Dryopteris filix-mas
Ćwiczenie 11. Rośliny nagonasienne (nagozalą\
kowe)  budowa morfologiczna
1. Nagonasienne wielkolistne (Cycadophytina, Cycadopsida)  budowa morfologiczna (pędy liście, kwiaty, nasiona):
" Cycas revoluta; mikro- i makrosporofile, mikrosporangia, mikrospory, zalÄ…\
ki
2. Nagonasienne drobnolistne (Coniferophytina: Ginkgopsida, Pinopsida)  budowa morfologiczna wybranych gatunków
(pędy, liście, kwiaty, nasiona):
" Ginkgo biloba, Taxus baccata, Juniperus communis, Pinus (P. sylvestris, P. strobus, P. rigida, P. pinea), Abies
alba, Picea abies, Larix decidua, Pseudotsuga menziesii, Thuja occidentalis
Ćwiczenie 12. Rośliny okrytonasienne (okrytozalą\
kowe)  kwiaty i kwiatostany
1. Budowa kwiatów:
" wzory i narysy kwiatów Tulipa sp., Robinia pseudacacia, Lamium album, Taraxacum officinale, Cardaminopsis
arenosa, Ranunculus repens
" przekrój poprzeczny przez główkę pręcika Lilium sp. i zalą\
nię słupka Tulipa sp.
" budowa ziaren pyłku wybranych gatunków roślin
2. Typy kwiatostanów:
" kwiatostany groniaste  monopodialne (proste: grono, baldach, baldachogrono, kłos, kotka, kolba, wiecha, główka,
koszyczek; zło\
one: kłos zło\
ony, wiecha zło\
ona, baldach zło\
ony)
" kwiatostany wierzchotkowe  sympodialne (wierzchotka jednoramienna: sierpik, wachlarzyk; wierzchotka
dwuramienna; wierzchotka wieloramienna)
3
Botanika ogólna i systematyczna program ćwiczeń (biologia, I rok)
Ćwiczenie 13. Rośliny okrytonasienne (okrytozalą\
kowe)  owoce i owocostany
1. Owoce pojedyncze
a) suche pękające:
" mieszek (folliculus) knieci błotnej (Caltha palustris) lub pluskwicy europejskiej (Cimicifuga europea)
" strÄ…k (legumen) grochodrzewu (Robinia pseudacacia)
" Å‚uszczyna (siliqua) rzepaku (Brassica napus) i Å‚uszczynka (silicula) miesiÄ…cznicy rocznej (Lunaria annua)
" torebka (capsula) maku polnego (Papaver rhoeas) i kosaćca (Iris germanica)
b) suche niepękające:
" orzech (nux) dębu (Quercus sp.)
" niełupka (achaenium) kozibrodu łąkowego (Tragopogon pratensis) i słonecznika (Helianthus annuus)
" rozłupnia prawoślazu lekarskiego (Alcea rosea)
" ziarniak (cariopsis) pszenicy (Triticum aestivum)
c) mięsiste:
" jagoda (bacca) pomidora (Lycopersicon esculentum)
" pestkowiec (drupa) śliwy domowej (Prunus domestica)
" szupinkowy owoc jabłoni (Malus sp.)
2. Owoce zbiorowe:
" wielopestkowcowy owoc maliny (Rubus idaeus)
" wieloorzeszkowy owoc truskawki (Fragaria ananassa)
3. Owocostany:
" owocostan orzeszkowy morwy (Morus sp.)
Ćwiczenie 14. Oznaczanie przedstawicieli wybranych rodzin roślin okrytozalą\
kowych (I)
1. Charakterystyka wybranych rodzin roślin dwuliściennych (Dicotyledoneae):
" Lamiaceae (Labiatae)  jasnotowate (wargowe)
" Asteraceae (Compositae)  astrowate (zło\
one)
2. Charakterystyka wybranych rodzin roślin jednoliściennych (Monocotyledoneae):
" Liliaceae  liliowate
" Poaceae (Gramineae)  wiechlinowate (trawy)
" Cyperaceae  ciborowate (turzycowate)
3. Zielnik  znaczenie i sposób wykonania (zbiór, opis, suszenie, przechowywanie)
Ćwiczenie 15. Oznaczanie przedstawicieli wybranych rodzin roślin okrytozalą\
kowych (II)
1. Charakterystyka wybranych rodzin roślin dwuliściennych (Dicotyledoneae):
" Caryophyllaceae  goz
dzikowate
" Ranunculaceae  jaskrowate
" Brassicaceae (Cruciferae)  kapustowate (krzy\
owe)
" Rosaceae  ró\
owate
" Fabaceae (Papilionaceae)  bobowate (motylkowe)
" Apiaceae (Umbelliferae)  selerowate (baldaszkowate)
" Boraginaceae  szorstkolistne
2. Zaliczenie III (materiał z ćwiczeń 10-15)
4